ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                     შვრია

(ლათ. Avena) — ბალახოვანი მცენარის გვარი მარცვლოვანთა ოჯახისა. შვრიის ფესვთა სისტემა ფუნჯაა, ფოთოლო ხაზური, ყვავილი — საგველა, ნაყოფი — მარცვალა. პოლიმორფული გვარია, აერთიანებს 70-მდე სახეობას, რომელთა შორისაც არის ერთწლოვანი, მრავალწლოვანი, კულტურული და ველური მცენარეები. მათგან პრაქტიუკლი მნიშვნელობა აქვს 11 სახეობას.

საქართველოში გავრცელებული შვრია განეკუთვნება 2 სახეობას: ჩვეულებრივი შვრია (Avena sativa) და ბიზანტიური შვრია (Avena byzantina), ორივე გვალვაგამძლეა და კარგად ეგუება მლაშე ნიადაგს. შვრიის თესლი შეიცავს ცხიმებს, ცილებს, ვიტამინებს, ამიტომ სამეურნეო თვალსაზრისით მეტად სასარგებლო კულტურაა. შვრია მნიშვნელოვანი საფურაჟე მარცვლოვანი მცენარეა. მისი ჩალა და ბზე შეუცვლელი საკვებია ცხენისა და სასოფლო-სამეურნეო ცხოველთა მოზარდეულისათვის.

ჩრდილოეთ და ნაწილობრივ სამხრეთ ნახევარსფეროს ქვეყნებში, სადაც ზომიერი ჰავაა, კულტურაშია უმთავრესად სათესი შვრია, ხოლო ხმელთაშუაზღვისპირეთში, აშშ-ში, არგენტინაში, ავსტრალიაში და სხვ. მოჰყავთ ბიზანტიური შვრია.

იხ. ვიდეო

                         ჩვეულებრივი შვრია

 (ლათ. Avena sativa) — ერთწლოვანი კულტურული ბალახოვანი მცენარე მარცვლოვანთა ოჯახისა.

ფართოდ გამოიყენება სოფლის მეურნეობაში. სიმაღლე 50-170 სმ. ძლიერი ფესვები აქვს. გვალვაგამძლეა და კარგად ეგუება მლაშე ნიადაგს. კახეთში თეთრი ფშვრიო ეწოდება, ხოლო ჯავახეთში სუდას უწოდებენ. შვრიის მარცვლებს იყენებენ ,,ჰერკულეისი'' დასამზადებლად, შვიის ფაფა, ფქვილი და სპეციალური შვრიის ყავა. შვრიის ფაფას იყენებენ სახცობ და საკონდიტრო მრეწველობაში (მისგან ცხვება პური, შვრიის ორცხობილა, ბლინები და ა. შ) გარტყელებული შვრიის მარცვლები (შვრიის ფაფა) მუსლის ძირითადი კომპონენტია. შვრიის ჟელე მზადება ბურღულეულებისგა, ფანტელების ფქვილისგან.

                                                                     

შვრიის ფაფა, გაბრტყელებული სპეციალური აპარატით გოფრირებული ან გლუვი ფურცლების სახით. გამოიყენება მყისიერი შვრიის ფაფისთვის ან სხვა სწრაფი საუზმეების საფუძველია, როგორიცაა გრანოლა და მუსლი.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                    კალა

                                          

                ქიმიური ელემენტი, რომელიც აღინიშნება სიმბოლოთი Sn (ლათ. Stannum - მტკიცე, მდგრადი) და მისი ატომური ნომერია 50. იმყოფება ლითონთა მთავარი ჯგუფის მეთოთხმეტე ჯგუფში ქიმიურ ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში. ვერცხლისფერ-თეთრი რბილი, პლასტიკური მ კალა ამჟღავნებს ქიმიურ მსგავსებას მისი ჯგუფის ორივე მოსაზღვრე ელემენტთან: გერმანიუმთან და ტყვიასთან, რაც გამოიხატება დაჟანგვის ორი შესაძლებლობით, +2 და +4 (ვალენტობა). კალა 49-ე ყველაზე გავრცელებული ელემენტია და აქვს ათი მდგრადი იზოტოპი, რაც იზოტოპთა რაოდენობის მხრივ უდიდესი რიცხვია პერიოდულ სისტემაში. კალა ძირითადად მოიპოვება მინერალ კასიტერიტიდან, რომელიც შეიცავს კალას, კალის დიოქსიდის (SnO₂) სახით.

ნორმალურ პირობებში მარტივი ნივთიერება კალა — პლასტიკური, ჭედადი და ადვილად დნობადი.

იხ. ვიდეო

ბრჭყვიალა, მბზინვარე მოვერცხლისფრო-თეთრი ფერის რბილი ლითონია. კალა წარმოქმნის ორ ალოტროპულ მოდიფიკაციას: 13,2 °С ტემპერატურაზე დაბლა მდგრადი α-კალა (ნაცრისფერი კალა) ალმასის ტიპის კუბური კრისტალური მესერით, 13,2 °С ტემპერატურაზე მაღლა მდგრადი β-კალა (თეთრი კალა) ტეტრაგონალური კრისტალური მესრით.

კალა მიეკუთვნება მსუბუქ ლითონებს. ჰაერზე ადვილად არ იჟანგება, რის გამოც გამოიყენება სხვა ლითონების დასაფარად კოროზიისგან დასაცავად. ფართოდ გამოიყენება კალას შენადნობები, განსაკუთრებით ტყვიასთან. კალასა და ტყვიის შენადნობი ადვილად ლღვება დაბალ ტემპერატურაზე და გამოიყენება სადენების ერთმანეთზე მისარჩილავად. კოროზიასთან ბრძოლის კიდევ ერთი მაგალითია, ფოლადის მოკალვა. კალას დაბალი ტოქსიკურობის გამო, მოკალული ფოლადი გამოიყენება საკვების შესაფუთად, კონსერვის ქილების სახით (თუმცა კონსერვის ქილებს ამზადებენ ალუმინისაგანაც).

იხ. ვიდეო

წარმოების პროცესში კალაშემცველი მადანი (კასიტერიტი) განიცდის ნაწილაკებად დაქუცმაცებას რომლებიც ზომით არიან მიახლოებით ~ 10 მმ, (სამრეწველო წისქვილებში), რის შემდეგაც კასიტერიტი თავისი შედარებით მაღალი სიმკვრივის და მასის გამო გამოეყოფა ცარიელ ქანებს ვიბრაციულ-გრავიტაციული მეთოდით გამამდიდრებელ მაგიდებზე. დამატებით კი გამოიყენება მადნის გამდიდრება/გაწმენდის ფლოტაციური მეთოდი.

მიღებულ კალას მადნის კონცენტრატს შემდეგ ადნობენ ღუმელებში. გამოდნობის პროცესში ღდგება თავისუფალ მდგომარეობამდე უშუალოდ ხის ნახშირის გამოყენებით, რომლის ფენებს აგებენ რიგრიგობით მადანთან ერთად.

