ავტომატური საპლანეტაშორისო სადგური, გათავალისწინებული კვლევებისტვის კოტების. შემუშავებულია და დამზადებულია ევროპის კოსმოსური სააგენტოს მიერ თანამშრომლობით ნასას-თან. შედგება ორი ნაწილისგან თვითონ როზეტასგან (ინგლ..Rosetta space probe) და დამშვები აპარატისგან ფილისგან (ინგლ..Philae lander)
კოსმოსური აპარატი გაშვებული იყო 2004წ-ის 2 მარტს კომეტა 67P/ჩურიუმოვა — გერასიმენკო. არჩევნა კომეტის იყო ხელსარელი ტრაექტორიის გამო. ,,როზეტა'' არის პირველი აპარატია რ-იც გავიდა კომეტის ორბიტაზე. ჩარჩოში პრიგრამით 2014წ-ის 12 ნოემბერს განხორციელდა პირველი რბილი დაშვება კომეტის ზედაპირზე.
იხ.ვიდეობი
1 —მარტი 2004: გაშვება КА 2 — მარტი 2005: პირველი გაფრება დედამიწასთან 3 — თებერვალი 2007: გაფრეწნა მარსთან 4 — ნოემბერი 2007: მეორე გაფრენა დედამიწასთან 5 — სექტემბერი 2008: მიახლოება ასტეროიდთან შტეინსი 6 — ნომბერი 2009: მესამე მიფრენა у დედამიწასთან 7 — ივლისი 2010: მიახლოება ასტეროიდზე ლუტეცია 8 — ივლისი 2011: გადასვლა КА რეჟიმზე ძილი 9 — იანვარი 2014: გაღვიძება КА 10 — აგვისტო 2014: გასვლა ორბიტაზე მეტის 11 — ნოემბერი 2014: დაშვება გამშვები აპარატის ზედაპურზე კომეტის 12 — სექტემბერი 2016: დასასრული მისიის
ფოტო სურათი კომეტასი 67P/ჩუტიომოვა — გრასიმოვის , გადარებული 6 მარტი 2015 წ დახმარებით კამარების NAVCAM აპარატი «როზეტა» დაშორება 82,9 კმ-ზე
ჩინური კალენდარი
გვარდი ჩინური კალენდრის
ლუნისოლარული კალენდარია (ლუნი – მთვარე, სოლარ – მზე), რომელიც მიღებულ იქნა მზისა და მთვარის კალენდრების ელემენტების შერწყმით. მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე ჩინელები იყენებენ გრიგორიანულ კალენდარსყოველდღიური ხმარებისთვის, ჩინური კალენდარი კვლავაც გამოიყენება ისეთი ღირსშესანიშნავი ტრადიციულის დღესასწაულების გამოსათვლელად, როგორიცაა, ჩინური ახალი წელი (გაზაფხულის ფესტივალი) და შუა-შემოდგომის ფესტივალი, ისევე როგორც ასტროლოგიაში – ქორწინებისთვის ან შენობის საძირკვლის ჩაყრის შესაფერისი დღის შესარჩევად. ამ კალენდარს პირდაპირი გამოყენება ყოველდღიურ საქმიანობაში აქვს მთვარის მიმდინარე ფაზის გამოსათვლელად, რაც მნიშვნელოვანია სოფლის მეურნეთათვის.
იხ. ვიდეობი
სხვა ტრადიციული აზიური კალენდრები მსგავსია, თუ არა იდენტური, ჩინური კალენდრისა: კორეული კალენდარი იდენტურია, ვიეტნამურ კალენდარში კატა ჩანაცვლებულია კურდღლით თორმეტ ცხოველში, ტიბეტური კალენდარი ოდნავ განსხვავდება ცხოველთა სახელებით, ხოლო ტრადიციული იაპონური კალენდარი იყენებს განსხვავებულ გამოთვლის მეთოდს, რაც ამ ორ კალენდარს შორის უთანხმოებას იწვევს ზოგიერთ წელიწადს. ჩინური (ანუ ჩინო-უიღურული) კალენდრის ელემენტები შემოტანილ იქნა ისლამურ სამყაროში მონღოლთა შემოსევების შედეგად. თორმეტ-წლიანი ციკლი, რომელიც შეიცავდა ცხოველთა თურქულ/მონღოლურ ინტერპრეტაციას ხმარებაში შემორჩა ქრონოლოგიური, ისტორიოგრაფიული და ბიუროკრატიული მიზმებისთვის სპარსულ და თურქულ ენოვან ქვეყნებში, მცირე აზიიდან ინდოეთის ჩათვლით, შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული ადრეულ ინდუსტრიულ ხანამდე. ირანში ეს სისტემა შემორჩა ადრეულ მე-20 საუკუნემდე სასოფლო-სამეურნეო და საგადასახადო აღრიცხვებში, ვიდრე 1925 წელს კანონით იქნა გაუქმებული (იხ. ირანული კალენდარი).
