ალექსანდრე ჭავჭავაძე

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                       ალექსანდრე ჭავჭავაძე

 (დ. 1786, სანქტ-პეტერბურგი, რუსეთის იმპერია — გ. 6 ნოემბერი, 1846, თბილისი) — ქართველი პოეტი, რუსეთის იმპერიის არმიის გენერალ-ლეიტენანტი.

ბიოგრაფია

ალექსანდრე დაიბადა 1786 წ. პეტერბურგში. 9 წლის ალექსანდრე მიაბარეს ბამანის პანსიონში, სადაც 1799 წლამდე დაჰყო. აქ მან შეისწავლა რუსული, ფრანგული და გერმანული ენები. 1799 წ. 10 აგვისტოს გარსევან ჭავჭავაძემ და კოვალენსკიმ იმპერატორ პავლეს მიერ გამოგზავნილი სამეფო გვირგვინი და სხვა სამეფო ნიშნები წამოიღეს და ჩამოვიდნენ თბილისში გიორგი XII–ის მეფედ კურთხევაზე დასასწრებლად. გარსევანმა ოჯახიც თან ჩამოიყვანა. მომავალი პოეტი თბილისში დარჩა და მამის ხელმძღვანელობით განაგრძობდა სწავლას.

1804 წ. 17 იანვარს გ. ჭავჭავაძემ იმპერატორს წარუდგინა თხოვნა თავისი ვაჟიშვილის კამერპაჟად ჩარიცხვის შესახებ, რაც დაკმაყოფილებულ იქნა იმავე წლის 3 სექტემბერს. მაგრამ სწორედ ამ დროს ცარიზმის მოხელეთა აღვირახსნილობის გამო არაგვის ხეობის ქართველ მთიელთა აჯანყებამ იფეთქა. აჯანყებასთან დაკავშირებული იყვნენ ფარნაოზი და სხვა ბატონიშვილები.

1804 წლის 14 სექტემბერს ალექსანდრე ჭავჭავაძე შეუერთდა მთიულეთის აჯანყებას. მეფის რუსეთის ჯარებმა აჯანყება სწრაფად ჩაახშეს და მისი მეთაურები სასტიკად დასაჯეს. ალ. ჭავჭავაძე თბილისის საპყრობილეში მოათავსეს ; 1805 წლის 11 ნოემბერს იგი ტამბოვში გადაასახლეს 3 წლით. 1806 წელს ა. ჭავჭავაძე თავისუფალია ტამბოვის გადასახლებისაგან. 1807 წ. დამდეგს იგი პაჟთა კორპუსშია.

1808 წ. ალ. ჭავჭავაძემ დაამთავრა პაჟთა კორპუსი და იმავე წლის 19 დეკემბერს მიიღო პოდპორუჩიკობა.

პაჟთა კორპუსის დამთავრების შემდეგ ალ. ჭავჭავაძე დიდ სამხედრო ოპერაციებში მონაწილეობს. 1811 წ. იგი პორუჩიკი გახდა. 1811 წ. გენერალ-ლეიტენანტ მარკიზ პაულიჩის ადიუტანტია, რომლის ბრძანებით 1812 წ. თებერვალში მას გზავნიან კახეთში – სიღნაღისა და თელავის მაზრებში კახეთის გლეხთა აჯანყების ჩამხშობ ექსპედიციაში.

1813 წ. 21 სექტემბრიდან 1814 წ. 6 ივლისამდე ალ. ჭავჭავაძე მონაწილეობს სამამულო ომში. იგი ახლდა მთავარსარდალ ბარკლაი დე ტოლის. ბრძოლებში წარჩინებისათვის, რუსეთის არმიის პარიზში შესვლამდე, ალ. ჭავჭავაძე ბევრ მაღალ ჯილდოს იმსახურებს: წმ. ანას ორდენს II ხარისხის ნიშნით, ოქროს ხმალს წარწერით ¨გულადობისათვის¨ და სხვ. მისი უმაღლესი ჯილდო იყო საფრანგეთის საპატიო ლეგიონის ორდენი. თითქმის ერთი წელი დასავლეთ ევროპაში მოქმედ არმიაში იყო. იქ იგი უშუალოდ გაეცნო ფრანგ ხალხს, მის უმაღლეს კულტურას. 1815 წ. ორ თვეზე მეტ ხანს იგი საფრანგეთში, უმთავრესად პარიზში, იმყოფებოდა.