მარტივი ნივთიერება კალა პოლიმორფულია. ჩვეულებრივ პირობებში ის არსებობს b-მოდიფიკაციის სახით (თეთრი კალა), მდგრადია 13,2 °C-ის მაღლა. თეთრი კალა — ეს მოვერცხლისფრო-თეთრი, რბილი, პლასტიკური ლითონია, რომელსაც ტეტრაგონალური ელემენტალურ უჯრედებიანი მესერი აქვს, პარამეტრებია a = 0.5831, c = 0.3181 ნმ. კალას ყოველი ატომის საკოორდინაციო გარემოცვა — ოქტაედრია. სიმკვრივე b-Sn 7,228 გ/სმ³. დნობის ტემპერატურა 231,9 °C, დუღილის ტემპერატურა 2270 °C.

გაცივებისას, მაგალითად, ყინვისას გარეთ, თეთრი კალა გადადის a-მოდიფიკაციაში (ნაცრისფერი კალა). ნაცრისფერი კალას აქვს ალმასის სტრუქტურა (კუბურ კრისტალური მესერი პარამეტრებით а = 0,6491 ნმ). ნაცრისფერ კალაში ყოველი ატომის საკოორდინაციო პოლიედრი — ტეტრაედრია, საკოორდინაციო რიცხვია 4. ფაზურ გადასვლას b-Sn a-Sn-ში თანხლებს კუთრი მოცულობის ზრდა 25,6 %-ით (სიმკვრივე a-Sn შეადგენს 5,75 გ/სმ³), რაც იწვევს კალას დაშლას ფხვნილად. ძველ დროში ყინვების დროს კალას ნაკეთობების ფხვნილად გარდაქმნას «კალას ჭირს» უწოდებდნენ. ამ «ჭირის» შედეგად ფოლაქები მუნდირებზე, რგოლები, კოვზები იშლებოდნენ, და არმიას შეეძლო ბრძოლისუნარიანობის დაკარგვა. (დაწვრილებით «კალას ჭირის» საინტერესო ფაქტების შესახებ იხილეთ ქვემოთ ნაჩვენებ წყაროზე).

კალას ორი მოდიფიკაციის სტრუქტურების განსხვავების გამო განსხვავდებიან მათი ელექტროფიზიკური თვისებებიც. ასე რომ, b-Sn — ლითონია, ხოლო a-Sn მიეკუთვნება ნახევარგამტარებს. 3,72 К-ის ქვევით a-Sn გადადის ზეგამტარ მდგომარეობაში. სტანდარტული ელექტროდული პოტენციალი E °Sn2+/Sn ტოლია −0.136 ვ, ხოლო E ორთქლის °Sn4+/Sn2+ 0.151 ვ.

ოთახის ტემპერატურისას კალა, ჯგუფში მეზობელის გერმანიუმის მსგავსად, მდგრადია წყლის ან ჰაერის ზემოქმედებისაგან. ასეთი ინერტულობა აიხსნება ზედაპირზე ოქსიდების ფენის წარმოქმნით. კალას შესამჩნევი ჟანგვა ჰაერზე იწყება 150 °C უფრო მაღალი ტემპერატურის დროს:

Sn + O2 = SnO2.

გახურებისას კალა რეაგირებს უმეტეს არალითონებთან. ამასთან წარმოიქმნებიან ნაერთები ჟანგვის ხარისხით +4, რომელიც კალასათვის უფრო დამახასიათებელია, ვიდრე +2. მაგალითად:

Sn + 2Cl2 = SnCl4

კონცენტრირებულ მარილმჟავასთან კალა ნელა რეაგირებს:

Sn + 4HCl = SnCl4 + H2

ასევე შესაძლებელია ქლორკალა მჟავას წარმოქმნა, შემადგენლობით HSnCl3, H2SnCl4 და სხვა, მაგალითად:

Sn + 3HCl = HSnCl3 + 2H2

გაზავებულ გოგირდმჟავაში კალა არ იხსნება, ხოლო კონცენტრირებულთან — რეაგირებს ძალიან ნელა.

კალასა და აზოტმჟავას რეაქციის პროდუქტის შემადგენლობა დამოკიდებულია მჟავას კონცენტრაციაზე. კონცენტრირებულ აზოტმჟავაში წარმოიქმნება კალას მჟავა b-SnO2·nH2O (ზოგჯერ მის ფორმულას წერენ შემდეგნაირად H2SnO3). ამასთან კალა ავლენს არალითონის თვისებებს:

Sn + 4HNO3 конц. = b-SnO2·H2O + 4NO2 + H2O

კალა გაზავებულ აზოტმჟავასთან ურთიერთქმედებისას ავლენს ლითონის თვისებებს. რეაქციის შედეგად წარმოიქმნება მარილი კალას ნიტრატი (II):

3Sn + 8HNO3 разб. = 3Sn(NO3)2 + 2NO + 4H2O.

კალას გახურებისას, ტყვიის მსგავსად, შეუძლია რეაგირება ტუტეების წყლიან ხსნარებთან. ამასთან გამოიყოფა წყალბადი და წარმოიქმნება ჰიდროქსოკომპლექსი Sn (II), მაგალითად:

Sn + 2KOH +2H2O = K2[Sn(OH)4] + H2

კალას ჰიდრიდი — სტანანი SnH4 — შეიძლება მიღებულ იქნას რეაქციით:

SnCl4 + Li[AlH4] = SnH4 + LiCl + AlCl3.

ეს ჰიდრიდი ძალიან არამდგრადია და ნელა იშლება უკვე 0 °C.

კალას პასუხობს ორი ოქსიდი SnO2 (წარმოიქმნება კალას მჟავეების გაუწყლოებისას) და SnO. ბოლო შეიძლება მივიღოთ კალას ჰიდროქსიდის (II) Sn(OH)2 ნელი გაცხელებით ვაკუუმში:

Sn(OH)2 = SnO + H2O

კალას ოქსიდის (II) ძლიერი გახურებით დისპროპორციონირდება:

2SnO = Sn + SnO2

ჰაერზე შენახვისას კალას მონოქსიდი SnO თანდათან იჟანგება:

2SnO + O2 = 2SnO2.

კალას (IV) მარილების ხსნარების ჰიდროლიზის დროს წარმოიქმნება თეთრი ნალექი - ეგერთ წოდებული a-კალას მჟავა:

SnCl4 + 4NH3 + 6H2O = H2[Sn(OH)6] + 4NH4Cl.

H2[Sn(OH)6] = a-SnO2·nH2O + 3H2O.

ახლად მიღებული a-კალას მჟავა იხსნება მჟავებში და ტუტეებში:

a-SnO2·nH2O + KOH = K2[Sn(OH)6],

a-SnO2·nH2O + HNO3 = Sn(NO3)4 + H2O.