ჩინეთში მშობლიურ კალენდრად ითვლება ე.წ. "ფერმერთა კალენდარი" - ნუნგლი (გამარტივებული ჩინური: 农历； ტრადიციული ჩინური: 農曆; ფინინი: nónglì), რაც განსხვავდება "საერო კალენდრისაგან" - კუნგლი (გამარტივებული ჩინური:公历 ტრადიციული ჩინური:公曆; ფინინი: gōnglì), ან "დასავლური კალენდრისგან" - სილი (გამარტივებული ჩინური: 西历 ტრადიციული ჩინური:公曆; ფინინი: xīlì). ჩინური კალენდარი ასევე იწოდება "ძველ კალენდრად" - ძიული (გამარტივებული ჩინური: 旧历 ტრადიციული ჩნური: 舊曆; ფინინი: jiùlì), ახალი - სინლი (გამარტივებული ჩინური: 新历； ტრადიციული ჩნური: 新曆； ფინინი: xīnlì) ანუ გრიგორიანული კალენდრის შემოღების და ოფიციალურად დამტკიცების შემდეგ.
ლუნისოლარული კალენდარი -- კალენდარი, რომლის თარიღი მიუთითებს როგორც მთვარის ფაზაზე ასევე დროზე მზის წელიწადის მიხედვით. თუ მზის წელიწადი განისაზღვრება ტროპიკული წლით, მაშინ ლუნისოლარული კალენდარი მიუთითებს სეზონზე. თუ ავიღებთ კოსმოსურ (sidereal) წელიწადს, მაშინ ეს კალენდარი იწინასწარმეტყველებს გალაქტიკას, რომელთანაც სავსე მთვარე გამოჩნდება. როგორც წესი, არსებობს დამატებითი მოთხოვნა - წელს უნდა ჰქონდეს თვეთა სრული რაოდენობა, ანუ წელთა უმრავლესობას უნდა ჰქონდეს 12 თვე, თუმცა ამასთან ყოველ მეორე ან მესამე წელს 13 თვე აქვს.
(საკუთარი სახელწოდება ირონი, ჩრდილოეთ ოსეთის დასავლეთში დიგორონი) — ერი კავკასიაში. საერთო რაოდენობა 700 ათასი, მათ შორის 445,3 ათასი ცხოვრობს რუსეთის ფედერაციისჩრდილოეთ ოსეთის რესპუბლიკაში (2002 აღწერის მიხედვით).
ლაპარაკობენ ოსურ ენაზე, რომელიც შედგება ირონული,დიგორული,დვალური(თუალაგ) და მაღრანდვალური(ურს-თუალთა) დიალექტებისაგან და განეკუთვნება ინდოევროპულ ენათა ოჯახის ირანულ ენათა ჩრდილო-აღმოსავლურ ჯგუფს. ოსების რუსული და ევროპული სახელწოდება ქართული „ოსიდან“ („ოვსი“) მომდინარეობს
ოსი ხალხის ჩამოყალიბება ძვ. წ. VIII-IX საუკუნეებიდან დაიწყო, როდესაც კავკასიაში გამოჩნდა სკვითურ-სარმატულ-ალანური ტომები, რომლებიც შეერივნენ კავკასიის აბორიგენურ მოსახლეობას და მოახდინეს მათი ენობრივი ასიმილაცია.
საბჭოთა მეცნიერებაში დამკვიდრებული იყო თვალსაზრისი, რომ ირანულენოვანი ოსები ჩრდილოკავკასიური ველებიდან გამოაძევეს თავდაპირველად ხაზარებმა, ხოლო შემდგომ თურქულმა ტალღებმა. გადავიდნენ რა, კავკასიის ქედზე ოსები ხვდებოდნენ ნახური და ქართველური მოდგმის ხალხებს. ოსური წარმომავლობის მეცნიერთაგან ოსთა ეთნოგენეზისა და მათი სამხრეთული მიგრაციების შესწავლის პირველი ცდა ზ. ვანეევის სახელს უკავშირდება. ოსი ავტორები ირანული მოდგმის ხალხების კავკასიის მთებში ინფილტრაციის პერიოდად ადრე რკინის ხანას მიიჩნევენ. ამგვარი მოსაზრებების დასამტკიცებლად ისინი ეყრდნობიან ძირითადად არქეოლოგიურ მასალას და ლინგვისტურ მონაცემებს. ი. გაგლოითის ჰიპოთეზის თანახმად, სარმატები კავკასიის ქედის სამხრეთით ჯერ კიდევ ქრისტეს შობამდე განსახლდნენ ცენტრალურ და დასავლეთ კავკასიელ მთიელთა უმეტესობას სწორედ სარმატები შეადგენდნენ. ამ დებულების განმტკიცებას იგი სტრაბონის ცნობით ცდილობს.
