ვერა რუბინის ობსერვატორია

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

             ვერა რუბინის ობსერვატორია

დასრულებული LSST-ის რენდერი

ვერა C. რუბინის ობსერვატორია, ადრე ცნობილი როგორც Large Synoptic Survey Telescope (LSST), არის ასტრონომიული ობსერვატორია მშენებარე ჩილეში. მისი მთავარი ამოცანა იქნება სინოპტიკური ასტრონომიული კვლევის, სივრცისა და დროის მემკვიდრეობითი კვლევის ჩატარება. სიტყვა "სინოპტიკური" მომდინარეობს ბერძნული სიტყვებისგან σύν (syn "ერთად") და ὄψις (opsis "ხედვა") და აღწერს დაკვირვებებს, რომლებიც აძლევენ ფართო ხედვას საგანზე კონკრეტულ დროს. ობსერვატორია მდებარეობს ელ პენიონის მწვერვალზე Cerro Pachón, 2,682 მეტრის სიმაღლის (8,799 ფუტი) მთა კოკიმბოს რეგიონში, ჩრდილოეთ ჩილეში, არსებული Gemini სამხრეთ და სამხრეთ ასტროფიზიკური კვლევის ტელესკოპების გვერდით. LSST საბაზო დაწესებულება მდებარეობს ობსერვატორიიდან 100 კილომეტრში (62 მილი) საგზაო გზით, ქალაქ ლა სერენაში. ობსერვატორიას დაარქვეს ვერა რუბინი, ამერიკელი ასტრონომი, რომელიც გალაქტიკური ბრუნვის სიჩქარის შესახებ აღმოჩენების პიონერი გახდა.

რუბინის ობსერვატორიაში განთავსდება Simonyi Survey Telescope , ფართო ველის ამრეკლავი ტელესკოპი 8.4 მეტრიანი პირველადი სარკეთი, რომელიც გადაიღებს მთელ ხელმისაწვდომ ცას ყოველ რამდენიმე ღამეში. ტელესკოპი იყენებს ახალ სამ სარკე დიზაინს, სამი სარკის ანასტიგმატის ვარიანტს, რომელიც კომპაქტურ ტელესკოპს საშუალებას აძლევს გადასცეს მკვეთრი გამოსახულება ძალიან ფართო 3,5 გრადუსიანი დიამეტრის ხედვის ველზე. სურათებს ჩაიწერს 3.2 გიგაპიქსელიანი დამუხტვით დაწყვილებული მოწყობილობის გამოსახულების (CCD) კამერით, რაც კი ოდესმე შექმნილ ყველაზე დიდ ციფრულ კამერას წარმოადგენს.

LSST შემოთავაზებული იქნა 2001 წელს და სარკის მშენებლობა დაიწყო (კერძო სახსრებით) 2007 წელს. შემდეგ LSST გახდა ყველაზე რეიტინგული მსხვილი მიწისზედა პროექტი 2010 წლის ასტროფიზიკის ათწლეულის გამოკითხვაში და პროექტი ოფიციალურად დაიწყო მშენებლობა 2014 წლის 1 აგვისტოს, როდესაც შეერთებული შტატების ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ავტორიზაცია75$5 (NSYF). მლნ) მისი მშენებლობის ბიუჯეტი. დაფინანსება მოდის NSF-დან, შეერთებული შტატების ენერგეტიკის დეპარტამენტიდან და კერძო დაფინანსებით, რომელიც მოზიდულია ერთგული საერთაშორისო არაკომერციული ორგანიზაციის, LSST Discovery Alliance-ის მიერ. ოპერაციები ექვემდებარება ასტრონომიის კვლევის უნივერსიტეტების ასოციაციის (AURA) მენეჯმენტს. მშენებლობის მთლიანი ღირებულება, სავარაუდოდ, დაახლოებით $680 მილიონი იქნება.

საიტის მშენებლობა დაიწყო 2015 წლის 14 აპრილს პირველი ქვის საზეიმო დადგმით. პირველი დაკვირვება ცაზე საინჟინრო კამერით მოხდა 2024 წლის 24 ოქტომბერს,  ხოლო სისტემის პირველი შუქი მოსალოდნელია 2025 წლის ივლისში და სრული კვლევის ოპერაციები მიზნად ისახავს დაიწყოს მოგვიანებით 2025 წელს, COVID-თან დაკავშირებული გრაფიკის შეფერხების გამო. დაგეგმილია LSST მონაცემების სრულად საჯაროობა ორი წლის შემდეგ.

სახელი

ვერა C. რუბინის ობსერვატორია და ირმის ნახტომი

2019 წლის ივნისში, ობსერვატორიის გადარქმევა დიდი სინოპტიკური საკვლევი ტელესკოპიდან (LSST) ვერა C. რუბინის ობსერვატორიად, ინიცირებული იყო შეერთებული შტატების წარმომადგენლის ედი ბერნის ჯონსონისა და ჯენიფერ გონსალეს-კოლონის მიერ. სახელის გადარქმევა ამოქმედდა შეერთებული შტატების კანონში 2019 წლის 20 დეკემბერს  და გამოცხადდა 2020 წლის ამერიკული ასტრონომიული საზოგადოების ზამთრის შეხვედრაზე. ობსერვატორია ვერა C. Rubin-ის სახელს ატარებს. სახელი პატივს სცემს რუბინს და მისი კოლეგების მემკვიდრეობას ბნელი მატერიის ბუნების შესწავლის გზით მილიარდობით გალაქტიკის რუკაზე და კატალოგში სივრცისა და დროის მეშვეობით.

თავად ტელესკოპს ეწოდა Simonyi Survey Telescope, კერძო დონორების ჩარლზ და ლიზა სიმონიის საპატივცემულოდ.

ისტორია

L1 ობიექტივი LSST-სთვის, 2018 წელი

LSST არის ცის დათვალიერების ტრადიციის მემკვიდრე. ეს დაიწყო როგორც ვიზუალურად შედგენილი კატალოგები მე-18 საუკუნეში, როგორიცაა მესიეს კატალოგი. ეს ჩაანაცვლა ფოტოგრაფიულმა კვლევებმა, დაწყებული 1885 წლის ჰარვარდის ფირფიტების კოლექციით, ეროვნული გეოგრაფიული საზოგადოების - პალომარის ობსერვატორიის ცის კვლევისა და სხვა. დაახლოებით 2000 წლისთვის, პირველი ციფრული კვლევები, როგორიცაა Sloan Digital Sky Survey (SDSS), დაიწყო წინა კვლევების ფოტოგრაფიული ფირფიტების შეცვლა.

LSST წარმოიშვა ბნელი მატერიის ტელესკოპის ადრინდელი კონცეფციიდან,  ნახსენები ჯერ კიდევ 1996 წელს.[29] მეხუთე ათწლეულის მოხსენება, ასტრონომია და ასტროფიზიკა ახალ ათასწლეულში, გამოვიდა 2001 წელს,  და რეკომენდაციას უწევდა "დიდი დიაფრაგმის სინოპტიკური კვლევის ტელესკოპს", როგორც მთავარ ინიციატივას. ჯერ კიდევ ამ ადრეულ ეტაპზე შეიქმნა ძირითადი დიზაინი და მიზნები:

დიდი დიაფრაგმის სინოპტიკური საკვლევი ტელესკოპი (LSST) არის 6,5 მ-იანი კლასის ოპტიკური ტელესკოპი, რომელიც შექმნილია ხილული ცის დაკვირვებისთვის ყოველ კვირას ბევრად უფრო მკრთალ დონეზე, ვიდრე არსებული კვლევებით. ის 300 მ-ზე მეტი სიგრძის დედამიწასთან ახლოს მდებარე ობიექტების 90 პროცენტს დააწერს და შეაფასებს საფრთხეს, რომელსაც ისინი უქმნიან დედამიწაზე სიცოცხლეს. ის იპოვის დაახლოებით 10000 პრიმიტიულ ობიექტს კოიპერის სარტყელში, რომელიც შეიცავს მზის სისტემის ფორმირების ნამარხს. ის ასევე ხელს შეუწყობს სამყაროს სტრუქტურის შესწავლას ათასობით სუპერნოვაზე დაკვირვებით, როგორც ახლომახლო, ისე დიდი წითელ ცვლის დროს და ბნელი მატერიის განაწილების გაზომვით გრავიტაციული ლინზირების საშუალებით. ყველა მონაცემი ხელმისაწვდომი იქნება ეროვნული ვირტუალური ობსერვატორიის მეშვეობით... ასტრონომებისა და საზოგადოებისთვის ცვალებად ღამის ცის ძალიან ღრმა სურათებზე წვდომას უზრუნველყოფს.

ადრეული განვითარება დაფინანსდა რამდენიმე მცირე გრანტით, 2008 წლის იანვარში პროგრამული უზრუნველყოფის მილიარდერების ჩარლზ და ლიზა სიმონიისა და ბილ გეითსების მიერ, შესაბამისად, 20 მილიონი აშშ დოლარი და 10 მილიონი აშშ დოლარის ძირითადი წვლილი. 7,5 მილიონი აშშ დოლარი იყო შეტანილი აშშ-ს პრეზიდენტის 2013 წლის NSF ბიუჯეტის მოთხოვნაში. შეერთებული შტატების ენერგეტიკის დეპარტამენტი აფინანსებს ციფრული კამერის კომპონენტის მშენებლობას SLAC ეროვნული ამაჩქარებლის ლაბორატორიის მიერ, როგორც ბნელი ენერგიის გაგების მისიის ნაწილი.

2010 წლის ათწლეულის გამოკითხვაში LSST დასახელდა, როგორც ყველაზე პრიორიტეტული სახმელეთო ინსტრუმენტი.

NSF-ის დაფინანსება დანარჩენი მშენებლობისთვის ავტორიზებული იყო 2014 წლის 1 აგვისტოდან. წამყვანი ორგანიზაციები არიან:

SLAC ეროვნული ამაჩქარებლის ლაბორატორია LSST კამერის დიზაინისა და კონსტრუქციის მიზნით

ეროვნული ოპტიკური ასტრონომიის ობსერვატორია, რათა უზრუნველყოს ტელესკოპისა და საიტის გუნდი

სუპერკომპიუტერული აპლიკაციების ეროვნული ცენტრი არქივისა და მონაცემთა ხელმისაწვდომობის ცენტრის მშენებლობასა და ტესტირებას

ასტრონომიის კვლევის უნივერსიტეტების ასოციაცია პასუხისმგებელია LSST-ის მშენებლობის ზედამხედველობაზე.

2018 წლის მაისში, შეერთებული შტატების კონგრესმა საოცრად მიითვისა გაცილებით მეტი დაფინანსება, ვიდრე ტელესკოპმა მოითხოვა, მშენებლობისა და ექსპლუატაციის დაჩქარების იმედით. ტელესკოპის მენეჯმენტი მადლობელი იყო, მაგრამ დარწმუნებული არ იყო, რომ ეს დაგვეხმარებოდა, რადგან მშენებლობის გვიან ეტაპზე ისინი არ იყვნენ ნაღდი ფულით შეზღუდული.

2022 წლის მაისის მდგომარეობით, პროექტის კრიტიკული გზა იყო კამერის ინსტალაცია, ინტეგრაცია და ტესტირება.

მიმოხილვა

Simonyi Survey Telescope-ის დიზაინი უნიკალურია დიდ ტელესკოპებს შორის (8 მეტრიანი კლასის პირველადი სარკეები) ძალიან ფართო ხედვის არეალის მქონე: დიამეტრის 3,5 გრადუსი, ან 9,6 კვადრატული გრადუსი. შედარებისთვის, მზეც და მთვარეც, როგორც დედამიწიდან ჩანს, 0,5 გრადუსია, ანუ 0,2 კვადრატული გრადუსი. მის დიდ დიაფრაგთან ერთად (და, შესაბამისად, სინათლის შეგროვების უნართან), ეს მისცემს მას საოცრად დიდ ატენდუს 319 m2⋅grade2. ეს სამჯერ აღემატება ყველაზე დიდი ხედვის არსებულ ტელესკოპებს, სუბარუს ტელესკოპს თავისი Hyper Suprime კამერით და Pan-STARRS-ით, და სიდიდის ბრძანებაზე მეტია, ვიდრე უმეტეს დიდ ტელესკოპებს.

ოპტიკა

LSST პირველადი / მესამეული სარკის წარმატებით გადაღება, 2008 წლის აგვისტო

ადრეული ამრეკლავი ტელესკოპები იყენებდნენ სფერულ სარკეებს, რომელთა დამზადება და ტესტირება მარტივია, მაგრამ განიცდიან სფერულ აბერაციას; სფერული აბერაციის შესამცირებლად საჭირო იყო დიდი ფოკუსური მანძილი. პირველადი სარკის პარაბოლური გადაკეთება აშორებს სფერულ აბერაციას ღერძზე, მაგრამ ხედვის ველი შემოიფარგლება ღერძიდან გამოსული კომით. ასეთი პარაბოლური პირველადი, პირველი ან კასეგრინის ფოკუსით, იყო ყველაზე გავრცელებული ოპტიკური დიზაინი ჰეილის ტელესკოპის საშუალებით 1949 წელს. ამის შემდეგ ტელესკოპები ძირითადად იყენებდნენ რიჩი-კრეტიენის დიზაინს, იყენებდნენ ორ ჰიპერბოლურ სარკეს სფერული აბერაციისა და კომის მოსაშორებლად, რაც იძლევა უფრო ფართო სასარგებლო ველის შეზღუდვას მხოლოდ უფრო მაღალი ან უფრო მაღალი ხედვით. ჰეილის შემდეგ დიდი ტელესკოპების უმეტესობა ამ დიზაინს იყენებს - მაგალითად, ჰაბლის და კეკის ტელესკოპები არის რიჩი-კრიტიენი. LSST გამოიყენებს სამ სარკის ანასტიგმატს ასტიგმატიზმის გასაუქმებლად სამი არასფერული სარკის გამოყენებით. შედეგი არის მკვეთრი გამოსახულებები ფართო ხედვის ველზე, მაგრამ სინათლის შეგროვების ენერგიის ხარჯზე დიდი მესამეული სარკის გამო, რომელიც ფარავს ოპტიკური ბილიკის ნაწილს.

LSST ტელესკოპის ოპტიკა

ტელესკოპის პირველადი სარკე (M1) არის 8,4 მეტრი (28 ფუტი) დიამეტრის, მეორადი სარკე (M2) არის 3,4 მეტრი (11,2 ფუტი) დიამეტრი, ხოლო მესამეული სარკე (M3), რგოლის მსგავსი პირველადი, 5,0 მეტრი (16 ფუტი) დიამეტრით. მოსალოდნელია, რომ მეორადი სარკე იქნება ყველაზე დიდი ამოზნექილი სარკე ნებისმიერ მოქმედ ტელესკოპში, სანამ არ გადააჭარბებს უკიდურესად დიდი ტელესკოპის 4,2 მეტრიან მეორადს დაახლოებით 2028 წელს. მეორე და მესამე სარკე ამცირებს პირველადი სარკის სინათლის შეგროვების არეალს 35 კვადრატულ მეტრამდე (376,7 კვ. ფტ) ტელესკოპი. ამის გამრავლება ხედვის ველზე წარმოქმნის 336 მ2⋅გრადუსს étendue-ს; რეალური ფიგურა მცირდება ვინეტით.

პირველადი და მესამე სარკეები (M1 და M3) შექმნილია როგორც შუშის ერთი ნაჭერი, "M1M3 მონოლითი". ორი სარკის ერთსა და იმავე ადგილას განთავსება ამცირებს ტელესკოპის მთლიან სიგრძეს, რაც აადვილებს სწრაფ გადაადგილებას. მათი დამზადება ერთი და იგივე შუშის ნაჭრისგან იწვევს უფრო მკაცრ სტრუქტურას, ვიდრე ორი ცალკეული სარკე, რაც ხელს უწყობს მოძრაობის შემდეგ სწრაფ დაბინძურებას.

