ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ლორე
კოორდინატები: 41°00′05″ ჩ. გ. 44°25′52″ ა. გ.
მდებარეობასომხეთის დროშა სომხეთი
სტატუსიდანგრეული
ისტორია
თარიღდებაXI საუკუნე
ლორე, ლორი (სომხ.Լոռի) — შუა საუკუნეების ციხე-ქალაქი და ისტორიული მხარე ტაშირში (ახლანდელი სომხეთი). ქალაქის ნანგრევები შემორჩენილია ქ. სტეფანავანის ახლოს. დაარსდა XI საუკუნის 20–იან წლებში ტაშირ ძორაგეტის მეფე დავით I უმიწაწყლოს მიერ, 1065 წლიდან კვირიკიდების დინასტიის მიერ ჩამოყალიბებული ტაშირ-ძორაგეტის სამეფოს ცენტრი. მდებარეობდა მაღალ სამკუთხა პლატოზე. ორი მხრით ხეობები იცავდა, მესამე მხრით — ციხესიმაგრეთა კედლების სისტემა. 1118 წელს მეფე დავით IV აღმაშენებელმა ლორე მიმდებარე ტერიტორიებით საქართველოს სახელმწიფოს შემოუერთა. განსაკუთრებული სამხედრო მნიშვნელობის გამო იგი საქართველოს ამირსპასალართა სადგომი პუნქტი გახდა. განვითარებული ფეოდალიზმის ხანაში მთელ ტაშირს ლორე ეწოდა. 1177 წელს ლორე მეფე გიორგი III-ის წინააღმდეგ აჯანყებული ივანე ორბელისა და დემნა უფლისწულის უკანასკნელი საყრდენი პუნქტი იყო. აჯანყების ჩახშობის შემდეგ ქალაქი ამირსპასალარ ყუბასარს გადაეცა. 1186 წლიდან ლორეს მხარგრძელთა ფეოდალური საგვარეულო ფლობდა და საქართველოს სანაპირო საერისთავოს ცენტრი იყო. მხარგრძელთა მმართველობის დროს ქალაქი აყვავდა. აშენდა სასახლეები, ეკლესიები, ხიდები. 1236 წელს ლორე მონღოლებმა აიღეს და სასტიკად დაარბიეს. XIV-XV საუკუნეებში ქალაქი მნიშვნელოვნად დაქვეითდა და ციხესიმაგრის ფუნქციაღა შერჩა. XVI-XVIII საუკუნეებში საბოლოოდ დააკნინა ირანელთა და ოსმალთა ლაშქრობებმა. 1918 წელს სომხეთი თავს დაესხა საქართველოს სადავო ტერიტორიების მითვისების მიზნით. სომხეთ-საქართველოს ომი დასრულდა ლორეს ტერიტორიის ნეიტრალურ ზონად გამოცხადებით. 1920 წელს საქართველოს შემადგენლობაში დაბრუნდა. 1921 წელს საქართველოს ოკუპაციის შემდეგ, რეგიონი საქართველოს ჩამოეჭრა და სომხეთის სსრ-ს გადაეცა.
იხ. ვიდეო - გიორგი კალანდია - ჩვენებურები - ლორე-ტაშირი N 1
მოიცავდა მდინარე ძორაგეტის მარცხენა შენაკადის — ტაშირიწყლის (ახლანდელი სახელწოდება ტაშირი) ხეობას. შემოსაზღვრული იყო ლოქის, ლელვარის, ყარაღაჯის და ბამბაკის მთებით. ცენტრი ოძუნი (შემორჩენილია VIII საუკუნის ცენტრალურგუმბათიანი ტაძარი, აგებული იოანე ოძუნელის მიერ). წყაროებში პირველად მოხსენიებულია I საუკუნეში (პლინიუს უფროსი). ამ დროს ტაშირი თრიალეთთან ერთად ქართლის სამეფოს შემადგენლობაში შედიოდა. მომდევნო საუკუნეებშიც სომხეთის სახელმწიფოს მოსაზღვრე ტაშირი სამთავრო ქართლის შემადგენლობაში იყო. პერიოდულად იგი საცილობელი ტერიტორია ხდებოდა. ტაშირზე გადიოდა სავაჭრო-საქარავნო გზები ჯავახეთის ახალქალაქისა და აბოცისაკენ (ყარაღაჯის მთის გადაკვეთით), აგრეთვე სომხეთის ქალაქებისაკენ (ბეზობდალის მთებით). X საუკუნის დასასრულსა და XI საუკუნის დასაწყისში ტაშირი ახალწარმოქმნილი ტაშირ-ძორაგეტის სამეფოს იურისდიქციაში მოექცა. 1118 წლიდან კვლავ საქართველოს ტერიტორიის ნაწილი — ამირსპასალარის კუთვნილი მიწა გახდა. 1122 წელს შემოუერთდა საქართველოს და სამართავად გადაეცა ჯერ ორბელებს, შემდეგ — მხარგრძელებს. საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის დროს, 1918 წელს ეს მხარე საქართველოს შემადგენლობაში შედიოდა. X-XIII საუკუნეებში ტაშირი ეწოდებოდა აგრეთვე მის მეზობელ ოლქებსაც; XI საუკუნეში კი, ლორის ციხის აგების შემდეგ, ტაშირის ცენტრი ლორეში გადავიდა და მხარეც ხშირად ლორედ იწოდებოდა. გვიანდელი გეოდალური ხანის წყაროებში სახელწოდება „ტაშირი“ მხოლოდ პირვანდელი — ლოკალური შინაარსით იხმარება. ტაშირი ამჟამად სომხეთის ფარგლებშია მოქცეულია და ლორის ოლქში შედის.
იხ. ვიდეო - ლორე-ტაშირი, სევანი.. ანჩისხატის მრევლთან ერთათ.. ნაწილი 1
1920 წლის ნოემბერში თურქეთის სომხეთის შეჭრის შემდეგ, სომხეთის მთავრობასთან შეთანხმებითა და თურქული ოკუპაციის მოლოდინით, ნეიტრალური ზონა ქართულმა მხარემ დაიკავა. თუმცა ქართული ჯარები აქ არ გაჩერებულან და განაგრძეს სვლა სამხრეთით და აიღეს ტერიტორიები, რომლზედაც თბილისს დამოუკიდებლობის მოპოვების დღიდან ჰქონდა პრეტენზიები. ადგილზე ნაჩქარევად გამართული პლებისციტის შედეგად საქართველომ მათი ანექსია მოახდინა.
1921 წლის 12 თებერვალს ლორეში პრო-კომუნისტურმა ძალებმა მოაწყვეს ამბოხი, რაც წითელარმიელებისთვის საბაბი გახდა რათა საქართველოს ტერიტორიაზე შეჭრილიყვნენ. საქართველოს გასაბჭოების შემდეგ, ლორეს ზონა, ჯერ საქართველოს შემადგენლობაში რჩებოდა (რაც გარკვეულწილად განპირობებული იყო „1921 წლის თებერვლალში შიდა ქართული აჯანყების“ მითის შესანარჩუნებლად), მოგვიანებით კი „ეთნიკური ნიშნით“ სომხეთის სსრ-ს გადაეცა.
იხ. ვიდეო - საბჭოთა ოკუპაციის შედეგად დაკარგული ტერიტორიები...
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ღვიძლი
ადამიანის ღვიძლი მდებარეობს მუცლის ზედა მარჯვენა ნაწილში
(ლათ. jecur, iecur, სხვა ბერძნული ἧπαρ [hepar]) არის ხერხემლიანი ცხოველების, მათ შორის ადამიანების სასიცოცხლო მნიშვნელობის შერეული სეკრეციის ჯირკვალი, რომელიც მდებარეობს მუცლის ღრუში (მუცლის ღრუ) დიაფრაგმის ქვეშ და ასრულებს უამრავ ფიზიოლოგიურ ფუნქციას. ღვიძლი ხერხემლიანებში ყველაზე დიდი ჯირკვალია.
ღვიძლს სწავლობს ჰეპატოლოგიის სამედიცინო მეცნიერება, ღვიძლის დაავადებების სპეციალისტის სამედიცინო სპეციალობა - ჰეპატოლოგი, ყველაზე ხშირად ღვიძლის პათოლოგიების სპეციალობით გასტროენტეროლოგი. სამედიცინო სპეციალობების რუსულ სიაში არ არის სპეციალობა "ჰეპატოლოგი".
ცხვრის ღვიძლი: (1) მარჯვენა წილის, (2) მარცხენა წილის, (3) კუდიანის წილის, (4) კვადრატული წილის, (5) ღვიძლის არტერიის და კარიბჭის ვენის, (6) ლიმფური კვანძების, (7) ნაღვლის ბუშტის
ღვიძლი შედგება ორი წილისგან: მარჯვენა და მარცხენა. მარჯვენა წილში გამოიყოფა კიდევ ორი მეორადი წილი: კვადრატული და კუდიანი. კლოდ კინოს (1957) მიერ შემოთავაზებული თანამედროვე სეგმენტური სქემის მიხედვით, ღვიძლი იყოფა რვა სეგმენტად, რომლებიც ქმნიან მარჯვენა და მარცხენა წილებს. ღვიძლის სეგმენტი არის ღვიძლის პარენქიმის პირამიდული განყოფილება, რომელსაც აქვს საკმაოდ განცალკევებული სისხლით მომარაგება, ინერვაცია და ნაღვლის გადინება. კუდიანი და კვადრატული წილები, რომლებიც მდებარეობს ღვიძლის კარიბჭის უკან და წინ, ამ სქემის მიხედვით შეესაბამება მარცხენა წილის SI და SIV. გარდა ამისა, მარცხენა წილში განასხვავებენ ღვიძლის SII და SIII, მარჯვენა წილი იყოფა SV - SVIII, დანომრილი ღვიძლის კარიბჭის გარშემო საათის ისრის მიმართულებით.
ადამიანის ღვიძლი
ღვიძლის ჰისტოლოგიური სტრუქტურა
ღვიძლი არის პარენქიმული ორგანო; შედგება ათასობით სეგმენტისგან, რომლებიც საზომია დაახლ. 0,7 X 2 მმ. ღვიძლის ლობული არის ღვიძლის სტრუქტურული და ფუნქციური ერთეული. ღვიძლის ლობულის ძირითადი სტრუქტურული კომპონენტებია:
ნაღვლის კაპილარები (lat. ductuli beliferi) ღვიძლის სხივების შიგნით, ჰეპატოციტების ორ ფენას შორის (ნაღვლის კაპილარების გაფართოება ლობულიდან გამოსვლისას);
Disse-ის პერისინუსოიდალური სივრცე (ნაჭრის მსგავსი სივრცე ღვიძლის სხივებსა და სინუსოიდულ ჰემოკაპილარებს შორის);
ცენტრალური ვენა (წარმოქმნილი ინტრალობულური სინუსოიდური ჰემოკაპილარების შერწყმის შედეგად)
ღვიძლის მიკროსკოპული სტრუქტურის სქემა
ღვიძლის მიკროსკოპული სტრუქტურა წააგავს თაფლს, სადაც თითოეული უჯრედი წარმოადგენს ღვიძლის წილს. ჰეპატოციტების რიგები მასში რადიალურადაა განლაგებული, ველოსიპედის ბორბლის სპიკების მსგავსად, ასეთი მწკრივები ბევრია, ისინი ფენებად (ღვიძლის ფირფიტები) არიან დალაგებული; ჰეპატოციტების სტრომის როლს ასრულებს დელიკატური რეტიკულინის ბოჭკოები (ტიპი 3 კოლაგენი).