X-XIII საუკუნეებში ჩრდილო კავკასიის ცენტრალურ ნაწილში შეიქმნა ოსების ძლიერი ფეოდალური სახელმწიფო. XIII-XIV საუკუნეებში თათარ-მონღოლთა და თემურლენგის შემოსევათა შედეგად ბარის მოსახლეობამ დვალეთის ხეობებში გადაინაცვლა და ჩამოყალიბდა თაგაურის, ქურთათის, ალაგირის და დიგორის საზოგადოებები. იმავე ხანებში დაიწყო ოსების დამკვიდრება კავკასიონის სამხრეთ კალთებზე და გამოიყო ოსი ხალხის სამხრეთი შტო. ოსები ემორჩილებოდნენ ქართლის სამეფო ხელისუფლებას და ცალკეულ სათავადო სახლებს.
VI საუკუნიდან ოსებში გავრცელდა ქრისტიანობა, XVII-XVIII საუკუნეებში ოსების მცირე ნაწილმა ისლამი მიიღო. ოსების ძირითადი საქმიანობა იყო მიწათმოქმედება და მეცხოველეობა, მისდევდნენ ნადირობასა და მეფუტკრეობას. განვითარებული იყო ხეზე და ძვალზე კვეთა, ლითონის მხატვრული დამუშავება, ქარგვა და სხვა. შექმნეს მდიდრული ხალხური სიტყვიერება, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ოსური ნართების გმირული ეპოსი.
იხ ვიდეო
ოსთა დასახლება საქართველოს ტერიტორიაზე
ქართულ და რუსულენოვან საისტორიო საზოგადოებებში ოსთა ეთნოგენეზის, მათი პოლიტიკური ისტორიისა და მიგრაციების შესახებ განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს. განსაკუთრებით მწვავე პოლემიკის საგანია ოსთა საქართველოში ჩამოსახლებისა და დამკვიდრების ეტაპები. XX საუკუნეში ოს მკვლევართა ნაწილი მათი საქართველოს ტერიტორიაზე მიგრაციის უძველეს დროდ, III-IV ან VI-VII საუკუნეებს მიიჩნევდა, სხვა მეცნიერები კი ამ მოვლენას ჩრდილო კავკასიაში მონღოლთა გაბატონებას უკავშირებენ. იყო ცდა, ოსური გვარების გენეალოგიებზე დაყრდნობით მათი მიგრაცია XV-XVI სს-ით განესაზღვრათ. ქართველი და რუსი მეცნიერების ნაწილის კვლევათა შედეგები მიუთითებენ, რომ ქართლის მთიანეთში ოსების დასახლება ძირითადად XVII საუკუნეში მოხდა, ხოლო დასავლეთ საქართველოში მიგრაცია მიმდინარეობდა XVIII საუკუნეში. თანდათანობით კომპაქტური დასახლებები გაჩნდა დვალეთიში, მდინარეების ლიახვისა და ქსნის ხეობებში, თუმცა ოსების დიდი ნაწილი დისპერსულად განსახლდა მთელ საქართველოში.
XIII საუკუნემდე, ალან ოსებთან საქართველოს ურთიერთობას ძირითადად სამხედრო-პოლიტიკური ხასიათი ჰქონდა, რაც ერთობლივ ლაშქრობებში ან პირიქით სამხედრო დაპირისპირებაში იყო გამოხატული. მდგომარეობა შეიცვალა დავით აღმაშენებლის, განსაკუთრებით კი გიორგი III ის მეფობის პერიოდიდან, როდესაც ოვსები საქართველოს ყმადნაფიცები უნდა გამხდარიყვნენ. იყო ასევე დინასტიური ქორწინებებიც, რაც ხელს უწყობდა ქართულ-ოსური ურთიერთობების განმტკიცებას, მაგრამ მასობრივი ოსური მიგრაციები წყაროებში არ ფიქსირდება. ქართული წყაროების თანახმად, ოსების პირველი მასობრივი შემოსვლა დავით ულუს მეფობის პერიოდში მომხდარა, როდესაც ბექა ყაენისაგან ლტოლვილი ოსები, ქართულ სამეფო კარს საქართველოში დმანისისა და ჟინვანის მიდამოებში დაუსახლებია. 1293 წელს როდესაც დავით მეფე ქეღათუ ყაენს ბიზანტიაში ლაშქრობაში ეხმარებოდა, ოსებს დაუწყიათ ქართლის აოხრება და რბევა, გორი აუღიათ და იქ დამსხდარან. გიორგი ბრწყინვალემ ოსთა წინააღმდეგ საგანგებო ზომები მიიღო: ქართლის სოფლებიდან ოსები აჰყარა და ისინი ქართლში აღარ დასტოვა. ზაქაარია ჭიჭინაძის აზრით ოსების ჩამოსახლება მე-16 საუკუნის ბოლოს დაიწყო, როდესაც რამდენიმე მოუსავლიანი წელი ზედიზედ დაემთხვა და შიმშილობისა და მოუსავლიანობასთან თავის არიდების მიზნით მათი ერთი ნაწილი საქართველოს (ქართლს) შემოეხიზნა.