ოპტიკა მოიცავს სამ კორექტორ ლინზას აბერაციების შესამცირებლად. ეს ლინზები და ტელესკოპის ფილტრები ჩაშენებულია კამერის ასამბლეაში. პირველი ლინზა, 1,55 მ დიამეტრით, არის ყველაზე დიდი ობიექტივი, რომელიც ოდესმე აშენებულა, ხოლო მესამე ლინზა ქმნის ვაკუუმურ ფანჯარას ფოკუსური სიბრტყის წინ.

მრავალი ტელესკოპისგან განსხვავებით,  რუბინის ობსერვატორია არ ცდილობს ატმოსფეროში დისპერსიის კომპენსირებას. ასეთი კორექტირება, რომელიც საჭიროებს ოპტიკურ მატარებელში დამატებითი ელემენტის ხელახლა რეგულირებას, ძალიან რთული იქნება მინიშნებებს შორის დაშვებულ 5 წამში, პლუს ეს ტექნიკური გამოწვევაა უკიდურესად მოკლე ფოკუსური სიგრძის გამო. შედეგად, უფრო მოკლე ტალღის სიგრძის ზოლები ზენიტიდან მოშორებით იქნება გარკვეულწილად შემცირებული გამოსახულების ხარისხი.

ტალღის ფრონტის შეგრძნება

Simonyi ტელესკოპი იყენებს აქტიურ ოპტიკის სისტემას, კამერის კუთხეებში ტალღის წინა სენსორებით, რათა სარკეები ზუსტად დასახული და ფოკუსირებული იყოს. ხედვის ველი ძალიან დიდია ადაპტური ოპტიკის გამოსაყენებლად ატმოსფერული ხედვის გამოსასწორებლად. პროცესი ხდება სამ ეტაპად:

ლაზერული ტრეკერის გაზომვები გამოიყენება იმისთვის, რომ დარწმუნდეთ, რომ კომპონენტები ცენტრშია და ახლოსაა დანიშნულ პოზიციებთან.

ღია მარყუჟის შესწორებები გამოიყენება სარკისებური აბერაციების, კომპონენტების დაქვეითების, ამაღლების და ტემპერატურის ფუნქციის და ფილტრის შერჩევის გამოსასწორებლად.

ფოკუსის და ფიგურის გაზომვები კეთდება ნორმალური მუშაობის დროს ხედვის ველის კუთხეებში სენსორებით და გამოიყენება ოპტიკის გასასწორებლად.

ვერა რუბინის ტელესკოპის აქტიური ოპტიკის სენსორების დიაგრამა

სარკის შეკრების ზუსტი ფორმა და ფოკუსი შეფასებულია და შემდეგ გამოსწორებულია სურათების შედარებით ოთხი მიზანმიმართულად დეფოკუსირებული CCD-ის (ერთი ფოკუსური სიბრტყის წინ და მეორე უკან, იხილეთ სურათი მარჯვნივ). შემუშავებულია ამ შესწორებების პოვნის ორი მეთოდი. ერთი აგრძელებს ანალიტიკას, აფასებს სარკის ამჟამინდელი ფორმის ზერნიკეს მრავალწევრებულ აღწერას და ამ გამოთვლით კორექტივების კომპლექტს ფიგურისა და ფოკუსის აღსადგენად. სხვა მეთოდი იყენებს მანქანურ სწავლებას, რათა პირდაპირ გამოთვალოს შესწორებები ფოკუსირებული სურათებიდან. როგორც ჩანს, ორივე მეთოდს შეუძლია შეასრულოს დიზაინის მიზნები.

კამერა

LSST კამერის სენსორი

3.2 გიგაპიქსელიანი ძირითადი ფოკუსის [შენიშვნა 1] ციფრული კამერა მიიღებს 15 წამის ექსპოზიციას ყოველ 20 წამში. ასეთი დიდი ტელესკოპის (მათ შორის დაჯდომის დროის ჩათვლით) 5 წამის განმავლობაში განმეორება მოითხოვს განსაკუთრებულად მოკლე და ხისტ სტრუქტურას. ეს თავის მხრივ გულისხმობს მცირე f- რიცხვს, რომელიც მოითხოვს კამერის ზუსტ ფოკუსირებას.

15 წამიანი ექსპოზიცია არის კომპრომისი, რომელიც საშუალებას იძლევა აღმოაჩინოს როგორც სუსტი, ისე მოძრავი წყაროები. უფრო გრძელი ექსპოზიცია შეამცირებს კამერის წაკითხვისა და ტელესკოპის ხელახალი პოზიციონირების ხარჯებს, რაც საშუალებას მისცემს უფრო ღრმა გამოსახულების მიღებას, მაგრამ შემდეგ სწრაფად მოძრავი ობიექტები, როგორიცაა დედამიწის მახლობლად მდებარე ობიექტები, მნიშვნელოვნად გადაადგილდებიან ექსპოზიციის დროს. ცაზე თითოეული ადგილი გამოსახულია ორი ზედიზედ 15 წამის ექსპოზიციით, რათა ეფექტურად უარყოს კოსმოსური სხივების დარტყმა CCD-ებზე.

LSST ფოკალური სიბრტყის მასივის რეალური ზომის მოდელი. მასივის დიამეტრი 64 სმ-ია და უზრუნველყოფს 3.2 გიგაპიქსელს თითო სურათზე. მთვარის გამოსახულება (30 რკალის წუთი) წარმოდგენილია ხედვის ველის მასშტაბის საჩვენებლად. მოდელი რუბინის ობსერვატორიის კომუნიკაციების დირექტორს სიუზან ჯეკობს უჭირავს.

კამერის ფოკუსური სიბრტყე ბრტყელია და 64 სმ დიამეტრით. ძირითადი გამოსახულება ხორციელდება 189 CCD დეტექტორის მოზაიკის მიერ, თითოეული 16 მეგაპიქსელიანი. ისინი დაჯგუფებულია "ტიპების" 5×5 ბადეში, სადაც ცენტრალური 21 ჯოხი შეიცავს 3×3 გამოსახულების სენსორებს, ხოლო ოთხი კუთხის რაფტი შეიცავს მხოლოდ სამ CCD-ს თითოეულში, მართვისა და ფოკუსის კონტროლისთვის. CCD-ები უზრუნველყოფენ 0,2 რკალწამიან სინჯის აღებას და გაცივდებიან დაახლოებით -100 °C-მდე (173 K), რათა ხელი შეუწყონ ხმაურის შემცირებას.

კამერა მოიცავს ფილტრს, რომელიც მდებარეობს მეორე და მესამე ლინზებს შორის და ფილტრის შეცვლის ავტომატურ მექანიზმს. მიუხედავად იმისა, რომ კამერას აქვს ექვსი ფილტრი (ugrizy), რომელიც ფარავს 330-1080 ნმ ტალღის სიგრძეს,  კამერის პოზიცია მეორად და მესამეულ სარკეებს შორის ზღუდავს მისი ფილტრის შემცვლელის ზომას. მას შეუძლია ერთდროულად ხუთი ფილტრის შენახვა, ამიტომ ყოველ დღე ექვსიდან ერთი უნდა იყოს არჩეული, რათა გამოტოვოთ შემდეგი ღამისთვის.

გამოსახულების მონაცემთა დამუშავება

Flammarion-ის გრავიურის სკანირება გადაღებულია LSST-ით 2020 წლის სექტემბერში 

მოვლის, უამინდობისა და სხვა გაუთვალისწინებელი შემთხვევების გათვალისწინებით, კამერა სავარაუდოდ გადაიღებს 200 000-ზე მეტ სურათს (1,28 პეტაბაიტი შეუკუმშული) წელიწადში, რაც ბევრად მეტს, ვიდრე შეიძლება ადამიანმა გადახედოს. ტელესკოპის უზარმაზარი გამომუშავების მართვა და ეფექტური ანალიზი, სავარაუდოდ, პროექტის ტექნიკურად ყველაზე რთული ნაწილია. 2010 წელს, კომპიუტერის საწყისი მოთხოვნები შეფასდა 100 ტერაფლოპი გამოთვლითი სიმძლავრე და 15 პეტაბაიტი მეხსიერება, რაც გაიზარდა პროექტის მონაცემების შეგროვებასთან ერთად. 2018 წლისთვის, შეფასებები გაიზარდა 250 ტერაფლოპამდე და 100 პეტაბაიტამდე საცავი.

სურათების გადაღების შემდეგ, ისინი მუშავდება სამი სხვადასხვა დროის მიხედვით, სწრაფი (60 წამის განმავლობაში), ყოველდღიურად და ყოველწლიურად.

სწრაფი პროდუქტები არის გაფრთხილებები, რომლებიც გაიცემა დაკვირვებიდან 60 წამში, ობიექტების შესახებ, რომლებმაც შეცვალეს სიკაშკაშე ან პოზიცია ამ ცის პოზიციის არქივებულ სურათებთან შედარებით. ასეთი დიდი სურათების გადატანა, დამუშავება და განსხვავება 60 წამში (წინა მეთოდებს საათები სჭირდებოდათ, პატარა სურათებზე) თავისთავად მნიშვნელოვანი პროგრამული უზრუნველყოფის ინჟინერიის პრობლემაა. დამუშავების ეს ეტაპი განხორციელდება საიდუმლო სამთავრობო დაწესებულებაში, რათა შესაძლებელი იყოს მოვლენების რედაქტირება, რომლებიც გამოავლენს საიდუმლო აქტივებს.

ღამით დაახლოებით 10 მილიონი გაფრთხილება იქნება გენერირებული. თითოეული გაფრთხილება მოიცავს შემდეგს:

გაფრთხილება და მონაცემთა ბაზის ID: ID-ები, რომლებიც ცალსახად იდენტიფიცირებენ ამ გაფრთხილებას

აღმოჩენილი წყაროს ფოტომეტრული, ასტრომეტრიული და ფორმის დახასიათება

30×30 პიქსელი (საშუალოდ) შაბლონის ამოჭრა და განსხვავებული სურათები (FITS ფორმატში)

ამ წყაროს ყველა წინა აღმოჩენის დროის სერია (წელამდე).

დროის სერიების გამოთვლილი სხვადასხვა შემაჯამებელი სტატისტიკა („ფუნქციები“).

არ არსებობს საკუთრების პერიოდი, რომელიც დაკავშირებულია გაფრთხილებებთან - ისინი დაუყოვნებლივ ხელმისაწვდომია საზოგადოებისთვის, რადგან მიზანია სწრაფად გადასცეს თითქმის ყველაფერი, რაც LSST-მა იცის რომელიმე მოცემული მოვლენის შესახებ, რაც საშუალებას მისცემს ქვედა დინების კლასიფიკაციას და გადაწყვეტილების მიღებას. LSST გამოიმუშავებს გაფრთხილებების უპრეცედენტო სიხშირეს, ასობით წამში, როდესაც ტელესკოპი მუშაობს.[შენიშვნა 2] დამკვირვებლების უმეტესობა დაინტერესდება ამ მოვლენების მხოლოდ მცირე ნაწილით, ამიტომ გაფრთხილებები მიეწოდება "მოვლენის ბროკერებს", რომლებიც აგზავნიან ქვეჯგუფებს დაინტერესებულ მხარეებს. LSST უზრუნველყოფს მარტივ ბროკერს, და უზრუნველყოფს გაფრთხილების სრულ ნაკადს გარე ღონისძიებების ბროკერებს. Zwicky Transient Facility იქნება LSST სისტემის პროტოტიპი, რომელიც გამოიმუშავებს 1 მილიონ გაფრთხილებას ღამით.

ყოველდღიური პროდუქტები, რომლებიც გამოქვეყნებულია დაკვირვებიდან 24 საათის განმავლობაში, მოიცავს იმ ღამის სურათებს და წყაროს კატალოგებს, რომლებიც მიღებულია განსხვავება სურათებიდან. ეს მოიცავს მზის სისტემის ობიექტების ორბიტალურ პარამეტრებს. სურათები ხელმისაწვდომი იქნება ორი ფორმით: Raw Snaps, ან მონაცემები პირდაპირ კამერიდან, და ერთჯერადი ვიზიტის სურათები, რომლებიც დამუშავებულია და მოიცავს ინსტრუმენტული ხელმოწერის ამოღებას (ISR), ფონის შეფასებას, წყაროს ამოცნობას, შერევას და გაზომვებს, წერტილოვანი გავრცელების ფუნქციის შეფასებას და ასტრომეტრულ და ფოტომეტრულ კალიბრაციას.

წლიური გამოშვების მონაცემების პროდუქტები ხელმისაწვდომი გახდება წელიწადში ერთხელ, მთელი სამეცნიერო მონაცემების ხელახალი დამუშავებით დღემდე. ეს მოიცავს:

კალიბრირებული სურათები

პოზიციების, ნაკადების და ფორმების გაზომვები

ცვალებადობის ინფორმაცია

მსუბუქი მოსახვევების კომპაქტური აღწერა

განსხვავება გამოსახულებაზე დაფუძნებული სწრაფი მონაცემთა პროდუქტების ერთგვაროვანი ხელახალი დამუშავება

მზის სისტემის დაახლოებით 6 მილიონი ობიექტის კატალოგი, მათი ორბიტებით

დაახლოებით 37 მილიარდი ცის ობიექტის კატალოგი (20 მილიარდი გალაქტიკა და 17 მილიარდი ვარსკვლავი), თითოეული 200-ზე მეტი ატრიბუტით.

ყოველწლიური გამოშვება გამოითვლება ნაწილობრივ სუპერკომპიუტერის აპლიკაციების ეროვნული ცენტრის მიერ და ნაწილობრივ IN2P3 საფრანგეთში.

LSST იტოვებს გამოთვლითი სიმძლავრის და დისკის სივრცის 10%-ს მომხმარებლის მიერ გენერირებული მონაცემთა პროდუქტებისთვის. ისინი წარმოიქმნება მორგებული ალგორითმების გაშვებით LSST მონაცემთა ნაკრებზე სპეციალიზებული მიზნებისთვის, აპლიკაციის პროგრამირების ინტერფეისების (API) გამოყენებით მონაცემებზე წვდომისა და შედეგების შესანახად. ეს თავიდან აიცილებს უზარმაზარი რაოდენობის მონაცემების ჩამოტვირთვის, შემდეგ ატვირთვის აუცილებლობას, რაც საშუალებას აძლევს მომხმარებლებს გამოიყენონ LSST შენახვისა და გამოთვლითი შესაძლებლობები პირდაპირ. ის ასევე საშუალებას აძლევს აკადემიურ ჯგუფებს ჰქონდეთ გამოშვების განსხვავებული პოლიტიკა, ვიდრე მთლიანობაში LSST.

LSST სურათის მონაცემთა დამუშავების პროგრამული უზრუნველყოფის ადრეულ ვერსიას იყენებს Subaru Telescope-ის Hyper Suprime-Cam ინსტრუმენტი, ფართო ველის კვლევის ინსტრუმენტი LSST-ის მსგავსი მგრძნობელობით, მაგრამ ხედვის ველის მეხუთედი: 1,8 კვადრატული გრადუსი LSST-ის 9,6 კვადრატული გრადუსი. ახალი პროგრამული უზრუნველყოფა სახელად HelioLinc3D შეიქმნა სპეციალურად რუბინის ობსერვატორიისთვის, მოძრავი ობიექტების აღმოსაჩენად.

სამეცნიერო მიზნები

რამდენიმე ოპტიკური ტელესკოპის პირველადი სარკეების შედარება - LSST, თავისი ძალიან დიდი ცენტრალური ხვრელით, დიაგრამის ცენტრთან ახლოსაა.

LSST დაფარავს სამხრეთ ცის დაახლოებით 18000 გრადუს 2-ს ექვსი ფილტრით მის მთავარ კვლევაში, დაახლოებით 825 ვიზიტით თითოეულ ადგილზე. მოსალოდნელია, რომ 5σ (SNR 5-ზე მეტი) მაგნიტუდის ლიმიტები იქნება r < 24,5 ცალკეულ სურათებში და r < 27,8 სრულ დაწყობილ მონაცემებში.