სტუმართმოყვარეობით განთქმული ალ. ჭავჭავაძის ოჯახი მაშინდელი საქართველოს მოწინავე აზრისა და კულტურის ერთ-ერთი მთავარი კერაც იყო. რუსეთისა და დასავლეთ ევროპის ბევრი გამოჩენილი მოღვაწე, ვისაც კი საქართველოში ყოფნა უხდებოდა, უპირველეს ყოვლისა, ალ. ჭავჭავაძის სახლში ეცნობოდა ქართველი ერის ისტორიასა და მწერლობას.

1827-1828 წლებში ალ. ჭავჭავაძემ თავი გამოიჩინა რუსეთ-სპარსეთის ომში. 1827 წ. ოქტომბერში მან თავრიზი აიღო. 1828 წ. თებერვალში ალ. ჭავჭავაძეს ნიშნავენ სომხეთის ოლქის უფროსად.

1828 წ. 28 აგვისტოს მან ბრძოლით აიღო ციხესიმაგრე ბაიაზეთი, 8 სექტემბერს - სიმაგრე დადიანი და 10-ში – ციხე სიმაგრე თოფრაყალა.

1829 წელს ალ. ჭავჭავაძეს კახეთის სამხედრო სასაზღვრო დაცვის უფროსის პოსტი უჭირავს; 1830 წ. ხევსურთა საჩივრების კომისიას თავმჯდომარეობს.

1832 წლის შეთქმულების გამოაშკარავების შემდეგ მას 4 წლით ტამბოვში გადასახლება მიუსაჯეს, თუმცა მალე გაათავისუფლეს ”წარსულში დამსახურებისთვის”.

1838-1841 წლებში, როგორც საკარანტინო ზონის უფროსმა, ალ. ჭავჭავაძემ დიდი მუშაობა გასწია ამიერკავკასიის სხვადასხვა ადგილას გამძვინვარებული შავი ჭირის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

1838 წლის 4 აპრილს იგი ამიერკავკასიის მთავარმმართველობის წევრად დაინიშნა. 1842 წ. 23 დეკემბრიდან 1843 წ. 13 მარტამდე ალ. ჭავჭავაძე ამიერკავკასიის მხარის სამოქალაქო სამმართველოს უფროსის მოვალეობას ასრულებს; 1842–1844 წლებშია ამავე სამმართველოსთან შექმნილ აღალართა უფლებების მომწესრიგებელ კომიტეტს თავმჯდომარეობს. ალ. ჭავჭავაძე ადგენს პროგრესულ პროექტს, რომლის მიხედვითაც აღალარებს ეკრძალებოდათ დასახლებული ადგილების ყიდვა, მოეთხოვებოდათ სახელმწიფო და სამხედრო სამსახური, სახელმწიფოს ევალებოდა ზრუნვა მათს სწავლა-განათლებაზე და სხვ.

1846 წ. 18 ნოემბერს (ძვ. სტ.). დღის პირველ საათზე სახლიდან ახალი გამოსული ალ. ჭავჭავაძე ეტლით მიემგზავრებოდა; მოულოდნელად ცხენები დაფრთხა, პოეტი შეეცადა მეეტლეს მიშველებოდა, ამასობაში პალტოს კალთა ეტლის თვალში მოჰყვა, იგი გადმოვარდა და სასიკვდილოდ დაშავდა, მეორე დღეს; დილის ცხრა საათზე, ალ. ჭავჭავაძე გარდაიცვალა.

დასაფლავებულია კახეთში, შუამთის მონასტერში. საფლავის გასწვრივ კედელში მოთავსებული მარმარილოს ფიქალის წარწერა მთავრდება ფსალმუნის სიტყვებით: "მწუხრსა განუსვენოს ტირილმან და ცისკარსა სიხარულმან". თბილისში არსებობს მისი სახელობის ქუჩა.

