ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            სკანდიუმი

ზომიერად რბილი, მჩატე ლითონი, იშვიათი მიწათა ელემენტი, გარდამავალი ლითონი წარმოადგენს მოვერცხლისფრო-თეთრ ლითონს მოყვითალო ელეფერით

სკანდიუმი

21 Sc

44,95591

[Ar] 3d1 4s2

სკანდიუმი / Scandium (Sc) 

  (ლათ. Scandium; აღინიშნება სიმბოლოთი Sc) — მენდელეევის პერიოდული სისტემის მეოთხე პერიოდის, მესამე ჯგუფის გვერდითი ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტი, რომლის ატომური ნომერია 21. მარტივი ნევთიერება სკანდიუმი (CAS-ნომერი: 7440-20-2) — მჩატე, მოვერცხლისფრო ფერის ლითონია დამახასიათებელი მოყვითალო ელფერით. სკანდიუმი არსებობს ორი კრისტალური მოდიფიკაციის სახით: α-Sc მაგნიუმის ჰექსაგონალური მესრის ტიპის სკანდიუმი, β-Sc კუბური მოცულობაცენტრირებული მესერის ტიპის, რომლის გადასვლის ტემპერატურა არის α↔β 1336 °C.

დ. ი. მენდელეევმა, რომელმაც შექმნა პერიოდული სისტემა, იწინასწარმეტყველა უცნობი ელემენტის არსებობა და მას უწოდა ეკაბორი - ატომური მასით 40-დან 48-მდე (1869). ათი წლის შემდეგ ლ. ნილსონმა აღმოაჩინა ახალი ელემენტი მინერალებში ეუქსინიტში და გადონილიტში. ეს მინერალები იყო სკანდინავიიდან. მაშინ შესაძლებელი გახდა 2 გ ძალიან სუფთა სკანდიუმის ოქსიდის მიღება. ლ. ნილსონმა ამ ელემენტს უწოდა სკანდიუმი, ლათინური სიტყვიდან ”Scandia”, რაც სკანდინავიას ნიშნავს. ნილსონმა არ იცოდა მენდელეევის წინასწარმეტყველების შესახებ, მაგრამ ა. თ. ქლივიმ შეიცნო, რომ ეს ელემენტი (სკანდიუმი) იყო მენდელეევის მიერ  ნაწინასწარმეტყველები ელემენტი.

სკანდიუმი დედამიწაზე უძველესი ელემენტია. იგი გვხვდება ურანის დეპოზიტებში, მაგრამ მისი ექსტრაქცია ამ მადნებიდან ძალიან მცირე რაოდენობითაა შესაძლებელი.

იხ. ვიდეო

სკანდიუმი — მჩატე მოვერცხლისფრო ფერის ლითონია, დამახასიათებელი მოყვითალო ელფერით. როგორც ზევით არის აღნიშნული არის ორი კრისტალური მოდიფიკაციის: 1) α-Sc მაგნიუმის ჰექსოგონალური მესრის ტიპის (a=3,3085 Å; с=5,2680 Å; z=2; სივრცული ჯგუფია - P6₃/mmc) და 2) β-Sc კუბური მოცულობა ცენტრირებული მესრით. გადასვლის ტემპერატურაა α↔β 1336 °C, გადასვლის ΔH = 4,01 კჯ/მოლი. დნობის ტემპერატურაა 1541 °C, დუღილის ტემპერატურაა 2837 °C. სკანდიუმი რბილი ლითონია, მაღალი სიწმინდის 99,5 % და უფრო მეტის (ჟანგბადის არარსებობის დროს) ძალიან ადვილია მექანიკური დამუშავება.

მეტალური სკანდიუმი მძიმეა და ჰგავს ვერცხლს. იგი ჰაერზე იღებს მკრთალ, მოყვითალო ფერს, რადგანაც იფარება დამცველი Sc₂O₃-ის თხელი ფენით. იგი ნელა იხსნება გაზავებულ მჟავებში: ქლორწყალბადში, გოგირდმჟავაში, აზოტმჟავაში. არ შედის რეაქციაში 1:1 თანაფარდობით აზოტმჟავასთან (HNO₃) და ქლორწყალბადთან (HCl), ასევე არ შედის რეაქციაში HF-თან, რადგანაც სავარაუდოდ ამ შემთხვევაში ლითონის ზედაპირზე წარმოიქმნება გაუმტარი პასიური ფენა. ნაერთებში ScB და ScC - ბორო და ნახსირბადი სკანდიუმის მესერში ერევიან არასტექიომეტრულად.

სკანდიუმი ქიმიური ბუნებით უფრო ახლოსაა იტრიუმთან, ვიდრე ალუმინთან. იგი წარმოადგენს ლანტანის მსგავს ელემენტს. ოქსიდი -Sc₂O₃ სუსტი მჟავა თვისებისაა, ხოლო ჰიდროქსიდი Sc(OH)₃ - ამფოტერულია:

Sc(OH)₃ + 3 OH− → Sc(OH)³−₆

Sc(OH)₃ + 3 H+ + 3 H₂O → [Sc(H₂O)₆]³+

სკანდიუმის ოქსიდჰიდროქსიდის (ScO(OH)) a- და g-ფორმები იზოსტრუქტურულია მათი მსგავსი ალუმინ ოქსიდ ჰიდროქსიდისა. Sc³+ წყალხსნარს აქვს მჟავა თვისება, რადგანაც იგი განიცდის ჰიდროლიზს.

სკანდიუმის ჰალოგენიდები ScX₃ (X = Cl, Br, I) კარგად იხსნებიან წყალში, ხოლო ScF3 წყალში არ იხსნება. ოთხივე ჰალოგენიდში სკანდიუმის კოორდინაციული რიცხვი უდრის 6. ჰალოგენიდები წარმოადგენენ ლუისის მჟავებს. მაგალითად, ScF3 იხსნება ჭარბი ფთორის შემცველ ხსნარში, [ScF₆]³−-ის წარმოქმნით. იგი Sc(III) კომპლექსის ტიპური მაგალითია, რომელშიც კოორდინაციული რიცხვი უდრის ექვსს. იტრიუმის და ლანთანის უფრო დიდ იონებში ხშირად კოორდინაციული რიცხვი უდრის 8 ან 9-ს.