ძირითადი კვლევა გამოიყენებს დაკვირვების დროის დაახლოებით 90%-ს. დარჩენილი 10% გამოყენებული იქნება კონკრეტული მიზნებისა და რეგიონების გაუმჯობესებული დაფარვის მისაღებად. ეს მოიცავს ძალიან ღრმა (r ~ 26) დაკვირვებებს, ძალიან მოკლე ხელახალი ვიზიტის დროს (დაახლოებით ერთი წუთი), დაკვირვებებს "სპეციალურ" რეგიონებზე, როგორიცაა ეკლიპტიკა, გალაქტიკური სიბრტყე და მაგელანის დიდი და პატარა ღრუბლები, და ტერიტორიები, რომლებიც დეტალურად არის დაფარული მრავალტალღოვანი კვლევებით, როგორიცაა COSMOS5 და Chandra ველი. კომბინირებული, ეს სპეციალური პროგრამები გაზრდის მთლიან ფართობს დაახლოებით 25000 გ2-მდე.

LSST-ის განსაკუთრებული სამეცნიერო მიზნები მოიცავს:

ბნელი ენერგიისა და ბნელი მატერიის შესწავლა სუსტი გრავიტაციული ლინზირების, ბარიონის აკუსტიკური რხევების და Ia ტიპის სუპერნოვას ფოტომეტრიის გაზომვით, ეს ყველაფერი წითელი გადაადგილების ფუნქციით.

მზის სისტემაში არსებული მცირე ობიექტების რუქა, განსაკუთრებით დედამიწის მახლობლად მდებარე ასტეროიდები და კოიპერის სარტყლის ობიექტები. მოსალოდნელია, რომ LSST გაზრდის კატალოგირებული ობიექტების რაოდენობას 10-100-ით. ის ასევე დაეხმარება ჰიპოთეზირებული პლანეტის მეცხრე ძიებაში.

გარდამავალი ასტრონომიული მოვლენების გამოვლენა, მათ შორის ნოვა, სუპერნოვა, გამა-სხივების აფეთქება, კვაზარის ცვალებადობა და გრავიტაციული ლინზირება და მოვლენის სწრაფი შეტყობინებების მიწოდება შემდგომი დაკვირვების გასაადვილებლად.

ირმის ნახტომის რუკა.

მისი ფართო ხედვის ველისა და მგრძნობელობის გამო, მოსალოდნელია, რომ LSST იქნება საუკეთესო პერსპექტივა LIGO-ს და სხვა ობსერვატორიების მიერ აღმოჩენილი გრავიტაციული ტალღების მოვლენების ოპტიკური ანალოგიების გამოსავლენად.

ასევე იმედოვნებენ, რომ მოპოვებული მონაცემების დიდი მოცულობა გამოიწვევს დამატებით სერიოზულ აღმოჩენებს.

NASA-ს აშშ-ს კონგრესი დაევალა დედამიწის ორბიტის 140 მეტრი ან მეტი ზომის პოპულაციის 90%-ის გამოვლენა და კატალოგირება. LSST, თავისთავად, შეფასებულია, რომ შეუძლია აღმოაჩინოს ასეთი ობიექტების 62%,  და შეერთებული შტატების მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის თანახმად, მისი კვლევის ათი წლიდან თორმეტ წლამდე გახანგრძლივება იქნება ამოცანის დასრულების ყველაზე ეკონომიური გზა.

რუბინის ობსერვატორიას აქვს განათლებისა და საზოგადოებასთან ურთიერთობის პროგრამა (EPO). Rubin Observatory EPO მოემსახურება მომხმარებელთა ოთხ ძირითად კატეგორიას: ფართო საზოგადოებას, ოფიციალურ მასწავლებლებს, მოქალაქეთა მეცნიერების მთავარ გამომძიებლებს და შინაარსის შემქმნელებს არაფორმალურ სამეცნიერო საგანმანათლებლო დაწესებულებებში. რუბინის ობსერვატორია პარტნიორობას გაუწევს Zooniverse-ს რიგი მოქალაქეთა სამეცნიერო პროექტებისთვის.

შედარება ცის სხვა კვლევებთან

500 ტონიანი ამწე ქვევით დაშვებული უმაღლესი დონის შეკრება (2021 წლის მარტი)

იყო მრავალი სხვა ოპტიკური ცის კვლევა, ზოგიერთი ჯერ კიდევ მიმდინარეობს. შედარებისთვის, აქ არის რამდენიმე ძირითადი ამჟამად გამოყენებული ოპტიკური გამოკვლევები, რომელთა განსხვავებები აღინიშნება:

ცის ფოტოგრაფიული კვლევები, როგორიცაა National Geographic Society - Palomar Observatory Sky Survey და მისი ციფრული ვერსია, Digitized Sky Survey. ეს ტექნოლოგია მოძველებულია, გაცილებით ნაკლები სიღრმით და ზოგადად აღებულია იმ ადგილებიდან, სადაც არანაკლებ შესანიშნავი ხედებია. ეს არქივები ჯერ კიდევ გამოიყენება, რადგან ისინი საკმაოდ დიდ დროის ინტერვალს მოიცავს - ზოგიერთ შემთხვევაში 100 წელზე მეტს - და მოიცავს მთელ ცას. ფირფიტის სკანირებამ მიაღწია R~18 და B~19.5 ზღვარს ცის 90%-ზე და დაახლოებით ერთი მაგნიტუდის მკრთალი ცის 50%-ზე.

Sloan Digital Sky Survey (SDSS) (2000–2009) გამოიკვლია ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ცის 14555 კვადრატული გრადუსი 2,5 მეტრიანი ტელესკოპით. ის დღემდე გრძელდება როგორც სპექტროგრაფიული კვლევა. მისი შემზღუდავი ფოტომეტრიული სიდიდე მერყეობდა 20,5-დან 22,2-მდე, ფილტრის მიხედვით.

Pan-STARRS (2010–დღემდე) არის ცის მიმდინარე კვლევა ორი ფართო ველის 1.8 მეტრიანი Ritchey–Chrétien ტელესკოპის გამოყენებით, რომელიც მდებარეობს ჰალეაკალაში, ჰავაიში. სანამ LSST არ დაიწყებს მუშაობას, ის დარჩება დედამიწის მახლობლად მდებარე ობიექტების საუკეთესო დეტექტორად. მისი დაფარვა, 30,000 კვადრატული გრადუსი, შედარებულია იმასთან, რასაც LSST დაფარავს. ერთი გამოსახულების სიღრმე PS1 კვლევაში იყო 20,9–22,0 მაგნიტუდის შორის, რაც დამოკიდებულია ფილტრზე.

DESI Legacy Imaging Surveys (2013–დღემდე) ათვალიერებს ჩრდილოეთ და სამხრეთ ცის 14000 კვადრატულ გრადუსს Bok 2.3 მეტრიანი ტელესკოპით, 4 მეტრიანი მაიალის ტელესკოპით და 4 მეტრიანი Víctor M. Blanco ტელესკოპით. Legacy Surveys იყენებს Mayall z-band Legacy Survey-ს, Pekin-Arizona Sky Survey-ს და Dark Energy Survey-ს. Legacy Surveys-მა თავიდან აიცილა ირმის ნახტომი, რადგან ის ძირითადად შორეულ გალაქტიკებს ეხებოდა. DES-ის ფართობი (5000 კვადრატული გრადუსი) მთლიანად შედის LSST-ის მოსალოდნელ საკვლევ არეალში სამხრეთ ცაში. მისი ექსპოზიცია ჩვეულებრივ აღწევს 23-24 მაგნიტუდას.

Gaia არის 2014 წლიდან მთელი ცის მიმდინარე კოსმოსური კვლევა, რომლის მთავარი მიზანია დაახლოებით ორი მილიარდი ვარსკვლავის, კვაზარების, გალაქტიკებისა და მზის სისტემის ობიექტების უკიდურესად ზუსტი ასტრომეტრია. მისი შეგროვების ფართობი 0,7 მ2 არ იძლევა საშუალებას დაკვირვების სუსტ ობიექტებზე, როგორც ეს შეიძლება იყოს სხვა კვლევებში, მაგრამ თითოეული დაკვირვებული ობიექტის მდებარეობა გაცილებით დიდი სიზუსტით არის ცნობილი. მიუხედავად იმისა, რომ არ იღებს ექსპოზიციას ტრადიციული გაგებით, ის აღმოაჩენს ობიექტებს 21 მაგნიტუდამდე.

Zwicky Transient Facility (2018–დღემდე) არის მსგავსი, სწრაფი, ფართო ველის კვლევა გარდამავალი მოვლენების გამოსავლენად. ტელესკოპს აქვს კიდევ უფრო დიდი ხედვის ველი (47 კვადრატული გრადუსი; ველის 5×), მაგრამ მნიშვნელოვნად მცირე დიაფრაგმა (1,22 მ; ფართობის 1/30). იგი გამოიყენება LSST ავტომატური გაფრთხილების პროგრამული უზრუნველყოფის შემუშავებისა და შესამოწმებლად. მისი ექსპოზიცია ჩვეულებრივ აღწევს 20-21 მაგნიტუდას.

კოსმოსური სათვალთვალო ტელესკოპი (2011–დღემდე) არის მსგავსი სწრაფი ფართო ველის საკვლევი ტელესკოპი, რომელიც ძირითადად გამოიყენება სამხედრო აპლიკაციებისთვის, მეორადი სამოქალაქო აპლიკაციებით, კოსმოსური ნამსხვრევების და NEO აღმოჩენისა და კატალოგიზაციის ჩათვლით.

მშენებლობის პროგრესი

LSST ობსერვატორიის შენობის მშენებლობა Cerro Pachón-ში 2019 წლის სექტემბრის მდგომარეობით

Cerro Pachón-ის საიტი შეირჩა 2006 წელს. მთავარი ფაქტორები იყო წლიური წმინდა ღამეების რაოდენობა, სეზონური ამინდის სქემები და ადგილობრივი ატმოსფეროდან დანახული სურათების ხარისხი (დათვალიერება). საიტს ასევე სჭირდებოდა არსებული ობსერვატორიის ინფრასტრუქტურა, მშენებლობის ხარჯების მინიმუმამდე დაყვანა და ოპტიკურ-ბოჭკოვანი კავშირების წვდომა, რათა მოეწყო 30 ტერაბაიტი მონაცემები, რომელსაც LSST გამოიმუშავებს ყოველ ღამე.

2018 წლის თებერვლის მდგომარეობით, მშენებლობა კარგად მიმდინარეობდა. სამიტის შენობის გარსი დასრულებულია და 2018 წელს დამონტაჟდა ძირითადი აღჭურვილობა, მათ შორის HVAC, გუმბათი, სარკის საფარის კამერა და ტელესკოპის სამაგრი შეკრება. მან ასევე დაინახა AURA-ს ბაზის ობიექტის გაფართოება ლა სერენაში და სამიტის საერთო საცხოვრებლი, რომელიც გაზიარებულია მთაზე სხვა ტელესკოპებთან ერთად.

სერრო პაჩონში LSST ობსერვატორიის შენობის მშენებლობის პროგრესი 2022 წლისთვის

2018 წლის თებერვლისთვის კამერამ და ტელესკოპმა გაიზიარეს კრიტიკული გზა. მთავარ რისკად ითვლებოდა, იყო თუ არა საკმარისი დრო სისტემური ინტეგრაციისთვის.

2017 წლის მდგომარეობით, პროექტი ბიუჯეტის ფარგლებში რჩებოდა, თუმცა საბიუჯეტო გადაუდებელი აუცილებლობა მჭიდრო იყო.

2020 წლის მარტში მუშაობა სამიტის ობიექტზე და SLAC-ის მთავარ კამერაზე შეჩერდა COVID-19 პანდემიის გამო, თუმცა პროგრამულ უზრუნველყოფაზე მუშაობა გაგრძელდა. ამ დროის განმავლობაში, საბაზო ობიექტში მივიდა ექსპლუატაციაში მყოფი კამერა და იქ ჩაუტარდა ტესტირება. იგი გადაიტანეს მწვერვალზე და დამონტაჟდა მთაზე 2022 წლის აგვისტოში.

სარკეები

                                           მხატვრის კონცეფცია LSST-ზე მისი გუმბათის შიგნით.

პირველადი სარკე, დიდი ტელესკოპის კონსტრუქციის ყველაზე კრიტიკული და შრომატევადი ნაწილი, გაკეთდა 7 წლის განმავლობაში არიზონას უნივერსიტეტის სტიუარდის ობსერვატორიის სარკის ლაბორატორიის მიერ. ყალიბის მშენებლობა დაიწყო 2007 წლის ნოემბერში,  სარკის ჩამოსხმა დაიწყო 2008 წლის მარტში,  და სარკის ცარიელი გამოცხადდა "სრულყოფილი" 2008 წლის სექტემბრის დასაწყისში. 2011 წლის იანვარში M1 და M3 ფიგურებმა დაასრულეს გენერაცია და დაფქვა და დაიწყო გაპრიალება M3-ზე.

სარკე ოფიციალურად იქნა მიღებული 2015 წლის 13 თებერვალს, შემდეგ მოათავსეს სარკის სატრანსპორტო ყუთში და ინახებოდა თვითმფრინავის ანგარში. 2018 წლის ოქტომბერში ის კვლავ გადავიდა სარკის ლაბორატორიაში და ინტეგრირებულია სარკის დამხმარე უჯრედთან. მან გაიარა დამატებითი ტესტირება 2019 წლის იანვარ/თებერვალში, შემდეგ დაბრუნდა გადაზიდვის კოლოფში. 2019 წლის მარტში ის სატვირთო მანქანით გაიგზავნა ჰიუსტონში, ტეხასი, მოათავსეს გემზე ჩილეში ჩასაბარებლად და მაისში ჩავიდა მწვერვალზე. 2024 წლის აპრილში იგი ხელახლა გაერთიანდა სარკის დამხმარე უჯრედთან და დაფარული იყო.

საფარის პალატა, რომელიც სარკეების დასაფარად გამოიყენებოდა მათი მოსვლის შემდეგ, თავად მივიდა მწვერვალზე 2018 წლის ნოემბერში.

მეორადი სარკე დამზადებულია Corning-ის მიერ ულტრა დაბალი გაფართოების შუშისგან და უხეში დაფქულიდან სასურველი ფორმის 40 მკმ-მდე. 2009 წლის ნოემბერში, ბლანკი გადაეგზავნა ჰარვარდის უნივერსიტეტს შესანახად, სანამ დაფინანსება მის დასასრულებლად იყო ხელმისაწვდომი. 2014 წლის 21 ოქტომბერს, მეორადი სარკის ბლანკი მიიტანეს ჰარვარდიდან Exelis-ში (ახლა Harris Corporation-ის შვილობილი კომპანია) წვრილად დაფქვისთვის. დასრულებული სარკე გადაეცა ჩილეს 2018 წლის 7 დეკემბერს,  და დაფარული იყო 2019 წლის ივლისში.

შენობა

ტელესკოპის, გუმბათის და საყრდენი შენობის ამოკვეთა

საიტის გათხრები სერიოზულად დაიწყო 2011 წლის 8 მარტს,  და ადგილი გაათანაბრა 2011 წლის ბოლოს. ასევე ამ დროის განმავლობაში, დიზაინი პროგრესირებდა, მნიშვნელოვანი გაუმჯობესებებით სარკის დამხმარე სისტემაში, მაწანწალა შუქის ბაფლებზე, ქარის ეკრანზე და კალიბრაციის ეკრანზე.

2015 წელს ტელესკოპის მიმდებარე საყრდენი შენობის ქვეშ დიდი რაოდენობით გატეხილი კლდე და თიხა აღმოაჩინეს. ამან გამოიწვია მშენებლობა 6-კვირიანი შეფერხება, სანამ ის გათხრილი იყო და სივრცე ბეტონით აივსო. ეს არ იმოქმედა ტელესკოპზე ან მის გუმბათზე, რომლის ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი საძირკვლები უფრო დეტალურად იქნა შესწავლილი უბნის დაგეგმვისას.

შენობა არსებითად დასრულებულად გამოცხადდა 2018 წლის მარტში. გუმბათის დასრულება მოსალოდნელი იყო 2018 წლის აგვისტოში,  მაგრამ 2019 წლის მაისის სურათმა აჩვენა, რომ ის ჯერ კიდევ არასრულია. რუბინის ობსერვატორიის (ჯერ კიდევ არასრული) გუმბათი პირველად თავისი ძალით შემოტრიალდა 2019 წლის ნოემბერში.