თითოეული ლობულის პერიფერიის გასწვრივ არის ფხვიერი შემაერთებელი ქსოვილი, ხოლო ლობულის თითოეულ კუთხეში გადის ლობულური ვენა (ღვიძლის პორტალური ვენის ტოტი), ინტერლობულური არტერია (ღვიძლის არტერიის ტოტი) და ლობულური. ნაღვლის სადინარი, ისინი ქმნიან ეგრეთ წოდებულ "ღვიძლის ტრიადას"; ამრიგად, თითოეული ლობული გარშემორტყმულია სამიდან ექვს ტრიადით.
ლობულური ვენებიდან ჰეპატოციტების მწკრივებს (სხივებს) შორის, სინუსოიდური კაპილარები განშტოებულია ლობულის ცენტრში, რომელშიც მიედინება არტერიოლები, რომლებიც წარმოიქმნება ლობულური არტერიებიდან. ლობულის ცენტრში, სინუსოიდური კაპილარები მიედინება ცენტრალურ ვენაში, რომელიც მიედინება შემგროვებელ ვენებში და შემდეგ ღვიძლის ვენებში (ქვედა ღრუ ვენის შენაკადები). სინუსოიდური კაპილარები შედგება სინუსოიდური ენდოთელური უჯრედებისა და ფაგოციტური კუპფერის უჯრედებისგან. ამ კაპილარებს აქვთ მრავალი გაჟონვა და ნაპრალი, რაც საშუალებას აძლევს პლაზმას შევიდეს დისეს პერისინუსოიდალურ სივრცეში (სინუსოიდულ კაპილარსა და ჰეპატოციტებს შორის). ამ შემთხვევაში ჰეპატოციტები უშუალო კავშირშია პლაზმასთან, რაც ღვიძლისთვის მისი ფუნქციების შესრულების უმნიშვნელოვანესი პირობაა. იტო უჯრედები (ღვიძლის ვარსკვლავური უჯრედები) განლაგებულია იმავე სივრცეში.
ნაღვლის არხები წარმოიქმნება ჰეპატოციტების ორი მიმდებარე მწკრივით, ისინი გადადიან ინტრალობულურ არხებში და იხსნება ნაღვლისშორის სადინრებში. ანუ ლობულში სისხლის მოძრაობა ხდება პერიფერიიდან ცენტრამდე, ნაღველი კი, პირიქით, ცენტრალური ჰეპატოციტებიდან პერიფერიამდე (შუალობულურ სადინარამდე).
ღვიძლის სტრომა შედგება გარე შემაერთებელი ქსოვილის კაფსულისგან, ფხვიერი ბოჭკოვანი შემაერთებელი ქსოვილის ლობულური შრეებისგან, რომელიც შეიცავს სისხლძარღვებისა და ნაღვლის სადინრების გარდა, ნერვულ ბოჭკოებს და ლიმფურ გემებს.
ღვიძლის ფუნქციები
ადამიანის მთავარი შინაგანი ორგანოები, წინა ხედი. No4 - ღვიძლი
სხვადასხვა უცხო ნივთიერებების (ქსენობიოტიკები), კერძოდ, ალერგენების, შხამებისა და ტოქსინების განეიტრალება, მათი გარდაქმნის უვნებელ, ნაკლებად ტოქსიკურ ან ორგანიზმიდან ადვილად მოსაშორებელ ნაერთებად; ნაყოფის ღვიძლის დეტოქსიკაციის ფუნქცია უმნიშვნელოა, რადგან მას ახორციელებს პლაცენტა;
ჭარბი ჰორმონების, შუამავლების, ვიტამინების, აგრეთვე ტოქსიკური შუალედური და საბოლოო მეტაბოლური პროდუქტების ორგანიზმიდან განეიტრალება და მოცილება, მაგალითად, ამიაკი, ფენოლი, ეთანოლი, აცეტონი და კეტონის მჟავები;
ორგანიზმის ენერგეტიკული მოთხოვნილების გლუკოზით უზრუნველყოფა და ენერგიის სხვადასხვა წყაროების (თავისუფალი ცხიმოვანი მჟავები, ამინომჟავები, გლიცერინი, რძემჟავა და სხვ.) გლუკოზად გადაქცევა (ე.წ. გლუკონეოგენეზი);
გლიკოგენის სახით სწრაფად მობილიზებული ენერგიის მარაგების შევსება და შენახვა და ნახშირწყლების ცვლის რეგულირება;
ზოგიერთი ვიტამინის საწყობის შევსება და შენახვა (ღვიძლი ინახავს განსაკუთრებით დიდ ცხიმში ხსნად ვიტამინებს A, D, წყალში ხსნად ვიტამინებს B12), აგრეთვე რიგი მიკროელემენტების - ლითონების, კერძოდ, კატიონების კათიონების დეპოს. რკინა, სპილენძი და კობალტი. ღვიძლი ასევე უშუალოდ მონაწილეობს ვიტამინების A, B, C, D, E, K, PP და ფოლიუმის მჟავის ცვლაში;
მონაწილეობა ჰემატოპოეზის პროცესებში (მხოლოდ ნაყოფში), კერძოდ, სისხლის პლაზმის მრავალი ცილის სინთეზში - ალბუმინები, ალფა და ბეტა გლობულინები, ცილების ტრანსპორტირება სხვადასხვა ჰორმონებისა და ვიტამინებისთვის, სისხლის კოაგულაციისა და ანტიკოაგულაციური სისტემების ცილები და. მრავალი სხვა; ღვიძლი არის ჰემატოპოეზის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ორგანო პრენატალურ განვითარებაში;
ქოლესტერინის და მისი ეთერების, ლიპიდების და ფოსფოლიპიდების, ლიპოპროტეინების სინთეზი და ლიპიდური ცვლის რეგულირება;
ნაღვლის მჟავების და ბილირუბინის სინთეზი, ნაღვლის გამომუშავება და გამოყოფა;
ასევე ემსახურება როგორც სისხლის საკმაოდ მნიშვნელოვანი მოცულობის დეპოს, რომელიც შეიძლება განთავისუფლდეს ზოგად სისხლძარღვთა კალაპოტში სისხლის დაკარგვის ან შოკის დროს ღვიძლის მომწოდებელი გემების შევიწროების გამო;
ჰორმონების სინთეზი (მაგალითად, ინსულინის მსგავსი ზრდის ფაქტორები).
მონაწილეობა პიგმენტურ მეტაბოლიზმში (პიგმენტი ბილირუბინი წარმოიქმნება ღვიძლში სისხლის წითელი უჯრედების განადგურების შედეგად და გამოიყოფა ნაღველთან ერთად)
ღვიძლის სისხლით მომარაგების თავისებურებები
ღვიძლის სისხლით მომარაგების თავისებურებები ასახავს მის მნიშვნელოვან ბიოლოგიურ დეტოქსიკაციის ფუნქციას: ნაწლავებიდან სისხლი, რომელიც შეიცავს გარედან მოხმარებულ ტოქსიკურ ნივთიერებებს, აგრეთვე მიკროორგანიზმების ნარჩენებს (სკატოლი, ინდოლი და ა.შ.) მიეწოდება ღვიძლს. კარის ვენის მეშვეობით (v. portae). კარიბჭის ვენა შემდეგ იყოფა პატარა ლობულურ ვენებად. არტერიული სისხლი ღვიძლში ხვდება საკუთარი ღვიძლის არტერიის (a. hepatica propria) მეშვეობით, განშტოებული ლობულურ არტერიებამდე. ინტერლობულარული არტერიები და ვენები სისხლს გამოდევნის სინუსოიდებში, სადაც შერეული სისხლი მიედინება და მიედინება ცენტრალურ ვენაში. ცენტრალური ვენები გროვდება ღვიძლის ვენებში, შემდეგ კი ქვედა ღრუ ვენაში. ემბრიოგენეზში უახლოვდება ღვიძლის ე.წ. არანტიუსის სადინარი, რომელიც ატარებს სისხლს ღვიძლში ეფექტური პრენატალური ჰემატოპოეზისთვის.
დეტოქსიკაციის მექანიზმი
ღვიძლში ნივთიერებების ნეიტრალიზაცია შედგება მათი ქიმიური მოდიფიკაციისგან, რომელიც ჩვეულებრივ მოიცავს ორ ფაზას. პირველ ფაზაში ნივთიერება განიცდის დაჟანგვას (ელექტრონების მოცილებას), შემცირებას (ელექტრონების მოპოვებას) ან ჰიდროლიზს. მეორე ფაზაში ახლად წარმოქმნილ აქტიურ ქიმიურ ჯგუფებს ემატება ნივთიერება. ასეთ რეაქციებს კონიუგაციის რეაქციები ეწოდება, ხოლო დამატების პროცესს კონიუგაცია. ასევე, როდესაც ტოქსიკური ნივთიერებები ღვიძლში შედიან, ამ უკანასკნელის უჯრედებში იზრდება აგრანულარული EPS-ის ფართობი, რაც მათ განეიტრალების საშუალებას აძლევს.
ღვიძლის დაავადებები
ღვიძლის ციროზი არის ღვიძლის ქრონიკული პროგრესირებადი დაავადება, რომელიც ხასიათდება მისი ლობულური სტრუქტურის დარღვევით შემაერთებელი ქსოვილის გამრავლებისა და პარენქიმის პათოლოგიური რეგენერაციის გამო; გამოიხატება ღვიძლის ფუნქციური უკმარისობით და პორტალური ჰიპერტენზიით.
დაავადების ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია ქრონიკული ალკოჰოლიზმი (ღვიძლის ალკოჰოლური ციროზის პროპორცია სხვადასხვა ქვეყანაში 20-დან 95%-მდეა), ვირუსული ჰეპატიტი (ღვიძლის მთელი ციროზის 10-40%-ს შეადგენს), ჰელმინთები ღვიძლში (ყველაზე ხშირად opisthorchis, fasciola, clonorchis, Toxocara, Notocotilus), ისევე როგორც პროტოზოები, მათ შორის Trichomonas.
ღვიძლის კიბო სერიოზული დაავადებაა. სიმსივნეებს შორის, რომლებიც გავლენას ახდენენ ადამიანებზე, ეს დაავადება მეშვიდე ადგილზეა. მკვლევართა უმეტესობა განსაზღვრავს რიგ ფაქტორებს, რომლებიც დაკავშირებულია ღვიძლის კიბოს განვითარების გაზრდილ რისკთან. ესენია: ღვიძლის ციროზი, ვირუსული B და C ჰეპატიტი, ღვიძლის პარაზიტული ინვაზია, ალკოჰოლის ბოროტად გამოყენება, კანცეროგენებთან (მიკოტოქსინებთან) კონტაქტი და სხვა.
კეთილთვისებიანი ადენომების, ღვიძლის ანგიოსარკომების და ჰეპატოცელულური კარცინომის გაჩენა დაკავშირებულია ანდროგენულ სტეროიდულ კონტრაცეპტივებთან და ანაბოლურ პრეპარატებთან ადამიანის ზემოქმედებასთან.