მეტალური სკანდიუმის წარმოება შეადგენს 10 კგ წელიწადში. ოქსიდი გადაჰყავთ სკანდიუმის ფტორიდში და აღადგენენ მეტალური კალციუმით. სკანდიუმის დამატება ალუმინზე, ალუმინშემცველ ცხელ ზონებში ზღუდავს მარცვლეულის ზედმეტ ზრდას.

სკანდიუმ-ალუმინის შენადნობი, რომელიც 0.1-0.5 % სკანდიუმს შეიცავს, რუსეთში გამოიყენება Mig 21 და Mig 29 ტიპის საჰაერო შეიარაღებაში.

მაღალტექნოლოგიური მასალებისაგან მიღებული ზოგიერთი სპორტული ინვენტარი შეიძლება დამზადდეს სკანდიუმ-ალუმინის შენადნობისაგან, მაგალითად ბეისბოლის საცემელა, ველოსიპედის ნაწილები. ეს უკანასკნელი შეიძლება დამზადდეს Sc-Ti შენადნობისაგან. ამერიკული იარაღის დამამზადებელი კომპანია სმიტი და ვისსონი (Smith & Wesson) რევოლვერის კარკასს და ცილინდრს. სკანდიუმი წარმოადგენს ელექტრონული გამოთვლითი მანქანების მახსოვრობის ელემენტს.

სკანდიუმის როგორც მიკროლეგირების მინარევად გამოყენებას აქვს მნიშვნელოვანი გავლენა მთელ რიგ პრაქტიკულად მნიშვნელოვან შენადნობებზე, ასე მაგალითად 0,4 % სკანდიუმის დამატებით ალუმინ-მაგნიუმის შენადნობებში იწვევს დროებითი წინაღობის ზრდას 35 %-ით, ხოლო დენადობის ზღვარი იზრდება 65—84 %-ით, და ამასთან შეფარდებითი დაგრძელება რჩება 20—27 %-ის დონეზე. მისი 0,3—0,67 % დამატება ქრომზე, ამაღლებს მის მდგრადობას დაჟანგვის მიმართ 1290 °C-მდეც კი, ანალოგიურ და უფრო მკვეთრ მოქმედებას ავლენს სითბომდგრად შენადნობებზე როგორიცაა «ნიქრომი» და ამ მიმართულებით სკანდიუმის გამოყენება გაცილებით ეფექტურია ვიდრე იტრიუმისა. სკანდიუმის ოქსიდი ფლობს მთელ რიგ უპირატესობებს მაღალტემპერატურული კერამიკის წარმოებაში ვიდრე სხვა ოქსიდები, სკანდიუმის ოქსიდის სიმტკიცე გახურებისას იზრდება და აღწევს მაქსიმუმს 1030 °C-ის დროს, ამავე დროს სკანდიუმის ოქსიდს ააქვს მინიმალური თბოგამტარობა და თერმოდარტყმების მიმართ უდიდესი მდგრადობა. იტრიუმის სკანდატი ეს არის ერთ-ერთი საუკეთესო მასალა კონსტრუქციისთვის რომელიც მუშაობს მაღალი ტემპერატურის პირობებში. სკანდუმის ოქსიდის გარკვეული რაოდენობა ყოველთვის მოიხმარება გერმანატური მინის წარმოებისათვის ეპტოელექტრონიკაში.

გამოყენების მოცულობით სკანდიუმს ყველაზე მატად იყენებენ ალუმინ-მაგნიუმიან შენადნობებში, რომლებიც გამოიყენება სპორტულ ეკიპირებებში (მოტოციკლები, ბეისბოლის ხელკეტები და ა.შ.) — ყველგან სადაც საჭიროა მღალი სიმტკიცის მასალა. ალუმინთან სკანდიუმის შენადნობი უზრუნველყოფს დამატებით სიმტკიცეს და ჭედადობას. სუფთა სკანდიუმის გამძლეობის ზღვარი წყვეტაზე მიახლოებით 400 მპა (40 კგ/მმ), მაგალითად ტიტანის არის 250—350 მპა, ხოლო არალეგირებული იტრიუმისა 300 მპა. სკანდიუმის შენადნობების გამოყენება ავიაციაში და სარაკეტო მშენებლობაში მკვეთრად შეამცირებს გადაყვანის ღირებულებას და მკვეთრად აამაღლებს ექსპლუატირებული სისტემების საიმედობას, ამავე დროს სკანდიუმზე ფასის კლების შემთხვევაში მისი გამოყენება საავტომობილო ძრავების წარმოებაში საგრძნობლად გაახანგრძლივებს მათ რესურსს და ნაწილობრივ მ.ქ.კ. ძალიან მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ სკანდიუმი უფრო ამტკიცებს ალუმინის შენადნობებს რომლებიც ლეგირებულია ჰაფნიუმით.

მნიშვნელოვანი და ამასთან შეუსწავლელია სკანდიუმის გამოყენება იმ მიმართულებით, როგორც ალუმინის იტრიუმით ლეგირებული შენადნობისა. სკანდიუმით ლეგირებული სუფთა ალუმინი ისევე ამაღლებს ელექტროგამტარობას და სიმტკიცეს. ამ სიმტკიცის მკვეთრი ზრდის ეფექტს აქვს გამოყენების ძალიან დიდი პერსპექტივა. ასეთი შენადნობების გამოყენება შეიძლება მოხდეს ელექტრო ენერგიის ტრანსპორტირებისათვის. სკანდიუმის შენადნობების გამოყენება ასევე პერსპექტიულია მართვადი ჭურვების წარმოებაში. ბოლო წლებში მნიშვნელოვანია სკანდიუმის (მასთან ერთად იტრიუმი და ლუტეციუმი) როლი შემადგენლობით სუპერმტკიცე ფოლადების წრმოებაში, რომელთა ზოგიერთმა ნიმუშმა უჩვენა სიმტკიცე 700 კგ/მმ² (7000 მპა-ზე მეტი).