ქართული ფეოდალური საზოგადოების თითოეული კლასი თუ ფენა თავისი ინტერესების შესაბამისად სხვადასხვა პოზიციებიდან უდგებოდა ოსთა დასახლების საკითხს. მეფეს მათი საწინააღმდეგო არაფერი ჰქონდა, თუ ისინი მას ემსახურებოდნენ. მეფეს შეეძლო ოსები თავისი ძალაუფლების განმტკიცებისათვის გამოეყენებინა, დაეპირისპირებინა ისინი მსხვილი ფეოდალებისთვის. ოსები ამ მხრივ მეფისათვის საიმედო დასაყრდენი შეიძლება ყოფილიყვნენ, რადგანაც თავადაც საჭიროებდნენ მფარველს. ასეთი მფარველი კი შექმნილ სიტუაციაში მხოლოდ სამეფო ხელისუფლება უნდა ყოფილიყო. ამასთანავე, ორივე მხრიდან ამა თუ იმ საზოგადოებრივი ჯგუფის ან კლასის ინტერესებიც იცვლებოდა სხვადასხვა ფაქტორთან მიმართებაში. მაგ. თუ საქართველოში გადმოსახლებული ფარეჯან ოვსთა მთავარი დავით მეფეს ერთგულებდა, მისი ძმა ბაყათარი XIII საუკუნის მიწურულს და XIV-ს დამდეგს აქტიურ საქმიანობას აჩაღებდა ქართლში ოსთა სამოქმედო არეალის გასაფართოებლად. იგი მოხერხებულად სარგებლობდა ერთი მხრივ, მონღოლებსა და დავით მეფეს შორის არსებული დაძაბული ურთიერთობით, მეორე მხრივ კი ქართულ ფეოდალურ წრეებს შორის არსებული წინააღმდეგობით.
რ. თოფჩიშვილის მოსაზრებით, თანამედროვე საქართველოს ტერიტორიაზე ოსური ეთნოსი საკმაოდ გვიან, XVII საუკუნის შუა ხანებიდან განსახლდა. ქართველ მეცნიერთა აზრით დვალეთში ოსთა დასახლება XV ს-ის ბოლოს დაიწყო და ის ძირითადად XVI ს-ში დასრულდა. XVII ს-ში დვალეთში მოსახლეობის ეთნიკური ცვლილება უკვე განხორციელებულია. მაგრამ როგორც ჩანს, ამ საუკუნეში ბევრ დვალს ეთნიკური თავისთავადობა კვლავ შენარჩუნებული აქვს, რადგან, მთის პირობებში კულტურლ-ეთნიკური ასიმილაცია, ბარისაგან განსხვავებით, ერთობ გაძნელებულია. ოსები დვალეთში ალაგირის ხეობიდან დასახლდენენ და მათი მიგრაცია XVIII ს-ის 70-80-იან წლებამდე გრძელდებოდა. ოსურმა ეთნოსმა ადგილობრივთა ეთნონიმი დვალი (ოსურად „თუალი“) საკუთარ ეთნონიმად აქცია. კავკასიონის მთავარი ქედის ჩრდილოეთით მდებარე ისტორიულ პროვინცია დვალეთში, ოსების დასახლება კანტიკუნტად იწყება XV ს-ის ბოლოს. ეს პროცესი აქ ძირითადად განხორციელდა XVI საუკუნეში. დღევანდელი საქართველოს ტერიტორიაზე ოსთა პირველი დასახლებები ჩნდება თრუსოსა მდ. თერგის სათავე და მაღრან-დვალეთში. ოსების აქ დასახლება ჩრდილოეთ კავკასიის მთიანი ხეობებიდან XVII ს-ის შუა ხანებში განხორციელდა. მთელი რიგი საისტორიო მონაცემებით, XVII ს-ის პირველ ნახევარში შიდა ქართლის მთიანეთი (დიდი ლიახვისა და პატარა ლიახვის ხეობები) ნასოფლარებით იყო მოფენილი. აქედან აყრილი ადგილობრივი ქართული მოსახლეობა ბარში იყო საცხოვრებლად წასული. შიდა ქართლის მთიანეთში, კერძოდ, მდინარეების: დიდი ლიახვისა და პატარა ლიახვის ზემო წელში, ოსთა მიგრაცია ხდება XVII ს-ის მეორე ნახევრიდან. ისინი თანდათან მოიწევენ სამხრეთისაკენ და XVIII ს-ის 30-იანი წლებისათვის ითვისებენ დასახელებული ორი ხეობის მთიან ნაწილს მთლიანად. აქ, დასახელებულ პერიოდში, ზოგიერთ მთიან სოფელში ოსები თანაცხოვრობდნენ ადგილზე დარჩენილ მცირერიცხოვან ქართულ მოსახლეობასთან ერთად. XVII საუკუნეში დვალეთში დასრულდა ადგილობრივი ტომის დვალების ასიმილაცია ოსების მიერ. დვალეთში მოსახლეობის ეთნიკურ-ენობრივ ცვლილებას ამ პროვინციის საქართველოდან ჩამოცილება არ მოჰყოლია. საქართველოს სახელმწიფოებრიობის მთელ მანძილზე და რუსეთის კოლონიად გადაქცევის შემდეგაც დვალეთი საქართველოს განუყოფელი ნაწილი იყო 1859 წლამდე.