აფლატოქსინი B1 უკიდურესად ტოქსიკური და ძლიერი ჰეპატოკარცინოგენია.
აფლატოქსიკოზი არის მწვავე ან ქრონიკული ინტოქსიკაცია აფლატოქსინებით, უძლიერესი ჰეპატოტოქსინებითა და ჰეპატოკარცინოგენებით, რომელიც ხდება ექსკლუზიურად კვების გზით, ანუ საკვებით. აფლატოქსინები მეორადი მეტაბოლიტებია, რომლებიც წარმოიქმნება Aspergillus-ის გვარის მიკროსკოპული ფორმებით, კერძოდ, Aspergillus flavus და Aspergillus parasiticus.
ასპერგილუსი აზიანებს თითქმის ყველა საკვებ პროდუქტს, მაგრამ საფუძველს წარმოადგენს მარცვლეულის, პარკოსნების და ზეთის თესლისგან დამზადებული მცენარეული პროდუქტები, როგორიცაა არაქისი, ბრინჯი, სიმინდი, ბარდა, მზესუმზირის თესლი და ა.შ. ასპერგილუსით დაბინძურებული (დაბინძურებული) საკვები პროდუქტების ერთჯერადი მოხმარებით, მწვავე ხდება აფლატოქსიკოზი - მძიმე ინტოქსიკაცია, რომელსაც თან ახლავს მწვავე ტოქსიკური ჰეპატიტი. დაბინძურებული საკვების საკმარისად ხანგრძლივი მოხმარებისას ვითარდება ქრონიკული აფლატოქსიკოზი, რომლის დროსაც თითქმის 100%-ში ვითარდება ჰეპატოცელულური კარცინომა.
ღვიძლის ჰემანგიომა არის ანომალია ღვიძლის გემების განვითარებაში.
ჰემანგიომის ძირითადი სიმპტომები:
სიმძიმე და სისავსის შეგრძნება მარჯვენა ჰიპოქონდრიუმში;
პაციენტებში ჩივილები ჩნდება მაშინ, როდესაც კისტა აღწევს დიდ ზომას, იწვევს ღვიძლის ქსოვილში ატროფიულ ცვლილებებს, აკუმშავს ანატომიურ სტრუქტურებს, მაგრამ ისინი არ არიან სპეციფიკური ხასიათის.
ძირითადი სიმპტომები:
მუდმივი ტკივილი მარჯვენა ჰიპოქონდრიუმში;
სწრაფი გაჯერების შეგრძნება და მუცლის დისკომფორტი ჭამის შემდეგ;
სისუსტე;
გაიზარდა ოფლიანობა;
მადის დაკარგვა, ზოგჯერ გულისრევა;
ქოშინი, დისპეფსიური სიმპტომები;
სიყვითლე.
პარაზიტული ღვიძლის ცისტები.
ღვიძლის ჰიდატიდური ექინოკოკოზი არის პარაზიტული დაავადება, რომელიც გამოწვეულია ღვიძლში ლენტის ჭიის Echinococcus granulosus-ის ლარვების შეღწევითა და განვითარებით. დაავადების სხვადასხვა სიმპტომების გამოჩენა შესაძლოა პარაზიტით ინფიცირებიდან რამდენიმე წლის შემდეგ მოხდეს.
ძირითადი სიმპტომები:
მტკივნეულობა;
სიმძიმის შეგრძნება, წნევა მარჯვენა ჰიპოქონდრიაში, ზოგჯერ მკერდში;
ღვიძლის სხვა ინფექციები: კლონორქიაზი, ოპისტორქიაზი, ფასციოლიაზი.
ღვიძლის რეგენერაცია
თაგვის ღვიძლი
ღვიძლი ერთ-ერთია იმ მცირერიცხოვან ორგანოთაგან, რომელსაც შეუძლია აღადგინოს პირვანდელი ზომა, მაშინაც კი, როდესაც ინარჩუნებს ნორმალური ქსოვილის მხოლოდ 25%-ს. სინამდვილეში, რეგენერაცია ხდება, მაგრამ ძალიან ნელა, და ღვიძლის სწრაფი დაბრუნება თავდაპირველ ზომაზე, უფრო მეტად გამოწვეულია დარჩენილი უჯრედების მოცულობის ზრდით.
ადამიანისა და სხვა ძუძუმწოვრების მომწიფებულ ღვიძლში აღმოჩენილია ღვიძლის ღეროვანი/პროგენიტორული უჯრედების ოთხი ტიპი - ეგრეთ წოდებული ოვალური უჯრედები, მცირე ჰეპატოციტები, ღვიძლის ეპითელური უჯრედები და მეზენქიმული უჯრედები.
ვირთხის ღვიძლში ოვალური უჯრედები აღმოაჩინეს 1980-იანი წლების შუა ხანებში ოვალური უჯრედების წარმოშობა გაურკვეველია. შესაძლებელია, რომ ისინი აღმოცენდეს ძვლის ტვინში არსებული უჯრედული პოპულაციებიდან, მაგრამ ეს ფაქტი ეჭვქვეშ დადგა. ოვალური უჯრედების მასობრივი წარმოება ხდება ღვიძლის სხვადასხვა დაზიანებით. მაგალითად, ოვალური უჯრედების რაოდენობის მნიშვნელოვანი ზრდა აღინიშნა ქრონიკული C ჰეპატიტის, ჰემოქრომატოზის და ღვიძლის ალკოჰოლური მოწამვლის მქონე პაციენტებში და პირდაპირ კავშირშია ღვიძლის დაზიანების სიმძიმესთან. ზრდასრულ მღრღნელებში ოვალური უჯრედები გააქტიურებულია შემდგომი რეპროდუქციისთვის, როდესაც თავად ჰეპატოციტების რეპლიკაცია იბლოკება. ოვალური უჯრედების უნარი დიფერენცირდნენ ჰეპატოციტებად და ქოლანგიოციტებად (ბიპოტენციური დიფერენციაცია) ნაჩვენებია რამდენიმე კვლევაში. ასევე ნაჩვენებია, რომ შესაძლებელია ამ უჯრედების პროლიფერაციის მხარდაჭერა in vitro. ცოტა ხნის წინ, ზრდასრული თაგვების ღვიძლიდან იზოლირებული იქნა ოვალური უჯრედები, რომლებსაც შეუძლიათ ბიპოტენციური დიფერენციაცია და კლონური გაფართოება in vitro და in vivo. ეს უჯრედები გამოხატავდნენ ციტოკერატინ-19-ს და ღვიძლის წინამორბედი უჯრედების სხვა ზედაპირულ მარკერებს და თაგვების იმუნოდეფიციტურ შტამში გადანერგვისას ამ ორგანოს რეგენერაცია გამოიწვია.
იხ. ვიდეო - 12 სიმპტომი, რომ ღვიძლი გაწუხებთ
მცირე ჰეპატოციტები პირველად აღწერა და იზოლირებული იქნა მიტაკას და სხვების მიერ. ვირთხების ღვიძლის არაპარენქიმული ფრაქციიდან 1995 წელს. ვირთხების ღვიძლისგან მცირე ჰეპატოციტები ღვიძლის ხელოვნური (ქიმიურად გამოწვეული) დაზიანებით ან ღვიძლის ნაწილობრივი მოცილებით (ჰეპატოტექტომია) შეიძლება იზოლირებული იყოს დიფერენციალური ცენტრიფუგაციით. ეს უჯრედები ზომით უფრო მცირეა ვიდრე ჩვეულებრივი ჰეპატოციტები და შეუძლიათ გამრავლდნენ და განვითარდნენ სექსუალურ ჰეპატოციტებად in vitro. ნაჩვენებია, რომ მცირე ჰეპატოციტები გამოხატავენ ღვიძლის პროგენიტორული უჯრედების ტიპურ მარკერებს - ალფა-ფეტოპროტეინს და ციტოკერატინებს (CK7, CK8 და CK18), რაც მიუთითებს მათ თეორიულ უნარზე ბიპოტენციური დიფერენციაციისთვის. ვირთხების მცირე ჰეპატოციტების რეგენერაციული პოტენციალი გამოკვლეული იყო ცხოველურ მოდელებში, რომლებსაც აქვთ ღვიძლის ხელოვნურად გამოწვეული დაზიანება: ამ უჯრედების შეყვანამ ცხოველების პორტალურ ვენაში გამოიწვია ღვიძლის სხვადასხვა ნაწილში შეკეთების ინდუქცია მომწიფებული ჰეპატოციტების გამოჩენით.
ღვიძლის ეპითელური უჯრედების პოპულაცია პირველად აღმოაჩინეს მოზრდილ ვირთხებში 1984 წელს ამ უჯრედებს აქვთ ზედაპირული მარკერების რეპერტუარი, რომელიც ემთხვევა ჰეპატოციტებისა და სადინრის უჯრედების ფენოტიპს, მაგრამ მაინც გარკვეულწილად განსხვავდება. ვირთხების ღვიძლში ეპითელური უჯრედების გადანერგვამ გამოიწვია ჰეპატოციტების წარმოქმნა, რომლებიც გამოხატავენ ტიპიური ჰეპატოციტების მარკერებს - ალბუმინს, ალფა-1-ანტიტრიფსინს, ტიროზინტრანსამინაზას და ტრანსფერინს. ცოტა ხნის წინ, პროგენიტორული უჯრედების ეს პოპულაცია ასევე აღმოაჩინეს ზრდასრულ ადამიანებში. ეპითელური უჯრედები ფენოტიპურად განსხვავდება ოვალური უჯრედებისგან და შეუძლიათ დიფერენცირება ჰეპატოციტების მსგავს უჯრედებად in vitro. SCID თაგვების ღვიძლში ეპითელური უჯრედების გადანერგვის ექსპერიმენტებმა (თანდაყოლილი იმუნოდეფიციტის მქონე) აჩვენა ამ უჯრედების უნარი დიფერენცირდნენ ჰეპატოციტებად, რომლებიც გამოხატავენ ალბუმინს ტრანსპლანტაციის შემდეგ ერთი თვის შემდეგ.
მეზენქიმის მსგავსი უჯრედები ასევე მიღებულია მომწიფებული ადამიანის ღვიძლისგან. მეზენქიმული ღეროვანი უჯრედების (MSCs) მსგავსად, ამ უჯრედებს აქვთ მაღალი პროლიფერაციული პოტენციალი. მეზენქიმურ მარკერებთან (ვიმენტინი, ალფა გლუვი კუნთების აქტინი) და ღეროვანი უჯრედების მარკერებთან ერთად (Thy-1, CD34), ეს უჯრედები გამოხატავენ ჰეპატოციტების მარკერებს (ალბუმინი, CYP3A4, გლუტათიონ ტრანსფერაზა, CK18) და სადინრის უჯრედების მარკერები (CK19). იმუნოდეფიციტური თაგვების ღვიძლში გადანერგვისას ისინი ქმნიან ადამიანის ღვიძლის ქსოვილის მეზენქიმის მსგავს ფუნქციურ კუნძულებს, რომლებიც გამოიმუშავებენ ადამიანის ალბუმინს, პრეალბუმინს და ალფა-ფეტოპროტეინს.