ტელესკოპის სამაგრი ასამბლეა

ტელესკოპის მთაზე 8,4 მეტრიანი Simonyi Survey Telescope-ის ასამბლეა ვერა C. რუბინის ობსერვატორიაში, მშენებარე ჩილეში, Cerro Pachón-ზე.

ტელესკოპის სამაგრი და ბურჯი, რომელზეც ის ზის, თავისთავად მნიშვნელოვანი საინჟინრო პროექტებია. მთავარი ტექნიკური პრობლემა ის არის, რომ ტელესკოპმა უნდა შემოხვია 3,5 გრადუსით მიმდებარე ველთან და დადგეს ოთხი წამის განმავლობაში.[შენიშვნა   ამისათვის საჭიროა ძალიან ხისტი ბურჯი და ტელესკოპის დამაგრება, ძალიან მაღალი სიჩქარით დაძაბვით და აჩქარებით (10°/წმ და 10°1/წმ შესაბამისად). ძირითადი დიზაინი ჩვეულებრივია: ფოლადისგან დამზადებული აზიმუტის საყრდენი სიმაღლეზე, ორივე ღერძზე ჰიდროსტატიკური საკისრებით, დამონტაჟებული ბურჯზე, რომელიც იზოლირებულია გუმბათის საძირკველიდან. LSST ბურჯი უჩვეულოდ დიდია (დიამეტრი 16 მ), მტკიცე (1,25 მეტრის სისქის კედლები) და დამონტაჟებულია პირდაპირ კლდეზე,  სადაც ადგილის გათხრების დროს იზრდებოდა ასაფეთქებელი ნივთიერებების გამოყენების თავიდან აცილების მიზნით, რომლებიც მას გაბზარავდა. 11–12 ეს საშუალებას აძლევს ტელესკოპს გაგრძელდეს აზიმუტის საკისრების ოდნავ ქვემოთ, რაც მას ძალიან დაბალ სიმძიმის ცენტრს აძლევს.

ტელესკოპის მთაზე კონტრაქტი 2014 წლის აგვისტოში გაფორმდა. მან გაიარა მისაღები ტესტები 2018 წელს და მივიდა სამშენებლო მოედანზე 2019 წლის სექტემბერში. 2023 წლის აპრილისთვის მთა გამოცხადდა "არსებითად დასრულებულად" და გადაეცა რუბინის ობსერვატორიას.

კამერის კონსტრუქცია

2015 წლის აგვისტოში, LSST კამერის პროექტმა, რომელიც ცალკე ფინანსდება აშშ-ს ენერგეტიკის დეპარტამენტის (DoE) მიერ, გაიარა მისი "კრიტიკული გადაწყვეტილების 3" დიზაინის მიმოხილვა, განხილვის კომიტეტმა რეკომენდაცია გაუწია DoE-ს ოფიციალურად დაამტკიცოს მშენებლობის დაწყება. 31 აგვისტოს დამტკიცება იქნა მიღებული და მშენებლობა დაიწყო SLAC-ში კალიფორნიაში. 2017 წლის სექტემბრის მდგომარეობით, კამერის მშენებლობა დასრულდა 72%-ით, საკმარისი დაფინანსებით (მათ შორის გაუთვალისწინებელი შემთხვევები) პროექტის დასასრულებლად. 2020 წლის სექტემბრის მდგომარეობით, მთელი ფოკუსური თვითმფრინავი იყო დასრულებული და გადიოდა ტესტირებას. 2021 წლის ოქტომბრისთვის კამერისთვის საჭირო ექვსი ფილტრიდან ბოლო დასრულდა და მიწოდებული იყო. 2021 წლის ნოემბრისთვის მთელი კამერა გაცივდა საჭირო სამუშაო ტემპერატურამდე, ამიტომ საბოლოო ტესტირება შეიძლება დაიწყოს.

LSST კამერის რენდერი

LSST კამერის ფერადი კოდირებული ამოჭრილი ნახაზი

LSST კამერის ოპტიკური კომპონენტების აფეთქებული ხედი

ვერა C. რუბინის ობსერვატორია ექსპლუატაციაში კამერის დაყენება

კამერის საბოლოო ინსტალაციამდე, უფრო მცირე და მარტივი ვერსია (გამოშვების კამერა, ან ComCam) გამოიყენებოდა "ტელესკოპის ადრეული გასწორების და ექსპლუატაციის ამოცანების შესასრულებლად, საინჟინრო პირველი შუქის დასასრულებლად და შესაძლოა ადრეული გამოსაყენებელი სამეცნიერო მონაცემების წარმოებისთვის".

კამერა დასრულებულია 2024 წლის დასაწყისში. კამერა ობსერვატორიაში 2024 წლის მაისში მივიდა.

მონაცემთა ტრანსპორტირება და რედაქცია

მონაცემები უნდა გადაიტანოს კამერიდან, მწვერვალზე მდებარე ობიექტებში, საბაზისო ობიექტებში და შემდეგ რუბინის ობსერვატორიაში შეერთებული შტატების მონაცემთა დაწესებულებაში (USDF) SLAC-ში. მონაცემები პირველად იგზავნება 5 მილიონი აშშ დოლარის გამოყოფილი დაშიფრული ქსელის მეშვეობით კალიფორნიაში მდებარე შეერთებული შტატების სადაზვერვო საზოგადოების საიდუმლო დაწესებულებაში. ავტომატური სისტემა აღმოაჩენს ახალ მოვლენებს, შლის მოვლენებს, რომლებიც შეიცავს ამერიკული ჯაშუშურ თანამგზავრებს და აქვეყნებს სურათებს, რომლებიც მოიცავს დანარჩენ მოვლენებს სამეცნიერო საზოგადოებას ერთი წუთის შემდეგ. სრული არარედაქტირებული სურათები გამოქვეყნდება 80 საათის შემდეგ, თანამგზავრების ორბიტების შეცვლის შემდეგ, თავიდან აიცილებს მუდმივ რედაქციას Pan-STARRS კვლევის სურათებზე.

ეს გადაცემა უნდა იყოს ძალიან სწრაფი (100 გბიტი/წმ ან უკეთესი) და საიმედო, რადგან USDF არის ის ადგილი, სადაც მონაცემები დამუშავდება სამეცნიერო მონაცემთა პროდუქტებში, გარდამავალი მოვლენების რეალურ დროში გაფრთხილებების ჩათვლით. ეს ტრანსფერი იყენებს მრავალ ოპტიკურ ბოჭკოვან კაბელს ლა სერენას საბაზო ობიექტიდან სანტიაგოში, ჩილეში, შემდეგ ორი ზედმეტი მარშრუტით მაიამიში, ფლორიდაში, სადაც ის უკავშირდება არსებულ მაღალსიჩქარიან ინფრასტრუქტურას. ეს ორი ზედმეტი ბმული გააქტიურდა 2018 წლის მარტში AmLight კონსორციუმის მიერ.

ვინაიდან მონაცემთა გადაცემა კვეთს საერთაშორისო საზღვრებს, ჩართულია მრავალი განსხვავებული ჯგუფი. მათ შორისაა ასტრონომიის კვლევის უნივერსიტეტების ასოციაცია (AURA, ჩილე და აშშ), REUNA[128] (ჩილე), ფლორიდის საერთაშორისო უნივერსიტეტი (აშშ), AmLightExP[127] (აშშ), RNP (ბრაზილია) და SLAC USDF (აშშ), რომლებიც მონაწილეობენ TeLSST Engineer-ში. ეს თანამშრომლობა აყალიბებს და აწვდის ქსელის ბოლომდე მუშაობას ქსელის მრავალ დომენსა და პროვაიდერში.

სატელიტური თანავარსკვლავედების შესაძლო ზემოქმედება

2020 წელს ევროპის სამხრეთ ობსერვატორიის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ დაადგინა, რომ რუბინის ობსერვატორიასთან ბინდის გარშემო ზემოქმედების 30%-დან 50%-მდე სატელიტური თანავარსკვლავედები სერიოზულ გავლენას მოახდენს. საკვლევ ტელესკოპებს აქვთ ხედვის დიდი არე და ისინი სწავლობენ ხანმოკლე მოვლენებს, როგორიცაა სუპერნოვა ან ასტეროიდები,  და სხვა ტელესკოპებზე მომუშავე შემარბილებელი მეთოდები შეიძლება ნაკლებად ეფექტური იყოს. სურათებზე გავლენას მოახდენს განსაკუთრებით ბინდის დროს (50%) და ღამის დასაწყისში და ბოლოს (30%). კაშკაშა ბილიკებისთვის, სრული ექსპოზიცია შეიძლება გააფუჭოს გაჯერების კომბინაციით, ჯვარედინი ტალღებით (შორს პიქსელები იღებენ სიგნალს CCD ელექტრონიკის ბუნებიდან გამომდინარე) და მოჩვენებებით (შიდა ასახვა ტელესკოპში და კამერაში), რომელიც გამოწვეულია სატელიტური ბილიკით, რაც გავლენას მოახდენს ცის ფართობზე ბევრად უფრო დიდ ნაწილზე, ვიდრე თავად თანამგზავრი გამოსახულების დროს. უფრო მკრთალი ბილიკებისთვის გამოსახულების მხოლოდ მეოთხედი დაიკარგება. რუბინის ობსერვატორიის წინა კვლევამ აჩვენა, რომ ზემოქმედება 40%-ს შეადგენდა წყვდიადზე და მხოლოდ ზამთრის შუა ღამეები იქნებოდა უცვლელი.

ამ პრობლემის შესაძლო მიდგომა იქნება თანამგზავრების რაოდენობის ან სიკაშკაშის შემცირება, ტელესკოპის CCD კამერის სისტემის განახლება ან ორივე ერთად. Starlink-ის თანამგზავრებზე დაკვირვებამ აჩვენა სატელიტური ბილიკის სიკაშკაშის შემცირება ჩაბნელებული თანამგზავრებისთვის. ეს შემცირება არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ შეამსუბუქოს ეფექტი ფართო ველზე გამოკვლევებზე, როგორიცაა რუბინის ობსერვატორიის მიერ ჩატარებული. ამიტომ SpaceX ანერგავს მზის ჩრდილს ახალ თანამგზავრებზე, რათა თანამგზავრის ნაწილები მიწიდან ხილული იყოს მზის პირდაპირი სხივებისგან. მიზანია თანამგზავრების შენარჩუნება მე-7 სიდიდის ზემოთ, რათა თავიდან იქნას აცილებული დეტექტორების გაჯერება. ეს ზღუდავს პრობლემას მხოლოდ თანამგზავრის კვალით და არა მთლიან გამოსახულებით. 2023 წლის მონაცემებით, Starlink-ის 2 თაობის „მინი“ თანამგზავრებმა მიაღწიეს საშუალო აშკარა სიდიდეებს, ვიდრე.

იხ.ვიდეო - Vera C. Rubin Observatory: Inside the telescope that will change how we see the universe - The Vera C. Rubin Observatory, in Chile's Atacama Desert, will scan the whole southern sky every three nights with the world’s largest camera. From finding short-lived supernovae to discovering alien megastructures, it could completely change how we see the universe. New Scientist's astronomy reporter, Abby Beall, got a behind-the-scenes view of the telescope as it nears completion.

სკანდალი თეთრ სახლში ტრამპ-ზელენსკის შეხვედრის დროს

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

სკანდალი თეთრ სახლში ტრამპ-ზელენსკის                          შეხვედრის დროს

ვოლოდიმირ ზელენსკი, დონალდ ტრამპი და ჯ.დ ვენსი ვაშინგტონში თეთრ სახლში შეხვედრისას, 2025 წლის 28 თებერვალს

ვლადიმერ ზელენსკი და დონალდ ტრამპი 28 თებერვალს ვაშინგტონში, თეთრი სახლის ოვალურ კაბინეტში შეხვდნენ. მათ უნდა მოეწერათ წიაღისეულის გარიგება. თუმცა შეხვედრა ამაღლებულ ტონებში წარიმართა. უკრაინის პრეზიდენტი იძულებული გახდა კამათში შესულიყო ტრამპთან და აშშ-ის ვიცე-პრეზიდენტ ჯ.დ. ვენსთან და თეთრი სახლი ადრე დატოვა. შეხვედრის დროს ტრამპმა ზელენსკი დაადანაშაულა უმადურობაში, მშვიდობისთვის მოუმზადებლობაში და დაემუქრა უკრაინის შესახებ მოლაპარაკებების პროცესიდან გასვლით, თუ კიევი შეთანხმებას არ დადებს.

იხ.ვიდეო - 🔴Скандал Трампа с Зеленским: чем это грозит Украине и Европе? DW Новости (01.03.2025) - Главная тема выпуска - скандал в Белом доме. Многие на Западе называют итоги встречи Зеленского с Трампом катастрофическими. СМИ в США пишут о возможном прекращении помощи Украине, включая военную. Насколько серьезны эти угрозы? Что говорят в Европе о последствиях перепалки в Овальном кабинете и, в частности, о будущем трансатлантических отношений?

ეს ზემოტ დოიჩე ველლე ეხლა ბიბისი ვნახოთ რას წერრს

სკანდალი თეთრ სახლში: რესპუბლიკელებმა მხარი დაუჭირეს ტრამპს ზელენსკისთან კამათში; აშშ-ში პროუკრაინული დემონსტრაციები იმართება

თეთრ სახლში დონალდ ტრამპსა და ვოლოდიმირ ზელენსკის შორის საჯარო დაპირისპირების შემდეგ, რესპუბლიკური პარტიის პოლიტიკოსების უმეტესობამ მხარი დაუჭირა ამერიკის პრეზიდენტს. თუმცა, პროუკრაინული დემონსტრაციები გაიმართა აშშ-ს რამდენიმე ქალაქში, მათ შორის მომიტინგეები გამოვიდნენ სათხილამურო კურორტის ქუჩებში, სადაც ვიცე-პრეზიდენტი ჯ.დ. ვენსი შაბათ-კვირას ატარებს.

რა რეაქცია ჰქონდათ რესპუბლიკელებს?

ყველაზე დიდი რეზონანსი ჰქონდა ცნობილი რესპუბლიკელი სენატორის ლინდსი გრეჰემის კომენტარს, რომელიც მანამდე უკრაინის მხარდამჭერად ითვლებოდა. წარსულში პოლიტიკოსმა არაერთხელ მოითხოვა ვაშინგტონიდან კიევისთვის სამხედრო დახმარების გაზრდისკენ, მაგრამ ის ასევე ტრამპის ახლო მოკავშირეა.

თეთრი სახლის ოვალურ კაბინეტში ზელენსკის ტრამპთან დავის შემდეგ გრეჰემმა თქვა, რომ უკრაინის პრეზიდენტი უნდა გადადგეს და აღნიშნა, რომ მისი პოზიცია კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ამერიკის შემდგომ მხარდაჭერას კიევისთვის.

„ის, რაც ვნახე ოვალურ კაბინეტში, უპატივცემულო იყო და არ ვიცი, შევძლებთ თუ არა ზელენსკის კიდევ ერთხელ ბიზნესის კეთებას“, - თქვა გრეჰემმა. ვფიქრობ, ამერიკელების უმეტესობამ დაინახა ბიჭი, ვისთანაც არ სურდათ ურთიერთობა. ის, თუ როგორ ჩაატარა ეს შეხვედრა, როგორ აპროტესტებდა პრეზიდენტს, უბრალოდ უსაზღვრო იყო“.

„[ზელენსკიმ] ან უნდა გადადგეს, ან გამოაგზავნოს ვინმე, ვისთანაც შეგვეძლო საქმე, ან უნდა შეიცვალოს“, - თქვა გრეჰემმა.