შემოქმედება

ალექსანდრე ჭავჭავაძე ქართული რომანტიზმის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელია. მკვლევართა ნაწილი მას საქართველოში რომანტიკული მიმდინარეობის დამწყებად აღიარებს. იგი ქართულ ლირიკაში წმინდა საზოგადოებრივ-დემოკრატიული მოტივების შემომტანია. მის ლირიკაშიც რომანტიკული ჟღერადობისაა ეროვნულ აწმყოზე სამდურავის, წარსულზე დარდისა და უიმედობის მოტივები. დიდი ადგილი უჭირავს ასევე სატრფიალო ლირიკასაც.

ცნობილია ალ. ჭავჭავაძის ლექსთა დიდი ნაწილის მუსიკალური ტონალობა და სიმღერებად გავრცელება. ზოგი მათგანი გარკვეული სასიმღერო მოტივისა და მუსიკალური საკრავისათვის იქმნებოდა. ამავე დროს აშკარა არის მისი ზოგი ლექსის პუბლიცისტურობაც. მასვე ეკუთვნის ნაშრომი „საქართველოს მოკლე ისტორიული ნარკვევი და მდგომარეობა 1801 წლიდან 1831 წლამდე“.

ლიტერატურა

• აბაშიძე გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 376-377.
• ალექსანდრე ჭავჭავაძე, საიუბილეო კრებული, თბილისი, 1986
• ევგენიძე ი., „ქართული რომანტიზმის საკითხები“, თბილისი, 1982
• ზანდუკელი მ., თხზულებანი, ტ. 1 ახალი ქართული ლიტერატურა, თბილისი, 1972
• აბაშიძე გ. „ეტიუდები XIX საუკუნის ქართული ლიტერატურის შესახებ“, თბილისი, 1970
• მახარაძე ა., „ქართული ლიტერატურის ისტორია ექვს ტომად“ ტ. 3, თბილისი, 1969
• ასათიანი გ., „ქართველი ლირიკოსები“, თბილისი, 1963
• მახარაძე ა., „ქართული რომანტიზმი“, თბილისი, 1960
• კოტეტიშვილი ვ., „ქართული ლიტერატურის ისტორია (XIX ს)“, თბილისი, 1959
• კენჭოშვილი ა., ალექსანდრე ჭავჭავაძე, თბილისი, 1953
• მაღლაკელიძე, ს. მასალები ალექსანდრე ჭავჭავაძის ბიოგრაფიისთვის, „საისტორიო მოამბე“ N2, 1946

💞💞💞იხ. ვიდეო - ალექსანდრე ჭავჭავაძე - „სიყვარულო, ძალსა შენსა!“💘💘💘💘

ინერფერანცია ტალღების

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                 ინერფერანცია ტალღების

დიდი რაოდენობით წრიული თანმიმდევრული ტალღების ჩარევის ნიმუში, რაც დამოკიდებულია ტალღის სიგრძეზე და წყაროებს შორის მანძილს

(ლათ. interferens, ინტერ - შორის + -ferens - გადამზიდავი, გადამტანი) - ორი ან მეტი თანმიმდევრული ტალღის შედეგად მიღებული ამპლიტუდის ორმხრივი მატება ან შემცირება, როდესაც ისინი ერთმანეთზეა გადანაწილებული . მას თან ახლავს სივრცეში ინტენსივობის მაქსიმალური (ანტინოდები) და მინიმალური (კვანძები) მონაცვლეობა. ჩარევის შედეგი (ინტერფერენციული ნიმუში) დამოკიდებულია ზედმიწევნითი ტალღების ფაზურ განსხვავებაზე.

ყველა ტალღას შეუძლია ჩარევა, მაგრამ სტაბილური ჩარევის ნიმუში შეინიშნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ტალღებს აქვთ იგივე სიხშირე და მათში რხევები არ არის ორთოგონალური. ჩარევა შეიძლება იყოს სტაციონარული ან არასტაციონარული. მხოლოდ სრულად თანმიმდევრულ ტალღებს შეუძლია სტაციონარული ჩარევის ნიმუშის მიცემა. მაგალითად, ორი სფერული ტალღა წყლის ზედაპირზე, რომელიც გავრცელდება ორი თანმიმდევრული წერტილის წყაროდან, როდესაც ჩარევა, მისცემს მიღებულ ტალღას, რომლის წინა მხარე იქნება სფერო.