XVIII ს-ის მთელ მანძილზე ოსები შიდა ქართლის მთისწინეთში ფაქტობრივად არსად ცხოვრობდნენ. ოსთა მიერ შიდა ქართლის მთისწინეთის სოფლებში (უფრო ხშირად ნასოფლარებში) ჩასახლება იწყება XVIII ს-ის ბოლოს და XIX ს-ის დასაწყისში. XVIII ს-ის დასასრულსა და XIX ს-ის დასაწყისში ოსები იკავებენ პატარა ლიახვის ხეობის მთისწინეთის მნიშვნელოვან მონაკვეთს.
დასავლეთ საქართველოში ოსური მოსახლეობის ინფილტრაციის საკითხებს შეეხო ქართველი ეთნოლოგი, გ. ჩიქოვანი. იგი საველე ეთნოგრაფიული მასალის, სპეციალური ლიტერატურისა და საარქივო მონაცემების შეჯერების საფუძველზე შეეცადა, გარკვეული წარემოდგენა შეექმნა რაჭაში ოსების დასახლების პერიოდის, მარშუტების, მათი საზოგადოებრივი ცხოვრების და ქართულ-ოსური ურთიერთობის ასპექტებზე. ჩიქოვანი ხალხურ გადმოცემებზე დაყრდნობით ასკვნის, რომ ზემო რაჭის ტერიტორიაზე, ოსთა ჩასახლების ორი გზა და მეთოდი არსებობდა: თვითნებური, როდესაც ჩრდ. ოსეთის მამისონის ხეობიდან, ასევე დასავლეთ საქართველოს კუდაროს მხრიდან გადასულმა ოსებმა აითვისეს მდ. ჭანჭახისა და ღარულას სათავეები და დააარსეს სოფლები ღურშევი (დაახლოებით მე-19 ს. 20-იან წლებში) და კვაჟა//კოზი (მე-20 საუკუნის დასაწყისში) და მეორე, კუდაროელი ოსები იჯარით იღებდნენ მიწას ქართველი აზნაურებისაგან; თანდათანობით ფეხს იკიდებდნენ მდ. სონტარულის ხეობის სათავეებში, რის შედეგადაც დაარსდა ორი ოსური სოფელი გადამში და ჭვებერი (მე-20 ს-ის დასაწყისი).
ოსური მოსახლეობის ქართულ მთიანეთში დამკვიდრების პროცესი, ზოგჯერ ერთგავარ შუალედურ ეტაპადაც გვევლინება, მათი საქართველოს ბარის რეგიონებში შემდგომი სვლისათვის. 1886 წ. კუდაროს ხეობაში აღრიცხული იყო 281 ოჯახი, თუმცა აქ ოსური ოჯახების რიცხვი ძალიან ცვალებადი იყო, მათი ერთი ნაწილი მალევე ტოვებდა ამ ადგილებს და მიდიოდა საქართველოს სხვა ადგილებში, ხოლო ოსური მოსახლეობა ივსებოდა ჩრდილოეთიდან მიგრირებულთა ხარჯზე.
XIX საუკუნიდან წერილობით წყაროებში ჩნდება ტერმინები „Грузинская Осетия“ და „Карталинская Осетия“ (1812-1837 წწ.), რომლებსაც იმპერატორისადმი გაგზავნილ ანგარიშებში რუსი სამხედროები მდინარე ლიახვის მთიანი რეგიონების ოსებით დასახლებულ ტერიტორიის აღსანიშნად იყენებდნენ. შემდეგ გაჩნდა ოპოზიციური წყვილი „Южная Осетия - Северная Осетия“. XIX საუკუნის 40-იან წლებში გაჩნდა „Осетинский округ“.
ალანები (ძვ-ბერძნ. Ἀλανοί, ლათ. Alani, Halani, ირან. Aryāna–დან - «არიული", "კეთილშობილური») — მომთაბარე ირანული ტომები სკვითო-სარმატული წარმოშობით, წერილობით წყაროებში მოიხსენიებიან ახ. წ. I საუკუნეში.