ზემაგარი მასალები

სკანდიუმი გამოიყენება ზემაგარი მასალების მისაღებად. ასე მაგალითად, ტიტანის კარბიდის ლეგირება სკანდიუმის კარბიდით საკმაოდ მკვეთრად ამაღლებს მიკროსიმაგრეს (2-ჯერ), რის გამოც ეს მასალა მეოთხეა სიმაგრით ალმასის (მიახლოებით 98,7 — 120 გპა), ბორის ნიტრიდის (ბორაზონის), (მიახლოებით 77—87 გპა), ბორ-ნახშირბად-სილიციუმის შენადნობის (მიახლოებით 68—77 გპა) შემდეგ, და მნიშვნელოვნად მეტია ვიდრე ბორის კარბიდის (43,2 — 52 გპა) და სილიციუმის კარბიდის (37 გპა) სიმაგრე, სკანდიუმის კარბიდისა და ტიტანის კარბიდის შენადნობის მიკროსიმაგრე მიახლოებით არის - 53,4 გპა (ტიტანის კარბიდისაა 29,5 გპა). განსაკუთრებულად საინტერესოა სკანდიუმის შენადნობები ბერილიუმთან, რომელსაც აქვს სიმტკიცის და თბომდგრადობის უნიკალური მაჩვენებლები.

ასე მაგალითად, სკანდიუმის ბერილიდს (1 ატომი სკანდიუმი და 13 ატომი ბერილიუმი) გააჩნია უმაღლესი ხელსაყრელი შეხამება სიმკვრივისა, სიმტკიცისა და დნობის მაღალი ტემპერატურისა, ასევე შეიძლება იყოს საუკეთესო მასალა აეროკოსმოსური ტექნიკის მშენებლობისათვის, რომელიც ამ მხვრივ უსწრებს ტიტანის საუკეთესო შენადნობებს და მთელ რიგ კომპოზიტურ მასალებსაც (მათ შორის ნახშირბად ბორის ძაფებს).

მიკროელექტრონიკა

სკანდიუმის ოქსიდს (დნობის ტემპერატურა 2450 °C) ჰქონდა მნიშვნელოვანი როლი სუპერ-ელექტრო გამომთვლელი მანქანების (ეგმ) წარმოებაში: მცირე ინდიქციანი ფერიტების გამოყენება ინფორმაციის შენახვის მოწყობილობებში მონაცემთა ცვლის სიჩქარის რამდენიმეჯერ ზრდის შესაძლებელს იძლევა.

სინათლის წყაროები

მიახლოებით 80 კგ სკანდიუმი (Sc₂O₃-ის შემადგენლობაში) გამოიყენება წელიწადში მაღალი ინტენსივობის გასანათებელი მოწყობილობების წარმოებაში. სკანდიუმის იოდიდს ამატებენ ვერცხლისწყალ-აირის ნათურებში, მზის შუქთან ახლო ნამდვილის მაგვარი შუქის წყაროების წარმოებაში, რომლებიც უზრუნველყოფენ ფერების კარგ გადაცემას ტელეკამერაზე.

სკანდიუმის იზოტოპები

რადიოაქტიური იზოტოპი ⁴⁶Sc (ნახევარდაშლის პერიოდი 83,83 დღე-ღამე) გამოიყენება როგორც «ნიშნული» ნავთობგადამუშავების მრეწველობაში, მეტალურგიული პროცესების საკონტროლოდ და კიბოს სიმსივნეების სამკურნალოდ.

იზოტოპი სკანდიუმ-47 (ნახევარდაშლის პერიოდი 3,35 დღეღამე) წარმოადგენს პოზიტრონების ერთ-ერთ საუკეთესო წყაროს.

ბირთვული ენერგეტიკა

ატომურ ენერგეტიკაში წარმატებით გამოიყენება სკანდიუმის ჰიდრიდი და დეიტერიდი — ნეიტრონების საუკეთესო შემანელებელი, და მიზანი (ბუსტერი) ძლიერ და კომპაქტურ ნეიტრონების გენერატორებში.

სკანდიუმის დიბორიდი (დნობის ტემპერატურა 2250 °C) გამოიყენება როგორც თბოგამძლე შენადნობების კომპონენტი, ასევე როგორც ელექტრო ხელსაწყოების კათოდების მასალა.

ატომურ მრეწველობაში გამოიყენება სკანდიუმის ბერილიდი როგორც ნეიტრონების ამრეკლავი, და კერძოდ ეს მასალა, როგორც იტრიუმის ბერილიდი შემოთავაზებულია როგორც ნეიტრონების ამრეკლავს ატომური ბომბის კონსტრუქციაში.

მედიცინა

სკანდიუმის ოქსიდს შეუძლია ითამაშოს მნიშვნელოვანი როლი მედიცინაში (მაღალხარისხობრივი კბილის პროთეზები).

ლაზერული მასალები

მაღალტემპერატურულ ზეგამტარობაში, ლაზერული მასალების წარმოებაში. გალიუმ-სკანდიუმ-გადოლინის ძოწის ქრომისა და ნეოდიმის იონებით ლეგირება საშუალებას იძლევა მივიღოთ მ.ქ.კ. 4,5 % და ზემოკლე იმპულსების გენერაციის სიხშირის რეჟიმის სარეკორდო პარამეტრები, რაც იძლევა საკმაოდ ოპტიმისტურ წინაპირობას ზეძლიერი ლაზერული სისტემების შექმნისათვის თერმობირთვული მიკროაფეთქებების მისაღებად უკვე სუფთა დეიტერიის საფუძველზე (ინერციული სინთეზი) უახლოეს მომავალში. ასე მაგალითად მოსალოდნელია რომ უახლოეს 10—13 წელში ლაზერული მასალები სკანდიუმის ბორატები დაიკავებენ წამყვან როლს თვითმფრინავებისა და შვეულმფრენების დამცავი ლაზერული სისტემების დამუშავება წარმოებაში, ამასთან პარალელურად თერმობირთვული ენერგეტიკაში.