ჩარევის დროს ტალღის ენერგია გადანაწილდება სივრცეში. ეს არ ეწინააღმდეგება ენერგიის შენარჩუნების კანონს, რადგან საშუალოდ, სივრცის დიდი ფართობისთვის, მიღებული ტალღის ენერგია უდრის ჩარევის ტალღების ენერგიების ჯამს.

არათანმიმდევრული ტალღების ზედმიწევისას, კვადრატული ამპლიტუდის საშუალო მნიშვნელობა (ანუ მიღებული ტალღის ინტენსივობა) უდრის ზედმიწევნითი ტალღების კვადრატული ამპლიტუდების (ინტენსივობის) ჯამს. გარემოს თითოეული წერტილის შედეგად მიღებული რხევების ენერგია უდრის მისი რხევების ენერგიების ჯამს, ყველა არათანმიმდევრული ტალღების გამო ცალკე.

ეს არის განსხვავება ტალღის პროცესის შედეგად ინტენსივობასა და მისი კომპონენტების ინტენსივობის ჯამს შორის, რაც არის ჩარევის ნიშანი.

იხ. ვიდეო - Wave interference | Mechanical waves and sound | Physics | Khan Academy

სინათლის წყაროს მოთხოვნები

ზემოაღნიშნული განხილვა ვარაუდობს, რომ ტალღები, რომლებიც ერთმანეთს ერევა, მონოქრომატულია, ანუ მათ აქვთ იგივე სიხშირე - ეს მოითხოვს, რომ ისინი დროში უსასრულო იყვნენ. თუმცა, ეს არც პრაქტიკულია და არც აუცილებელი. სასრული ხანგრძლივობის ორი იდენტური ტალღა, რომელთა სიხშირე ფიქსირდება ამ პერიოდის განმავლობაში, გამოიწვევს ინტერფერენციის შაბლონს ზედმეტად. ორი იდენტური ტალღა, რომელიც შედგება სასრული ხანგრძლივობის სიხშირის ტალღების ვიწრო სპექტრისგან (მაგრამ მათ თანმიმდევრულ დროზე უფრო მოკლე) წარმოქმნის ზღვრების სერიას ოდნავ განსხვავებული ინტერვალით და იმ პირობით, რომ მანძილი გაცილებით მცირეა, ვიდრე საშუალო მანძილი შორის. ფარდები. ზოლების ნიმუში შეინიშნება ორი ტალღის გადახურვისას.

ჩვეულებრივი სინათლის წყაროები ასხივებენ სხვადასხვა სიხშირის ტალღებს და სხვადასხვა დროს წყაროს სხვადასხვა წერტილიდან. თუ სინათლე დაიყოფა ორ ტალღის ფრონტზე და შემდეგ ხელახლა კომბინირებულია, მაშინ თითოეულ ცალკეულ სინათლის ტალღას შეუძლია შექმნას ჩარევის ნიმუში თავის მეორე ნახევართან, მაგრამ ცალკეულ ზღურბლებს ექნებათ განსხვავებული ფაზა და ინტერვალები და, როგორც წესი, არ შეიმჩნევა საერთო ზოლის ნიმუში. თუმცა, ერთელემენტიანი სინათლის წყაროებს, როგორიცაა ნატრიუმის ან ვერცხლისწყლის ნათურები, აქვთ ემისიის ხაზები საკმაოდ ვიწრო სიხშირის სპექტრით. თუ ისინი სივრცით და ფერად გაფილტრულია, შემდეგ კი ორ ტალღად იყოფა, ისინი შეიძლება ერთმანეთზე გადაიტანონ, რათა შეიქმნას ჩარევის ფარდები. ლაზერის გამოგონებამდე ყველა ინტერფერომეტრია ტარდებოდა ასეთი წყაროების გამოყენებით და ჰქონდა გამოყენების ფართო სპექტრი.

ლაზერის სხივი, როგორც წესი, ბევრად უფრო უახლოვდება მონოქრომატულ წყაროს და, შესაბამისად, ბევრად უფრო ადვილი გამოსაყენებელია ზღურბლების შესაქმნელად. სიმარტივე, რომლითაც ლაზერის სხივით შეიძლება დაფიქსირდეს ჩარევის ზღურბლები, ზოგჯერ შეიძლება იყოს პრობლემატური, რადგან ყალბი ანარეკლები შეიძლება წარმოქმნან ცრუ ზღურბლები, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს შეცდომები.