ალანების ნაწილმა IV საუკუნის ბოლოდან, მიიღო მონაწილეობა ხალხთა დიდ გადასახლებაში, როდესაც იმ დროს, როგორც დარჩენილები გადავიდნენ მიმდებარე ტერიტორიებზე, კავკასიის მთისწინეთში. რაც ალანთა ტომური კავშირის და ადგილობრივი კავკასიური ტომების გაერთიანების საფუძველი გახდა, ცნობილი როგორც ალანია, ცენტრალურ წინაკავკასიაში ადრეულ ფეოდალური სახელმწიფო, რომელმაც იარსება თათარ–მონღოლთა შემოსევებამდე. IV საუკუნისთვისგოთებში ინტეგრირებული ევროპელ ალანთა გარდა, ცნობილია ალანთა 5 დამოუკიდებელი მსხვილი ჯგუფი: ბასილები (ბარსილები, მასკუტები), მასაგეტები, თერგის ალანები, ტანაიტები და ყირიმის ალანები (ტავროსკვითები). ჩრდილოკავკასიაშიV საუკუნეში ცხოვრობდა 4 ალანური გაერთიანება. კავკასიური ალანების 4 მსხვილ ჯგუფად დაყოფა დაფიქსირებული აქვს იბნ-რუსტეს 5-6 საუკუნით გვიან.
ალანებს კავკასიაში ადგილობრივი ყობანური კულტურა დახვდათ. ალანებმა დაიპყრეს ისინი (დაპყრობილებს თავის სახელს არქმევდნენ და ენას ასწავლიდნენ). დამპყრობლები დაპრყობილებთან შედარებით მცირერიცხოვანნი იყვნენ – ამის შედეგია, რომ ოსებში კავკასიური გენეტიკა და კულტურა უფრო სჭარბობს, ვიდრე არიული, ხოლო ენაში ჩრდილოირანული და კავკასიური ელემენტები თანაბრადაა წარმოდგენილი. 378 წელს ჰუნებმა დაამარცხეს ალანები და მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი ევროპაშიგაიყოლეს, სადაც მათ დამოუკიდებელი მოქმედება დაიწყეს. ისინი შევიდნენ ვესტ-გუთების გერმანულ კავშირში და სხვებთან ერთად 410 წელს აიღეს რომი, საიდანაც გადავიდნენ სამხრეთ გალიაში. აქ ისინი გამოეყვნენ ვესტგუთებს, დადეს ხელშეკრულება რომაელებთან და ფლობდნენ მნიშვნელოვან ტერიტორიებს 415 წლიდან 439 წლამდე. მათ მეფეს სამბიდი ერქვა. 457 წელს ახალი მეფე ბეორგორი რომაელებთან ერთად დამარცხდა ვანდალებთან ბრძოლაში ესპანეთში. ბეორგორი ლაშქრავდა ჩრდილო იტალიას, სანამ არ დაიღუპა ქ. ბერგამოსთან464 წელს. ალანთა მეორე ნაწილი შეურთდა ვანდალებს 406 წელს, გადავიდნენ გალიაში და იქ გაიყვნენ. ნაწილი ისევ გადავიდა რომაელთა სამსახურში და გოარამის მეთაურობით დაფუძნდა მდინარეებს ლუარასადა სენას შორის. აქ უკვე იყო მრავალრიცხოვანი სარმატული კოლონიები და ალანების მოსვლის შემდეგ დაარსდა ჩრდილო-ალანური სამეფო442 წელს, რომლის დედაქალაქი იყო ორლეანი. 450 წელს გოარამი მოკვდა და მეფე სანგიბანი გახდა, რომლის მეთაურობის ქვეშაც ალანები მონაწილეობდნენ რომაელების ჰუნებთან გადამწყვეტ ბრძოლში კატალაუნის ბრძოლაში451 წლის 15 ივნისს. ალანთა ამ ნაწილის მეორე ნახევარი ვანდალებს შეურთდნენ და ჰაიზერიხის მეთაურობით ერთად გადავიდნენ ჩრდილო აფრიკაში. აქ ვანდალ-ალანების სახელწმიფომ იარსება 533 წლამდე და შემდეგ ბიზანტიამ გაანადგურა. ადგილზე დარჩენილი ალანების მთავარი საცხოვრებელი ადგილი კავკასია დარჩა მას შემდეგ, რაც ალანური სტეპები დაიპყრეს თურქებმა, შემდეგ კი ხაზარებმაVI საუკუნის შემდეგ. VI – XI საუკუნეებში ალანები გამუდმებით იბრძობდნენ ხაზარების და არაბების წინააღმდეგ. ალანიის მეფეებს ჰქონდათ ნათესაური კავშირები ბიზანტიელ, ქართველ, სომეხ და ხაზრ მეფეებთან, ალანიის დედაქალაქი იყო მაგასი. ქრისტიანობა ალანებმა X საუკუნის დასაწყისში მიიღეს. ჩრდილოეთით ჰქონდათ გუმბათოვანი ეკლესიები, ხოლო სამხრეთ მთიანეთში, ქართველების გავლენით, ბიზანტიურ-კანონიკური.