შენახვისას a-კალას მჟავა ბერდება, კარგავს წყალს და გადადის b-კალას მჟავაში, რომელიც გამოირჩევა დიდი ქიმიური ინერტულობით. თვისებების ეს ცვლილებებს უკავშირებენ აქტიური HO-Sn დაჯგუფებების რიცხვის შემცირებას, მათი დგომისა და შეცვლაზე უფრო მეტად ინერტული -Sn-O-Sn- კავშირებით.

კალას მარილების ხსნარებზე Sn(II) სულფიდების ხსნარების ზემოქმედებით გამოიყოფა ნალექი კალას სულფიდი(II):

Sn²⁺ + S^2- = SnS

ეს სულფიდი შეიძლება ადვილად დაიჟანგოს SnS₂ მდე, ამონიუმის პოლისულფიდის ხსნარით:

SnS + (NH₄)₂S₂ = SnS₂ + (NH₄)₂S

წარმოქმნილი დისულფიდი SnS2 იხსნება ამონიუმის სულფიდის (NH4)2S ხსნარში:

SnS2 + (NH4)2S = (NH4)2SnS3.

ოთხვალენტიანი კალა ქმნის კალაორგანული ნაერთების ფართო კლასს, რომელიც გამოიყენება ორგანული სინთეზისას, როგორც პესტიციდები და სხვა

13,2 °C ტემპერატურაზე ქვემოთ მიმდინარეობს კალას კუთრი მოცულობის ზრდა 25,6 %-ით, და ის სპონტანურად გადადის სხვა ფაზურ მდგომარეობაში — ნაცრისფერი კალა (α-Sn), კრსტალურ მესერში რომელშიც ატომები განლაგებულნი არიან ნაკლებად მჭიდროდ. ერთი მოდიფიკაცია გადადის სხვაში ისე სწრაფად როგორც უფრო ნაკლებია გარემოს ტემპერატურა. ტემპერატურისას −33 °C გარდაქმნის სიჩქარე მაქსიმალურია. კალა იმსხვრევა და გარდაიქმნება ფხვნილად. ასევე თეთრი და ნაცრისფერი კალას ურთიერთშეხებისას ხდება უკანასკნელის «დასნეულება». ამ მოვლენების ერთიანობას უწოდებენ «კალას ჭირს». ამ ფაზური გადასვლის მეცნიერული შესწავლა დაიწყეს 1870 წ. პეტერბურგელი მეცნიერის ი. ფრიცშეს მიერ. დადგენილია რომ, ეს პროცესი არის თეთრი კალას ალოტრიპული გარდაქმნა ნაცრისფერ კალად, ალმასის ტიპის სტრუქტურით.

თეთრი კალა — მოვერცხლისფრო-თეთრი, ბზინვარე ლითონია სპეციფიკური ტეტრაგონალური სტრუქტურით და ელექტრონული s²p²-მდგომარეობით — β-ფაზით. ნაცრისფერი კალა — კოვალენტური კრისტალი ალმასის სტრუქტურით და ელექტრონული sp³-მდგომარეობით — α-ფაზით. კალას ფაზურ გადასვლას თეთრიდან ნაცრისფერში და უკუ თან ახლავს ელექტრო სტრუქტურის გარდაქმნით და ძლიერი (26,6 %) მოცულობითი ეფექტი. თეთრი კალა შეიძლება გაცივებულ იქნას გელურ ტემპერატურამდე (ფაზური α-β-წონასწორობის ტემპერატურა მიახლოებით არის +13,2 °C).

ლიტერატურაში გვხვდება მითითება, იმაზე რომ კალა რომელიც სინჯარაში ხვდება, სადაც ოდესმე იყო საინფექციო ნივთიერება, «დასნებოვნდება»! ნაჩვენებია ექსპერიმენტალურად, რომ თუ რამდენიმე დღეღამით (ოთახის ტემპერატურის დროსაც) მინაზე დავდებთ InSb კრისტალს, მისი აღების შემდეგ ის ინარჩუნებს «მეხსიერებაში» მის იქ ყოფნას. ეს მინა «ასნეულებს» თეთრი კალას ნიმუშს. მაგრამ არა უცებ, არამედ რამდენიმე დღის შემდეგ. და არა 100 %-ით ალბათობით. მინის ტემპერატურის მომატებასთან ერთად მკვეთრად იზრდება «ინკუბაციის პერიოდი» და ეცემა «დასნებოვნების» ალბათობა. ფირფიტის გარეცხვა წყლით, სპირტით და სხვა წყლის მშთანთქავი ნივთიერებებით ასევე «შლიან» ამ «მეხსიერებას». არსებობს ასევე კიდევ ერთი კარგი მოვლენა, დამახასიათებელი «კალას ჭირისათვის», — ესაა თეთრი კალას "მეხსიერება" იმის შესახებ რომ, ის ოდესღაც გადადიოდა ნაცრისფერში. ი. ფრიცშემ ჯერ კიდევ 1870 წ. შენიშნა რომ, თეთრი კალა, მიღებული ნაცრისფერი კალას გახურებით, მეორეჯერ გაცივებისას ნაცრისფერ კალად უფრო ადვილად გარდაიქმნება, ვიდრე პირველად. ნიმუში თითქოსდა «იხსენებს» წინარეისტორიას, რის გამოც ეს მოვლენა, საკმაოდ ფართოდაა ცნობილი, ჩვეულებრივ მას უწოდებენ «მეხსიერებას». კოენმა «კალას ჭირის» ერთ-ერთი ნიშნად მიიჩნია კალას «გაფუჭება» «გამოჯანმრთელების» შემდეგ.

ერთ-ერთი შესაძლებლობას «კალას ჭირის» თავიდან ასაცილებლად წარმოედგენს კალას შემადგენლობაში სტაბილიზატორების დამატება, მაგალითად ბისმუტის.

საინტერესო ფაქტები:

• «კალას ჭირი» — რობერტ ფოლკონ სკოტის სამხრეთ პოლუსის ექსპედიციის დაღუპვის ერთ-ერთი მიზეზი იყო 1912 წ. ის დარჩა საწვავის გარეშე, იმიტომ რომ, ის დაიღვარა კალათი მირჩილული ავზებიდან, რომლებმაც «კალას ჭირი» განიცადეს, ასე უწოდა მას კოენმა 1911 წ.
• ზოგი ისტორიკოსი მიანიშნებს «კალას ჭირზე» როგორც ნაპოლეონის არმიის დამარცხების ერთ-ერთ გარემოებაზე რუსეთში 1812 წ. — ძლიერი ყინვებმა კალას ნივთები აქცია ფხვნილად.
• «კალას ჭირმა» გაანადგურა ბევრი ძვირადღირებული კალას ჯარისკაცების კოლექციები. მაგალითად, პეტერბურგის ალექს. სუვოროვის მუზეუმის რეზერვში არსებული ფიგურები გარდაიქმნენ ფხვნილად — ისინი ინახებოდნენ სარდაფში სადაც ზამთარში გათბობის ბატარეები დასკდა.