ღვიძლის რეგენერაციის სტიმულატორები
ბოლო დროს აღმოაჩინეს ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები, რომლებიც ხელს უწყობენ ღვიძლის რეგენერაციას ტრავმისა და ტოქსიკური დაზიანების დროს. არსებობს სხვადასხვა მიდგომა ღვიძლის რეგენერაციის სტიმულირებისთვის ღვიძლის დაზიანების ან მასიური რეზექციის შემთხვევაში. გაკეთდა მცდელობები რეგენერაციის სტიმულირებისთვის ამინომჟავების, ქსოვილების ჰიდროლიზატების, ვიტამინების, ჰორმონების, ზრდის ფაქტორების შეყვანის გზით , მაგალითად, როგორიცაა ჰეპატოციტების ზრდის ფაქტორი (HGF), ეპიდერმული ზრდის ფაქტორი (EGF), სისხლძარღვთა ენდოთელური ზრდის ფაქტორი. (VEGF), ისევე როგორც მასტიმულირებელი ნივთიერება ღვიძლისგან (ღვიძლის სტიმულატორი ნივთიერება, HSS).
ღვიძლის სტიმულატორი
სტიმულატორი
ღვიძლისგან (ღვიძლის სტიმულატორი ნივთიერება, HSS) არის ექსტრაქტი, რომელიც მიიღება ღვიძლისგან მისი რეზექციის 30%-ის შემდეგ. ნივთიერება, რომელიც ცნობილია როგორც ღვიძლის სტიმულატორი ნივთიერება (HSS), პირველად აღწერილი იქნა 1970-იანი წლების შუა ხანებში. HSS-ის მთავარ აქტიურ ინგრედიენტად ითვლება ALR ცილა (ღვიძლის რეგენერაციის გამაძლიერებელი, GFER გენის პროდუქტი), რომელიც აღმოაჩინეს 1980-1990 წლებში. ALR-ის გარდა, ღვიძლის რეგენერაციაზე შესაძლოა გავლენა იქონიოს სიმსივნის ნეკროზის ფაქტორმა, ინსულინისმაგვარმა ზრდის ფაქტორმა 1, ჰეპატოციტების ზრდის ფაქტორმა, ეპიდერმული ზრდის ფაქტორმა და სხვა უკვე ცნობილი და შესაძლოა ჯერ არ გამოვლენილი ჰუმორული ფაქტორები, რომლებიც შეიცავს ასეთ პრეპარატებს. არსებობს HSS მიღების სხვადასხვა მეთოდი, რომლებიც განსხვავდება რეგენერაციული ცხოველის ღვიძლის ექსტრაქტების გაწმენდის ვარიანტებში.
ღვიძლის გადანერგვა
მსოფლიოში პირველი ღვიძლის გადანერგვა ჩაატარა ამერიკელმა ტრანსპლანტოლოგმა თომას სტარზლმა 1963 წელს დალასში. მოგვიანებით, Starzl-მა მოაწყო მსოფლიოში პირველი ტრანსპლანტაციის ცენტრი პიტსბურგში (აშშ), რომელიც ახლა მის სახელს ატარებს. 1980-იანი წლების ბოლოს პიტსბურგში ყოველწლიურად ტარდებოდა 500-ზე მეტი ღვიძლის გადანერგვა ტ.სტარზლის ხელმძღვანელობით. ღვიძლის ტრანსპლანტაციის პირველი სამედიცინო ცენტრი ევროპაში (და მეორე მსოფლიოში) დაარსდა 1967 წელს კემბრიჯში (დიდი ბრიტანეთი). მას ხელმძღვანელობდა როი კალნი.
ტრანსპლანტაციის ქირურგიული მეთოდების გაუმჯობესებით, ახალი ტრანსპლანტაციის ცენტრების გახსნით და გადანერგილი ღვიძლის შენახვისა და ტრანსპორტირების პირობებით, სტაბილურად იზრდება ღვიძლის გადანერგვის ოპერაციების რაოდენობა. თუ 1997 წელს მსოფლიოში ყოველწლიურად ტარდებოდა 8000-მდე ღვიძლის გადანერგვა, ახლა ეს რიცხვი 11000-მდე გაიზარდა, აშშ-ში 6000-ზე მეტი გადანერგვაა, ხოლო დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში 4000-მდე. ევროპის ქვეყნებიდან ღვიძლის ტრანსპლანტაციაში წამყვან როლს ასრულებენ გერმანია, დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი, ესპანეთი და იტალია.
ამჟამად ამერიკის შეერთებულ შტატებში მოქმედებს 106 ღვიძლის გადანერგვის ცენტრი[27]. ევროპაში ორგანიზებულია 141 ცენტრი, მათ შორის 27 საფრანგეთში, 25 ესპანეთში, 22 გერმანიასა და იტალიაში და 7 დიდ ბრიტანეთში.
მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოში პირველი ექსპერიმენტული ღვიძლის ტრანსპლანტაცია ჩატარდა საბჭოთა კავშირში მსოფლიო ტრანსპლანტოლოგიის დამფუძნებლის ვ.პ. დემიხოვის მიერ 1948 წელს, ეს ოპერაცია ქვეყანაში მხოლოდ 1990 წელს დაინერგა. არაუმეტეს 70 ღვიძლის გადანერგვა. შესრულდა სსრკ-ში. დღესდღეობით რუსეთში ღვიძლის გადანერგვის რეგულარული ოპერაციები ტარდება ხუთ სამედიცინო ცენტრში, მათ შორის სამი მოსკოვში (მოსკოვის ღვიძლის ტრანსპლანტაციის ცენტრი, ნ.ვ. სკლიფოსოვსკის სახელობის გადაუდებელი მედიცინის კვლევითი ინსტიტუტი, აკადემიკოს ვ.ი. შუმაკოვის სახელობის ტრანსპლანტოლოგიის და ხელოვნური ორგანოების კვლევითი ინსტიტუტი. აკადემიკოს ბ.ვ.პეტროვსკის სახელობის რუსეთის ქირურგიის სამეცნიერო ცენტრი) და როსზდრავის ცენტრალური კვლევითი ინსტიტუტი სანქტ-პეტერბურგში, ღვიძლის გადანერგვისა და ქირურგიის ცენტრი ნოვოსიბირსკში. ცოტა ხნის წინ ღვიძლის ტრანსპლანტაციის ჩატარება დაიწყო ეკატერინბურგში (რეგიონული კლინიკური საავადმყოფო No1), ნიჟნი ნოვგოროდში, ბელგოროდში, კრასნოიარსკში, კემეროვოში, ირკუტსკში, ბარნაულსა და სამარაში.
ღვიძლის ტრანსპლანტაციის რაოდენობის მუდმივი ზრდის მიუხედავად, ამ სასიცოცხლო ორგანოს გადანერგვის წლიური მოთხოვნილება საშუალოდ 50%-ით კმაყოფილდება. წამყვან ქვეყნებში ღვიძლის გადანერგვის სიხშირე მერყეობს 7,1-დან 18,2 ოპერაციამდე 1 მილიონ მოსახლეზე. ასეთი ოპერაციების ნამდვილი საჭიროება ახლა შეფასებულია 50-ად 1 მილიონ მოსახლეზე.
პირველი ადამიანის ღვიძლის ტრანსპლანტაცია არ იყო ძალიან წარმატებული, რადგან მიმღებები ჩვეულებრივ იღუპებოდნენ ოპერაციიდან პირველი წლის განმავლობაში ტრანსპლანტაციის უარყოფისა და მძიმე გართულებების გამო. ახალი ქირურგიული ტექნიკის გამოყენებამ (კავოკავალური შემოვლითი და სხვა) და ახალი იმუნოსუპრესანტის - ციკლოსპორინი A-ს გაჩენამ ხელი შეუწყო ღვიძლის ტრანსპლანტაციის რაოდენობის ექსპონენტურ ზრდას. ციკლოსპორინი A პირველად წარმატებით გამოიყენა ღვიძლის ტრანსპლანტაციაში T. Starzl-ის მიერ 1980 წელს და მისი ფართო კლინიკური გამოყენება დამტკიცდა 1983 წელს. სხვადასხვა ინოვაციების წყალობით, პოსტოპერაციული სიცოცხლის ხანგრძლივობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. ორგანოთა გაზიარების გაერთიანებული ქსელის (UNOS) მონაცემებით, ღვიძლის ტრანსპლანტაციის მქონე პაციენტების გადარჩენის ამჟამინდელი მაჩვენებელი 85-90%-ს შეადგენს ოპერაციიდან ერთი წლის შემდეგ და 75-85%-ს ხუთი წლის შემდეგ. ვარაუდობენ, რომ მიმღებთა 58%-ს აქვს 15 წლამდე ცხოვრების შანსი.
იხ. ვიდეო - ღვიძლის დაავადების 5 ნიშანი და მკურნალობა (ღვიძლის გაცხიმოვნება)
ღვიძლის ტრანსპლანტაცია ერთადერთი რადიკალური მკურნალობაა პაციენტებისთვის, რომლებსაც აქვთ შეუქცევადი, პროგრესირებადი ღვიძლის დაზიანება, როდესაც სხვა ალტერნატიული მკურნალობა არ არის ხელმისაწვდომი. ღვიძლის ტრანსპლანტაციის მთავარი ჩვენებაა ღვიძლის ქრონიკული დიფუზური დაავადების არსებობა 12 თვეზე ნაკლები სიცოცხლის პროგნოზით, იმ პირობით, რომ კონსერვატიული თერაპია და პალიატიური ქირურგიული მკურნალობა არაეფექტურია. ღვიძლის გადანერგვის ყველაზე გავრცელებული მიზეზია ქრონიკული ალკოჰოლიზმით გამოწვეული ციროზი, C ჰეპატიტის ვირუსი და აუტოიმუნური ჰეპატიტი (პირველადი ბილიარული ციროზი). K ნაკლებად გავრცელებული
ტრანსპლანტაციის ზოგადი ჩვენებები მოიცავს ღვიძლის შეუქცევად დაზიანებას ვირუსული B და D ჰეპატიტის გამო, წამლებით და ტოქსიკური მოწამვლა, მეორადი ბილიარული ციროზი, თანდაყოლილი ღვიძლის ფიბროზი, ღვიძლის კისტოზური ფიბროზი, მემკვიდრეობითი მეტაბოლური დაავადებები (ვილსონ-კონოვალოვის დაავადება, რეის სინდრომი, ალფა-1). -ანტიტრიფსინის დეფიციტი, ტიროზინემია, 1 და ტიპი 4 გლიკოგენოზი, ნეიმან-პიკის დაავადება, კრიგლერ-ნაჯარის სინდრომი, ოჯახური ჰიპერქოლესტერინემია და ა.შ.).
ღვიძლის გადანერგვა ძალიან ძვირი სამედიცინო პროცედურაა. UNOS-ის შეფასებით, საჭირო ხარჯები საავადმყოფოში მოვლისა და პაციენტის ოპერაციისთვის მომზადებისთვის, სამედიცინო პერსონალის ანაზღაურებისთვის, დონორის ღვიძლის მოცილებისა და ტრანსპორტირებისთვის, ოპერაციისა და პოსტოპერაციული პროცედურების პირველი წლის განმავლობაში შეადგენს 314,600 აშშ დოლარს და შემდგომი მოვლისა და თერაპიისთვის. - 21,900 დოლარამდე წელიწადში. შედარებისთვის, შეერთებულ შტატებში 2007 წელს ერთი გულის გადანერგვის მსგავსი ხარჯების ღირებულება იყო $658,800, ფილტვები - $399,000, თირკმლის - $246,000
ამრიგად, ტრანსპლანტაციისთვის ხელმისაწვდომი დონორის ორგანოების ქრონიკული დეფიციტი, ოპერაციისთვის ლოდინის დრო (შეერთებულ შტატებში 2006 წელს ლოდინის საშუალო დრო იყო 321 დღე), ოპერაციის გადაუდებელი აუცილებლობა (დონორის ღვიძლი უნდა გადაინერგოს 12 საათის განმავლობაში), ხოლო ღვიძლის ტრადიციული ტრანსპლანტაციის ექსტრემალური ღირებულება ქმნის აუცილებელ წინაპირობებს ღვიძლის ტრანსპლანტაციის ალტერნატიული, უფრო ეკონომიური და ეფექტური სტრატეგიების მოსაძებნად.