ჟურნალისტებმა, რომლებიც აკვირდებოდნენ ზელენსკის, ტრამპსა და ვენსს შორის კამათს, აღნიშნეს, რომ ჟურნალისტებთან საუბრის მნიშვნელოვანი ნაწილის დროს უკრაინის ლიდერს სიტყვა პრაქტიკულად არ მისცეს და სწორედ აშშ-ის ვიცე-პრეზიდენტი იყო პირველი, ვინც მასზე მკაცრი თავდასხმები განხორციელდა.თეთრი სახლის ეროვნული უსაფრთხოების საკითხებში მრჩეველმა მაიკ უოლზმა, რომელიც ასევე იმყოფებოდა ოვალურ კაბინეტში დავის დროს, განუცხადა შაბათს ულტრამემარჯვენე ვებსაიტს Breitbart News, რომ ზელენსკიმ ძალიან დიდი ყურადღება გაამახვილა ფაქტობრივი შეცდომების გამოსწორებაზე და უკრაინის პრეზიდენტი შეადარა "ყოფილს".ეს ჰგავს ყოფილ შეყვარებულს, რომელიც კამათობს ყველაფერზე, რაც თქვენ თქვით ცხრა წლის წინ, ვიდრე ცდილობს ურთიერთობის წინ წაწევას“, - თქვა უოლზმა.

იხ.ვიდეო - დონალდ ტრამპის და ვლადიმერ ზელენსკის შეხვედრა; კურიერი 21 საათზე-2025.02.28

ტრამპს არაერთხელ გაუკეთებია ცრუ განცხადებები უკრაინის შესახებ. სხვა საკითხებთან ერთად, მან ისაუბრა რუსეთთან ომში დაღუპულ „მილიონებზე“ (სინამდვილეში, კონფლიქტის მსხვერპლთა რაოდენობა დაახლოებით ორი რიგით ნაკლებია: Wall Street Journal-ის მიხედვით, უკრაინულ მხარეს 80000-მდე ჯარისკაცი შეიძლებოდა დაღუპულიყო, ხოლო რუსეთის მხრიდან 200000-მდე).

ტრადიციულად რესპუბლიკური შტატის ალაბამას სენატორი ტომი ტუბერვილი კიდევ უფრო უხეში იყო: „საუკეთესო, რაც პრეზიდენტმა ტრამპმა აქამდე გააკეთა, ეს იყო უკრაინელი თაღლითის თეთრი სახლიდან გაძევება“.

X ქსელში ტენესის სენატორი ბილ ჰეგერტი მას ეხმიანებოდა: „ამერიკის შეერთებული შტატები აღარ იქნება აღქმული, როგორც ექსპლუატაციის ობიექტი“.

თუმცა რესპუბლიკელებს შორის იყვნენ ისეთებიც, რომლებიც არ ეთანხმებოდნენ ტრამპისა და ვენსის ქცევას თეთრ სახლში.

ალასკას სენატორმა ლიზა მურკოვსკიმ თავის X ანგარიშზე დაწერა: „აბსოლუტურად მოწყენილი ვარ იმით, რომ [აშშ] ადმინისტრაცია აშკარად ტოვებს ჩვენს მოკავშირეებს და ეხვევა პუტინს“.

რესპუბლიკელმა დეპუტატმა მაიკ ლოულერმა ნიუ-იორკიდან შეხვედრას უწოდა "გამოტოვებული შესაძლებლობა როგორც შეერთებული შტატებისთვის, ასევე უკრაინისთვის". კიდევ ერთმა რესპუბლიკელმა კონგრესმენმა, ნებრასკელმა დონ ბეკონმა მომხდარს „ცუდი დღე ამერიკის საგარეო პოლიტიკისთვის“ უწოდა. იხ ბმულზე წყარო

იხ.ვიდეო - ზელენსკი მიაჩმორეს ამერიკაში,რა მოხდა?!

ირაკლი გოგავა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           ირაკლი გოგავა

ირაკლი გოგავა

დაბადების თარიღი 10 ივლისი, 1974 (50 წლის)

დაბადების ადგილი ბათუმი, საქართველოს სსრ, სსრკ

მოქალაქეობა საბჭოთა კავშირის დროშა სსრკ →

საქართველოს დროშა საქართველო

განათლება თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ეროვნება ქართველი

ირაკლი გოგავა (დ. 10 ივლისი, 1974, ბათუმი) — ქართველი პოლიტიკოსი.

1996 წელს დაამთავრა ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამართლისა და საერთაშორისო ურთიერთობების ფაკულტეტი და ასპირატურა. 1999-2004 წლებში იყო საქართველოს მე-5 მოწვევის პარლამენტის წევრი პარტიული სიით, საარჩევნო ბლოკი „ საქართველოს მოქალაქეთა კავშირი“.

იხ.ვიდეო - პოლიტოლოგი ირაკლი გოგავა გადაცემაში "დღის ქრონიკა"

ირაკლი გოგავა: ივანიშვილმა მეტროპოლიისადმი დაუმორჩილებლობა უკვე ოფიციალურად გამოაცხადა!

ამჟამინდელი ხელისუფლების ინიციატივით, 29 აპრილს რუსთაველის გამზირზე, პარლამენტის შენობის წინ ხალხმრავალი აქცია გაიმართა, რომლის მიზანი იყო იმის დემონსტრირება, რომ საქართველოში კანონს „გარე გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“ ბევრად მეტი მომხრე ჰყავს, ვიდრე მოწინააღმდეგე. მმართველი გუნდის მიერ გამოცხადებულ აქციაზე უამრავი ადამიანი შეიკრიბა.

უკვე რამდენიმე დღეა რუსთაველზე დესტრუქციული ძალები აპროტესტებენ კანონს, რომელსაც თავად რუსული უწოდეს. ე.წ ოპოზიციამ შეაფარა დაკავებული ახალგაზრდები, რომლებიც უკვე რამდენიმე კვირაა ქუჩაში დგანან, თითქოს ფარს მიღმა. სწორედ ამ გარემოებამ იქცა სტიმული, რის შედეგადაც უპრეცედენტო დიდი რაოდენობით მოქალაქეები მივიდა ხელისუფლების აქციაზე.

ზოგიერთი ამტკიცებს, რომ ხელისუფლებამ ძალა და მუქარა გამოიყენა ოფიციალურ სტრუქტურებში მომუშავე ადამიანების საპროტესტო აქციაზე მიყვანისთვის, მაგრამ სიტუაცია სრულიად განსხვავებულია, რადგან ბევრი მომიტინგე მივიდა აქციაზე სწორედ იმიტომ, რომ მხარს უჭერს კანონის მიღებას „გარე გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“, ისევე როგორც სხვა კანონპროექტებს, რომლებიც მიზნად ისახავს ბოლო მოეღოს ჩვენს ქვეყანაში დესტრუქციული ძალების მრავალწლიანი მძვინვარებისა და ტირანიის მიღებას.

იხ.ვიდეო - ირაკლი გოგავა გადაცემაში "პოლიტიკის საათი თამთა ქარჩავასთან ერთად"

ღონისძიების დასასრულს მონაწილეებს სიტყვით მიმართა „ქართული ოცნების“ საპატიო თავმჯდომარემ, ბიძინა ივანიშვილმა. ხალხი მოუთმენლად ელოდა ამ გამოსვლას, რადგან სურდა მოესმინა ივანიშვილის აზრი იმასთან დაკავშირებით, რაც ხდებოდა საქართველოს ირგვლივ და შიგნით, და ოცნების ლიდერმა მართლაც ბევრი ძალიან საინტერესო და მნიშვნელოვანი რამ წამოაყენა. მან გულწრფელად ისაუბრა ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებზე, გეგმებზე და დასავლეთიდან მომდინარე უზარმაზარ ზეწოლაზე, ღიად დაუპირისპირდა მის პოზიციას დასავლურ სამყაროს.

პოლიტოლოგმა ირაკლი გოგავამ სოციალურ ქსელში 29 აპრილის აქციის შესახებ ძალიან საინტერესო აზრები გამოაქვეყნა, ქვემოთ კი მის პუბლიკაციას სიტყვასიტყვით მოვიყვანთ.

„ჩვენი ქვეყნის სამ განსხვავებულ პრეზიდენტთან და პრემიერ-მინისტრთან მქონდა შესაძლებლობა მემუშავა, მაგრამ გულწრფელად რომ გითხრათ, ვერ ვიხსენებ იმ კლასს, რომელიც ბიძინა ივანიშვილმა აჩვენა ვინმეს. ვთქვათ, ქართული თამაში ოსტატურად ითამაშა (ზემო იმერული პოლონურით).

არ დაგიმალავთ, რომ მთელი ამ წლების განმავლობაში გამუდმებით მძვინვარებდა ეჭვი, რომ ივანიშვილი მეტროპოლიის მსახურებით არის დაკავებული, თუმცა სულის სიღრმეში მაინც ნათდებოდა იმედი, რომ მას ნამდვილად ქართული საქმე ჰქონდა ჩაფიქრებული და ამიტომ პირადად მის კრიტიკას ავარიდე და მოთმინებით ველოდებოდი.

იხ.ვიდეო - "რეალური პოლიტიკა" მალხაზ გულაშვილთან ერთად. 12 თებერვალი, 2025 წელი

პირადად ჩემთვის მისი ქველმოქმედების საგანი იყო საორიენტაციო ინდიკატორი: ეკლესიები, მუზეუმები, თეატრები, უნივერსიტეტები... ერის სული და ცნობიერება ხომ ამ სავალდებულო საფუძველს ეფუძნება. ვინც არ ზრუნავს თავის სამშობლოზე, ძნელად თუ ჩაერთო ამ ყველაფერში - ყოველივე ამის შემდეგ, ყველანაირი ჯიშის შოუსა და სერიალის დაფინანსება (რაც არ უნდა სამწუხარო იყოს) შეიძლება ბევრად მეტი პოლიტიკური დივიდენდების მოტანა. ასევე ცხადი იყო, რომ დიდ პოლიტიკაში უაღრესად მნიშვნელოვანია გადაწყვეტილებების მიღებისა და საკითხებისა და პრობლემების იმპლემენტაციის მიღწევის სწორი დროის არჩევა, როცა ისინი მომწიფდება საჭირო პირობამდე და ამას ყველანაირად შეუწყობს ხელს მსოფლიოში არსებული გლობალური მდგომარეობა. თუმცა, ადვილი მისახვედრია, რომ ყველა ასე არ მოქმედებს, არამედ მხოლოდ რამდენიმე პასუხისმგებელი და ბრძენი პოლიტიკოსია, რომელიც ცდილობს დაიცვას ქვეყანა, ხალხი და საკუთარი თავი რისკისგან.

იხ. ვიდეო - პოლიტოლოგი ირაკლი გოგავა გადაცემაში "იმედი LIVE"

ფაქტობრივად, ივანიშვილმა აქციაზე "საქართველოს სუვერენული პროექტის" დაწყება გამოაცხადა. ასეთი განცხადების შემდეგ სრულიად ლოგიკურია ველოდოთ ახალ ეკონომიკურ პროექტს, მერიტოკრატიის დამკვიდრებას - ყველაზე ინტელექტუალური, განათლებული და ღირსეული კადრების ხელისუფლებაში დაწინაურებას, განათლების სისტემის ღრმა რეფორმას, კულტურის სფეროს ქართულ ეროვნულ სივრცეში დაბრუნებას, ჯანდაცვის სისტემაზე მკაცრი კონტროლის დამყარებას.

თუ „ქართული პროექტი“ წარმატებით განხორციელდება, ბიძინა ივანიშვილს აქვს შანსი გახდეს ნამდვილი ეროვნული ლიდერი, რადგან ამ სტატუსს ვერავინ ირჩევს და არავის ანიჭებს. მხოლოდ თავად ხალხს შეუძლია და აქვს უფლება, ასეთი სტატუსი მიანიჭოს გამოჩენილ პიროვნებას.

როგორც მითხრეს, 29 აპრილს აქციას 200 ათასზე მეტი ადამიანი დაესწრო (მოგვიანებით თავად დავთვლი პროფესორ ჯეიკობსის მეთოდით). მისმა მონაწილეებმა ფილარმონიის შენობიდან თავისუფლების მოედნამდე მთელი სივრცე შეავსეს. მოცემული მაჩვენებელი ჩვენი ქვეყნის ზრდასრული მოსახლეობის 7%-ს შეადგენს. და ასეთი მასშტაბი მახსოვს მხოლოდ 2012 წელს სააკაშვილის გაძევებამდე და შემდეგ სახალხო ზეიმებზე. ნათლად უნდა ვაღიაროთ, რომ „ქართულმა პროექტმა“ მიიღო გადამწყვეტი სახალხო მხარდაჭერა.

რაც შეეხება თავად ივანიშვილის გამოსვლას, მან უკვე ოფიციალურად გამოაცხადა მეტროპოლიისადმი დაუმორჩილებლობა. დიდი ალბათობით კონტრშეტევა მოჰყვება, მაგრამ ერთიანობით ჩვენ არ დავკარგავთ ჩვენს ისტორიულ წილს საქართველო აღარ არის კოლონია!

აი, ძირითადი პუნქტები ივანიშვილის 29 აპრილის აქციაზე გამოსვლიდან:

*მერაბ კოსტავა: „დამოუკიდებელ ქვეყანაში თავისუფლებისთვის ბრძოლას რომ შეწყვეტ, შენც და ქვეყანაც დამარცხდებით. იხ. ბმულზე წყარო 

იხ.ვიდეო - ირაკლი გოგავა სტუმრად "სივრცეში ეკა ვეფხვაძესთან"

ჯეფრი საქსის

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             ჯეფრი საქსის

2019წ

ჯეფრი დევიდ საქსი (/sæks/ SAKS; დაბადებული 1954 წლის 5 ნოემბერი)  არის ამერიკელი ეკონომისტი და საზოგადოებრივი პოლიტიკის ანალიტიკოსი, რომელიც არის პროფესორი კოლუმბიის უნივერსიტეტში, , სადაც ის ყოფილი დედამიწის ინსტიტუტის დირექტორი იყო. მუშაობდა მდგრადი განვითარებისა და ეკონომიკური განვითარების თემებზე.

საქსი არის კოლუმბიის უნივერსიტეტის მდგრადი განვითარების ცენტრის დირექტორი და გაეროს მდგრადი განვითარების გადაწყვეტილებების ქსელის პრეზიდენტი. ის არის SDG ადვოკატი გაეროს გენერალური მდივნის ანტონიო გუტერეშის მდგრადი განვითარების მიზნების შესახებ (SDGs), 17 გლობალური მიზნისგან შემდგარი ნაკრები, რომელიც მიღებულია გაეროს სამიტზე 2015 წლის სექტემბერში.

2001 წლიდან 2018 წლამდე საქსი იყო გაეროს გენერალური მდივნის სპეციალური მრჩეველი და იგივე თანამდებობა ეკავა გაეროს წინა გენერალური მდივნის ბან კი მუნის დროს და 2016 წლამდე მსგავსი საკონსულტაციო თანამდებობა, რომელიც დაკავშირებულია ათასწლეულის განვითარების ადრეულ მიზნებთან (MDGs), რვა საერთაშორისოდ სანქცირებული მიზნებით2, შიმშილისა და სიღარიბის შემცირების მიზნით. MDG-ების ფარგლებში, ის პირველად დაინიშნა გაეროს გენერალური მდივნის სპეციალურ მრჩევლად 2002 წელს კოფი ანანის დროს.

საქსი არის Millennium Promise Alliance-ის თანადამფუძნებელი და მთავარი სტრატეგი, არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც ეძღვნება უკიდურეს სიღარიბეს და შიმშილს. 2002 წლიდან 2006 წლამდე ის იყო გაეროს ათასწლეულის პროექტის MDG-ის მუშაობის დირექტორი. 2010 წელს იგი გახდა მდგრადი განვითარების ფართოზოლოვანი კომისიის კომისარი, რომლის მიზანია ფართოზოლოვანი ინტერნეტის მნიშვნელობის გაძლიერება საერთაშორისო პოლიტიკაში. საქსმა დაწერა რამდენიმე წიგნი და მიიღო რამდენიმე ჯილდო. მისმა შეხედულებებმა ეკონომიკაზე, COVID-19-ის წარმოშობაზე და უკრაინაში რუსეთის შეჭრაზე მიიპყრო ყურადღება და გარკვეული კრიტიკა.