გამოყენება

• კალა გამოიყენება ძირითადად როგორც უსაფრთხო, არატოქსიკური, კოროზიამდგრადი საფარი სუფთა სახით ან სხვა ლითონებთან შენადნობში. კალას მთავარი სამრეწველო გამოყენება ხდება — თეთრი თუნუქის წარმოებაში (მოკალული რკინა) კვების პროდუქტების ტარის დასამზადებლად, რჩილვაში ელექტრონიკაში, სახლის მილსადენებში, მზიდების შენადნობებში და კალას საფარებისათვის. კალას ყველაზე მნიშვნელოვანი შენადნობია — ბრინჯაო (სპილენძთან). შემდეგი ცნობილი შენადნობია — პიუტერი — გამოიყენება ჭურჭლეულის დასამზადებლად. ბოლო დროს ღორძინდება ლითონის გამოყენებისადმი ინტერესი, რადგანაც ის ყველაზე «ეკოლოგიურია» ფერად ლითონებს შორის. გამოიყენება ზეგამტარი სადენების შესაქმნელად ინტერლითონური ნაერთების საფუძველზე Nb₃Sn.
• ლითონურ კალაზე ღირებულება 2006 წ. შეადგენდა საშუალოდ 12—18 დოლ/კგ, მაღალი სიწმინდის კალას ორჟანგი მიახლოებით 25 დოლ/კგ, განსაკუთრებული სიწმინდის მონოკრისტალური კალა მიახლოებით 210 დოლ/კგ.
• კალასა და ცირკონიუმის ინტერლითონიდურ შენაერთებს აქვთ მაღალი დნობის ტემპერატურა (2000 °C) და ჟანგვისადმი მდგრადობა ჰაერზე გახურებისას და გამოიყენებიან მთელი რიგი მიმართულებებით.
• კალა წარმოადგენს ლეგირების მნიშვნელოვან კომპონენტს კონსტრუქციული შენადნობების მიღებისას ტიტანთან.
• კალას ორჟანგი — ძალიან ეფექტიანი აბრაზიული მასალაა, რომელიც გამოიყენება ოპტიკური მინის ზედაპირის დასამუშავებლად.
• კალას მარილების ნარევები — «ყვითელი კომპოზიცია» — ადრე გამოიყენებოდა როგორც შალის საღებავი.
• კალა ასევე გამოიყენება დენის ქიმიურ წყაროებში ანოდის სახით, მაგალითად: მანგანუმ-კალას ელემენტი. პერსპექტიულია კალას გამოყენება ტყვია-კალას აკუმულატორებში; ასე მაგალითად, ტოლი ძაბვისას, ტყვიის აკუმულატორებთან შედარებით ტყვია-კალას აკუმულატორს აქვს 2,5-ჯერ მეტი ტევადობა და 5-ჯერ მეტი ენერგოსიმკვრივე მოცულობის ერთეულზე, მისი შიდა წინააღმდეგობა მნიშვნელოვნად დაბალია.

კალას ჯარისკაცების მასიური გამოჩენა როგორც სათამაშო განეკუთვნება XVI ს., როდესაც ნიუნბერგის მცხოვრებმა ერნსტ ჰენრიხსენმა საფუძველი ჩაუყარა სათამაშო ფიგურების დამზადებას გარკვეული მასშტაბით. კალა კი როგორც მასალა გამოიყენეს XVIII ს-ნის ბოლოს, მის შემდეგ როდესაც გაჩნდა იაფი ფაიანსის ჭურჭელი, და ბევრი ჩამომსხმელი, რომლებმაც დაკარგეს შეკვეთები სასადილო ჭურჭლეულზე, გადაერთვენ კალას ჯარისკაცების და მინიატურების წარმოებაზე.

გერმანიის იმპერიის გაჩენის შემდეგ ბაზარი აავსო პრუსიის არმიის ყველა ეპოქის ჯარისკაცების ფიგურებმა. როგორ არ გამოსახავდნენ მათ: აღლუმზე, ლაშქრობაზე, ბრძოლაში. პირველი მსოფლიო ომის დროს გამოჩნდა სხვადასხვაგვარი აქსესუარები: საარტილერიო ქვემეხები, სატვირთო მანქანები, სამხედრო ხომალდები და სხვა.

იზოტოპები

ბუნებრივი კალა შედგება ათი სტაბილური ნუკლიდისაგან მასური რიცხვით 112 (ნარევში წონის 0,96 %), 114 (0,66 %), 115 (0,35 %), 116 (14,30 %), 117 (7,61 %), 118 (24,03 %), 119 (8,58 %), 120 (32,85 %), 122 (4,72 %) და ¹²⁴Sn (5,94 %). ამ ელემენტს გააჩნია ყველაზე მეტი რაოდენობის სტაბილური იზოტოპები, რაც დაკავშირებულია იმ ფაქტთან რომ, 50 (კალას ბირთვის პროტონების რიცხვი) წარმოადგენს მაგიურ რიცხვს — ის ქმნის შევსებულ მჭიდრო გარსს ბირთვში და ამით ამაღლებს კავშირის ენერგიას და ბირთვის სტაბილურობას.

კალას იზოტოპები ¹¹⁷Sn და ¹¹⁹Sn არიან მიოსბაუერის იზოტოპები და გამოიყენება გამა-რეზონანსულ სპექტროსკოპიაში.

ფიზიოლოგიური მოქმედება

ლითონური კალა არატოქსიკურია, რაც იძლევა საშუალებას ის გამოყენებულ იქნას კვების მრეწველობაში. მავნე მინარევები, რომელსაც შეიცავს კალა შენახვისა და გამოყენების ჩვეულებრივ პირობებში, მათ შორის შენადნობებში 600 °С-მდე, არ გამოიყოფიან სამუშაო ზონის ჰაერში, ზღვრულ დასაშვებ ნორმაზე მეტი ვიდრე გათვალისწინებულია სახ. სტანდარტით. დიდი ხნის განმავლობაში (15—20 წლის განმ.) კალას მტვრის ზემოქმედება იწვევს ფილტვებზე ფიბროგენულ ზემოქმედებას და შეიძლება გამოიწვიოს პნევმოკონიოზით დაავადება.

    ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           ნეანდერტალელი

ნეანდეტრალელის ჩონჩხი

ძველი ადამიანი —  ლათ -Homo neanderthalensis или лат. Homo sapiens neanderthalensis  თანამედროვე ადამიანის უშუალო წინაპარი და პითეკანთროპის შთამომავალი. ცხოვრობდა ქვედა და შუა პალეოლითის ხანაში. გადაშენებული ან ასიმილირებული სახეობა.  მეცნიერების ნაწილას მიაჩნია, რომ ნეანდერტალელი ადამიანი წინაპარია ჰომო საპიანსის. ხოლო სხვას მიცნია , რომ ცალკე სახეობა არის.  სიმაღლით 160 სმ-მდე, ჯმუხი, შედარებით მოკლე ქვედა და გრძელი ზედა კიდურებით, წინ წაწეული თავ-კისერით. თავის ქალის მოცულობა დაახლოებით 1400-1700 კუბ.სმ., შუბლი დაქანებული ჰქონდა, წარბზედა ლილვი მკვეთრად გამოხატული, ნიკაპის ბორცვი არ იყო გამოკვეთილი, ხერხემალი - თანამედროვე ადამიანებისათვის დამახასიათებელი ნადრეკების გარეშე, ტერფი შედარებით ბრტყელი. დაერქვა ხეობა ნეანდერთალის მიხედვით (დიუსელდორფი, გერმანია), სადაც 1856 წელს პირველად აღმოაჩინეს მისი ჩონჩხის ნაწილები.

იხ. ვიდეო

ნეანდერტალელის - 1856 წელს დუსელდორფთან, ნეანდერთალის ხეობაში, პირველად აღმოაჩინეს, აქამდე უცნობი სახეობის ადამიანი ჩონჩხი, ამ აღმოჩენას ხეობის სახელის მიხედვით ნეანდერტალელი უწოდეს . ნეანდერტალელი-აღმოჩენის ადგილი :გერმანია, ნეანდერის ხეობა. განიხილება ან როგორც ჰომო საპიენსის ქვესახეობა ან ცალკეული სახეობა. მისი ცხოვრების  პერიოდი: (650,000_პროტონეანდერტალელი) 300,000_30,000 წლის წინ.

არსებობს მოსაზრება იმის შესახებ,რომ ნეანდერტალელი  ადამიანი,თანამედროვე ადამიანის უშუალო წინაპარი და პითეკანტროფის  შთამომავალი იყო.ასევე აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ ნეანდერტალელი ადამიანი ცხოვრობდა ქვედა და შუა პალეოლითის ხანაში. ნეანდერტალელი ადამიანი ხასიათდებოდა შემდეგი გარეგნული მონაცემებით, ის სიმაღლით იყო 160 სმ-მდე, ჯმუხი, შედარებით მოკლე ქვედა და გრძელი ზედა კიდურებით .თავის ქალის მოცულობა დაახლოებით 1400-1700 კუბ.სმ. შუბლი დაქანებული ჰქონდა, წარბზედა ლილვი მკვეთრად გამოხატული, ხოლო ნიკაპის ბორცვი არ იყო გამოკვეთილი. რაც შეეხება ხერხემალს, იგი თანამედროვე ადამიანებისათვის დამახასიათებელი, გარეშე ტერფი კი შედარებით ბრტყელი.

დღეს ნეანდერტალელის ჩონჩხი აღმოჩენილია ათეულობით, როგორც ევროპაში ისე დასავლეთ აზიაში. სავარაუდოდ ისინი 40 000 წლის წინ გადაშენდნენ. მეცნიერების აზრით მათ გაუძლეს დიდ გამყინვარებას, მაგრამ თუ როგორ და რატომ გადაშენდნენ ისინი, ეს დღემდე საიდუმლოთია მოცული. აფრიკიდან ევროპაში გადმოსულმა ჰომო საპიანსების გამოჩენის შემდეგ ქრება ნეანდერტალელების კვალი. 

                                                           

გავრცელება

დრეისთვის დამტკიცებულია, რომ ნეანდერტალელები არ არიან თანამედროვე ადამიანის უშუალო წინაპრები.

მეცნიერების აზრით და ბევრი დაკვირვების შედეგად დამტკიცდა, რომ ნეადერტალელის ცხოვრება მნიშვნევლოვნად განსხვავდებოდა თანამედროვე ადამიანის ამჟამინდელი ცხოვრებისა და ცხოვრების პირობებისგან. 1899 წელს ხორვატიაში  სოფელ  ტრაპინას გამოქვაბულებში  ნეანდერტალელთა  სამარხის  აღმოჩენის  შემდეგ  არქეოლოგი  დრაგუტინ გოტიანოვიჩ-კრამბერგერი ხშირად იმეორებდა:  „ნეანდერტალელი ცხოვრობდა ღია ბუნებაში, იკვებებოდა  ნატურალური საკვებით, იყო  ჯანმრთელი და ნაკლებად  ემართებოდა  თანამედროვე  ადამიანისათვის  დამახასიათებელი  ავადმყოფობები.“ პირველყოფილი ადამიანები  არსებობისთვის  ბრძოლაში უმთავრესად ფიზიკურ დაზიანებებს  იღებდნენ, რასაც  ადასტურებდა  120000 წლოვან  ძვლებზე  არსებული  ტრამვების კვალი.

ევოლუციონისტი მეცნიერი, როგორიც იყო თომას ჰაქსლი გამოთქვა მოსაზრება, რომ ნეანდერტალელი თანამედროვე ადამიანისგან  არც ისე განსხვავდებოდა, მაგრამ სხვა მეცნიერების აზრით, ის პათოლოგიური სიმახინჯის ცალკეული ინდივიდი იყო. ერთ-ერთი ასეთი მეცნიერი, რომელიც თომას ჰაქსლის ეწინაღმდეგებოდა იყო მარსელინ ბულე, რომლის მოსაზრებითაც ნეანდერტალელები ვერ იქნებოდნენ ჩვენი წინაპრები თავიანთი ცხოველური და პრიმატული ბუნების წყალობით. ხშირი აგზნება, რაც ხშირად ერთმანეთს აპირისპრებდა ნეანდერტალებს, მათი შეტაკება სისხლისმღვრელი შეიძლეობოდა გამხდარიყო. მათი აფექტი მხეცებად აქცევდა მათ, რის შედეგადაც მეტყველბა იმპულსური ხდებოდა, ერნესტ კასირერი მზგავს მეტყველებას პირველ კომუნიკაციად მიიჩნევს იმდროინდელი ადამიანებისთვის.  ევროპასა და ახლო აღმოსავლეთში გაკეთებულმა არქეოლოგიურმა აღმოჩენებმა დაადასტურა ის ფაქტი, რომ აღმოსავლეთ  ხმელთაშუა ზღვის პირეთში კერძოდ ლევანტეში ნეანდერტალელების და თანამედროვე ადამიანების ნაშთები ერთადა აღმოჩენილი. ამ ვარაუდით ჰომინიდების ეს ორი სახეობა ერთად თანაარსებობდა, ეს აღმოჩნები ასევე გაკეთდა ისრაელში მაუნთ კარმელის რამდენიმე გამოქვაბულში, მაგრამ მეცნიერები ფაქტებზე დაყრდნობით გამოთქვამდნენ მოსაზრებას, რომ ისინი ერთმანეთთან არ შეჯვარებულან და ერთმანეთისგან არ უსწავლიათ იარაღის დამზადების ტექნოლოგია. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი,რომ  დროთა განმავლობაში ქრებოდა ნეანდერტალელების ქვის იარაღები და გვევლინება ადამიანის ქვის იარაღები, რაც მიუთითებს ნეანდერტალელების ნელ-ნელა გადაშენებას