ამჟამად, ღვიძლის ტრანსპლანტაციის ყველაზე პერსპექტიული მეთოდია ცოცხალი დონორის ღვიძლის ტრანსპლანტაცია (LDLT). ის უფრო ეფექტური, მარტივი, უსაფრთხო და ბევრად იაფია, ვიდრე კლასიკური გვამური ღვიძლის გადანერგვა, როგორც მთლიანი, ასევე გაყოფილი. მეთოდის არსი მდგომარეობს იმაში, რომ ღვიძლის მარცხენა წილის (2, 3, ზოგჯერ 4 სეგმენტი) მოცილება ხდება დონორისგან, დღეს ხშირად ენდოსკოპიური გზით, ანუ ნაკლებად ტრავმული. TPZD-მ მოგვცა ძალიან მნიშვნელოვანი შესაძლებლობა დაკავშირებული დონაციისთვის - როდესაც დონორი არის მიმღების ნათესავი, რაც მნიშვნელოვნად ამარტივებს როგორც ადმინისტრაციულ პრობლემებს, ასევე ქსოვილის თავსებადობის შერჩევას. ამავდროულად, ძლიერი რეგენერაციის სისტემის წყალობით, 4-6 თვის შემდეგ დონორის ღვიძლი სრულად აღადგენს თავის მასას. რეციპიენტის ღვიძლის წილის გადანერგვა ხდება ან ორთოტოპურად, პაციენტის ღვიძლი ამოღებულია, ან ნაკლებად ხშირად ჰეტეროტოპიურად, ტოვებს რეციპიენტის ღვიძლს. ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, დონორის ორგანო პრაქტიკულად არ ექვემდებარება ჰიპოქსიას, ვინაიდან დონორისა და მიმღების ოპერაციები ტარდება ერთსა და იმავე დროს საოპერაციო ოთახში.
ბიოინჟინერიული ღვიძლი
ბიოინჟინერიით შექმნილი ღვიძლი, სტრუქტურითა და თვისებებით ბუნებრივი ორგანოს მსგავსი, ჯერ კიდევ არ არის შექმნილი, მაგრამ აქტიური მუშაობა ამ მიმართულებით უკვე მიმდინარეობს.
ამრიგად, 2010 წლის ოქტომბერში ამერიკელმა მკვლევარებმა რეგენერაციული მედიცინის ინსტიტუტიდან უეიკ ფორესტის უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრში (უინსტონ-სალემი, ჩრდილოეთ კაროლინა) შეიმუშავეს ღვიძლის ბიოინჟინერიული ორგანოიდი, რომელიც გაიზარდა ბუნებრივი ECM-ის ბიოჩარჩოდან ღვიძლის წინამორბედი უჯრედების კულტურებიდან. და ადამიანის ენდოთელური უჯრედები. ღვიძლის ბიოფრაიმუკი, სისხლძარღვთა სისტემით შენარჩუნებული დეცელულარიზაციის შემდეგ, დასახლებული იყო პროგენიტორული უჯრედების და ენდოთელური უჯრედების პოპულაციებით პორტალური ვენის მეშვეობით. ბიოჩარჩოების ერთი კვირის განმავლობაში ინკუბაციის შემდეგ, სპეციალურ ბიორეაქტორში, მკვებავი გარემოს უწყვეტი მიმოქცევით, აღინიშნა ღვიძლის ქსოვილის წარმოქმნა ადამიანის ღვიძლის ფენოტიპით და მეტაბოლური მახასიათებლებით. 2013 წელს რუსეთის თავდაცვის სამინისტრომ შეიმუშავა ტექნიკური მახასიათებლები ბიოინჟინერიული ღვიძლის პროტოტიპისთვის.
2016 წლის მარტში იოკოჰამას უნივერსიტეტის მეცნიერებმა მოახერხეს ღვიძლის შექმნა, რომელსაც შეუძლია შეცვალოს ადამიანის ორგანო. კლინიკური კვლევები სავარაუდოდ 2019 წელს დაიწყება.
ღვიძლი კულტურაში
ჰომეროსის იდეებში ღვიძლი განასახიერებდა სიცოცხლის ცენტრს ადამიანის სხეულში. ძველ ბერძნულ მითოლოგიაში უკვდავი პრომეთე, ადამიანებისთვის ცეცხლის მიცემისთვის, ჯაჭვით იყო მიჯაჭვული კავკასიონის ქედზე, სადაც მოფრინდა ულვა (ანუ არწივი) და აჩეჩავდა მის ღვიძლს, რომელიც აღადგინეს მეორე ღამით. ხმელთაშუა ზღვისა და ახლო აღმოსავლეთის მრავალი უძველესი ხალხი ცხვრისა და სხვა ცხოველების ღვიძლზე მკითხაობას იყენებდა.
პლატონში ღვიძლი ითვლება უარყოფითი ემოციების წყაროდ (პირველ რიგში ბრაზი, შური და სიხარბე). თალმუდში ღვიძლი ითვლება ბოროტების წყაროდ, ნაღვლის ბუშტი კი ამ ბოროტების საწინააღმდეგოდ.
სპარსულად, ურდუსა და ჰინდიში ღვიძლი (جگر ან जिगर ან ჯიგარ) არის გამბედაობის ან ძლიერი გრძნობების გამოსახულება. გამოთქმა jan e jigar (სიტყვასიტყვით: ჩემი ღვიძლის სიძლიერე) ურდუში სიყვარულის ერთ-ერთი ტერმინია. სპარსულ ჟარგონში ჯიგარი შეიძლება ნიშნავდეს ლამაზ ადამიანს ან სურვილის ობიექტს. ზულუ ენაზე ცნებები "ღვიძლი" და "სიმამაცე" გამოხატულია ერთი სიტყვით (ისიბინდი).
გბაიას ენაში (უბანგიურ ენებში) ღვიძლი (sèè) არის ადამიანის გრძნობების წყარო. გამოთქმა „ბედნიერება“ (dí sèè) სიტყვასიტყვით ითარგმნება როგორც „კარგი ღვიძლი“, ხოლო „უკმაყოფილება“ (dáng sèè) სიტყვასიტყვით ითარგმნება როგორც „ცუდი ღვიძლი“; ზმნა „შეშურდეს“ (ʔáá sèè) სიტყვასიტყვით ითარგმნება როგორც „ღვიძლში მოთავსება“. ასევე, ღვიძლი ამ ენაზე გამოხატავს ცენტრის კონცეფციას.
ყაზახურ ენაზე ღვიძლი აღინიშნება სიტყვით "ბაუირ". ერთი და იგივე სიტყვა (ჰომონიმური სიტყვები) ხშირად გამოიყენება ნათესავის ან ახლობელი ადამიანის აღსაწერად. მისამართი "bauyrym" (ჩემო ძვირფასო) ძალიან გავრცელებულია, როგორც წესი, უფრო ახალგაზრდა ადამიანთან მიმართებაში. უფრო მეტიც, ამ გზით მათ შეუძლიათ მიმართონ არა მხოლოდ ნათესავს, არამედ უცხო მამაკაცს. ეს მისამართი ხშირად გამოიყენება, როდესაც ყაზახები ერთმანეთთან ურთიერთობენ, ასევე სიახლოვის ხარისხის ხაზგასასმელად (თანამემამულესთან, საკუთარი კლანის წარმომადგენელთან და ა.შ.). ყაზახებს აქვთ მამრობითი სახელი "ბაუირჟანი" (სულის მეგობარი, რუსულ ვერსიაში ისინი ზოგჯერ წერენ "ბაუირჟანს"). კერძოდ, ასე ერქვა საბჭოთა კავშირის გმირს, ყაზახეთის სახალხო გმირს (ხალიკ კაჰარნი) ბაუირჟან მომიშულის, პანფილოვის წევრს, გმირული ბატალიონის მეთაურს 1941 წელს მოსკოვის თავდაცვის დროს.
რუსულად არის გამოთქმა „ღვიძლში ჩაჯდომა“, რაც ნიშნავს ვინმეს ძალიან შეწუხებას ან შეწუხებას.
ლეზგინის ენაში არწივისა და ღვიძლის აღსანიშნავად ერთი სიტყვა გამოიყენება - „ლეკი“. ეს განპირობებულია მთიელთა დიდი ხნის ჩვეულებით, მტაცებელი არწივების მიერ მიცვალებულთა ცხედრების გამოსავლენად, რომლებიც უპირველეს ყოვლისა ცდილობდნენ მიცვალებულის ღვიძლში მოხვედრას. მაშასადამე, ლეზგინებს სჯეროდათ, რომ სწორედ ღვიძლში ცხოვრობდა ადამიანის სული, რომელიც ახლა გადადიოდა ფრინველის სხეულში. არსებობს ჰიპოთეზა, რომ ძველი ბერძნული მითი პრომეთეს შესახებ, რომელიც ღმერთებმა კლდეს მიაჯაჭვეს და ყოველდღე არწივი ღვიძლს ურტყამდა, მაღალმთიანებისთვის ასეთი დაკრძალვის რიტუალის ალეგორიული აღწერაა.
იხ. ვიდეო - ღვიძლის დაზიანების გამომწვევი მიზეზები - კვლევა აშშ-ში
ღვიძლის გაწმენდა მინერალური წყლებით - ღვიძლის, ნაღვლის ბუშტისა და ორგანზმს გაწმენდა შეიძლება მნერალური წყლებით (ე.წ. ტუბაჟით), მაგრამ ეს უნდა ჩატარდეს ძალინ ფრთხილად, რათა ნაღვლში დაგროვილმა სილამ ან კენჭებმა არ ჩაკეტოს ნაღვლის ბუშტის სადინარი და საჭირო არ გახდეს ოპერაცია. ტუბაჟით ჩატარება ასევე არარეკომენდილებულია. თომეტგოჯა ნაწლავის წყლულის დროს. ხოლო ნაღვლის ბუშტის პიროკენიზუის ქრინიკული შეკრულობისას, ზედმეტი წონისა და მაძღრისად ჭამის შემდეგ ძალიოან სასარგებოა ეს პროცედურა.
ტუბაჟის (ნაღვლის ბუშტის ყრუ გამორეცხვა) დროს შეიძლება გამოვიყენოთ ბიჯომი, ნაბეღლავი. უმჯოპბესია თბილი და გაზგაცლილი 1/3 ჩ.ჭ. დალიეთ კვრტალში ერთხელ ორი კვირის განმავლობააში 2-3-ჯერ დღეში ჭამამდე 40წთ-თ ადრე.