ადრეული ცხოვრება და განათლება

საქსი გაიზარდა ოუკ პარკში, მიჩიგანში, დეტროიტის მეტროში და არის ჯოანის (ძვ. აბრამსი) და თეოდორ საქსის ვაჟი, შრომითი იურისტი. მისი ოჯახი ებრაელია. მან დაამთავრა Oak Park-ის საშუალო სკოლა და დაესწრო ჰარვარდის კოლეჯს, სადაც მიიღო ხელოვნების ბაკალავრის ხარისხი, 1976 წელს. მან მიიღო M.A და Ph.D. ჰარვარდის ეკონომიკაში თავისი დისერტაციით სახელწოდებით ფაქტორული ხარჯები და მაკროეკონომიკური ადაპტაცია ღია ეკონომიკაში: თეორია და მტკიცებულება, და მიწვეული იყო ჰარვარდის სტიპენდიანტთა საზოგადოებაში გასაწევრიანებლად, სანამ ჯერ კიდევ ჰარვარდის კურსდამთავრებული იყო.

აკადემიური კარიერა

ჰარვარდის უნივერსიტეტი

1980 წელს საქსი შეუერთდა ჰარვარდის ფაკულტეტს, როგორც ასისტენტ პროფესორს, ხოლო 1982 წელს მიენიჭა ასოცირებული პროფესორის თანამდებობა. ერთი წლის შემდეგ, 28 წლის ასაკში, იგი გახდა ეკონომიკის პროფესორი ჰარვარდში მოღვაწეობის შემდეგ.

ჰარვარდში მომდევნო 19 წლის განმავლობაში საქსი გახდა გალენ ლ. სტოუნის საერთაშორისო ვაჭრობის პროფესორი,  ჰარვარდის საერთაშორისო განვითარების ინსტიტუტის დირექტორი (1995–1999) და ჰარვარდის საერთაშორისო განვითარების ინსტიტუტის დირექტორი (1999–2002).

კოლუმბიის უნივერსიტეტი

საქსი არის კოლუმბიის უნივერსიტეტის მდგრადი განვითარების ცენტრის დირექტორი. ის არის კოლუმბიის უნივერსიტეტის უნივერსიტეტის პროფესორი. 2002 წლიდან 2016 წლამდე, საქსი იყო კოლუმბიის უნივერსიტეტის დედამიწის ინსტიტუტის დირექტორი,  უნივერსიტეტის მასშტაბით ორგანიზაცია, ინტერდისციპლინური მიდგომით დედამიწის წინაშე არსებული რთული საკითხების გადასაჭრელად, მდგრადი განვითარების მხარდასაჭერად. საქსის გაკვეთილები ისწავლება საერთაშორისო და საზოგადოებრივ საქმეთა სკოლაში და Mailman School of Public Health, ხოლო მისი კურსი "მდგრადი განვითარების გამოწვევები" ისწავლება ბაკალავრიატის დონეზე.

სტიპენდია, კონსულტაცია და აქტივიზმი

საქსმა რამდენიმე ქვეყანას ურჩია ეკონომიკური პოლიტიკა.

ბოლივია

1985 წლის ბოლივიის საყოველთაო არჩევნებამდე საქსი ჰუგო ბანზერმა მიიწვია, რათა რჩევები გაეწია ანტიინფლაციური ეკონომიკური გეგმის შესახებ, რომელიც უნდა განეხორციელებინათ მისი არჩევის შემთხვევაში. საქსის სტაბილიზაციის გეგმა ორიენტირებული იყო ფასების დერეგულაციაზე, განსაკუთრებით ნავთობზე, ეროვნული ბიუჯეტის შემცირებასთან ერთად. საქსმა განაცხადა, რომ მისმა გეგმამ შეიძლება დაასრულოს ბოლივიის ჰიპერინფლაცია, რომელმაც მიაღწია 14000%-მდე ერთ დღეში. ბოლივიაში ინფლაცია სწრაფად დასტაბილურდა.

საქსის წინადადება ინფლაციის შესამცირებლად იყო ფისკალური და მონეტარული დისციპლინის გამოყენება [საჭიროა განმარტება] და დასრულებულიყო ეკონომიკური რეგულაცია, რომელიც იცავდა ელიტას  და ბლოკავდა თავისუფალ ბაზარს [საჭიროა განმარტება]. ჰიპერინფლაცია შემცირდა ბოლივიის მთავრობის მიერ მისი წინადადებების გამოქვეყნებიდან რამდენიმე კვირაში და მთავრობამ გადაიხადა 3.3 მილიარდი დოლარის ვალი საერთაშორისო კრედიტორების მიმართ დოლარზე დაახლოებით 11 ცენტად. იმ დროისთვის ეს იყო ბოლივიის მშპ-ის დაახლოებით 85%.

რჩევები პოსტკომუნისტურ ეკონომიკაში

1989 წელს საქსმა ურჩია პოლონეთის ანტიკომუნისტურ მოძრაობას სოლიდარობა და პრემიერ მინისტრ ტადეუშ მაზოვიეცკის მთავრობას. მან დაწერა ყოვლისმომცველი გეგმა ცენტრალური დაგეგმარებიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლისთვის, რომელიც გახდა ინკორპორაჩაერთო პოლონეთის რეფორმების პროგრამაში, რომელსაც ხელმძღვანელობდა ფინანსთა მინისტრი ლეშეკ ბალცეროვიჩი. საქსი იყო პოლონეთის ვალების შემცირების ოპერაციის მთავარი არქიტექტორი. საქსმა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ეკონომისტმა დევიდ ლიპტონმა ურჩიეს ყველა ქონების და აქტივების სწრაფი გადაქცევა საჯარო საკუთრებაში კერძო საკუთრებაში. მოჰყვა მრავალი არაკონკურენტული ქარხნის დახურვა. პოლონეთში საქსი მტკიცედ იყო კაპიტალიზმზე სწრაფი გადასვლის მხარეს. თავდაპირველად მან შესთავაზა ამერიკული სტილის კორპორატიული სტრუქტურები, პროფესიონალი მენეჯერები პასუხობდნენ ბევრ აქციონერს და დიდი ეკონომიკური როლი საფონდო ბაზრებზე. ეს არ იყო კარგი პოლონეთის ხელისუფლებასთან, მაგრამ შემდეგ მან შესთავაზა პრივატიზებული კომპანიების აქციების დიდი ბლოკები კერძო ბანკების ხელში გადასულიყო. შედეგად, იყო გარკვეული ეკონომიკური დეფიციტი და ინფლაცია, მაგრამ ფასები პოლონეთში საბოლოოდ დასტაბილურდა. პოლონეთის მთავრობამ საქსს 1999 წელს დააჯილდოვა ერთ-ერთი უმაღლესი ჯილდო, მეთაურის ჯვარი ღირსების ორდენით. მან ასევე მიიღო საპატიო დოქტორის წოდება კრაკოვის ეკონომიკის უნივერსიტეტში. პოლონეთის წარმატებაზე დაყრდნობით, მისი რჩევა ჯერ საბჭოთა პრეზიდენტმა მიხეილ გორბაჩოვმა და მისმა მემკვიდრემ, რუსეთის პრეზიდენტმა ბორის ელცინმა სთხოვეს სსრკ/რუსეთის საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის შესახებ.

საქსის მეთოდები ეკონომიკის სტაბილიზაციისთვის ცნობილი გახდა, როგორც შოკური თერაპია და მსგავსი იყო წარმატებული მიდგომებისა, რომლებიც გამოიყენებოდა გერმანიაში ორი მსოფლიო ომის შემდეგ. მას კრიტიკა შეექმნა მისი როლის გამო მას შემდეგ, რაც რუსეთის ეკონომიკამ მნიშვნელოვანი ბრძოლა განიცადა 1990-იანი წლების დასაწყისში საბაზრო შოკის თერაპიის მიღების შემდეგ.

მუშაობა გლობალურ ეკონომიკურ განვითარებაზე

პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში მუშაობის შემდეგ, საქსი მიუბრუნდა ეკონომიკური განვითარების, სიღარიბის დაძლევის, ჯანმრთელობისა და დახმარების პოლიტიკისა და გარემოს მდგრადობის გლობალურ საკითხებს. მან ვრცლად დაწერა კლიმატის ცვლილების, დაავადების კონტროლისა და გლობალიზაციის შესახებ. 1995 წლიდან ის ჩართული იყო აფრიკაში სიღარიბის შესამცირებლად.  New York Magazine-ს მიხედვით,

საქსის ამბიციების გადაჭარბება ძნელია... „მისი საბოლოო მიზანია შეცვალოს სამყარო - „ისტორიის წარმართვა“, როგორც მან ერთხელ თქვა, რობერტ ფ. კენედის ციტირებით“, - წერს ნინა მუნკი იდეალისტში, საქსის ბიოგრაფიაში. ადრეული პერიოდის განმავლობაში, ის გაურკვეველი აკადემიურიდან გახდა ცნობილი საჯარო ინტელექტუალი. მუნკის თქმით, საქსის ახლო წრეში მყოფი ხალხი მას სიყვარულით ეძახდა "სირცხვილს", ვიღაცას, ვისი ეგო დამთრგუნა თავდაუზოგავი გენიოსი და მიდრეკილება მართლმადიდებლობის გამოწვევისკენ. „მასში არის გარკვეული მესიანური თვისება“, უთხრა მუნკს მისმა ერთ-ერთმა მფარველმა ჯორჯ სოროსმა.

საქსი გაეროს შეხვედრაზე 2009 წელს

თავის 2005 წელს ნაშრომში სიღარიბის დასასრული, რომელსაც ჰქონდა ბონოს წინასიტყვაობა,  საქსმა დაწერა, რომ „აფრიკის მმართველობა ცუდია, რადგან აფრიკა ღარიბია“. საქსის თქმით, სწორი პოლიტიკითა და ძირითადი ინტერვენციებით, უკიდურესი სიღარიბე, რომელიც განსაზღვრულია, როგორც დღეში 1 დოლარზე ნაკლები შემოსავლით ცხოვრება, შეიძლება აღმოიფხვრას 20 წლის განმავლობაში. ამის მაგალითია ინდოეთი და ჩინეთი, სადაც ბოლო ორი ათწლეულის განმავლობაში 300 მილიონი ადამიანი გამოიყვანა უკიდურესი სიღარიბიდან. საქსმა თქვა, რომ ამ მიზნის მისაღწევად მთავარი ელემენტია დახმარების გაზრდა 2002 წელს 65 მილიარდი დოლარიდან 2015 წლისთვის წელიწადში 195 მილიარდ დოლარამდე. ის ხაზს უსვამს გეოგრაფიისა და კლიმატის როლს, რადგან აფრიკის დიდი ნაწილი ხმელეთზე გასასვლელია და დაავადებისადმი მიდრეკილია. თუმცა, ის ხაზს უსვამს, რომ ამ პრობლემების დაძლევა შესაძლებელია.

საქსი ვარაუდობს, რომ გაუმჯობესებული თესლებით, მორწყვითა და სასუქებით, მოსავლის მოსავლიანობა აფრიკაში და სხვა ადგილებში, სადაც საარსებო მეურნეობაა, შეიძლება გაიზარდოს 1 ტონიდან ჰექტარზე 3-დან 5 ტონამდე ჰექტარზე. მისი თქმით, მოსავლის გაზრდა საგრძნობლად გაზრდის საარსებო წყაროს ფერმერებს, რითაც შეამცირებს სიღარიბეს. საქსს არ სჯერა, რომ გაზრდილი დახმარება ერთადერთი გამოსავალია. ის ასევე მხარს უჭერს საკრედიტო და მიკროსესხების პროგრამების შექმნას, რომლებიც ხშირად აკლიათ გაჭირვებულ ტერიტორიებს. საქსი მხარს უჭერს უფასო ინსექტიციდებით დამუშავებული საწოლის ბადეების გავრცელებას მალარიასთან საბრძოლველად. მალარიის ეკონომიკური გავლენა აფრიკას წელიწადში 12 მილიარდი დოლარი დაუჯდება. საქსის შეფასებით, მალარიის კონტროლი შესაძლებელია წელიწადში 3 მილიარდ დოლარად, ამიტომ ვარაუდობს, რომ მალარიის საწინააღმდეგო პროექტები იქნება ეკონომიკურად გამართლებული ინვესტიცია.

ის არის World Happiness Report-ის დამფუძნებელი რედაქტორი.

Millennium Villages Project (MVP), რომელსაც ის ხელმძღვანელობს, მოქმედებს აფრიკის ათზე მეტ ქვეყანაში და მოიცავს 500 000-ზე მეტ ადამიანს. MVP-ის კრიტიკოსები ეჭვქვეშ აყენებენ როგორც პროექტის დიზაინს, ასევე მის წარმატებას. 2012 წელს The Economist-მა განიხილა პროექტი და დაასკვნა: „მტკიცებულებები ჯერ არ ადასტურებს მტკიცებას, რომ ათასწლეულის სოფლების პროექტი გადამწყვეტ გავლენას ახდენს“. კრიტიკოსებმა თქვეს, რომ პროგრამა არ მოიცავდა შესაბამის კონტროლს, რათა ზუსტი განსაზღვრა იყო თუ არა MVP მეთოდები პასუხისმგებელნი ეკონომიკურ განვითარებაში დაფიქსირებულ მიღწევებზე. 2012 წლის ლანცეტის ნაშრომი, რომელიც ამტკიცებდა ბავშვთა სიკვდილიანობის შემცირების ტემპის სამჯერ გაზრდის შესახებ, გააკრიტიკეს არასწორი მეთოდოლოგიისთვის და მოგვიანებით ავტორებმა აღიარეს, რომ პრეტენზია იყო "გაუმართლებელი და შეცდომაში შემყვანი". თავის 2013 წლის წიგნში, იდეალისტი: ჯეფრი საქსი და სიღარიბის დასასრულის ძიება, ჟურნალისტმა ნინა მუნკმა დაასკვნა, რომ MVP წარუმატებელი იყო.

2000 წელს ათასწლეულის განვითარების მიზნების (MDGs) მიღების შემდეგ, საქსი ხელმძღვანელობდა ჯანმო-ს მაკროეკონომიკისა და ჯანმრთელობის კომისიას (2000–2001), რომელმაც გადამწყვეტი როლი ითამაშა დაბალშემოსავლიან ქვეყნებში ჯანდაცვისა და დაავადების კონტროლის დაფინანსების გაზრდის საქმეში. 2000–2001 წლებში შიდსთან, ტუბერკულოზთან და მალარიასთან ბრძოლის გლობალური ფონდის შემუშავება და დანერგვა. ის ასევე მუშაობდა ჯორჯ ბუშის ადმინისტრაციის მაღალჩინოსნებთან, რათა შეემუშავებინათ PEPFAR პროგრამა აივ/შიდსთან საბრძოლველად და PMI მალარიასთან ბრძოლისთვის. ანანის სახელით, 2002 წლიდან 2006 წლამდე ის თავმჯდომარეობდა გაეროს ათასწლეულის პროექტს, რომელსაც დაევალა შეემუშავებინა MDG-ის მიღწევის კონკრეტული სამოქმედო გეგმა. გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ 2005 წლის სექტემბერში გამართულ სპეციალურ სესიაზე მიიღო გაეროს ათასწლეულის პროექტის ძირითადი რეკომენდაციები.

მანამდე გენერალური მდივნის, ანტონიო გუტერესის სპეციალური მრჩეველი  საქსი არის 2015 წლის მდგრადი განვითარების მიზნების ადვოკატი, რომელიც ეფუძნება და ანაცვლებს MDG-ებს.

საქსი 2015 წელს

გაეროში სპეციალური მრჩევლის რანგში, საქსი ხშირად ხვდებოდა უცხოელ მაღალჩინოსნებსა და სახელმწიფოს მეთაურებს. მას გადაუღეს ფოტო მეთ დეიმონთან და დაამყარა მეგობრობა საერთაშორისო ცნობილ ადამიანებთან, ბონოსთან და ანჯელინა ჯოლისთან, რომლებიც გაემგზავრნენ აფრიკაში საქსთან ერთად ათასწლეულის სოფლების პროგრესის სანახავად.