ნეანდერტალელთა გენეტიკური კვალი - კოპენჰაგენის უნივერსიტეტის  მკვლევართა ჯგუფმა მიაგნო მუტაციას, რომელიც ხნის მისტიურ მოვლენას ზოგიერთ ადამიანში-ღია ფერის თვალებს. ყველა ცისფერთვალება ბავშვი დაკავშირებულია ერთ დამიანთან, რომელიც შავი ზღვისპირა რეგიონში 6-10 ათასი წლის წინათ ცხოვრობდა და ეს ადამიანი ეკუთვნოდა ნეანდერტალელთა ოჯახს.ექიმი ჰანს ეიბერგი აცხადებს,რომ იქამდე ყველა ადამიანს ყავისფერი თვალები ჰქონდა. მისი თქმით ამ გენეტიკურმა მუტაციამ გავლენა მოახდინა თვალის გენზე  ჩვენს ქრომოსომებში, რამაც ყავისფერი თვალების გენი ფაქტობრივად გამორთო .როდესაც ცისფერთვალება ადამიანები იორდანიიდან, დანიიდან და თურქეთიდან გამოიკვლიეს, აღმოჩნდა, რომ მათი გენეტიკური განსხვავებები დედის გენით იყო განპირობებული, თუმცა ყავსფერი თვალის პიგმენტი კვლავ დომინანტია. ბოლო გამყინვარების შემდეგ ევროპულმა რასამ განიცადა მუტაცია, რომელიც განასხვავებს მათ მთელი კაცობრიობისგან. ევროპელების 95%-ს სკანდინავიურ ქვეყნებში ცისფერი თვალები აქვთ. მათ თმა და კანიც ღია ფერის აქვთ. სხვადასხვა ეროვნების ადამიანების სისხლის შერევის შემდეგ, ქერატმიანი და ცისფერთვალება ადამიანი პირველად 25000 წლის წინათ გამოჩნდა .მკვლევარები ამას ნეანდერტალელთა წარმომადგენლებს მიაწერენ. მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ ნეანდერტალელის დნმ არცერთი თანამედროვე ჰომო საპიენსის გენში არ აღმოუცენიათ, მეცნიერებს მაინც  სწამთ, რომ ეს თეორია სწორია,რადგან უკეთესი მიგნება ჯერჯერობით არ აქვთ.

არქეოლოგიური აღმოჩენა Homo Sapiens და ნეანდერტალელის ნაჯვარი - არქეოლოგიური აღმოჩენა ლისაბონიდან 85 მილის დაშორებით, ლაპედოს დაბლობზე, გამოქვაბულში გააკეთეს. 4 წლის ბიჭის გასაოცრად კარგად შენახული ჩონჩხი, რომელიც ნახევრად ჰომო საპიენსია, ნახევრად კი ნეანდერტალელი.

ნეანდერტალელები იყვნენ ადამიანთა მოდგმის, ჰომო საპიენსისგან განსხვავებული ნაირსახეობა, უფრო განუვითარებელი ტვინითა და ძლიერი სხეულით. ბოლო ნეანდერტალელები 30-40 ათასი წლის წინ  გაწყდნენ. ეს არის გავრცელებული მოსაზრება, რომელსაც ეს აღმოჩენა ეწინააღმდეგება. ითვლება,რომ ნეანდერტალელები ადამიანთა წინაპრები არ არაიან. ადამიანთა წინაპრები კრომანიონელები არიან. მაგრამ, არც მთლად ასე არ ყოფილა საქმე...

2010 წელს ჩატარებულმა კვლეევბმა აჩვენა, რომ ბევრ ერს აქვს ნენადერტალელის გენი 1 დან  4%.  პორტუგალიაში გაკეთებული არქეოლოგიური აღმოჩენა კი პირველი შემთხვევაა, როდესაც ნაპოვნ ჩონჩხს ორივე სახეობის ნიშნები აქვს.

აღმოჩენა 1998 წელს გაკეთდა, როდესაც ლაპედოში გამოქვაბულში კლდეზე ნახატები აღმოაჩინეს. აქვე აღმოაჩინეს ადამიანთა სადგომი და  დაათარიღეს აღმოცენები 23170-20220 წლით ჩვენს წელთ აღრიცხვამდე.

აღმოჩენა იმითაა გასაოცარი, რომ ბავშვს სხეულის ქვედა  ნაწილი ნეანდერტალელის აქვს, ზედა ნაწილი კი -ჰომო საპიენსის. თავის ქალას კი რომელიც თითქმის მთლიანად ჰომო საპიენსისას ჰგავს, აქვს ერთი დეტალი, დამახასიათებელი მხოლოდ ნეანდერტალელისთვის.

ამ აღმოცენამ აიძულა მეცნიერებს შეიცვალონ აზრი და დაუშვან, რომ შესაძლოა ნეანდერტალელები არ გაწყდნენ, არამედ შეერივნენ ჰომო საპიენსებს. ამას ადასტურებს ეს აღმოჩენა და დნმ-ის კვლევა, 1-4%  ნეანდერტალელის გენი, რომელიც აქვთ ბევრს ერს. რადგან ჰომო საპიენს აფრიკიდან წმაოვიდნენ, ნეანდერტალელები კი ჩრდილოეთში ცხოვრობდნენ და შერევაც აქ მოხდა.

უძველესი მხატვრობა ევროპაში - ესპანეთში ნაპოვნი გამოქვაბულის მხატვრობის ნიმუშები ევროპაში უძველესად აღიარეს. ეს ნახატები წარმოადგენენ ადამიანის ხელის მტევნის გამოსახულებას. წითელ წრეებს ან ცხოველთა ფიგურებს. გამოქვაბულის მხატვრობის ასაკის დადგენისთვის  მეცნიერებმა დათარიღების განსაკუთრებით  ზუსტი მეთოდები  გამოიყენეს. შედეგად, გამოსახულებათაგან  ერთ-ერთი წითელი წრე მინიმუმ 40 ათასი წლით დათარიღდა.