მზის ბატარეის წარმოება

სკანდიუმის ოქსიდისა და ჰოლმიუმის ოქსიდის შენადნობი სილიციუმის საფუძველზე გამოიყენება ფოტომასალებში როგორც საფარი. ამ საფარს აქვს გამჭვირვალობის ფართო მიმართულება (400—930 ნმ), და ამცირებს სილიციუმისაგან სინათლის არეკლვის სპექტრალურ კოეფიციენტს 1—4 %-მდე, და მისი გამოყენებისას ასეთ მოდიფიცირებული ფოტოელემენტს მატულობს მოკლე ჩართვის დენი 35—70 %-მდე, რაც თავის მხრივ ზრდის გამოსასვლელ სიმძლავრეს 1.4 ჯერ.

რენტგენის სარკე

სკანდიუმი ფართოდ გამოიყენება მრავალშრეიანი რენტგენული სარკეების წარმოებაში (კომპოზიცია: სკანდიუმი-ვოლფრამი, სკანდიუმი-ქრომი, სკანდიუმი-მოლიბდენი).

სკანდიუმის ტელურიდი ძალიან პერსპექტიული მასალაა თერმოელემენტების წარმოებისათვის (მაღალი თერმო-ე.დ.ს, 255 მკვტ/К, მცირე სიმკვრივე და მაღალი სიმტკიცე).

ბოლო წლებში მნიშვნელოვანი ინტერესი გამოიწვია ავიაკოსმოსური და ატომური ტექნიკისათვის ძნელად დნობადმა შენადნობებმა (ინტერლითონური ნაერთები) - სკანდიუმი რენიუმთან (დნობის ტემპერატურა 2575 °C-მდე), რუთენიუმთან (დნობის ტემპერატ. 1840 °C), რკინასთან (დნობის ტემპერატ. 1600 °C-მდე), (თბომდგრადობა, ზომიერი სიმკვრივე და სხვა).

ცეცხლგამძლე მასალები

სპეციალური დანიშნულების ცეცხლგამძლე მასალებისათვის მნიშვნელოვან როლს თამაშობს სკანდიუმის ოქსიდი (დნობის ტემპერატურა 2450 °C) რომელსაც გამოიყენებენ მაღალლეგირებული ფოლადის ჩამოსასხმელი ჭურჭელის დასამზადებლად, თხევადი ლითონის ნაკადისადმი მდგრადობაში სკანდიუმის ოქსიდს ბადალი არ ჰყავს ყველა ცნობილ და გამოყენებულ მასალებს შორის (ასე მაგალითად იტრიუმის საკმაოდ მდგრადი ჟანგი, 8,5-ჯერ ჩამორჩება სკანდიუმის ოქსიდს) და ამ განხრით შეიძლება ითქვას რომ ის შეუცვლელია. მის ფართოდ გამოყენებას ხელს მხოლოდ მისი მაღალი ღირებულება უშლის, და მიმართულებით ალტერნატიულ გადაწყვეტას წარმოადგენს ალუმინის ოქსიდის ძაფისმაგვარი კრისტალებით არმირებული იტრიუმის სკანდატების გამოყენება, ასევე ტანტალის სკანდიუმის გამოყენება.

ფიანიტების წარმოება

ფიანიტების წარმოებაში სკანდიუმის ოქსიდს მნიშვნელოვანი როლი აკისრია, სადაც ის საუკეთესო სტაბილიზატორს წარმოადგენს.

სკანდიუმის გარკვეული რაოდენობა გამოიყენება ნიკელის ქრომისა და რკინის თბოგამძლე შენადნობების (ნიქრომი და ფექრალი) ლეგირებისათვის, ექსპლუატაციის ვადების მკვეთრი ზრდიათვის, წინაღობის ღუმელებში როგორც გამათბობელის სახვევი.

ლუმინოფორები

სკანდიუმის ბორატი, როგორც იტრიუმის ბორატი გამოიყენება რადიოელექტრონულ მრეწველობაში როგორც ლუმინოფორის მატრიცა.

ბიოლოგიური როლი

სკანდიუმი არ თამაშობს არავითარ ბიოლოგიურ როლს

იხ.ვიდეო

ფრენსის ფუკუიამა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

ფრენსის ფუკუიამა

 (ინგლ. Yoshihiro Francis Fukuyama; დ. 27 ოქტომბერი, 1952, ჩიკაგო) — იაპონური წარმოშობის ამერიკელი ფილოსოფოსი, პოლიტოლოგი, პოლიტეკონომისტი და მწერალი. მოღვაწეობს ჯორჯ მეისონის, ჯონს ჰოპკინზისა და სტენფორდის უნივერსიტეტებში. უფრო მეტად ცნობილია თავისი წიგნით „ისტორიის დასასრული და უკანასკნელი ადამიანი“ (1992), რომელშიც ამბობს, რომ მთელ მსოფლიოში ლიბერალური დემოკრატიის გავრცელება შეიძლება მოწმობდეს კაცობრიობის სოციოკულტურული ევოლუციის ბოლო წერტილს და გახდეს ადამიანური მმართველობის უკანასკნელი ფორმა. ფუკუიამას ეს წიგნი ნათარგმნია 20-ზე მეტ ენაზე. წიგნმა გამოსვლისთანავე გამოიწვია ფართო რეზონანსი სამეცნიერო წრეებსა და მასობრივ საინფორმაციო საშუალებებში. მიუხედავად იმისა, რომ წიგნის გამოსვლის მომენტიდან იქ მოხსენიებული მრავალი მოვლენა ეჭვქვეშ დადგა, ფუკუიამა უწინდებურად უჭერდა მხარს „ისტორიის დასასრულის“ კონცეფციას.