საქსმა გააკრიტიკა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი და მისი პოლიტიკა მთელ მსოფლიოში და დაადანაშაულა საერთაშორისო ბანკირები, როგორც მისი თქმით, არაეფექტური საინვესტიციო სტრატეგიების ნიმუშია.

2015 წლის ივლისში საბერძნეთის სამთავრობო ვალის კრიზისის დროს, საქსმა, ჰაინერ ფლასბეკმა, თომას პიკეტიმ, დანი როდრიკმა და სიმონ რენ-ლუისმა გამოაქვეყნეს ღია წერილი გერმანიის კანცლერს ანგელა მერკელს საბერძნეთის ვალთან დაკავშირებით.

საქსი არის ღრმა დეკარბონიზაციის გზების პროექტის ერთ-ერთი დამფუძნებელი.

ბირთვული ენერგია

2012 წელს საქსმა განაცხადა, რომ ბირთვული ენერგია კლიმატის ცვლილების ერთადერთი გამოსავალია. მაგრამ 2021 წელს მან თქვა, რომ ნახშირბადის ნეიტრალიტეტის მიღწევა შესაძლებელი იქნებოდა ატომური ენერგიის გამოყენების გარეშე საუკუნის შუა პერიოდში, თუ სწრაფი ტექნოლოგიური განვითარება გაგრძელდება.

ჩინეთი

სტიუარტ ლაუსა და ლუანა მუნიზის თანახმად, Politico-ში დაწერილი, საქსი არის „ამერიკის ჰეგემონიის დემონტაჟისა და ჩინეთის აღზევების დიდი ხნის ადვოკატი“. ის ამტკიცებდა აშშ-სა და ჩინეთს შორის უფრო მჭიდრო ურთიერთობებს და გააფრთხილა მათ შორის დაძაბულობის საშიშროება.

სირია

2018 წლის აპრილში მან მხარი დაუჭირა პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის მოსაზრებას, რომ შეერთებული შტატები სირიიდან „ძალიან მალე“ უნდა გამოვიდეს და დაამატა: „აშშ-ს დიდი დროა, დაასრულოს თავისი დესტრუქციული სამხედრო ჩართულობა სირიაში და ახლო აღმოსავლეთში, თუმცა უსაფრთხოების სახელმწიფო, როგორც ჩანს, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ეს მოხდეს“. 2023 ინტერვიუში, საქსმა უპასუხა კითხვას არა და უპასუხა, რომ მან „ბევრი რამ იცის, ვიდრე თქვენ იცით სირიის შესახებ, რადგან მე ბევრი რამ ვიცი ყოველდღიური მოვლენების შესახებ 2011 წლის გაზაფხულიდან მოყოლებული“.

ვენესუელა

საქსისა და მარკ ვაისბროტის მიერ 2019 წლის ანგარიშში, რომელიც გამოქვეყნდა ეკონომიკური და პოლიტიკის კვლევის ცენტრის მიერ, ნათქვამია, რომ 2017-2018 წლებში დაღუპულთა რიცხვის 31%-ით ზრდა გამოწვეული იყო 2017 წელს ვენესუელაზე დაწესებული სანქციებით და რომ ვენესუელაში შესაძლოა 40 000 ადამიანი დაიღუპა შედეგად. მოხსენებაში ნათქვამია: „სანქციები ართმევს ვენესუელელებს სასიცოცხლო მედიკამენტებს, სამედიცინო აღჭურვილობას, საკვებს და სხვა აუცილებელ იმპორტს“.

შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტის სპიკერმა თქვა, რომ „როგორც თავად მწერლები აღიარებენ, მოხსენება ემყარება სპეკულაციას და ვარაუდს“. კოლუმბია 2017 წლიდან, როგორც კონტრფაქტი იმისა, თუ რა მოხდებოდა ვენესუელაში, რომ არ ყოფილიყო ფინანსური სანქციები, აზრი არ აქვს“. ჰაუსმანმა, უწოდა მას "დაუყოვნებელ მსჯელობას", ასევე განაცხადა, რომ ანალიზმა ვერ გამორიცხა სხვა ახსნა-განმარტებები და ვერ შეძლო სწორად აღრიცხული PDVSA-ს ფინანსები.

იხ.ვიდეო - ამერიკული თამაშების შესახებ პროფესორმა ჯეფრი საქსმა ისაუბრა

COVID 19

COVID-19 პანდემიის დასაწყისში საქსმა თქვა, რომ COVID-19 ლაბორატორიის გაჟონვის თეორია, რომელიც ამტკიცებდა, რომ SARS-CoV-2 ვირუსი გამოვიდა ჩინეთის ლაბორატორიიდან, იყო „უგუნური და საშიში“ და თქვა, რომ მემარჯვენე პოლიტიკოსები, რომლებიც ვუჰანის ვირუსოლოგიის ინსტიტუტს თითით აჩვენებენ, „მსოფლიოს კონფლიქტისკენ უბიძგებს... არც ბიოლოგიას უჭერს მხარს“.

2020 წლის გაზაფხულზე რიჩარდ ჰორტონმა, The Lancet-ის რედაქტორმა, დანიშნა საქსი მისი COVID-19 კომისიის თავმჯდომარედ, რომლის მიზანი იყო რეკომენდაციების მიწოდება საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პოლიტიკისთვის და მედიცინის პრაქტიკის გაუმჯობესება. საქსმა შექმნა რამდენიმე სამუშაო ჯგუფი, მათ შორის ერთი ვირუსის წარმოშობის შესახებ. საქსმა დანიშნა ბრიტანელი ამერიკელი დაავადების ეკოლოგი პიტერ დაზაკი, საქსის კოლეგა კოლუმბიაში, ამ სამუშაო ჯგუფის ხელმძღვანელად, ორი კვირის შემდეგ, რაც ტრამპის ადმინისტრაციამ ნაადრევად დაასრულა ფედერალური გრანტი, რომელიც მხარს უჭერდა Daszak-ს, EcoHealth Alliance-ს, რომელიც მუშაობდა ვუჰანის ვირუსოლოგიის ინსტიტუტთან. მოგვიანებით საქსმა დაიჯერა, რომ დაზაკს ჰქონდა ინტერესთა კონფლიქტი ვუჰანის ლაბორატორიასთან მისი კავშირებისა და ლაბორატორიის კვლევის ბუნების გამო. რიჩარდ ებრაიტმა, რატგერსის უნივერსიტეტის ქიმიურმა ბიოლოგმა, ეროვნულ მიმოხილვაში კომისიას უწოდა "მთლიანად პოტიმკინის კომისია". როდესაც საქსი სულ უფრო მეტად მიიპყრო ლაბორატორიის გაჟონვის თეორიისკენ, ის კონფლიქტში შევიდა დაზაკთან და მის სამუშაო ჯგუფთან. დაზაკი სამუშაო ჯგუფის თავმჯდომარედ დატოვა 2021 წლის ივნისში და საქსმა დაშალა ჯგუფი იმავე წლის სექტემბერში.

2022 წლის ივლისში საქსმა თქვა, რომ ის იყო "საკმაოდ დარწმუნებული", თუმცა "დარწმუნებული არ არის", რომ COVID-19 გამოვიდა "აშშ-ის ლაბორატორიული ბიოტექნოლოგიიდან", რომელიც ევროკავშირის მიერ ჩინეთის მიერ მიჩნეულია COVID-19 დეზინფორმაციად. მიუხედავად იმისა, რომ საქსს აქვს მიდრეკილება ვირუსის გაჟონვის შესაძლებლობაზე "აშშ-ის მიერ მხარდაჭერილი ლაბორატორიული კვლევის პროგრამიდან", მან განაცხადა, რომ "რა თქმა უნდა, შესაძლებელია ბუნებრივი გავრცელებაც. ორივე ჰიპოთეზა სიცოცხლისუნარიანია ამ ეტაპზე."

2022 წლის აგვისტოში საქსი გამოჩნდა რობერტ კენედი უმცროსის პოდკასტში, სადაც მან თქვა, რომ ისეთი ოფიციალური პირები, როგორიცაა ენტონი ფაუჩი, არ იყვნენ გულწრფელები COVID-ის წარმოშობის შესახებ.

2022 წლის სექტემბერში Lancet-ის კომისიამ გამოაქვეყნა ფართო მოხსენება პანდემიის შესახებ, სადაც ნათქვამია, რომ ვირუსის წარმოშობა უცნობია. „ორი ლევარაუდობენ ჰიპოთეზებს: რომ ვირუსი გაჩნდა, როგორც ზოონოზური გავრცელება ველური ბუნებიდან ან ფერმის ცხოველიდან, შესაძლოა, სველი ბაზრის მეშვეობით, იმ ადგილას, რომელიც ჯერ კიდევ გაურკვეველია; ან რომ ვირუსი გაჩნდა კვლევასთან დაკავშირებული ინციდენტის შედეგად, ვირუსების საველე შეგროვების დროს ან ლაბორატორიასთან ასოცირებული გაქცევის დროს. კომისარებს განსხვავებული შეხედულებები ჰქონდათ ორი ახსნის შედარებითი ალბათობის შესახებ და ორივე შესაძლებლობა საჭიროებს დამატებით მეცნიერულ გამოკვლევას.“  ვირუსოლოგმა დევიდ რობერტსონმა თქვა, რომ აშშ-ს ლაბორატორიის ჩართულობის შესახებ წინადადება იყო „ველური სპეკულაცია“ და რომ „ნამდვილად იმედგაცრუებაა, როცა ვხედავ ასეთ პოტენციურად გავლენიან მოხსენებას, რომელიც ხელს უწყობს შემდგომ დეზინფორმაციას იმავე მნიშვნელოვან თემაზე. ინფექციურ დაავადებათა ორგანიზაციამ თქვა, რომ მოხსენების გამოქვეყნება შეიძლება ყოფილიყო „ლანცეტის ერთ-ერთი ყველაზე სამარცხვინო მომენტი მის როლზე, როგორც სტიუარდი და ლიდერი მეცნიერებისა და მედიცინის შესახებ გადამწყვეტი დასკვნების გადაცემაში“.

ომი უკრაინაში

MCC ბუდაპეშტის მშვიდობის ფორუმზე 2023

2022 წლის მაისში საქსმა თქვა, რომ 2022 წლის თებერვალში რუსეთის შეჭრა უკრაინაში რთული იქნებოდა და რომ ფინეთის ნაბიჯები ნატოში გაწევრიანებაზე ძირს უთხრის მოლაპარაკების შედეგად მშვიდობას: „ჩემი აზრით, რუსეთის დამარცხების შესახებ მთელი ეს საუბარი უგუნურია“. უკრაინის სამხედრო მხარდაჭერის გაგრძელება.

2022 წელს, საქსი რამდენჯერმე გამოჩნდა რუსეთის მთავრობის მიერ დაფინანსებულ ერთ-ერთ ყველაზე რეიტინგულ შოუში, რომელსაც მასპინძლობდა ვლადიმერ სოლოვიოვი, რათა მოუწოდა უკრაინას მოლაპარაკებისკენ და დაეტოვებინა მისი "მაქსიმალისტური მოთხოვნები" რუსეთის უკრაინის ტერიტორიიდან ამოღების შესახებ.

საქსი ვარაუდობს, რომ აშშ იყო პასუხისმგებელი Nord Stream მილსადენის დივერსიაზე. 2023 წლის თებერვალში იგი მიიწვიეს რუსეთის მთავრობამ გაეროს უშიშროების საბჭოს წინაშე ამ თემაზე გამოსვლისათვის.

იხ.ვიდეო - 42° პარალელი - ინტერვიუ კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორთან, ჯეფრი საქსთან - ცნობილმა გამოცემა „ეკონომისტმა“, კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორი ჯეფრი საქსი, მსოფლიოში ყველაზე გავლენიან სამ ეკონომისტთა სიაში შეიყვანა. იგი ამჟამად გაეროს გენერალური მდივნის, ანტონიო გუტიერეშის, სპეციალური მრჩეველია. პროფესორი საქსი, გასულ კვირას თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს სტუმრობდა, სადაც მას საპატიო დოქტორის წოდება მიენიჭა. ჯეფრი საქსი პირველ არხთან ინტერვიუში საუბრობს, იმაზე თუ რას ნიშნავს მდგრადი განვითარება და როგორი სახის თანამედროვე სახელმწიფოა საჭირო, ბედნიერი საზოგადოების არსებობისთვის. იგი ასევე გვიყვება „შოკური თერაპიის“ შესახებ, რომლის ავტორიც თავად გახლდათ და რამაც მნიშვნელოვნად შეცვალა პოსტ-საბჭოთა განვითარების ტრაექტორია. მას ტატო ხუნდაძე ესაუბრა 

კრიტიკული მიღება

ეკონომიკა

საქსის პოლიტიკა უკიდურესი სიღარიბის გლობალური აღმოფხვრის მიზნით, კამათის საგანი გახდა. ნინა მუნკი, 2013 წლის წიგნის „იდეალისტი: ჯეფრი საქსი და სიღარიბის დასასრულის ძიება“ ავტორი, ამბობს, რომ „ზოგჯერ კარგი ზრახვები ადამიანებს იმაზე უარეს მდგომარეობაშიც კი ტოვებს, ვიდრე ადრე“. სტეფან რიხტერი, The Globalist-ის მთავარი რედაქტორი და ჯეიმს დ. ბინდენაგელი, აშშ-ს ყოფილი ელჩი, წერდნენ, რომ "თავის წიგნებსა და სტატიებში ჯეფ საქსმა ბევრი რამ გააკეთა ენისა და აზროვნების ჩამოყალიბებისა და პოპულარიზაციისთვის მსოფლიო ასპარეზზე მდგრადი განვითარების დღის წესრიგის დასაყენებლად. ეს არის მიღწევა, რომლითაც მას შეუძლია სამართლიანად იამაყოს".

უილიამ ისტერლიმ, ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის ეკონომიკის პროფესორმა, მიმოიხილა The End of Poverty for Washington Post, საქსის სიღარიბის აღმოფხვრის გეგმას უწოდა "ერთგვარი დიდი ნახტომი წინ". 1985 წლიდან 2006 წლამდე ისტერლის ქვეყნების სტატისტიკური ანალიზის თანახმად, თავის წიგნში The White Man's Burden, "როდესაც ჩვენ ვაკონტროლებთ როგორც საწყის სიღარიბეს, ასევე ცუდ მთავრობას, ცუდი მთავრობაა, რომელიც ხსნის ნელ ზრდას. ჩვენ არ შეგვიძლია სტატისტიკურად განვსაზღვროთ საწყისი სიღარიბის რაიმე ეფექტი შემდგომ ზრდაზე, თუკი ჩვენ ვაკონტროლებთ მხოლოდ ცუდ მთავრობას." Easterly თვლის, რომ საქსის მიერ შემოთავაზებული მასიური დახმარება არაეფექტურია, რადგან მის ეფექტს შეაფერხებს ცუდი მმართველობა და/ან კორუფცია.

საქსის მიერ აფრიკის დასახმარებლად 120 მილიონი დოლარის ძალისხმევაზე კომენტირებისას, ამერიკელი მოგზაურობის მწერალი და რომანისტი პოლ ტერუ ამბობს, რომ ამ დროებითმა ზომებმა მდგრადი გაუმჯობესება ვერ მოხერხდა. Theroux ყურადღებას ამახვილებს პროექტზე მომთაბარე აქლემების მწყემსების იშვიათად დასახლებულ თემში დერტუში, კენია, დაფინანსებული Sachs's Millennium Villages პროექტის მიერ, რომელიც დაჯდა 2,5 მილიონი აშშ დოლარი სამი წლის განმავლობაში. Theroux ამბობს, რომ პროექტის საპირფარეშოები იყო გადაჭედილი და გადატვირთული, მის მიერ აშენებული საერთო საცხოვრებლები სწრაფად გახდა დანგრეული, ხოლო მეცხოველეობის ბაზარმა, რომელიც მან დააარსა, უგულებელყო ადგილობრივი წეს-ჩვეულებები და რამდენიმე თვეში დაიხურა. ის ამბობს, რომ გაბრაზებულმა დერტუს მოქალაქემ შეიტანა 15 პუნქტიანი წერილობითი საჩივარი საქსის ოპერაციის წინააღმდეგ და ამტკიცებდა, რომ ეს "დამოკიდებულებას ქმნიდა" და რომ "პროექტი უნდა იყოს ქვემოდან ზემოთ, მაგრამ ეს არის ვიზა [sic] პირიქით".