„კანტაბიაში, ელ-კასტილოს გამოქვაბულში ამოტვიფრულია ადამიანის ხელის მტევნის გამოსახულება, რომელიც  უძველესმა მხატვრებმა გამოქვაბულის კედელზე მიდებულ ხელზე  საღებავის  დასხმით შექმნეს“, - ამბობს ბრისტოლის უნივერსიტეტის პროფესორი ალისტერ პაიკი. ზემოთ აღნიშნული ნახატის ავტორად კი მიიჩნევიან ნეანდერტალიელები, რომელზეც კონკრეტულად და დაწვრილებით ქვემოთ ვისაუბრებთ.

მეცნიერებმა  ნახატების ასაკის დადგენისთვის  დათარიღების კარბონული მეთოდი გამოიყენეს. ნახატების ასაკი ევროპაში თანამედროვე ადამიანს, ანუ ჰომო საპიენსის გადმოსახლების  პირველ ტალღას ემთხვევა. ის დაახლოებით 41 ათასი წლის წინ დაიწყო, მანამდე კი ევროპაში ნეანდერტალელები სახლობდნენ .მკვლევართა ჯგუფის ერთ-ერთი წევრი, ბარსელონას უნივერსიტეტის პროფესორი ჟოან ზილიანი მიიჩნევს, რომ ნახატები სწორედ ნეანდერტალელებს ეკუთვნით.„

ახლა ჩვენ სხვა გამოსახულებათა შესწავლა და ისეთების პოვნა მოგვიწევს, რომელიც 42-44 ათას წელზე მეტი ხნისაა. ჩვენ უკვე გვაქვს ნიმუშები ესპანეთის, პორტუგალიისა და დასავლეთ ევროპის ქვეყნების სხვა გამოქვაბულებიდან“ ,ამბობს ესპანელი არქეოლოგი.

ახლა მეცნიერები ცდილობენ გაარკვიონ ვის ეკუთვნის ეს გამოსახულებები. მათი ავტორები თუ ახალ გადმოსახლებულები იყვნენ, გამოდის, ამ საქმიანობას მიგრაციის პირველივე ტალღისას, ევროპაში გამოჩენისთანავე მიჰყვეს ხელი, ხოლო გამოსახულებები თუ ნეანდერტალელებმა დატოვეს, ეს მათი მაღალი კულტურული  და ინტელექტუალური დონის დადასტურება იქნება.

ნეანდერტალელი ადამიანის გადაშენება - ფიზიკურად ნეანდერტალელი  გაცილებით მძლავრი იყო ვიდრე ვიდრე იმ დროის ადამიანი. ტვინის  მოცულობაც გაცილებით დიდი ჰქონდა და ასევე კულტურის  თვალსაზრისითაც ძალიან განვითარებულნი იყვნენ, მაგრამ ადამიანმა მოახრეხა გადარჩენილიყო, ხოლო ნეანდერტალელმა ვერა.

ერთ-ერთი ჰიპოთეზის მიხედვით, ნეანდერტალელი კაციან, ქალიან და ბავშვიან, იყო მხოლოს დიდი ზომის ცხოველებზე სპეციალიზირებული. ადამიანები კიდევ, კაცები ნადირობდნენ როგორც დიდი ასევე პატარა ზომის ცხოველებზეც. ხოლო ქალები და ბავშვები  მცენარეულ საკვების შეგროვებაზე. კლიმატის  უეცარი შეცვლის გამო, სავარაუდოდ რამდენიმე ათეული  წლების წინ ძალიან დიდმა ტემპერატურულმა ცვალებადობამ  გამოიწვია დიდი ზომის ცხოველების შემცირება-გადაშენება  და ამით გაუქრა ნეანდერტალელს ძალიან მოკლე დროში მთავარი საკვები წყარო. ხოლო მოკლე დროის გამო ვერ მოახერხეს ცხოვრების სტილის  რადიკალური შეცვლა.

მეცნიერების აზრით, უკანასკნელმა ნეანდერტალელებმა პლანეტაზე, თავშესაფარი შესაძლოა ურალის ქედზე იპოვეს. ამის შესახებ ფრანგი არქეოლოგების მოსაზრება გამოქვეყნდა. თანამედროვე კვლევების მიხედვით, ნენადერტალელები და მათი ახლო „ნათესავები“ ევროპაში, ახლო აღმოსვალეთსა და შუა აზიაში დაახლოებით 150-140 წლის წინ გამოჩნდნენ.

ეს ეპოქა, რომელსაც არქეოლოგები შუა პალეოლითის ხანად მიიჩნევენ, იმ პერიოდამდე გრძლდებოდა, ვიდრე ევროპასი ახალი „მსხვილი მოთამაშე“ - თანამედროვე ადამიანის ტიპი (ჰომო საპიენს) გაჩნდებოდა, რომელიც აფრიკიდან 40 ათასი წლის წინა პერიოდში  გადმოვიდა.

უკვე 37 ათასი წლის წინ კი, ნეანდერტალელები მთელს ევრაზიაში ქრებიან და მათ ადგილს თანამედროვე ადამიანი, ზედაპალეოლითის კულტურა იკავებს. უკანასკნელი ნეანდერტალელები  უფრო დიდხანს სამხრეთ ევროპის  რეგიონებში შემორჩნენ, მაგალითად, დღევანდელი  ესპანეთის და პორტუგალიის ტერიტორიაზე. თუმცა არქეოლოგების ნაწილი ტულუზის უნივერსიტეტის პროფესორის ლუდოვიკ  სლიმაკის ხელმძღვანელობით, მივიდა იმ დასკვნამდე რომ  ნეანდერტალელებს  თანამედროვე ადამიანის  პარალელურად, შესაძლოა კიდევ დიდხანს ეცხოვრათ  და მათ სავარაუდოდ, 31 ათასი წლის წინა პერიოდამდ ემოღვაწად.

მეცნიერებმა გამოაკვლიეს  სხვადასხვა ადგილას  ნაპოვნი ქვის იარაღები  და დაასკვნეს, რომ ეს იმ კულტურას ეკუთვნის, რასაც  ნეანდერტალელებს მიაკუთვნებენ. ეს ფაქტი კი ამტკიცებს, რომ ამ ტიპის  ადამიანი ევროპაში კიდევ  დიდხნას არსებობდა მეცნიერების აზრით ამ კვლევებმა არქეოლოგიაში და სხვადასხვა მეცნიერებებში  შესაზლოა დიდი გარდატეხა მოახდინოს.