ჭამწღ მეტი ორთქლზე მომზადებული ზღვის პროდუქტები ზღვის უცხიმო თევზი, რ-იც ლიპოტროპული ნივთიერებები ეხმარება ღვიძლს ურედებს ცხიმის მოშორებაში, რათა აქტიურად შეუწყოს ხელი დეტოქსს.
ჭამეთ ცილის ომლეტები (კვერცხის გულის გარეშე), უცხიმო ხაჭო და რძემჟავეი, ახალი ორთქლზე მოხარშული ბოსტნეული (სალათები, გარნირები და ა.შ.). ზღვის კობოსტოს სალათა, ყაბაყი, ახალი ხილი, მწვანე ჩაი კვირაში 2-ჯერ ორგანიზმი განიტვირთეთ, მენიუში გაითვალისწინეთ კეფირი, ხაჭო, გაზგაცლილი მინერალური წყალი არანაკლებ 1,5-3ლ
გთავაზობთ განტვრითვის მენიუს
პირველი საუზმე - ბრინჯის ან ბოსტნეულისგარნირი 25გ. 100გ მოხარშული კარტოფილი, 125გ უშაქრო ხილის ჟელე
სამხარი - 150გ. კვერცხის ცილის ომლეტი შტოშის ან ასკილის ნახარში
ვახშამი - 100გ მოხარშული კროვეტკები ან 150გ პიურე
100გ ზრვის კომბოსტოს სალათა მწვანე ჩაი
ღვიძლისა და ნაღვლის ბუშტის გაღიზიანების დროს - აირეთ თანაბარი რაოდენობით (20-25გრ) შვიტა, კრაზანი, ვარდკაჭკაჭი და ფარსმანდუკი და დააქუცმაცეთ. 1სუფრის კოვზ ნარევს დაასხით 1 ჭ. წყალი წყალი და გააჩერეთ 20 წთ ადუღეთ 10-15 წთ გაადწურეთ და სვით ნახევარ-ნახევრ ჭიქა დრეში, მშიერ კუჭზე.
აირეთ ვარდკაჭკაჭა დააქუცაცთ. 2 ს/კ დაასხიტ ნახევარი ლ მდუღარე წყალი, ხარშეთ 15 წთ და გაადწურეთ, დაამატეთ 2 ს/ კ ნატურალური თაფლი და 1 ც/კ ძმარი. სვით ყავის ჭიქით, სადილამდე 1სთ-ით ადრე 1 კვირს განმავლობაში.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
იზომერია
სტრუქტურული იზომერიზმი. ანტრაცენი (I) და ფენანთრენი (II); ციკლობუტანი (III) და მეთილციკლოპროპანი (IV).
(ძველი ბერძნულიდან ἴσος - თანაბარი + μέρος - წილი, ნაწილი) - ფენომენი, რომელიც შედგება ქიმიური ნაერთების არსებობაში - იზომერები - იდენტურია ატომური შემადგენლობით და მოლეკულური წონით, მაგრამ განსხვავდება ატომების აგებულებით ან განლაგებით სივრცეში და შედეგად. , , თვისებების მიხედვით.
ისტორიული ცნობები
1823 წელს J. Liebig-სა და F. Wöhler-ის დისკუსიის შედეგად დადგინდა, რომ არსებობს მკვეთრად განსხვავებული თვისებების მქონე ორი AgCNO ნივთიერება - ციანატი (AgNCO [ინგლისური]) და ფეთქებადი (AgONC) ვერცხლი. კიდევ ერთი მაგალითი იყო ღვინისა და ყურძნის მჟავები, რომელთა შესწავლის შემდეგ ჯ. ბერცელიუსმა შემოიტანა ტერმინი „იზომერიზმი“ 1830 წელს და თქვა, რომ განსხვავებები წარმოიქმნება „რთულ ატომში მარტივი ატომების განსხვავებული განაწილების“ გამო (ანუ თანამედროვეში. ტერმინები, მოლეკულა).
იზომერიზმმა მიიღო ჭეშმარიტი ახსნა მხოლოდ XIX საუკუნის II ნახევარში A.M. Butlerov-ის ქიმიური სტრუქტურის თეორიის (სტრუქტურული იზომერიზმი) და J.G. van't Hoff-ის სტერეოქიმიური დოქტრინის (სივრცითი იზომერიზმი) საფუძველზე.
ნახშირბადის ჩონჩხის იზომერიზმი, ნახშირბადის ატომების შეერთების განსხვავებული რიგის გამო. უმარტივესი მაგალითია ბუტანი CH3-CH2-CH2-CH3 და იზობუტანი (CH3)3CH. სხვა მაგალითები: ანტრაცენი და ფენანთრენი (ფორმულები I და II, შესაბამისად), ციკლობუტანი და მეთილციკლოპროპანი (III და IV).
ფუნქციური ჯგუფის იზომერიზმი (კლასთაშორისი იზომერიზმი)
იგი განსხვავდება ფუნქციური ჯგუფის ბუნებით; მაგალითად, ეთანოლი (CH3-CH2-OH) და დიმეთილის ეთერი (CH3-O-CH3).
პოზიციის იზომერიზმი
სტრუქტურული იზომერიზმის ტიპი, რომელიც ხასიათდება იდენტური ფუნქციური ჯგუფების პოზიციების განსხვავებებით ან ნახშირბადის ჩონჩხზე მრავალჯერადი ობლიგაციებით. მაგალითი: 2-ქლორბუტანის მჟავა და 4-ქლორბუტანის მჟავა.
მეტამერიზმი
მეტამერიზმი არის სტრუქტურული იზომერიზმის სახეობა, რომელიც ხასიათდება ნახშირბადის ატომების განსხვავებული განაწილებით რამდენიმე ნახშირწყალბადის რადიკალს შორის, რომლებიც გამოყოფილია მოლეკულაში ჰეტეროატომით. მეტამერიზმი ცნობილია ალიფატური ეთერების, ეთერების, თიოალკოჰოლებისა და ამინების სერიაში. დღესდღეობით ტერმინი იშვიათად გამოიყენება.
ამ ტიპის იზომერია ასევე მიუთითებდა A.M.
მაგალითი: CH3CH2OCH2CH3 - დიეთილის ეთერი და CH3OCH2CH2CH3 - მეთილპროპილეთერი.
სივრცითი იზომერიზმი (სტერეოიზომერიზმი)
მთავარი სტატია: სტერეოიზომერები
სივრცითი იზომერიზმი (სტერეოიზომერიზმი) წარმოიქმნება მოლეკულების სივრცითი კონფიგურაციის განსხვავებების შედეგად, რომლებსაც აქვთ იგივე ქიმიური სტრუქტურა.
ამ ტიპის იზომერია იყოფა ენანტიომერიზმად (ოპტიკური იზომერია) და დიასტერეომერიზმად.
ენანტიომერიზმი (ოპტიკური იზომერიზმი)
ენანტიომერები (ოპტიკური იზომერები, სარკის იზომერები) არის ოპტიკური ანტიპოდების წყვილი - ნივთიერებები, რომლებიც ხასიათდებიან სინათლის პოლარიზაციის სიბრტყის საპირისპირო ნიშნით და თანაბარი ბრუნვით ყველა სხვა ფიზიკური და ქიმიური თვისების იდენტიფიცირებით (გარდა სხვა ოპტიკურად აქტიურ ნივთიერებებთან და ფიზიკურ რეაქციებთან. თვისებები ქირალურ გარემოში). ოპტიკური ანტიპოდების გამოჩენის აუცილებელი და საკმარისი მიზეზი არის ის, რომ მოლეკულა მიეკუთვნება ერთ-ერთ შემდეგ წერტილოვანი სიმეტრიის ჯგუფს: Cn, Dn, T, O ან I (ქირალობა). ყველაზე ხშირად ჩვენ ვსაუბრობთ ასიმეტრიულ ნახშირბადის ატომზე, ანუ ატომზე, რომელიც დაკავშირებულია ოთხ სხვადასხვა შემცვლელთან.
სხვა ატომები ასევე შეიძლება იყოს ასიმეტრიული, მაგალითად, სილიციუმის, აზოტის, ფოსფორის და გოგირდის ატომები. ასიმეტრიული ატომის არსებობა არ არის ენანტიომერიზმის ერთადერთი მიზეზი. ამრიგად, ადამანტანის (IX), ფეროცენის (X), 1,3-დიფენილალლენის (XI) და 6,6'-დინიტრო-2,2'-დიფენის მჟავას (XII) წარმოებულებს აქვთ ოპტიკური ანტიპოდები. ამ უკანასკნელი ნაერთის ოპტიკური აქტივობის მიზეზი არის ატროპოიზომერიზმი, ანუ სივრცითი იზომერიზმი, რომელიც გამოწვეულია ერთი ბმის გარშემო ბრუნვის არარსებობით. ენანტიომერიზმი ასევე ვლინდება ცილების, ნუკლეინის მჟავების და ჰექსაგელიცენის (XIII) ხვეული კონფორმაციებში.
დიასტერეომერიზმი
სივრცული იზომერების ნებისმიერი კომბინაცია, რომელიც არ ქმნიან ოპტიკური ანტიპოდების წყვილს, ითვლება დიასტერეომერულად. არსებობს σ- და π- დიასტერეომერები.
σ-დიასტერეომერიზმი
σ-დიასტერეომერები განსხვავდებიან ერთმანეთისგან მათში შემავალი ზოგიერთი ქირალური ელემენტის კონფიგურაციით. ამრიგად, დიასტერეომერებია (+)-ტარტარული მჟავა და მეზო-ტარტარული მჟავა, D-გლუკოზა და D-მანოზა, მაგალითად:
π-დიასტერეომერიზმი (გეომეტრიული იზომერიზმი)
π-დიასტერეომერები, რომლებსაც ასევე გეომეტრიულ იზომერებს უწოდებენ, ერთმანეთისგან განსხვავდებიან შემცვლელების სხვადასხვა სივრცით განლაგებით ორმაგი ბმის (ყველაზე ხშირად C=C და C=N) ან რგოლის სიბრტყის მიმართ. ესენია, მაგალითად, მალეინის და ფუმარინის მჟავები (ფორმულები XIV და XV, შესაბამისად), (E)- და (Z)-ბენზალდოქსიმები (XVI და XVII), ცის- და ტრანს-1,2-დიმეთილციკლოპენტანები (XVIII და XIX) .
იზომერიზაცია
ქიმიურ გარდაქმნებს, რომლის შედეგადაც სტრუქტურული იზომერები ერთმანეთში გარდაიქმნება, იზომერიზაცია ეწოდება. ასეთი პროცესები მნიშვნელოვანია ინდუსტრიაში. მაგალითად, ნორმალური ალკანების იზომერიზაცია იზოალკანებად ხორციელდება საავტომობილო საწვავის ოქტანური რაოდენობის გაზრდის მიზნით; პენტანი იზომერირდება იზოპენტანად შემდგომი დეჰიდროგენაციისთვის იზოპრენში. იზომერიზაცია გულისხმობს აგრეთვე ინტრამოლეკულურ გადაწყობებს, რომელთაგან, მაგალითად, დიდი მნიშვნელობა აქვს ბეკმანის გადაწყობას - ციკლოჰექსანონ ოქსიმის ტრანსფორმაციას კაპროლაქტამად (ნედლეული კაპრონის წარმოებისთვის).
