შქერი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                შქერი

 (ლათ. Rhododendron ponticum) — მარადმწვანე მაღალი, ზოგჯერ ნახევრად გართხმული ბუჩქი მანანასებრთა ოჯახისა. სიმაღლე 3-4 მ. ტყავისებრი მოგრძო ლანცეტა ფოთლები და საკმაოდ ლამაზი მოიისფრო მეწამული ყვავილები აქვს. ყვავილობს მაის-ივნისში, ზოგჯერ, თუ თბილი შემოდგომაა, მერედ აყვავდება ხოლმე ოქტომბერშიც.

უმთავრესად გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში — კოლხეთში. მესამეული ფლორის რელიქტია. იზრდება ქვეტყედ, ზღვის დონიდან 1800 მ-მდე, ფოთლოვან ტყეებში; ხშირად ქმნის თავისებურ ფორმაციას — შქერიანს. მცენარის ყველა ნაწილი შხამიანია. ფოთოლი შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს. მერქანს სახარატო საქმეში იყენებენ. დეკორატიული მცენარეა.

Rhododendron ponticum subsp. baeticum არის ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გაშენებული როდოდენდრონი დასავლეთ ევროპაში. იგი გამოიყენება როგორც დეკორატიული მცენარე თავისთავად და უფრო ხშირად, როგორც საძირე, რომელზეც სხვა უფრო მიმზიდველი როდოდენდრონებია დამყნობილი. მცენარეები პირველად გაიზარდა ბრიტანეთში 1760-იან წლებში კონრად ლოდიჯესის მიერ მოწოდებული და ფართოდ გავრცელდა მე-18 საუკუნის ბოლოს და მე-19 საუკუნის დასაწყისში კომერციული ბაგა-ბაღების ვაჭრობის საშუალებით. ფესვები ადვილად აგზავნიან მწოვებს ნამყენის ქვემოდან, რაც ხშირად საშუალებას აძლევს მას გადალახოს ნამყენი როდოდენდრონი.

ამ მცენარის ყვავილების მტვრით წარმოებული თაფლი შეიძლება იყოს საკმაოდ შხამიანი, რაც იწვევს ადამიანებში მძიმე ჰიპოტენზიას და ბრადიკარდიას, თუ მოხმარდება საკმარისი რაოდენობით, და ცნობილია როგორც შეშლილი თაფლი ტოქსიკური დიტერპენების (გრაიანოტოქსინების) გამო. ეს შხამიანი თაფლი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს 2023 წლის ფილმში A Haunting in Venice.

ახლად მოჭრილი ტოტის წვენი შეიძლება გამოყენებულ იქნას კბილის ტკივილის სამკურნალოდ.

ინვაზიური სახეობები

ფესვის შეწოვამ, მის უხვი თესლის წარმოებასთან ერთად, განაპირობა ის, რომ იგი ინვაზიურ სახეობად იქცა დასავლეთ ევროპის დიდ ნაწილსა და ახალ ზელანდიაში. როდოდენდრონის კონტროლი ამ რაიონებში ბუნების დაცვის საკვანძო ელემენტია. კონსერვაციის ორგანიზაციებს ბრიტანეთში ახლა სჯერათ, რომ R. ponticum გახდა "მძიმე პრობლემა" შოტლანდიის დასავლეთ მთიანეთის ატლანტის ოკეანის მუხის ტყეებში, უელსსა და ირლანდიაში, და სამხრეთ ინგლისის გორაკებზე, რაც ანადგურებს ადგილობრივ ფლორას. შემუშავებულია გასუფთავების სტრატეგიები, მათ შორის მცენარეების გაფუჭება და მოჭრა შემდგომი ჰერბიციდური შესხურებით. ცალკეულ მცენარეებში ჰერბიციდის ინექცია უფრო ზუსტი და ეფექტური აღმოჩნდა.

ჟურნალში Functional Ecology-ში ჩატარებულმა კვლევამ ასევე აჩვენა, რომ ინვაზიური როდოდენდრონის ნექტარი ტოქსიკური იყო ევროპული თაფლის ფუტკრებისთვის (Apis mellifera) და კლავს ინდივიდებს მოხმარებიდან რამდენიმე საათში. მან ასევე გააპარალიზა ფუტკარი Andrena carantonica, მარტოხელა სამთო ფუტკარი. ფუტკარი პარალიზებული გახდა და ავლენდა გადაჭარბებულ მოვლას ან სხვა დისტრეს ქცევას როდოდენდრონის ნექტარით კვების შემდეგ და ჭამდნენ ნაკლებ საკვებს, ვიდრე ფუტკრები იკვებებოდნენ საკონტროლო ნექტრით. ამის საპირისპიროდ, როდოდენდრონის ნექტარი არ დაზარალდა ბუმბულის კუდიან ბუმბერაზე (Bombus terrestris). მნიშვნელოვანია, რომ არ მივიჩნიოთ როდოდენდრონი, როგორც პრობლემური სახეობა თაფლის ფუტკრებისთვის, რადგან ისინი რეალურად თავს არიდებენ ყვავილებს ტოქსინის ნექტრის გამოვლენის უნარის გამო. ტოქსიკურობას იწვევს გრაიანოტოქსინი 1, რომელიც არის ერთ-ერთი უაღრესად ჰიდროქსილირებული დიტერპენოიდური დამცავი ქიმიკატიდან, რომელიც წარმოიქმნება როდოდენდრონის ფოთლებში ბალახოვანი ცხოველებისგან დასაცავად - მაგ. Thrips Heliothrips haemorrhoidalis. თაფლის ფუტკრის ზოგიერთი სახეობა (Apis mellifera sub spp caucasica) იტანს ტოქსინს და ამზადებს ე.წ.