                                                                         

ფრენსის ფუკუიამა თბილისში 2019წ-ის 4 ნოემბერს

პირველი მეტად ცნობილი მისი წიგნია ,, ისტორიის დასასრული და  ბოლოადამიანი''. გამოქვეყნებული იყო 1992წ-ს მას მოუტანა პოპულარუბა სადაც ის თვითონაც ვერ წარმოპაიდგენდა. ამგვარი პოპულარობის მიზეზების აღნიშვნით, ზოგი მკვლევარი აღნიშნავს გამოცემის ადგილისა და დროის წარმატებით დამთხვევას: წიგნი დაიწერა საბჭოთა კავშირის დაცემისა და დასავლეთის ზოგადი ეიფორიის პირობებში. ფუკუიამამ გააცნობიერა, რომ მხოლოდ ეკონომიკური ფაქტორები არ იქნებოდა საკმარისი სოციალისტური სისტემის დაშლის ასახსნელად; მას სჭირდებოდა კონცეფცია, რომელიც განმარტავდა არა მხოლოდ მეორე მსოფლიოს ქვეყნების დემოკრატიულ რეფორმებზე გადასვლას, არამედ ერთი შეხედვით "მარადიული" დანგრევის მიზეზებს. ”სსრკ. ამრიგად, ამერიკელმა პოლიტოლოგმა თავისი გამოკვლევისთვის ამოირჩია გერმანელი ფილოსოფოსის ჰეგელის იდეალიზმი და მის შემდეგ განაცხადა, რომ ადამიანი რადიკალურად განსხვავდება ცხოველებისგან იმით, რომ მას "სურს" არა მხოლოდ მატერიალური საგნები, არამედ "სურვილები სხვა ადამიანები ":" სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ადამიანი თავიდანვე იყო სოციალური არსება: საკუთარი თვითშეფასების გრძნობა და თვითმყოფადობა მჭიდრო კავშირშია იმ შეფასებასთან, რომელსაც სხვები ანიჭებენ მას ". ადამიანის სურვილი მიიღოს თავისი ღირსება, მას სისხლიან ბრძოლებამდე მიჰყავს პრესტიჟისთვის, რის შედეგადაც ადამიანთა საზოგადოება იყოფა ბატონთა კლასად, რომლებიც მზად არიან სიცოცხლის საფრთხის წინაშე დააყენონ და მონების კლასი, რომლებიც ემორჩილებიან მათ სიკვდილის შიში. დემოკრატიული რევოლუციები ხსნის წინააღმდეგობებს ბატონსა და მონას შორის. ირაციონალური სურვილის ჩანაცვლება სხვების ზემოთ აღიარების რაციონალური სურვილით, რომ სხვების თანასწორად აღიარონ, ხდება "ისტორიის დასასრულის" საფუძველი. ამრიგად, ისტორია თავის ლოგიკურ დასასრულს პოულობს ლიბერალურ დემოკრატიაში, როდესაც აღიარების საყოველთაო სურვილი სრულდება

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              SCP Foundation

ინგლ. Foundation; от англ. Secure, Contain, Protect - დაცვა, დაჭერა შეანახვა ან სპეციალური სეაკევბის პირობები, გამოგონებული ორგანაზაცია წარმოადგენს საგანს იგივე სახელწოდების პროექტის ვებ-ხეოლვნების ფონდი ან ორგნიზაცია. შექმნილი ჩარჩში პროექტის ტექსტი სადაც აღწერილია ფონდის მოღვაწეობა, დაფუძნებული ანომალური მოვლენები, ოპბიექტების, არსებების, ადგილების ფეონემენების და მსაგვსი მოვლენების.დარქმეული SCP. საიტის ტიპია ლიტერატურული მაწარმოები და სერიების, მოღვაწეობა დაიწყო 2008წ-ის 19 იანვარს და დღემდე მუშაობს.

პროეტმა მიიღო აღიარება აკადემიური სტილის წერის სტილით საშინელებათა გადმოცემით უნარისა და მარალი ხარისხის სტანდარტებისთვის. არსებობს მრავალი ნამუშევარი მათ შორის ვიდეო თამაშებიც.

იხ. ვიდეო

 is a fictional organization documented by the web-based collaborative-fiction project of the same name. Within the website's fictional setting, the SCP Foundation is responsible for locating and containing individuals, entities, locations, and objects that violate natural law (referred to as SCPs). The real-world website is community-based and includes elements of many genres such as horror, science fiction, and urban fantasy.

On the SCP Foundation wiki, the majority of works consist of "special containment procedures", structured internal documentation that describes an SCP object and the means of keeping it contained. The website also contains thousands of "Foundation Tales", short stories that take place within the SCP Foundation setting. The series has been praised for its ability to convey horror through its scientific and academic writing style, as well as for its high standards of quality.

The Foundation has inspired numerous spin-off works, including the horror indie video games SCP – Containment Breach and SCP: Secret Laboratory.

ფოტო SCP-087, с SCP-087-1 ფონზე

SCP  Foundation სამყაროში ფონდი წარმოადგენს საიდუმლო ორგანიზაციას, რ-ის მიზანია დაიჭიროს და გამოიკვლოს ანომალური ობიექტები. ამსითავის ორგანიოზაცია დაყოფილია შესაბამისი უფლებამოსილებებით უმრავლესობა სახელწიფო ხელისუფლებებისგან. უკონტროლო SCP - ობიექტები უფრო ხშირად საფრთხეს უქმნის კაცობრიობას ან უკიდორეეს შემთხვევაში ნომრალიზაციას ამ სამყაროს.

იხ. ვიდეო

ფოდნი საუდმლოდ უნახავს ნის ასრებობას, რათა თავიდან აიცილოს მასობრივი პანიკა და ამასთან დაკავშირებული ქაოსი, შეასაძლებლობა ქონდეს ცივილიზაციას ნორმალური ფუნქციერებისთავის. ანომალიის აღმოჩენისთანავე ორგანიზაცია აგზავნის მის მობილურ ოპერატიურ ჯგუფს. რ-იც ასკეთებს დაკავებას და ტრასნპორტირებას შეასბამის ზონებში. დაკავებული ობიექტი განეკუთვნება დაწვრილებითი კვლევებს.

იხ. ვიდეო 7 ყველაზე საშიში ობიექტი

Within the website's fictional setting, the SCP Foundation is a secret organization entrusted by governments around the globe to contain and study anomalous individuals, entities, locations, objects, and phenomena operating outside the bounds of natural law (referred to as "SCP objects", or colloquially as "SCPs" or "skips"). If left uncontained, the objects would pose a direct threat to human life and humanity's perceptions of reality and normalcy.