IX საუკუნეშისლავური დამწერლობის შემქმნელი კონსტანტინ-ფილოსოფოსი ალანებს იმ ხალხთა შორის მოიხსენიებს, რომელთაც "საკუთარი დამწერლობა აქვთ და ღმერთს საკუთარ ენაზე განადიდებენ". XIII საუკუნეშიფრანგი მისიონერი და მოგზაური ვილემ რუბრუკი ალანებთან ბერძნულად შესრულებულ წერილებს პოულობს. დღესდღეობით დამწერლობის ერთადერთი შემორჩენილი ძეგლია X საუკუნის ქვის ფილა ოსური წარწერით დიდი ზელენჩუკის ხეობიდან.
XII საუკუნიდან იწყება ალანთა დაქსაქსვა და დასუსტება. ჩრდილოეთით და დასავლეთით ისინი შეავიწროვეს თურქულმა ტომებმა – ყივჩაღებმა. 1225 წელს მონღოლეთის 30 ათსიანმა არმიამ ჩინგიზ ხანის მეთაურობით გაანდგურა ალანურ-ყივჩაღური არმია. ამ დროიდან ალანთა სტეპის ნაწილმა დაკარგა დამოუკიდებლობა, იგი მხოლოდ მთიან ნაწილში შემორჩა.
რა მოხდა G20-ზე დიდი ოცეულის წევრები
დღეს როგორც მოგეხსენებათ არგეტინის დედაქალაქში ბუენოს-აირეს-ში შეხედრა იყო G-20. ჯერ ვთქვათ რა ფორუმია. (ინგლ.Group of Twenty, G-20) — საერთაშორისო ფორუმის ფორმატი, როდესაც ერთმანეთს ფინანსთა მინისტრები და ცენტრალური ბანკების ხელმძღვანელები ხვდებიან. 2009 წელს უმაღლეს დონეზე მიღებული გადაწყვეტილების მიხედვით, დიდი ოცეული მსოფლიო ეკონომიკის მთავარი სტრატეგიული ეკონომიკური ფორუმია. დიდი ოცეული, აერთიანებს მსოფლიოში ეკონომიკურად წამყვან და სწრაფად განვითარებად ქვეყნებს. ოცეულის წევრები არიან აშშ, კანადა, ავსტრალია, არგენტინა, ბრაზილია, მექსიკა,რუსეთი, ჩინეთი, იაპონია, სამხრეთი კორეა, სამხრეთი აფრიკა, თურქეთი, საუდის არაბეთი, ინდოეთი, ინდონეზია, იტალია, ბრიტანეთი, გერმანია და საფრანგეთი. დიდი ოცეული მსოფლიოს შიდა პროდუქტის 80%-ს, მსოფლიო ვაჭრობის 80%-ს და მსოფლიო მოსახლეობის 2/3-ს მოიცავს პუტინს შიშის მანია ჭირს ნახეთ აბა საინეტერსო ანალიზია ყველას დაგაინტერსებთ იხ ვიდეო
რა მოხდა ამ ფორუმზე სადაც ვლადიმერ პუტინი ჩავიდა და ტრამპმა არა მარტო არ შეხვდა მას არამედ ხელიც არ ჩამორთვა საინტერესო ის არის,რომ ტრამპმა ეს გადაწყვეტილება თვითმფრინავში მიიღო ხოლო ამას ისიც დაემატა რომ პომპეუც არ შეხვდა ლავროვს( იხ. ლინკი ლავროვის განცხადება კი საერთოდ საინტერესო იყო. ზემოთ ხსენებული დემარშები მოყვა იმას, რომ აზოვის ზღვაში განხორციელებული აგრესია რუსეთის მხრიდან უკრაინელებბის მიმართ. რაც შეეხება სანქციები საუბარია ერდუგანს შესთავაზეს და ასევე მერკელსაც სხვა ქვეყნებთან ერთად რუსული გემებისთვის რ-იც გამოვლენ აზოვის ზღვიდან არ მიიღონ მათი პორტებმა. იხ ვიდეო
четверг, 29 ноября 2018 г.
პლანეტოლოგია
(ლათ. planeta და ბერძნ. logos – მოძღვრება) — მეცნიერებათა კომპლექსი, რომელიც შეისწავლის პლანეტებსა და მათ თანამგზავრებს; მზის სისტემასა და სხვა პლანეტურ სისტემებს ეგზოპლანეტებთანერთად. კვლევის სფერო მოიცავს მრავალ ობიექტს, მიკრომეტეორიტებით დაწყებული აიროვანი გიგანტებით დამთავრებული. პლანეტოლოგია შეისწავლის პლანეტების შიდა და გარე გარსებსა და მათ თანამგზავრებს, ფიზიკურ ნივთიერებებსა და ქიმიურ შედგენილობას, ზედაპირის აგებულებას, აგრეთვე მათი ჩამოყალიბებისა და წარმოქმნის პირობებს.