როგორც წესი, ინტერფერომეტრია იყენებს ერთ ლაზერის სხივს, თუმცა ჩარევა დაფიქსირდა ორი დამოუკიდებელი ლაზერის გამოყენებით, რომელთა სიხშირეები საკმარისად შეესაბამებოდა ფაზის მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად . ასევე დაფიქსირდა ფართო ველის ჩარევა ორ არათანმიმდევრულ ლაზერულ წყაროს შორის.

                                                               

თეთრი სინათლის ჩარევა საპნის ბუშტში. მოლურჯო გამოსახულება გამოწვეულია თხელი ფირის ჩარევით.

ასევე შესაძლებელია ჩარევის ზღურბლების დაკვირვება თეთრი შუქის გამოყენებით. თეთრი სინათლის ზოლის ნიმუში შეიძლება ჩაითვალოს, რომ შედგება ზოლების შაბლონების "სპექტრისგან", თითოეულს ოდნავ განსხვავებული მანძილით. თუ ყველა ფრაგმენტის ნიმუში ცენტრშია ფაზაში, მაშინ ტალღის სიგრძის შემცირებისას ზოლები გაიზრდება ზომით და მთლიანი ინტენსივობა აჩვენებს სამ-ოთხ სხვადასხვა ფერის ზოლს. იანგმა აღწერა ეს ეფექტი ორმაგი ჭრილობის ექსპერიმენტის განხილვისას. იმის გამო, რომ თეთრი სინათლის ფარდები წარმოიქმნება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ორი ტალღა გაივლის თანაბარ მანძილს სინათლის წყაროდან, ისინი ძალიან სასარგებლოა ინტერფერომეტრიაში, რადგან ისინი იძლევა ნულოვანი ბილიკის სხვაობის ზღვრის იდენტიფიცირების საშუალებას.

                                                            

ინტერფერანცია პოლუსების გადახურვის სიბრტყის ტალღებისთვის

ოპტიკური ინტერფერომეტრია

ინტერფერომეტრიამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ფიზიკის განვითარებაში და ასევე აქვს ფართო გამოყენება მეტროლოგიაში.

თომას იანგის ორმაგი ჭრილის ინტერფერომეტრმა 1803 წელს აჩვენა ჩარევის ზღურბლები, როდესაც ორი პატარა ხვრელი ანათებდა მზის შუქით განათებული სხვა პატარა ხვრელიდან. იუნგმა შეძლო შეაფასოს სხვადასხვა ფერის ტალღის სიგრძე სპექტრში ჩარევის ზღურბლებს შორის მანძილით. ექსპერიმენტმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა სინათლის ტალღური თეორიის მიღებაში. კვანტურ მექანიკაში ეს ექსპერიმენტი ითვლება სინათლისა და სხვა კვანტური ნაწილაკების ტალღური და ნაწილაკების ბუნების განუყოფლობის დემონსტრირებად (ტალღა-ნაწილაკის ორმაგობა). რიჩარდ ფეინმანს უყვარდა იმის თქმა, რომ მთელი კვანტური მექანიკის მიღება შეიძლებოდა ამ ერთი ექსპერიმენტის შედეგების შესახებ გულდასმით დაფიქრებით.

მაიკლსონ-მორლის ექსპერიმენტის შედეგები, როგორც წესი, მოიხსენიება, როგორც პირველი დამაჯერებელი მტკიცებულება მანათობელი ეთერის თეორიის წინააღმდეგ ფარდობითობის სპეციალური თეორიის სასარგებლოდ.