The existence of SCPs is withheld from the public to prevent mass panic and to allow human civilization to function normally. When an SCP is discovered, the SCP Foundation deploys agents either to collect and transport the SCP to a Foundation facility or to contain it at its location of discovery if the transport is not possible. If an SCP is too widespread, elusive, or otherwise inaccessible, containment consists of suppressing all knowledge of the SCP from the public. Once SCPs are contained, they are studied by Foundation scientists. Test subjects acquired by the Foundation (referred to as D-class) are used to interact with dangerous SCPs due to the danger posed by those SCPs and the expendability of the D-class.^[4]

The SCP Foundation maintains documentation for all of the SCPs in its custody, which can include or link to related reports and files. These documents describe the SCPs and include instructions for keeping them safely contained.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                ზოლებიანი აფთარი

                             

 (ლათ. Hyaena hyaena) — ძუძუმწოვარი მტაცებელი ცხოველი აფთრისებრთა ოჯახისა. მისი სხეული შავ-თეთრი ზოლებითაა მოხატული, ზურგზე 10-25 სმ სიმაღლის ჯაგრისის ფაფარი გასდევს, რომელიც ქედზე უფრო აფაფრულია. სხეულის სიგრძე 120 სმ, სიმაღლე მინდაოში 70 სმ, მენჯში — 55 სმ, მასა 50 კგ აღწევს. აქვს ბანჯგელიანი, 30 სმ-მდე სიგრძის კუდი, მოკლე და სქელი კიდურები, სქელი კისერი, ყვრიმალიანი თავი, მძლავრი ყბები და კბილები (ადვილად ამსხვრევს მსხვილ ძვლებს). მდარე ბეწვის გამო სარეწაო მნიშვნელობა არ აქვს. სიცოცხლის ხანგრძლივობა ტყვეობაში 13 წელია. ზოლებიანი აფთარი ყველაზე პატარაა აფთრებს შორის. იგი ბინადრობს წყლიდან 10 კილომეტრის მოშორებით. მისი ბეწვი რუხი ან ღია ყავისფერია და მუქი ზოლები გასდევს. ასრულებს ბუნების სანიტრის როლს, მაგრამ ხშირად თავს ესხმის შინაურ და გარეულ პატარა ცხოველებს, ანადგურებს ფრინველთა ბუდეებს

იხ. ვიდეო

გავრცელებულია: აფრიკაში, არაბეთში, ირანში, ავღანეთში, ინდოეთში, მცირე აზიასა და შუა აზიის სამხრეთ რაიონებში, ამიერკავკასიაში (სომხეთში, აზერბაიჯანში და საქართველოში). XIX საუკუნის ბოლომდე აღწევდა თბილისის მიდამოებამდე. ბინადრობდა მახათის მთაზე, ქორქის ტბასთან, კუკიაზე, მარტყოფში, ახმეტაში (ბახტრიონთან), ბევრი იყო შირაქში. თითო-ოროლა ეგზემპლარი ახლაც არის შემორჩენილი ალაზნის სანაპიროზე — შავი მთის ბოლოსა და სარქლისყურის მიდამოებში. იკვებება ლეშით.

აფთარი უდაბნოებისა და ნახევრად უდაბნოების ტყე-ბუჩქნარიანი ადგილების მობინადრეა. უპირატესობას აძლევს დაუსახლებელ მყუდრო კლდიან ღელეებს „ალესილებს“, სადაც ტყე-ბუჩქნარი, ხრამი ერთმანეთშია არეული და გამოქვაბულებს ქმნის, რასაც აფთარი თავშესაფრად იყენებს.

აფთარი სქესობრივ სიმწიფეს 3 წლის ასაკში აღწევს. მძუნაობა გვიან შემოდგომასა და ზამთარში (უფრო დეკემბერ-თებერვალში) მიმდინარეობს. მაკეობის ხანგრძლივობა 90-94 დღემდე გრძელდება. შობს 2-4 თვალაუხელელსა და უსუსურ ლეკვს, რომლებიც თვალებს 10-15 დღის შემდეგ ახელენ. ლაქტაცია 3 თვემდე გრძელდება. სოროს არ იკეთებს. შთამომავლობაზე ორივე მშობელი ზრუნავს.

აფთრის კონკურენტებია მის ადგილსამყოფელში ფართოდ გავრცელებული მგელი, მელა, ტურა, გარეული კატა, მოხეტიალე ძაღლი, ორბი და სვავი. ბუნებრივ მტრად შეიძლება ჩაითვალოს მგელი.

აფთრის კონკურენტებია მის ადგილსამყოფელში ფართოდ გავრცელებული მგელი, მელა, ტურა, გარეული კატა, მოხეტიალე ძაღლი, ორბი და სვავი. ბუნებრივ მტრად შეიძლება ჩაითვალოს მგელი.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        წითელი იხვი

                                       

 (ლათ. Tadorna ferruginea) — ფრინველი იხვისებრთა ოჯახისა.

მისი სხეულის სიგრძეა 61–70 სმ, მასა 919–1640 გ; მამალი მცირედ აღემატება დედალს. მცირე ზომის სწორი ცხვირით ბატს წააგავს. მამლის საქორწინო აღკაზმულობაში ჭარბობს ჟანგმიწოვან-წითური და წაბლისფერი ტონები; თავი უფრო ღიაა, გვერდებზე მოთეთრო; ყელზე ვიწრო შავი რგოლი აქვს. პირველი რიგის მომქნევი ბუმბული შავია, მეორე რიგისა — მომწვანო ლითონისებრი ბზინვარებით; დიდი მფარავი ბუმბული თეთრია; საჭის ბუმბული, ბოლოს ზედა მხარე, ნისკარტი და ფეხები — შავი. დედლებს თავის წინა მხარე თეთრი აქვთ; მთელი ტანი წაბლისფერია; ყელზე რგოლი არ აქვთ. მოზარდები დედალს ჰგვანან, მაგრამ თავსა და მფარავ ბუმბულზე მორუხო ელფერი დაჰკრავთ.