 დაკვირვებების შედეგად  უკანასკნელი ნეანდერტალელების კვალი გვხდება არქტიკული წრის მახლობლად. არქტიკული პოლარული წრის მახლობლად ნაპოვნი კვალი 28500 წლით თარიღდება, ანუ ნეანდერტალელი ადამიანის  თეორიული გადაშენბიდან 8000 წლით გვიანი თარიღით. ეს აღმოჩენა რა თქმა უნდა გამაოგნებელია და თეორიებსაც არყევს: ნუთუ ნენადერტალელმა ადამიანმა  უფრო დიდხანს იარსება ვიდრე გვეგონა?! კვალი რომელიც არქეოლოგებმა იპოვეს, მუსტერულ კულტურას ეკუთვნის. ეს კულტურა  შუა პალეოლითურ (300000-დან 33000 წლამდე) ხანაში განვითარდა. ის გამოირჩევა  ნამტვრევებზე სამუშაო ინსტრუმენტების ძალზედ  მრავალფეროვანი სპექტრის გამოყენებით, ძირითადად ევრაზიაში ნეანდერტალელი ადამიანის, ახლო აღმოსავლეთში კი - ჰომო საპიენსის მიერ. ამ არქაულად  აღქმულ კულტურას  არ უნდა  მიეცა საშუალება ნენანდერტალელისათვის, რომ  პლანეტის უკიდურესი  ჩრდილოეთ რეგიონების კოლონიზება მოეხდინა 33000 თუ 36000 წლის წინ მას ადგილი თანამედროვე  ადამიანისათვის უნდა დაეთმო, რომელსაც, თავის მხრივ, ევრაზიის სივრცეები უნდა დაეკავებინა თავის წინამორბედებთან შედარებით  უფრო პროგრესული  ტენქოლოგიების წყალობით

იხ. ვიდეო ნეანდერტალელების საიდმლოება

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ნიანგები

(ლათ. Crocodilia) — ქვეწარმავალთა რიგი. მათი სიგრძე 2-5 მ, იშვიათად (ნილოსის ნიანგები, ქედიანი ნიანგები) 7 მ აღწევს. აქვთ გრძელი, გვერდებიდან შებრტყელებული კუდი, წაგრძელებული დინგი, მოკლე ფეხები, უკანა კიდურების თითებს შორის დაჭიმულია საცურაო აპკი. ნესტოები და თვალები (ვერტიკალური გუგით) ზემოთაა აწეული, რაც მათ საშუალებას აძლევს წყლიდან მხოლოდ თვალები და ნესტოები ამოყონ. ნესტოები და ყურის ხვრელები დაცულია სარქვლებით. სხეული, კუდი და კიდურები დაფარულია სწორკუთხოვანი რქოვანი ფარებით. ცხვირ-ხახა გამოყოფილია პირის ღრუსაგან მეორეული ძვლოვანი სასით. „მუცლის ნეკნები“ აქვთ, ლავიწი — არა. თავის ტვინი საკმაოდ განვითარებულია. გამოირჩევიან კარგი სმენით და მხედველობით. გულის პარკუჭები მთლიანად გადატიხრულია, მაგრამ აორტის რკალები ერთმანეთთან ხვრელითაა დაკავშირებული, რის გამოც არტერიული და ვენური სისხლი ერთმანეთს ერევა. საშარდე ბუშტი არა აქვთ. ფილტვები კარგადაა განვითარებული. ენა უძრავია. კონუსური კბილები ფოსოებშია ჩამჯდარი. ნიანგები გავრცელებულია ტროპიკულ სარტყელში. შეუძლიათ ერთი წყალსატევიდან მეორეში დიდ მანძილზე გადასვლა. აქტიურები არიან ღამით. იკვებებიან უმთავრესად თევზებით, წყლის სხვა ცხოველებით, ტანად დიდი ნიანგები თავს ესხმიან დიდ ცხოველებს (რქოსან პირუტყვსაც კი) და ადამიანს (განსაკუთრებით საშიშია ქედიანი ნიანგები). დედალი ნიანგები ქვიშაში (უმთავრესად მეჩეჩზე) დებს 20-100 მკვრივნაჭუჭიან კვერცხს, ცოცხლობენ 80-100 წელს. ნიანგების ხორცს საკვებად იყენებენ, ტყავს — სხვადასხვა საგალანტერეო ნაკეთობის დასამზადებლად. ამჟამად ნიანგები საგრძნობლად განადგურებულია. არსებობს თანამედროვე ნიანგების 21 სახეობა, რომელიც გაერთიანებულია 3 ოჯახში: გავიალები, ნამდვილი ნიანგები და ალიგატორები.

იხ. ვიდეო 10 ყველაზე დიდი ნიანგები

რობერტ ალენი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                        რობერტ ალენი ადამიანი ობობა

ფრ. Alain Robert დაბ. 1962წ-ის 7 აგვისტო დიგუენი საფრაგენთი - ცნობილი ფრანგი მთვასვლელი ცათამბრჯენების დამყრობელი (ბილდერინგი ექსტრამალური გატაცება, ჰობი დაკავშირებული მხოლოდ შენობების ასვლასთან 

ადამიანი ობობამ მსოფლიოს 90-ე მეტი ასვლა განახორციელა მაღალსართულიანი შენოინებებზე, რის გამოც ის გინესის რეკორცმენის წიგნში შეიტანეს. ყოველგვარი დაზღვევის გარეშე. მას შძემდეგ რაც ის ახორციელებს ამ შენობების დაპყროპყრობას ხელისუფლების ნებართვის გარეშე და შენობათა მეპატრონის ნებართვის გარეშე იგი რამდენჯერმე დააჯარიმეს და დააპატიმრეს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში.

იხ. ვიდეო

ალენ რობერტის ასვლა მთელ მსოფლიოში იპყრობს მედიის ყურადღებას. მის მიერ დაპყრობილ ობიექტებს შორისაა: ემპაირ სტეიტ ბილდინგი, ეიფელის კოშკი, IBM– ის შტაბი, ჰილტონის სასტუმროები, არევას კოშკი (ინგლისური) რუსული. (საფრანგეთის ენერგეტიკული გიგანტის არევა NP), Petronas Towers კუალა ლუმპურში, აგბარი ბარსელონაში, Total tower პარიზში, ბანკების ოფისები მსოფლიოს სხვადასხვა დედაქალაქებში, მოსკოვის სახელმწიფოს მთავარი შენობა მოსკოვის უნივერსიტეტი. რობერტის "ნიჭის" შესახებ საზოგადოების აზრი მკვეთრად გაიყო: მისი აღმაშფოთებელი აღტაცებიდან დაწყებული ამგვარი აღმართების უაზრობის დაგმობით

იხ. ვიდეო

Because authorities did not normally give him permission for such dangerous exploits, Robert would appear at dawn on the site of whichever giant skyscraper he had chosen to climb. His exploits attract crowds of onlookers who stop to watch him climb. As a consequence, Robert has been arrested many times, in various countries, by law enforcement officials waiting for him at the end of his climb. In recent years, however, Robert has done his climbs with permission and sponsorship.

His rock-climbing physical training and technique allow him to climb using the small protrusions of building walls and windows (such as window ledges and frames). Many of his climbs provide him no opportunity to rest and can last several hours. He sometimes has a small bag of climbing chalk powder fastened around his wais

იხ. ვიდეო