ინტერფერომეტრია გამოყენებულია სიგრძის სტანდარტების განსაზღვრისა და დაკალიბრებისათვის. როდესაც მრიცხველი განისაზღვრა, როგორც მანძილი ორ ნიშანს შორის პლატინა-ირიდიუმის ღეროზე, მიკელსონმა და ბენუამ გამოიყენეს ინტერფერომეტრია კადმიუმის წითელი ხაზის ტალღის სიგრძის გასაზომად ახალ სტანდარტში და ასევე აჩვენეს, რომ მისი გამოყენება შესაძლებელია სიგრძის სტანდარტად. სამოცი წლის შემდეგ, 1960 წელს, ახალი SI მრიცხველი განისაზღვრა, როგორც ვაკუუმში მყოფი კრიპტონ-86 ატომის ელექტრომაგნიტურ სპექტრში ნარინჯისფერ-წითელი ემისიის ხაზის 1,650,763.73 ტალღის სიგრძე. ეს განმარტება 1983 წელს შეიცვალა მეტრის განმარტებით, როგორც მანძილის გავლილი სინათლე ვაკუუმში მოცემულ დროში. ინტერფერომეტრია კვლავ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სიგრძის საზომი კალიბრაციის ხელსაწყოს შექმნაში.

ინტერფერომეტრია გამოიყენება სრიალის სენსორების კალიბრაციაში (აშშ-ში მას უწოდებენ ლიანდაგის ბლოკებს) და კოორდინატთა საზომ მანქანებში. იგი გამოიყენება ოპტიკური კომპონენტების ტესტირებისას.

                                                                         

ძალიან დიდი მასივი არის ინტერფერომეტრიული მასივი, რომელიც შედგება მრავალი პატარა ტელესკოპისგან, ისევე როგორც მრავალი დიდი რადიოტელესკოპის, რომელიც მუშაობს ინტერფერომეტრის რეჟიმში.

რადიოინტერფერომეტრია

1946 წელს შეიქმნა ტექნიკა, რომელსაც ეწოდა ასტრონომიული ინტერფერომეტრია. ასტრონომიული რადიოინტერფერომეტრები ჩვეულებრივ შედგება პარაბოლური ანტენების ან ორგანზომილებიანი მასივისაგან. ჯგუფის ყველა ტელესკოპი ფართოდ არის განცალკევებული და, როგორც წესი, ერთმანეთთან არის დაკავშირებული კოაქსიალური კაბელის, ტალღების, ოპტიკური ბოჭკოს ან სხვა გადამცემი ხაზის გამოყენებით. ინტერფერომეტრია ზრდის მთლიან შეგროვებულ სიგნალს, მაგრამ მისი მთავარი მიზანია მნიშვნელოვნად გაზარდოს გარჩევადობა პროცესის საშუალებით, რომელსაც ეწოდება დიაფრაგმის სინთეზი. ეს მეთოდი მუშაობს სხვადასხვა ტელესკოპის სიგნალის ტალღების ზედმეტად (ჩარევით) პრინციპით, რომ ერთსა და იმავე ფაზაში მყოფი ტალღები ემატება ერთმანეთს, ხოლო ორი საპირისპირო ფაზების მქონე ტალღა ანადგურებს ერთმანეთს. ეს ქმნის კომბინირებულ ტელესკოპს, რომელიც ეკვივალენტურია გარჩევადობით (მაგრამ არა მგრძნობელობით) ერთი ანტენის, რომლის დიამეტრი უდრის მასივში ყველაზე დაშორებულ ანტენებს შორის მანძილს.

აკუსტიკური ინტერფერომეტრია

აკუსტიკური ინტერფერომეტრი არის ინსტრუმენტი გაზში ან სითხეში ხმის ტალღების ფიზიკური მახასიათებლების გასაზომად, როგორიცაა სიჩქარე, ტალღის სიგრძე, შთანთქმა ან წინაღობა. ვიბრაციული კრისტალი ქმნის ულტრაბგერით ტალღებს, რომლებიც გამოსხივდება საშუალოში. ტალღები ხვდება ბროლის პარალელურად რეფლექტორზე, შემდეგ ირეკლება წყაროსთან და იზომება.