კანადელი ჟურნალისტის ნაომი კლეინის თქმით, ჯეფრი საქსი არის „კატასტროფის კაპიტალიზმის“ ერთ-ერთი არქიტექტორი მას შემდეგ, რაც მისმა რეკომენდაციებმა ბოლივიაში, პოლონეთსა და რუსეთში გამოიწვია მილიონობით ადამიანი ქუჩებში გამოსვლა.

იხ.ვიდეო - აშშ ვერ მოუგებს ომს რუსეთს უკრაინაში - ჯეფრი საქსი

ჩინეთი

2018 წლის დეკემბერში, Huawei-ს ფინანსური დირექტორი მენგ ვანჯოუ დააკავეს კანადაში აშშ-ს მოთხოვნით, რომელიც მის ექსტრადიციას ითხოვდა ირანის წინააღმდეგ სანქციების სავარაუდო დარღვევის ბრალდებით. მენგის დაპატიმრებიდან მალევე, საქსმა დაწერა სტატია, რომელშიც თქვა, რომ მისი დაპატიმრება ჩინეთის შეკავების მცდელობის ნაწილი იყო და აშშ-ს ფარისევლობაში დაადანაშაულა მისი ექსტრადიციის მოთხოვნით. მან დაწერა, რომ სანქციების დარღვევისთვის დაჯარიმებული რამდენიმე ამერიკული კომპანიის აღმასრულებელი დირექტორი არ დაუკავებიათ. მას შემდეგ, რაც სტატიის გამო გააკრიტიკეს, საქსმა დახურა თავისი Twitter ანგარიში, რომელსაც ჰყავდა 260 000 მიმდევარი. აიზეკ სტოუნ ფიშმა, აზიის საზოგადოების უფროსმა თანამშრომელმა, დაწერა, რომ საქსმა დაწერა წინასიტყვაობა Huawei-ის პოზიციაზე და ჰკითხა, გადაიხადა თუ არა საქსს Huawei-მა. საქსმა თქვა, რომ მას სამუშაოსთვის ხელფასი არ მიუღია.

2020 წლის ივნისში საქსმა თქვა, რომ აშშ-ს მიერ Huawei-ის დამიზნება არ ეხებოდა მხოლოდ უსაფრთხოებას. 2020 წლის წიგნში „დამალული ხელი“, კლაივ ჰამილტონმა და მარეიკე ოლბერგმა კომენტარი გააკეთეს საქსის ერთ-ერთ სტატიაზე, რომელშიც მან დაადანაშაულა აშშ-ს მთავრობა ჰუავეის ბოროტად გამოყენებაში ფარისევლობის საბაბით. ჰამილტონმა და ოლბერგმა დაწერეს, რომ საქსის სტატია უფრო მნიშვნელოვანი და გავლენიანი იქნებოდა, თუ მას არ ჰქონოდა მჭიდრო ურთიერთობა ჰუავეთან, მათ შორის, მისი წინა მოწონება კომპანიის "ჩვენი საერთო ციფრული მომავლის ხედვის შესახებ". ავტორებმა ასევე განაცხადეს, რომ საქსს აქვს კავშირები ჩინეთის უამრავ სახელმწიფო ორგანოსთან და კერძო ენერგეტიკულ კორპორაციასთან CEFC China Energy, რომლისთვისაც ის საუბრობდა.

2021 წლის იანვრის ინტერვიუს დროს, მიუხედავად ინტერვიუერის განმეორებითმოთხოვნით, საქსმა არ უპასუხა კითხვებს ჩინეთის მიერ უიღური ხალხის რეპრესიების შესახებ და სანაცვლოდ მოიხსენია იესოს იგავი მოტისა და სხივის შესახებ, რომელიც გულისხმობდა "აშშ-ს მიერ ჩადენილი ადამიანის უფლებების უზარმაზარ დარღვევას". ამის შემდეგ, 19 ადვოკატირებისა და უფლებების დამცველმა ჯგუფმა ერთობლივად მისწერა წერილი კოლუმბიის უნივერსიტეტს, სადაც ეჭვქვეშ აყენებს საქსის კომენტარები. წერილის ხელმომწერებმა დაწერეს, რომ საქსმა იგივე პოზიცია დაიკავა, რაც ჩინეთის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ, გადახრა აშშ-ს უფლებების დარღვევის ისტორიაში, რათა თავიდან აიცილოს დისკუსიები ჩინეთის მიერ უიღურების მიმართ არასათანადო მოპყრობის შესახებ. უფლებადამცველი ჯგუფები განაგრძობდნენ, რომ საქსმა „უღალატა თავისი ინსტიტუტის მისიას“ იმ ადამიანების პერსპექტივის ტრივიალიზაციის გზით, ვინც ჩაგრული იყო ჩინეთის მთავრობის მიერ. სტეფან რიხტერი, The Globalist-ის მთავარი რედაქტორი და ჯ.დ. ბინდენაგელი, აშშ-ს ყოფილი ელჩი, წერდნენ, რომ საქსი "აქტიური აგიტაცია(!) იყო კლასიკური კომუნისტური პროპაგანდისტული ხრიკისთვის.

იხ.ვიდეო - ჯეფრი საქსი: როდესაც სააკაშვილს პირველად მოვუსმინე, მივხვდი რომ ეს კაცი სრულ ჭკუაზე არ იყო

ომი უკრაინაში

2023 წლის მარტში 340 ეკონომისტთა ჯგუფმა გამოაქვეყნა ღია წერილი, სადაც აკრიტიკებდა მის შეხედულებებს რუსეთ-უკრაინის ომის შესახებ.

პირადი ცხოვრება

საქსი ცხოვრობს ნიუ-იორკში მეუღლესთან, სონია ერლიხ საქსთან, პედიატრთან ერთად. მათ ჰყავთ სამი შვილი.

ჯილდოები და ჯილდოები

2004 და 2005 წლებში საქსი დასახელდა მსოფლიოს 100 ყველაზე გავლენიან ადამიანთა შორის Time-ის მიხედვით. ის ასევე დასახელდა "500 ყველაზე გავლენიან ადამიანთა შორის საგარეო პოლიტიკის სფეროში" ამერიკის მსოფლიო საქმეთა საბჭოების მიერ.

1993 წელს, New York Times-მა საქსს უწოდა "ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანი ეკონომისტი მსოფლიოში." 2005 წელს საქსმა მიიღო სარჯენტ შრივერის ჯილდო თანაბარი სამართლიანობისთვის. 2007 წელს მას მიენიჭა პადმა ბჰუშანი, ინდოეთის მთავრობის მიერ მინიჭებული მესამე უმაღლესი სამოქალაქო ჯილდო. ასევე 2007 წელს მან მიიღო Cardozo Journal of Conflict Resolution International Advocate for Peace Award და Centennial Medal from Harvard Graduate School of Arts and Sciences საზოგადოებაში შეტანილი წვლილისთვის.

2007 წელს საქსმა მიიღო S. Roger Horchow ჯილდო კერძო მოქალაქის უდიდესი საჯარო სამსახურისთვის, ჯილდო ყოველწლიურად Jefferson Awards-ის მიერ.

2000 წლიდან 2001 წლამდე საქსი იყო ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მაკროეკონომიკისა და ჯანმრთელობის კომისიის თავმჯდომარე, ხოლო 1999 წლიდან 2000 წლამდე იყო შეერთებული შტატების კონგრესის მიერ შექმნილი საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტის მრჩეველთა კომისიის წევრი. საქსი იყო ჯანმო-ს, მსოფლიო ბანკის, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის, საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და გაეროს განვითარების პროგრამის მრჩეველი. ის არის მედიცინის ინსტიტუტის, ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის, ჰარვარდის სტიპენდიანტთა საზოგადოების, მსოფლიო ეკონომეტრიული საზოგადოების, ეკონომისტთა ბრუკინგის პანელის, ეკონომიკური კვლევების ეროვნული ბიუროს და ჩინეთის ეკონომისტთა საზოგადოების მრჩეველთა საბჭოს წევრი, სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებთან ერთად. საქსი ასევე არის სამეფო პროფესორის უნგკუ აზიზის კათედრის პირველი მფლობელი სიღარიბის კვლევებში მალაიას უნივერსიტეტის სიღარიბისა და განვითარების კვლევების ცენტრში კუალა ლუმპურში, მალაიზია 2007–2009 წლებში. მას აქვს საპატიო პროფესორის წოდება პერუს Universidad del Pacifico-ში. კითხულობდა ლექციებს ლონდონის ეკონომიკის სკოლაში, ოქსფორდის და იელის უნივერსიტეტებში და თელ-ავივსა და ჯაკარტაში.

2008 წლის სექტემბერში Vanity Fair-მა დაიკავა Sachs 98-ე ადგილი New Establishment-ის 100 წევრის სიაში. 2009 წლის ივლისში საქსი გახდა ნიდერლანდების განვითარების ორგანიზაციის საერთაშორისო მრჩეველთა საბჭოს წევრი. 2009 წელს პრინსტონის უნივერსიტეტის ამერიკულმა ვიგ-კლიოსოფიურმა საზოგადოებამ საქსს მიანიჭა ჯეიმს მედისონის ჯილდო გამორჩეული საჯარო სამსახურისთვის.

2016 წელს საქსი გახდა აღმოსავლეთ ეკონომიკური ასოციაციის პრეზიდენტი, ჯანეტ კურიის მემკვიდრე.

2017 წელს საქსი და მისი მეუღლე იყვნენ პირველი მსოფლიო მდგრადობის ჯილდოს ერთობლივი მიმღებები. 2015 წელს საქსს მიენიჭა Blue Planet Prize გლობალური გარემოსდაცვითი პრობლემების გადაჭრაში შეტანილი წვლილისთვის.

2017 წლის მაისში საქსს მიენიჭა ბორის მინტსის ინსტიტუტის პრიზი გლობალური გამოწვევების სტრატეგიული პოლიტიკის გადაწყვეტილებების კვლევისთვის.

2022 წელს საქსს მიენიჭა ტანგის პრიზი მდგრადი განვითარების კატეგორიაში.

პუბლიკაციები

საქსი წერს ყოველთვიურ რუბრიკას საგარეო ურთიერთობების შესახებ Project Syndicate-ისთვის, გაზეთების არაკომერციული ასოციაციისთვის მთელს მსოფლიოში, რომელიც ვრცელდება 145 ქვეყანაში.

იხ.ვიდეო - ჯეფრი საქსის ეპოქალური სიტყვა ევროპარლამენტში /Jeffrey Sachs' epochal speech in the EuParliament

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                   ანისული

ახლაგაზრდა მცენარე

ანისული (ლათ. Anisum) — ერთწლოვან ბალახოვან მცენარეთა გვარი ქოლგოსანთა ოჯახისა. ქვედა ფოთლები მთლიანი აქვს, თირკმლის ფორმისა, ზედა - ფრთისებრი; ყვავილი - თეთრი, ნაყოფი კვერცხისებრი და ძნელად გასახსნელი.

ცნობილია ორი სახეობა. ველურად იზრდება ხმელთაშუაზღვისპირეთში კულტივირებულია სამხრეთ ევროპაში, აზიაში, ჩრდილოეთ აფრიკაში, სამხრეთ ამერიკაში, ყოფილ სსრკ-ში. გავრცელებული სახეობა - ჩვეულებრივი ანისული - Anisum vulgare (Pimpinella anisum) ეთერზეთოვანი მცენარეა, აქვს სწორმდგომი 25-60 სმ სიმაღლის ღერო. რთულ ქოლგებად შეკრებილი თეთი ყვავილები; მისი ქვედა, შუა და ზედა ფოთლები მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ნაყოფი ტყუპთესლურაა.

ვეგეტატაციის პერიოდი 110-130 დღეს გრძელდება. ჩვეულებრივი ანისული მედიცინაში იხმარება ნაყენის, ვაჟინის, ანისულის ზეთის, ნიშადუ-ანისეულის წვეთებისა და სხვა სახით. მისი მშრალი ნაყოფი 2,2-3,2% ეთეროვან და 18-20% ცხიმოვან.

გამოყეენბა მედიცინაში - მედიკამენტები: ანისის ეთერზეთი (შედის ოპიუმ-ბენზოის ნაყენში და გულმკერდის ელექსირში), ანისულის ნაყოფი, ინფუზიები (ჩაი), ცხიმოვანი ზეთი, გულმკერდის ელექსირი, ამიაკი-ანისის წვეთები.

ისინი ხელს უწყობენ თირკმელებისა და შარდის ბუშტის ანთებას და საშარდე გზებიდან ქვიშას აშორებენ. გამოიყენება შებერილობისთვის და ღვიძლისა და პანკრეასის სეკრეტორული ფუნქციის სტიმულირებისთვის. ანისულის პრეპარატები, მათ შორის სამკურნალო ნარევებში, ასევე რეკომენდებულია ანაციდური გასტრიტის, მეტეორიზმისა და კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სხვა დარღვევების დროს. მეძუძურ დედებს შეუძლიათ ისარგებლონ ანისულის ჩაის დალევით რძის გამომუშავების გაზრდის, ხველის დროს ლორწოს მოსახსნელად და კოლიკის შესამსუბუქებლად.

ანისის ზეთს და ნაყოფს ძირითადად იყენებენ როგორც ამოსახველებელ საშუალებად სასუნთქი გზების კატარის, ტრაქეიტის, ლარინგიტისა და სასუნთქი სისტემის სხვა დაავადებების დროს. ანისის ზეთი ხშირად შერწყმულია სხვა ეთერზეთებთან, ანტიბიოტიკებთან; ისინი შედიან სხვადასხვა ამოსახველებელ ნარევებში.

პრეპარატებს აქვთ სუსტი სადეზინფექციო ეფექტი.

იხ.ვიდეო - Anise Seed: What Is It and How to Use It

ჭიაყელები

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 ჭიაყელები

ჭიაყელები — მცირეჯაგრიანი რგოლოვანი ჭიების რამდენიმე ოჯახის საერთო სახელწოდება. მათი სხეული შედგება 80-დან 300-მდე სეგმენტისაგან. ყოველ სეგმენტზე, წინას გარდა, 8-8 (ზოგ ტროპიკულ ფორმებს რამდენიმე ათეული) მოკლე ჯაგარია, რომლებსაც ჭიაყელები მოძრაობის დროს ეყრდნობიან. აქვთ კარგად განვითარებული სისხლის მიმოქცევა. სუნთქავენ კანით. ნერვული სისტემა შედგება სუსტად განვითარებული თავის ტვინისა და მუცლის ძეწკვისაგან. გრძნობის ორგანოები არ აქვთ, სამაგიეროდ კანში ბევრი მგრძნობიარე უჯრედია. არიან ჰერმაფროდიტები. განაყოფიერება და კვერცხების განვითარება ხდება პარკებში, რომლებსაც გამოყოფს სარტყელი - წინა რამდენიმე სეგმენტის ჯირკვლოვანი გამსხვილება. პარკიდან გამოსული პატარა ჭიები 3-4 თვის შემდეგ ზრდასრული ჭიის ზომას აღწევენ. ჭიაყელებს კარგად აქვთ განვითარებული რეგენერაციის უნარი. ბინადრობენ ნიადაგში. იკვებებიან მცენარეული ნარჩენებით, ნაკელით და სხვა. ჭიაყელები მოიცავენ 1500-მდე სახეობას. დიდი მნიშვნელობა აქვთ როგორც ნიადაგწარმომქმნელებს, მაგრამ გარკვეული ზიანიც მოაქვთ, რადგან ღორის ფილტვის ჰელმინთებისა და ფრინველების ზოგი პარაზიტის შორისული მასპინძლები არიან.

იხ.ვიდეო - Дождевые черви | Познавательное видео про дождевых червей | Удивительный мир беспозвоночных