იდენტიფიკაციის სირთულეები

გაერთიანებულ სამეფოში Rhododendron ponticum-ის გავრცელების მართვის ბოლოდროინდელმა მცდელობებმა გამოიწვია გარკვეული დაპირისპირება, განსაკუთრებით მაღალმთიან პერტშირში ტეიმუთის ციხის ტერიტორიაზე. რჩება დებატები მცენარის სათანადო იდენტიფიკაციის თაობაზე, განსაკუთრებით იქ, სადაც ის იშლება იაპონური დაფნის (Aucuba japonica) გროვებს შორის შერეული ტყეების რაიონებში. ამ თანაცხოვრებული სახეობების მართვასთან დაკავშირებული დაძაბულობა დაიძრა 2022 წლის დეკემბრის დასაწყისში, როდესაც გამოჩენილი მებაღეები სამკვიდროში მანქანების ოპერატორების ძლიერ წინააღმდეგობას შეხვდნენ მცენარის სწორი იდენტიფიკაციისა და შემდგომი მენეჯმენტის გამო, რაც დასრულდა დაფნის დიდი ჭურჭლის განადგურებით. მიუხედავად იმისა, რომ რჩება კამათი მცენარეებს შორის ასოცირებულ მსგავსებებსა და განსხვავებებზე, თანამედროვე კვლევები მიუთითებს ამ ორ სახეობას შორის ჰიბრიდიზაციის ალბათობაზე ტყის ამ ნიშში, რაც იმას ნიშნავს, რომ იაპონური დაფნა შეიძლება მართლაც განიხილებოდეს და განიხილებოდეს როდოდენდრონის მსგავსად. ჰაბიტატის ნიშა.

იხ.ვიდეო - Rhododendron Ponticum

ექიმის რეკომენდაციები - შქერი მარადწმვანე ბუჩქი ან დაბალი (3-6 მ სიმარლის) ხეააქვს მოყავისფრო მერქანი, მწვანე ქერქიანი ყლორტი, მოწითალო-სოსანისფერი ყვავილები, ტოტების დაბოლოებებზე ქოლგისებრი თანაყავილები, შეკრებილი აქვს ხუთსადგულიანი, შეუბუსავი ნაყოფი, რ-ის სიგრძე 1,5 სმ-ს აღწევს ყვავილს აპრილ-მაისში, მარალ მთებში კი ივნის-ივლისში. კარგად იზრდება ნესტიან. ნოყიერ ნიადაგზე უკეტ ხარობს თბილ ზონებშ, მაგრამ აჭარასა და დასაველთ საქართვერველოში სხვა მხარეში არცთუ იშვიათად კარგად შეკრულ რაყებს ქმნის ზრტვის დონიდან 2 200მ სიმაღლეზე

სამედიცინო თვალსაზრისიტ გამოიყენება ფოთლები. მისი ნაყენი გულზე საგულე გლიკოზიდების მსგავსად მოქედებს: ზრდის გულის კუნთის კუმშვის ძალას და ანელებს გულის რიტმს გარდა ამისა ნაყენი ამშვიდებს არგზნებულ ცენტრალურ ნერვულ სისტემას და გააცნია ბაქტერიოციდული (ბაქტერიების გამანადგურებელი) მოქედება. ხახლკურ მედიცინაში შქერის ფოთლებს რევმატიზების, ნიკრისის ქარის დროს და საგულე და შარდენ სშუალებად იყენებენ.

მომზადების წესი: 1ს/კ დანამცეცებულ შქერის ფოთელბს დაასხით 1 ჭიქა მდუღარეწყალი და 10წთ ხარშეთ მდუღარე წყლიოს აბაზანაზე. შემდეგ შეაგროვეთ და გადაწურეთ და სვით 1/4 წიქა 3-ჯერ დრეში, საკვების მიღების შორის ოერიდში. ეს ნაყენი სვიოტ 3 კვირის განმავლობაში და თვაი გაცლებით უკეთ უნდა იგრძნოტ.