იხ. ვიდეო - Опыты по физике. Интерференция волн

ერთეულთა საერთაშორისო სისტემა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

  ერთეულთა საერთაშორისო სისტემა

SI სისტემის 7 ძირითადი ერთეული

აღნიშვნა სახელი სიდიდე

წმ წამი დრო

მ მეტრი სიგრძე

კგ კილოგრამი მასა

ა ამპერი დენის ძალა

K კელვინი თერმოდინამუკური ტემპერატურა

მოლ მოლი ნივთიერების რაოდენობა

კდ კანდელა სინათლის ძალა

SI სისტემის წარმოებული ერთეულები

აღნიშვნა სახელი სიდიდე

ვ ვოლტი პოტენციალთა სხვაობა

რად რადიანი ბრტყელი კუთხე

სტერ სტერადიანი სივრცითი კუთხე

°C ცელსიუსი ტემპერატურა

ნ ნიუტონი ძალა

ჯ ჯოული ენერგია

ვტ ვატი სიმძლავრე

პა პასკალი წნევა

ლმ ლუმენი სინათლის ნაკადი

ლქ ლუქსი განათება

კ კულონი ელექტრული მუხტი

ომ ომი წინაღობა

ფ ფარადა ელექტროტევადობა

ვბ ვებერი მაგნიტური ნაკადი

ტლ ტესლა მაგნიტური ინდუქცია

ჰნ ჰენრი ინდუქციურობა

სიმ სიმენსი ელექტრული გამტარობა

ბკ ბეკერელი წაროს რადიოაქტიული აქტივობა

გრ გრეი იონიზირებული გამოსხივების შთანთქმის დოზა

ზვ ზივერტი იონიზირებული გამოსხივების დოზის ექვივალენტი

კატ კატალი კატალიზატორის აქტიურობა

ჰც ჰერცი სიხშირე

ფიზიკური სიდიდეების ერთეულთა სისტემა, რომელიც მიღებულია 1960 წლის ოქტომბერს, ზომა-წონის XI გენერალური კონფერენციის მიერ, პარიზში.

ისტორია

პრეისტორია

1862 წელს მეცნიერების განვითარების ბრიტანულმა ასოციაციამ (BAAS) დანიშნა პირველი კომისია, რომელსაც დაევალა ელექტრო ერთეულების შესწავლა. იგი შედგებოდა ფიზიკოსებისგან სხვადასხვა ქვეყნიდან, რამაც მას საერთაშორისო და ავტორიტეტული ხასიათი შესძინა. კომისიამ აიღო ვალდებულება გაეფართოვებინა სამუშაოები, რომლებიც წამოწყებული იყო გერმანელი მეცნიერების გასუსისა და ვებერის მიერ.

1863 წელს მიღებულ იქნა სამი საბაზისო ერთეული: მეტრი, გრამი და წამი. როდესაც 1874 წელს სანტიმეტრმა შეცვალა მეტრი, ახალ სისტემას ეწოდა აბსოლუტური CGS (სანტიმეტრი, გრამი, წამი) სისტემა. ის გამოიყენებოდა მე-20 საუკუნის დასაწყისში ერთეულების საერთაშორისო სისტემის (SI) შემოღებამდე, რომელსაც ასევე უწოდებენ MKSA (მეტრი, კილოგრამი, წამი, ამპერი).

CGS სისტემის მიღების შემდეგ, იმავე კომისიამ ასევე გადაწყვიტა, 1874 წელს მიეღო ომი, როგორც წინააღმდეგობის ერთეული და ვოლტი ელექტრომოძრავი ძალისთვის. ეს ეგრეთ წოდებული „პრაქტიკული ერთეული“ ამოქმედდა CGS სისტემის ზოგიერთი ელექტრული ერთეულის შეუთავსებელი განზოილების გამო.

მეტრულ სისტემაზე გადასვლა წლების მიხედვით. ქვეყნება, რომლებმაც არ მიიღეს სი სისტემა აღნიშნული არიან შავ ფრად (ლიბია, მიანმა, აშშ).

ოფიციალურად პირველად შემოღებულ იქნა ზომა-წონის XI გენერალური კონფერენციის მიერ 1960 წელს, პარიზში. შემდგომ გენერალურ კონფერენციებზე მასში ზოგიერთი ცვლილება იქნა შეტანილი. იგი წარმოადგენს დღეისათვის ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ საზომ ერთეულთა სისტემას როგორც მეცნიერებასა და ტექნიკაში, ასევე ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ერთეულთა საერთაშორისო სისტემამ, რომელსაც საფუძვლად დაედო მეტრული სისტემა, მალე ჩაანაცვლა მანამდე არსებული ზომის ისტორიული ერთეულები. 2000 წლისთვის სი მიჩნეულია ერთეულთა ერთადერთ ან ძირითად სისტემად თითქმის ყველა ქვეყანაში. გამონაკლისს წარმოადგენს აშშ, ლიბერია და მიანმა.