ენანტიომერების ურთიერთკონვერსიის პროცესს რასემიზაცია ეწოდება: ეს იწვევს ოპტიკური აქტივობის გაქრობას (−) და (+) ფორმების ეკვიმოლური ნარევის, ანუ რაცემატის წარმოქმნის შედეგად. დიასტერეომერების ურთიერთკონვერსია იწვევს ნარევის წარმოქმნას, რომელშიც ჭარბობს თერმოდინამიკურად უფრო სტაბილური ფორმა. π-დიასტერეომერების შემთხვევაში, ეს ჩვეულებრივ ტრანს ფორმაა. კონფორმაციული იზომერების ურთიერთკონვერტაციას ეწოდება კონფორმაციული წონასწორობა.
იზომერიზმის ფენომენი დიდად უწყობს ხელს ცნობილი (და, უფრო მეტად, პოტენციურად შესაძლო) ნაერთების რაოდენობის ზრდას. ამრიგად, სტრუქტურული იზომერული დეცილის სპირტების შესაძლო რაოდენობა 500-ზე მეტია (მათგან დაახლოებით 70 ცნობილია) და 1500-ზე მეტი სივრცითი იზომერია.
იზომერიზმის პრობლემების თეორიული განხილვისას სულ უფრო ფართოვდება ტოპოლოგიური მეთოდები; მათემატიკური ფორმულები იქნა მიღებული იზომერების რაოდენობის გამოსათვლელად.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
თერმოგრაფია
პატარა ძაღლის შუა ინფრაწითელი გამოსახულება
ინფრაწითელი თერმოგრაფია, თერმული გამოსახულება ან თერმოვიდეო არის თერმოგრამის მიღების სამეცნიერო მეთოდი - გამოსახულება ინფრაწითელ სხივებში, რომელიც აჩვენებს ტემპერატურის ველების განაწილებას. თერმოგრაფიული კამერები აღმოაჩენენ რადიაციას ელექტრომაგნიტური სპექტრის ინფრაწითელ რეგიონში (დაახლოებით 0,9-14 მიკრონი) და ამ გამოსხივების საფუძველზე ქმნიან სურათებს, რომლებიც საშუალებას აძლევს მათ ამოიცნონ გადახურებული ან გაციებული ადგილები. ვინაიდან ინფრაწითელი გამოსხივება ასხივებს ყველა ტემპერატურულ ობიექტს, პლანკის შავი სხეულის გამოსხივების ფორმულის მიხედვით, თერმოგრაფია საშუალებას აძლევს ადამიანს „დაინახოს“ გარემო ხილული შუქით ან მის გარეშე. სხეულის თერმული გამოსხივების ინტენსივობა იზრდება ტემპერატურის მატებასთან ერთად, ამიტომ თერმოგრაფია საშუალებას გაძლევთ ნახოთ ტემპერატურის განაწილება სხეულის ზედაპირზე. როდესაც ჩვენ ვუყურებთ თერმული გამოსახულების საშუალებით, უფრო თბილი ობიექტები უკეთ ჩანს გარემოს ფონზე; ადამიანები და თბილსისხლიანი ცხოველები უფრო მეტად ჩანან გარემოში, როგორც დღისით, ასევე ღამით. ამის წყალობით თერმოგრაფიის გამოყენება შესაძლებელია სამხედრო და უსაფრთხოების სამსახურების მიერ.
ორი სირაქლემას თერმული გამოსახულება
თერმოგრამების შექმნას თერმული გამოსახულებებიდან ბევრი პროგრამა აქვს. მაგალითად, მეხანძრეები მათ იყენებენ კვამლით სავსე პირობებში ადამიანების გამოსავლენად და ხანძრის წყაროების დასადგენად. თერმული გამოსახულების გამოყენებით, მოწყობილობები, რომლებიც ემსახურებიან ელექტროგადამცემ ხაზებს, აღმოაჩენს გადახურებას კავშირებსა და ავარიულ ნაწილებზე, რაც მოითხოვს პოტენციური საფრთხის აღმოფხვრას. როდესაც იზოლაცია დაზიანებულია, მშენებლებს შეუძლიათ დაინახონ სითბოს გაჟონვა და თავიდან აიცილონ პრობლემები გაგრილების ან გათბობის კონდიცირების სისტემებთან. თერმოგამოსახულებები ასევე დამონტაჟებულია ზოგიერთ ძვირადღირებულ მანქანაში მძღოლის დასახმარებლად, მაგალითად, Cadillac-ის ზოგიერთ მოდელში 2000 წლიდან. სხეულის ზოგიერთი ფიზიოლოგიური აქტივობა, რომელიც მოითხოვს უფრო მეტ ყურადღებას ადამიანებში და თბილსისხლიან ცხოველებში, ასევე შეიძლება დაფიქსირდეს თერმული გამოსახულების გამოყენებით.
გველის თერმული გამოსახულება ადამიანის ხელზე
თანამედროვე თერმული გამოსახულების სისტემების გარეგნობა და ფუნქციონირება ხშირად ჰგავს სატელევიზიო სისტემის მუშაობას. ინფრაწითელში ნახვის შესაძლებლობა ისეთი სასარგებლო ფუნქციაა, რომ ასეთი სურათების ჩაწერა ხშირად მეორადი ფუნქციაა. ამიტომ, ჩაწერის მოდული ყოველთვის არ არის მოწოდებული.
თანამედროვე თერმული გამოსახულების მიმღებები შეიძლება დაიყოს ორ ტიპად:
ლომის თერმული გამოსახულება
პირველი ტიპი - გაუციებელი მიკრობოლომეტრები - მუშაობს ოთახის ტემპერატურაზე, არის მცირე ზომის და შედარებით იაფი, რადგან არ არსებობს გაგრილების სისტემა და აქვს ფუნდამენტური შეზღუდვები სიჩქარესა და მგრძნობელობაში ორმაგი კონვერტაციის გამო (IR შუქი ათბობს ბალიშს, ელექტრულ წინააღმდეგობას. საფენი დამოკიდებულია ტემპერატურაზე). თუმცა ნაკლოვანებები ხელს არ უშლის მათ დაიკავონ თერმოგამოსახულების ბაზრის 95% მნიშვნელოვანი უპირატესობებისა და რაც მთავარია ფასის გამო.
ჩვეულებრივი შენობის თერმული გამოსახულება ფონზე და "პასიური სახლი" წინა პლანზე
მეორე ტიპი არის გაცივებული ნახევარგამტარული კრისტალები (InSb, InAs, HgCdTe და ა.შ.) PSI კონდენსატორების ორგანზომილებიანი მასივების ან p-n შეერთების (დიოდების) სახით, რომლებიც დაკავშირებულია პიქსელ-პიქსელში ინდიუმის მიკროსპილენძის მეშვეობით (In) გამოყენებით. Flip-ჩიპის მეთოდი სილიკონისგან წაკითხვის ჩიპით (მულტიპლექსერი). თავად სილიკონი გამჭვირვალეა თითქმის მთელ IR დიაპაზონში, ამიტომ მისგან თერმული გამოსახულების დამზადება შეუძლებელი იქნება, მაგრამ ის აქტიურად გამოიყენება IR ოპტიკის შესაქმნელად. ნახევარგამტარულ მიმღებებს, ერთსაფეხურიანი კონვერტაციის გამო (IR სინათლე პირდაპირ მუხტს წარმოქმნის), აქვთ უკეთესი მგრძნობელობა და შესრულების მახასიათებლები ბოლომეტრებთან შედარებით (საუკეთესო vs. საუკეთესო). გაგრილების გარეშე, ნახევარგამტარული მიმღებები ცუდად მუშაობენ - საკუთარი გათბობის გამო, ისინი ვერ ხედავენ გარედან შემოსულ IR შუქს ლინზიდან. გაგრილებისთვის ჩვეულებრივ გამოიყენება თხევადი აზოტი (იაფი, უსაფრთხო, პრაქტიკულად შეუზღუდავი მექანიკური რესურსი) ან სამაცივრო მანქანები (საკმაოდ ძვირი, შეზღუდული მექანიკური რესურსი, ენერგიის მაღალი მოხმარება, აკუსტიკური და ელექტრომაგნიტური ხმაური). თანამედროვე სამაცივრო მანქანებს ამ ნაკლოვანებებიდან ბევრი არ აქვთ და კარგი ფული ღირს.
თერმოგრამა, რომელიც აჩვენებს თერმული ველების განაწილებას ადამიანში
განსხვავება ინფრაწითელ ფოტოგრაფიასა და თერმოგრაფიას შორის
ინფრაწითელი გამოსახულება შეესაბამება ტემპერატურას 250 °C-დან 500 °C-მდე, ხოლო თერმოგრაფია მერყეობს დაახლოებით -50 °C-დან 2000 °C-ზე მეტამდე. ასე რომ, ინფრაწითელი ფოტოგრაფიისთვის რაღაცის ჩვენების მიზნით, ობიექტის ტემპერატურა უნდა იყოს 250 °C-ზე მეტი ან ობიექტი უნდა ასახავდეს ინფრაწითელ გამოსხივებას, რომელიც მოდის რაღაც ცხელიდან. უნდა აღინიშნოს, რომ ღამის ხედვის ყველაზე გავრცელებული მოწყობილობები მხოლოდ აძლიერებენ ობიექტებიდან ასახულ სუსტ შუქს, რომელიც იქმნება, მაგალითად, ვარსკვლავის ან მთვარის მიერ და მათი მეშვეობით შეუძლებელია სითბოს დანახვა ან მუშაობა სრულ სიბნელეში (აქტიური გარეშე. განათება IR ფანრით).
პასიური და აქტიური თერმოგრაფია
აბსოლუტურ ნულზე მაღალი ტემპერატურის მქონე ყველა ობიექტი ასხივებს ინფრაწითელ გამოსხივებას. ამიტომ, თერმული ცვლილებების გაზომვის შესანიშნავი გზაა ინფრაწითელი გამოსახულების მოწყობილობის გამოყენება, როგორც წესი, თერმოგრაფიული კამერის მიმღებს შეუძლია გამოავლინოს რადიაცია საშუალო (3-დან 5 μm) და გრძელ (8-დან 15 μm) ტალღის სიგრძეზე ინფრაწითელი სიხშირით. ზოლი, მოხსენიებული, როგორც MWIR და LWIR და შესაბამისი სპექტრული "ფანჯრები" მაღალი ატმოსფერული გამტარიანობით დედამიწის ზედაპირთან ახლოს.
პასიურ თერმოგრაფიაში განსაკუთრებით საინტერესოა ბუნებრივი ტემპერატურის დონის მატება ან შემცირება გარემოს ტემპერატურასთან შედარებით. პასიურ თერმოგრაფიას მრავალი გამოყენება აქვს, მაგალითად, სცენაზე ადამიანებზე დაკვირვება ან მედიცინაში. აქტიურ თერმოგრაფიაში სულ სხვაა - სადაც ენერგიის წყარომ უნდა შექმნას ტემპერატურული კონტრასტი ინტერესის ობიექტსა და ფონს შორის. აქტიური მიდგომა აუცილებელია ბევრ შემთხვევაში, როდესაც შესამოწმებელი ნაწილები თერმულ წონასწორობაშია გარემოსთან. თანამედროვე თერმოგამომსახველები საშუალებას იძლევა სპეციალური პროგრამული უზრუნველყოფის გამოყენებით განსაზღვრონ ტემპერატურა თერმოგრამის თითოეულ წერტილში.