ბუდობს ჩრდილო-დასავლეთ აფრიკაში, მაროკოდან ტუნისამდე, და ევრაზიაში, ჩრდილოეთ შავიზღვისპირეთიდან და ბალკანეთის ნახევარკუნძულიდან ზეა-ბურეის ვაკეებამდე და ცენტრალური ჩინეთის მთებამდე (ჩრდილოეთით ჩ. გ. 50–54°-მდე, სამხრეთით — ს. გ. 28–30°-მდე). ჩრდილოეთის პოპულაციები გადამფრენებია, იზამთრებენ ნილოსის ხეობაში, ინდოსტანის ნახევარკუნძულზე, შრი-ლანკასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში. ბინადრობს სტეპებში, უდაბნოებსა და მთებში 5000 მეტრ სიმაღლემდე (ტიბეტში). სახლობს მტკნარ და მარილიან წყალსატევებთან ახლოს, მათ შორის ხელოვნურად შექმნილებთან, ზოგჯერ მათგან რამდენიმე კილომეტრის მოშორებით.

საქართველოში (ჯავახეთში) მობუდარია. ჯანდარის ტბას მიგრაციისას და საზამთროდ 200–300 წითელი იხვი იყენებს. როგორც მოწყვლადი სახეობა, შეტანილია საქართველოს წითელ ნუსხაში

იკვებება ხმელეთისა და წყლის მცენარეთა ვეგეტატიური ნაწილებითა და თესლებით (სათესი მარცვლების ჩათვლით), მწერებით, კიბოსნაირებით, მოლუსკებით, ჭიებით. დედალი ბუდეს მალავს ქვებს შორის არსებულ ნიშებში, კლდეთა და ფლატეთა ნაპრალებში, სოროებში (ქრცვინის, მელას, მაჩვის), ფუღუროებში ან მიტოვებულ ნაგებობებში. დებს 6–17 (ჩვეულებრივ 8–12) კვერცხს; ინკუბაცია 28—29 დღე გრძელდება. ბარტყებზე ორივე მშობელი ზრუნავს და იცავს მათ ხმელეთისა და ფრთოსანი მტაცებლებისგან. ისინი დაახლოებით 55 დღეში ფრენას იწყებენ. წითელი იხვი ადვილად შინაურდება და ტყვეობაში კარგად მრავლდება.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          უსასრულობა

                                           

                                                ლემანისტიკა სხვადასხვა შრიფტით
 (ხშირად გამოისახება ∞ სიმბოლოთი) — ცნება სხვადასხვა სფეროში, განსაკუთრებით ხშირად გვხვდება მათემატიკაში და ფიზიკაში, და აღნიშნავს მახასიათებელს საზღვრისა ან/და დაბოლოების გარეშე. კაცობრიობამ ისტორიის განმავლობაში შექმნა უსასრულობის მრავალი იდეა. სიტყვა წარმოიშობა ლათინური infinitas-გან, რაც ნიშნავს „შემოუსაზღვრელობა“-ს. მათემატიკაში „უსასრულობა“ ხშირად გამოიყენება როგორც რიცხვი (ანუ ის გამოიყენება რაიმეს დასათვლელად ან გასაზომად, მაგ. „საგანთა უსასრულო რაოდენობა“) მაგრამ ის არ არის ისეთივე სახის რიცხვი, როგორიცაა მაგალითად ნამდვილი რიცხვი. უსასრულოდ მცირეთა შემცველ რიცხვთა სისტემებში უსასრულოდ მცირეს შებრუნებული რიცხვი არის უსასრულობა, ანუ რიცხვი, რომელიც მეტია ნებისმიერ ნამდვილ რიცხვზე. მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისში უსასრულობასთან და უსასრულო სიმრავლეებთან დაკავშირებულ ცნებათა ფორმალიზაცია მოახდინა გეორგ კანტორმა. მის მიერ ჩამოყალიბებულ თეორიში გვხვდება სხვადასხვა ზომის (კარდინალობის უსასრულო სიმრავლეები. ასე მაგალითად, მთელ რიცხვთა სიმრავლე უსასრულოა, მაგრამ თვლადი, მაშინ როდესაც ნამდვილ რიცხვთა სიმრავლე არის უსასრულო, მაგრამ არათვლადი

იხ. ვიდეო უსასრულოა თუ არა სამყარო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                                   ნეონი

ნეონი

10 Ne

20,1797

[He] 2s2 2p6

 (ლათ. Neon; აღინიშნება სიმბოლოთი Ne) — მენდელეევის პერიოდული სისტემის მეორე პერიოდის მერვე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტი, რომლის ატომური ნომერია - 10. სამაყაროეი გავრეცელების მიხედვით მეხუთე ელემენტია (წყალბადის, ჰელიუმის, ჟანგბადის და ნახშირბადის შემდეგ). ნეონი - მარტივი ნივთიერებაა (CAS-ნომერია: 7440-01-9) — ინერტული ერთატომიანი აირი ფერის, გემოსა და სუნის გარეშე. ნეონი აღმოაჩინა 1898 წლის ივნისში შოტლანდიელმა ქიმიკოსმა უილიამ რამზაიმ და ინგლისელმა ქიმიკოსმა მორის ტრავერსმა. მათ ეს ინერტული აირი გამოყვეს «გამორიცხვის მეთოდით», მას შემდეგ რაც ჰაერიდან ჟანგბადი, აზოტი და ყველა შედარებით მძიმე კომპონენტი გადააქციეს სითხედ. ელემენტს უბრალო სახელი მისცეს «ნეონი», რაც ბერძნულად «ახალს» ნიშნავს. 1910 წლის დეკემბერში ფრანგმა გამომგონებელმა ჟორჟ კლოდმა გააკეთა აირგანმუხტვის ნათურა, რომელიც ნეონით იყო შევსებული.

არსებობს ლეგენდა, რომლის მიხედვითაც ელემენტს სახელი მისცა რამზაის ცამეტი წლის ვაჯიშვილმა — ვილიმ, რომელმაც ჰკითხა მამას, თუ რა სახელის დარქმევას აპირებდა აირზე, და ამასთან აღნიშნა, რომ მას სურდა დაერქმია ლათინური novum (ლათ. — ახალი). მამამისს მოეწონა ეს აზრი, თუმცა სახელწოდების წარმოება ბერძნულიდან უფრო მიზანშეწონილად მიიჩნია და neon-ს უფრო კარგი ჟღერადობა აქვსო.