რადიალური გრავიტაციული ანომალია მთვარის ზედაპირზე
პლანეტოლოგია მიეკუთვნება დისციპლინათშორის სამეცნიერო დარგს, რომელიც თავდაპირველად ჩამოყალიბდა როგორც დედამიწის და ფიზიკის შემსწავლელი მეცნიერება. დღეისათვის პლანეტოლოგია აერთიანებს მრავალრიცხოვან სამეცნიერო დისციპლინებს, როგორებიცაა პლანეტური გეოლოგია (გეოფიზიკა, გეოქიმია), ფიზიკური გეოგრაფია (გეომორფოლოგია, კარტოგრაფია), ატმოსფერული მეცნიერება, თეორიული პლანეტოლოგია და ეგზოპლანეტების კვლევა. გარდა ამისა არსებობს სხვა მომიჯნავე დისციპლინები, როგორებიცაა: კოსმოსის ფიზიკა, ასტრობიოლოგია და დისციპლინები, რომლებიც სწავლობენ მზის გავლენას მზის სისტემისპლანეტებზე.
პლანეტოლოგიაში ერთმანეთთან დაკავშირებულია ექსპერიმენტული და თეორიული შტოები. კოსმოსურ სივრცეზე დაკვირვებითი შედეგები მოგვიანებით შესაძლოა გადაისინჯოს და დაზუსტდეს ექსპერიმენტული კვლევების ხარჯზე; უპირველეს ყოვლისა, ავტომატური კოსმოსური აპარატებით, აგრეთვე დისტანციური ზონდირებითა და ექსპერიმენტული სამუშაოებით დედამიწის ლაბორატორიებში. თეორიული მხარე შეიცავს კომპიუტერულ და მათემატიკურ მოდელირების საშუალებებს. მკვლევარები, რომლებიც დაკავებული არიან პლანეტოლოგიით უწევთ ასტრონომიის, ფიზიკისა და გეოლოგიის შესაბამის დარგებში გარკვევა.
ამჟამად მსოფლიოში არსებობს მრავალი სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი და უნივერსიტეტი, რომელიც სწავლობს პლანეტოლოგიასთან დაკავშირებულ საკითხებს. ამასთანავე ყოველწლიურად იმართება სამეცნიერო კონფერენციები, გამოიცემა სამეცნიერო ჟურნალები, რომელიც აღნიშნულ თემატიკას ეძღვნება.
ისტორია პლანეტოლოგიისა დასაბამს იწყებს ძველეგვიპტური ფილოსოფოსის, რ-იც (რ-იც ცნობილია პლატონის ნაშრომებიდან) ამბობს:
,,არსებობს უსაზღვროდ მრავალი სამაყაროები, სხვა დასხვა ზომის და რამდენიმე იქიდან არუს მზე და მთვარე როცა სხვები ჩვენზე უფრო დიდებია.სამყაროებს შორის სამყაროს შორის ხარვეზები არ არის შექმნილი თანაბარი, აქ ისინი უფრო დიდია, უფრო მცირეა, ზოგი მათგანი იზრდება, სხვები აყვავდებიან, სხვები გაჩერდებიან, აქ ისინი დაიბადებიან, ისინი იღუპებიან, ისინი განადგურდებიან, როცა ისინი ერთმანეთთან დაემსგავსებიან. ზოგიერთი სამყარო შიშველია, ცხოველებისა და მცენარეების გარეშე, წყლით დაფარული''
მოგვიანებით პლანეტოლოგიის და ასტრონომიის გახდა ტელესკოპებით დაკვირვება. დასაბამი კი გალილეი გალილეომ მისცა 1609წ-ს დამზირება თავისი თვითნაკეთი ტელესკოპით
კოსმოსური გეოლოგია , ასტრონოილი გეოლოგია (ასტროგეოლოგია), ზოგეოლოგია. (ინგლ. .Planetary geology, Astrogeology, Exogeology)
განაყოფი პლანეტოლოგიის, იკვლევს გეოლოგიას ციური სხეულების, ისეთი რ-იც არის ვარსკვლავები, პლანეტები, თანამგზავრები, ასტეროიდები, კომეტები და მეტეორები. მოცემულ შემთხვევაში პრეფიქსი გეო დასახელებული სისწიპლინა არ უკავშირდება დედამიწას, არამედ ხაზსს უსვავს მჭიდრო კავშირს პლანეტასა და ტრადიციულ გეოლოგიას.
ამოცანა არის პლანეტოლოგიური გეოლოგიის პირველ რიგში კვლავა შიგა აგებულების პლანეტების დედამიწის ჯგუფის, პლანტების ვულკანიზმის, ასევე ზედაპირის გამოვლენები.ისეთები რ-ცაა დარტყმითი კატერები, გეომორფოლლოგია და ევილუცია პროცესების. განიხილავს ასევე აგებულებას პლანეტ-გიგანტების და მცირე სხეულებს მზის სიტემის. ასევე ისეთი ობიექტებს რ-იცაა კოიპერის სრტყელი და კომეტებს.
აშშ შექმნილი პლანეტოლოგიური გეოლოგიას უკავშირებენ იუნჯი შუმეიკერის რ-აც დაამფუძნა ცალკეული დარგი ასტროგეოლოგია.
ESA
კურუ , ELA-3
.jpg?uselang=ru)