თერმოგრაფიის სარგებელი
შეუძლია აჩვენოს ვიზუალური გამოსახულება, რაც ხელს უწყობს ტემპერატურის შედარებას დიდ ფართობზე
საშუალებას გაძლევთ დაიჭიროთ მოძრავი სამიზნეები რეალურ დროში
საშუალებას გაძლევთ იპოვოთ საგანგებო ელემენტები, სანამ ისინი ვერ მოხერხდება
გაზომვა იმ ადგილებში, სადაც სხვა მეთოდები არ არის შესაძლებელი (ობიექტები დაბალი თერმული ტევადობით) ან წარმოადგენს ჯანმრთელობის რისკს
დაუმუხრუჭებელი კონტროლი
აადვილებს დეფექტების (ბზარების) აღმოჩენას სვეტებში ან სხვა ლითონის ნაწილებში
სითბოს დანახვის შესაძლებლობა წამში 1 კადრი სიჩქარითაც კი, თუნდაც დაბალი სივრცითი გარჩევადობით, უკვე ფარავს თერმული გამოსახულების ბაზრის მნიშვნელოვან წილს.
თერმოგრაფიის შეზღუდვები და უარყოფითი მხარეები
ხარისხის გზის კამერები
კამერების უმეტესობას აქვს ±2% ან ნაკლები სიზუსტე
პერსონალზე ინფრაწითელი სკანირების სპეციალისტის მომზადება და შენარჩუნება მოითხოვს დროსა და ფულს, ისევე როგორც სხვა სპეციალისტებს.
ძირითადად მხოლოდ ზედაპირების ტემპერატურის გაზომვის შესაძლებლობა, რადგან მასალების უმეტესობა გაუმჭვირვალეა IR დიაპაზონში (მაგალითად, ადამიანები)
განაცხადი
მონიტორინგის პირობები
სამედიცინო გამოსახულება
ღამის ხედვა
Სწავლა
Პროცესის მართვა
დაუმუხრუჭებელი კონტროლი
უსაფრთხოების, სამართალდამცავი და თავდაცვის დაკვირვებები
ქიმიური გამოსახულება
თერმული ინფრაწითელი კამერები გარდაქმნის ინფრაწითელ ტალღის ენერგიას ხილულ შუქად ვიდეო ეკრანზე. 0 კელვინზე მეტი ტემპერატურის მქონე ყველა ობიექტი ასხივებს თერმულ ინფრაწითელ ენერგიას, ამიტომ ინფრაწითელ კამერებს შეუძლიათ პასიურად დაინახონ ყველა ობიექტი, მიუხედავად გარემოს სინათლის არსებობისა. თუმცა, თერმული კამერების უმეტესობა მხოლოდ −50 °C-ზე თბილ ობიექტებს ხედავს, რადგან ობიექტებიდან გამოსხივების ინტენსივობა ტემპერატურის მეოთხე სიმძლავრის პროპორციულია (ძალიან მკვეთრი დამოკიდებულება).
თერმული გამოსხივების სპექტრი და დონე ძლიერ არის დამოკიდებული ობიექტის ზედაპირის ტემპერატურაზე. ეს საშუალებას აძლევს თერმულ კამერას დაინახოს ობიექტების ტემპერატურა. თუმცა რადიაციაზე გავლენას ახდენს სხვა ფაქტორებიც, რომელთა გამოვლენა შეზღუდულია ტექნოლოგიის სიზუსტით. მაგალითად, რადიაცია დამოკიდებულია არა მხოლოდ ობიექტის ტემპერატურაზე, არამედ ობიექტის შთანთქმაზე, გამტარიანობაზე და არეკვლაზე. ამრიგად, გარემოს მიერ თავდაპირველად გამოსხივებული გამოსხივება აისახება ობიექტზე ან/და გადის მასში და ემატება ობიექტის საკუთარ გამოსხივებას, რომელიც აღირიცხება მოწყობილობის მიერ.
იხ. ვიდეო - Breast cancer survivor shares cautionary tale about thermography | GMA
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
კონვექციური ზონა
მზის და წითელი გიგანტური ვარსკვლავის სტრუქტურის ილუსტრაცია, რომელიც აჩვენებს მათ კონვექციურ ზონებს. ეს არის მარცვლოვანი ზონები ვარსკვლავების გარე შრეებში.
ვარსკვლავის (კერძოდ მზის) რეგიონი, რომელშიც ენერგიის გადატანა შიგნიდან გარე რეგიონებში ძირითადად ხდება მატერიის აქტიური შერევით - კონვექცია.
მდებარეობა და სტრუქტურა
მზეზე ფოტოსფერო მდებარეობს კონვექციის ზონის ზემოთ, მის ქვემოთ კი რადიაციის გადაცემის ზონა. კონვექციურ ზონაში მიმდინარე პროცესების ნათელი ანალოგია ჭურჭელში წყლის გათბობა. ალი ათბობს წყლის ქვედა ფენებს და თერმული გაფართოების შედეგად, ისინი აიძულებენ მაღლა სხვა, უფრო ცივი და მძიმე ფენებს. ანალოგიური პროცესი ხდება მზეზე, სადაც ენერგიის წყაროა მზის ბირთვი მასში თერმობირთვული რეაქციებით.
მატერიის მოძრაობა კონვექციურ ზონაში არ ხდება ქაოტურად, მაგრამ ექვსკუთხა ფორმის სტაბილური ცირკულაციის უჯრედების სახით - ნივთიერება ამოდის უჯრედის ღერძის გასწვრივ და ეცემა პერიფერიაზე. გარდა ამისა, კონვექცია იყოფა ვერტიკალურად ფენებად, რომელთა სისქე ახლოს არის "ერთგვაროვანი ატმოსფეროს" სისქესთან, სადაც სიმკვრივე იცვლება e ≈ 2.7 ფაქტორით. ამრიგად, უჯრედების ზომა იცვლება ვარსკვლავის ზედაპირისკენ გადაადგილებისას. კონვექციური ზონის ძირში წარმოიქმნება გიგანტური უჯრედები, რომლებიც ზომავენ ვარსკვლავის დაახლოებით ნახევარს, მათი ზომა მცირდება, ხოლო ზედა ფენაში მათი ზომა რამდენიმე ასეული კილომეტრია. მზის ზედაპირზე ჩანს უჯრედების ყველა ფენის კვალი, გრანულების და უფრო დიდი სტრუქტურების სახით (სუპერგრანულაცია).
კონვექციის სიჩქარე დამოკიდებულია სიღრმეზე. კონვექციური ზონის ძირში იგი მცირეა (ათობით მ/წმ ფოტოსფეროში აღწევს 1-2 კმ/წმ-ს).
მზის ზედაპირის მაღალი გარჩევადობის სურათი მსოფლიოში უდიდესი 4 მეტრიანი მზის ტელესკოპიდან, Daniel K. Inouye (DKIST)
მატერიის მოძრაობა კონვექციურ ზონაში მჭიდრო კავშირშია წყალბადისა და ჰელიუმის ატომების იონიზაციისა და რეკომბინაციის პროცესებთან და დიდწილად მათით არის განსაზღვრული.
სხვადასხვა მასის ვარსკვლავების კონვექციური ზონები
მზეს, ისევე როგორც ძირითადი მიმდევრობის ვარსკვლავებს, რომლებსაც აქვთ საშუალო მასა და მსგავსი სპექტრული ტიპი, აქვთ კონვექციური ზონა, რომელიც ვარსკვლავის მოცულობის დაახლოებით მესამედს იკავებს. როდესაც ცხელი პლაზმა ადის კონვექციური ზონის ზედა საზღვრამდე, ის კლებულობს ენერგიის გამოსხივების გამო ფოტოსფეროში, კლებულობს და იძირება უფრო ღრმად, სადაც თბება გასხივოსნებული ზონიდან გამოსხივებით, რის შემდეგაც ციკლი მეორდება. ვინაიდან ბირთვული რეაქციების ზონა გამოყოფილია მატერიის შერევის ზონიდან რადიაციული გადაცემის ზონით, ჰელიუმი პრაქტიკულად არ გადადის მზის ზედაპირულ ფენებში, მაგრამ გროვდება მის ბირთვში.
მზეზე და მსგავს ვარსკვლავებზე კონვექციური ზონა ნაწილობრივ იონიზირებული წყალბადისა და ჰელიუმის ზონაა. კონვექციური ზონა ვრცელდება სიღრმეზე, სადაც წყალბადი და ჰელიუმი მთლიანად იონიზებულია. რაც უფრო დაბალია ვარსკვლავის ტემპერატურა, მით უფრო სქელია მისი კონვექციური ზონა ცივ წითელ ვარსკვლავებში მისი სისქე აღწევს რადიუსის ნახევარს. პირიქით, სპექტრული კლასის A უფრო ცხელ ვარსკვლავებში წყალბადი შესამჩნევად იონიზირებულია უკვე ზედაპირზე, ამიტომ, თუნდაც არაღრმა სიღრმეზე, წყალბადიც და ჰელიუმიც მთლიანად იონიზირებულია, ამიტომ ასეთ ვარსკვლავებში კონვექციური ზონის სისქე მცირეა.
რადიაციული ზონისა და კონვექციის ზონის მდებარეობა სხვადასხვა მასის ვარსკვლავებში
ბირთვული კონვექციური ზონა
ადრეული სპექტრული კლასების (O და B) მასიურ ვარსკვლავებში ჰელიუმის სინთეზი ხორციელდება არა პროტონ-პროტონის ციკლით, არამედ აზოტ-ნახშირბადის ციკლით. ამ რეაქციის სიჩქარე ძალიან არის დამოკიდებული ტემპერატურაზე, ამიტომ ბირთვის შიგნით ტემპერატურა ძალიან სწრაფად იზრდება, როდესაც ის ვარსკვლავის ცენტრისკენ მოძრაობს. ბირთვის შიგნით დიდი ტემპერატურული გრადიენტი ქმნის პირობებს სხვა, ინტრაბირთვული კონვექციის ზონის ფორმირებისთვის, რომელიც მდებარეობს რადიაციული გადაცემის ზონის ქვეშ და რომელშიც ხდება ბირთვულ რეაქციებში მონაწილე მატერიის მასის აქტიური შერევა. ეს იწვევს წყალბადის ერთგვაროვან წვას მთელ ბირთვში, რაც მნიშვნელოვნად აისახება ასეთი ვარსკვლავების ევოლუციის მიმდინარეობაზე.
ვარსკვლავები რადიაციის ზონის გარეშე
ძირითადი მიმდევრობის ვარსკვლავებისთვის დაბალი მასით (0,26 მზის მასაზე ნაკლები) - წითელი ჯუჯებისთვის - კონვექციური ზონა იკავებს ვარსკვლავის მთელ მოცულობას. რადიაციული ზონა ასევე არ არსებობს საშუალო მასის ახალგაზრდა ვარსკვლავებში (მზის სამამდე მასის), რომლებსაც ჯერ არ დაუსრულებიათ გრავიტაციული შეკუმშვის პროცესი და უახლოვდებიან მთავარ მიმდევრობას. წითელ გიგანტებში, კონვექციის ზონა ასევე ვრცელდება პირდაპირ ბირთვზე.