იხ. ვიდეო ნეონი ყველაზე საინტერესო ქიმიური ელემენტი დედამიწაზე

სამყაროში

სამყაროს მატერიაში ნეონი გავრცელებულია არათანაბრად, მაგრამ მთლიანობაში სამყაროში გავრცელებულობით მეხუთე ადგილი უჭირავს ყველა ელემენტს შორის — მიახლოებით 0,13 % მასის მიხედვით. ნეონის ყველაზე დიდი კონცენტრაცია შეიმჩნევა მზეზე და სხვა ვარსკვლავებზე, აირების ნისლებში, მზის სისტემის გარე პლანეტებზე — იუპიტერზე, სატურნზე, ურანზე, ნეპტუნზე. ბევრი ვარსკვლავის ატმოსფეროში ნეონს უჭირავს მესამე ადგილი წყალბადისა და ჰელიუმის შემდეგ

ეორე პერიოდის ყველა ელენტს შორის ნეონი — დედამიწაზე ყველაზე ნაკლებადაა გავრცელებული. მეერვე ჯგუფის შიგნით ნეონი დედამიწის ქერქში გავრცელებით მესამე ადგილზეა — არგონისა და ჰელიუმის შემდეგ. ზოგიერთი ვარსკვლავი შეიცავენ გაცილებით ბევრჯერ მეტ ნეონს ვიდრე არის დედამიწაზე.

დედამიწაზე ნეონის ყველაზე მეტი კონცენტრაცია ატმოსფეროშია — 1,82×10⁻³%. მოცულობის მიხედვით, ხოლო მისი საერთო მარაგი განისაზღვრება 7,8×10¹⁴ მ³^[5]. ჰაერის 1 მ³ შეიცავს მიახლოებით 18,2 სმ³ ნეონს (შედარებისათვის: ჰაერის იგივე მოცულობა შეიცავს მხოლოდ 5,2 სმ³ ჰელიუმს). ნეონის საშუალო შემცველობა დედამიწის ქერქში მცირეა − 7×10⁻⁹% მასის მიხედვით. სულ ჩვენს პლანეტაზე ნეონი არის მიახლოებით 6,6×10¹⁰ ტ. ამოფრქვეულ ქანებში მდებარეობს მიახლოებით 10⁹ ტ ნეონი, ქანების დაშლისას აირი გადადის ატმოსფეროში. უფრო ნაკლებად კი ნენონი ატმოსფეროში წყლიდან ხვდება.

ნეონის ასეთ სიმცირეს დედამიწაზე მეცნიერები ხსნიან იმით, რომ ერთხელ დედამიწამ დაკარგა პირველადი ატმოსფერო, რომელმაც თან გაიყოლა ინერტული აირების ძირითადი მასა, რომლებსაც არ შეეძლოთ ქიმიურ რეაქციაში შესულიყვნენ და წარმოექმნათ მინერალები სხვა ელემენტებთან და ამით დარჩენილიყვნენ დედამიწაზე.

                                                                 

ნეონის აბრა

• კეთილშობილი აირია — ერთატომიანი უსუნო უგემო და უფერო აირია.
• ინერტული აირები ხასიათდებიან უფრო მაღალი ელექტროგამტარობით ვიდრე სხვა აირები და მათში ელექტრო დენის გავლისას კაშკაშით ანათებენ, კერძოდ ნეონი ცეცხლოვან-წითელი შუქით ანათებს, რადგანაც მისი ყველაზე ნათელი ხაზები წითელ სპექტრში მდებარეობენ.

თხევად ნეონს იყენებენ როგორც მაცივარ კრიოაგენტს კრიოგენურ დანადგარებში. ადრე ნეონი მრეწველობაში გამოიყენებოდა, როგორც ინერტული გარემო, მაგრამ შემდეგ ის გამოაძევა უფრო იაფმა არგონმა.

ნეონით არის შევსებული აირგანმუხტვის ნათურები, სასიგნალო ნათურები რადიოტექნიკურ აპარატურებში, ფოტოელემენტები.

ნეონისა და ჰელიუმის ნარევს გამოიყენებენ აირის ლაზერებში (ჰელიუმ-ნეონის ლაზერი) როგორც მუშა გარემოს.

მილაკები რომლებიც შევსებულია ნეონისა და აზოტის ნარევით, მასში ელ. განმუხტვის გატარებისას იძლევიან მოწითალო-ნარინჯისეფერ ნათებას, რის გამოც მას ფართოდ იყენებენ რეკლამაში.

ნეონის ნათურები გამოიყენებიან სასიგნალო დანიშნულებით შუქურებზე და აეროდრომებზე, რადგან წითელი ფერი ძნელად იბნევა ნისლისა და ბინდის დროს

ინერტული აირები ხასიათდებია ფიზიოლოგიური ქმედებით, რომელიც ვლინდება მის ნარკოტიკულ ზემოქმედებით ორგანიზმზე. ნეონია (როგორც ჰელიუმისაც) ნარკოტიკული ზემოქმედება ნორმალური წნევის დროს ცდებისას არაა დარეგისტრირებული, ხოლო წნევის მომატებისას ჯერ ჩნდება «მაღალი წნევის ნერვიული სინდრომი».

ამასთან დაკავშირებით, ჰელიუმთან ერთად, ნეონი ნეონ-ჰელიუმის ნარევში გამოიყენება სუნთქვის აპარატებში ოკეანავტების, მყვინთავების, ადამიანების, რომლებიც მაღალი წნევის პირობებში მუშაობენ მათი სუნთქვისას, რათა თავიდან იქნას აცილებული აირის ემბოლია და აზოტის ნარკოზი. ნარევის უპირატესობა ის არის, რომ ის უფრო ნაკლებად აცივებს ორგანიზმს, რადგანაც ნეონის თბოგამტარობა ნაკლებია, ვიდრე ჰელიუმი.

ნეონ-ჰელიუმიანი ჰაერი აილობებს ავადმყოფების მდგომარეობას, რომლებიც სუნთქვასთან გაკავშირებით აქვთ პრობლემები.

ნეონის დიდი შემცველობა სასუნთქ ჰაერში იწვევს თავის ბრუალს, ღებინებას, გულის რევას, გონების დაკარგვას და სიკვდილს ასფიქსიით