იხ. ვიდეო - СИ. Международная система единиц

ერთეულები

ერთეულთა საერთაშორისო სისტემის ზომათა ერთეულები იყოფა ორ ჯგუფად: შვიდი ძირითადი და მათგან წარმოებული ერთეულები. 10-ის მთელ ხარისხზე (დადებითზე ან უარყოფითზე) გამრავლებით და სათანადო წინსართის დამატებით შესაძლებელია ერთეულთა საერთაშორისო სისტემის ძირითადი ერთეულებისგან იმავე ფიზიკური სიდიდის აღმწერი უფრო მცირე ან უფრო დიდი ერთეულების წარმოქმნა. მაგალითად, დეცი აღნიშნავს ათჯერ ნაკლებს, ხოლო კილო – ათასჯერ მეტს, ვიდრე თავდაპირველი ერთეული: დეციმეტრი მეტრის მეათედია (1 დმ = 10^-1 მ), ხოლო კილომეტრი – ათასი მეტრი (1 კმ = 10³ მ). გამონაკლისს წარმოადგენს მასის ძირითად ერთეულზე უფრო მცირე ან უფრო დიდი ერთეულების წარმოქმნა. 10^-3 კგ უწოდებენ გრამს (აღნიშვნა გ). უფრო მცირე ერთეულებს აწარმოებენ გრამთან წინსართების გამოყენებით (მაგალითად, ნგ). 10³ კგ უწოდებენ ტონას (აღნიშვნა ტ); უფრო დიდი ერთეულები იწარმოება ტონასთან წინსართის გამოყენებით (მაგალითად, კტ, მეგტ). რამდენიმე წინსართის ერთად გამოყენება იკრძალება

სხვა გავრცელებული ზომის ერთეულები

ტექნიკასა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში ფართოდ გამოყენებული მრავალი ერთეული ერთეულთა საერთაშორისო სისტემის ერთეულებისგან კანონიკური წინსართების დამატებით არ იწარმოება. ასეთებია, მაგალითად:

• დროის ერთეულების უმეტესობა – წუთი, საათი, დღე-ღამე, კვირა, თვე, წელიწადი, საუკუნე;
• ტემპერატურის ერთეულები ცელსიუსი °C და ფარენჰეიტი °F (გამოიყენება სი ერთეულის – კელვინის ნაცვლად);
• ელექტრული ენერგია ხშირად იზომება კილოვატ-საათებში, მეგაჯოულების ნაცვლად;
• სიჩქარეები – კილომეტრ/საათებში, მეტრ/წამის ნაცვლად;
• ზღვაოსნობაში მანძილისა და სიჩქარის ერთეულად ხშირად იყენებენ საზღვაო მილს და კვანძს (საზღვაო მილი/საათში);
• ასტრონომიაში მანძილებს ზომავენ ასტრონომიულ ერთეულებში (ა. ე.), პარსეკებსა (პს) და სინათლის წლებში (სინ. წ.);
• ფიზიკასა და ქიმიაში ხშირად იყენებენ ელექტრონვოლტს, ანგსტრემსა და ბარნს, ასევე ბუნებრივ ერთეულებს;
• მედიცინაში სისხლის წნევა იზომება ვერცხლისწყლის სვეტის მილიმეტრებში და არა პასკალებში.

სი-ის სრული ოფიციალური აღწერა მოცემულია სი-ის ბროშურის მოქმედ რედაქციაში. ერთეულთა საერთაშორისო სისტემის მოქმედ ვერსიაში ითვლება, რომ ძირითადი ერთეულები: მეტრი, კილოგრამი, წამი, ამპერი, კელვინი, კანდელა და მოლი დამოუკიდებელი განზომილებების მქონე სიდიდეებია, ანუ არც ერთი მათგანი არ შეიძლება გამოისახოს სხვა ძირითადი ერთეულებით. ზომა-წონის XXIV გენერალურმა კონფერენციამ 2011 წელს მიიღო რეზოლუცია, რომლითაც ერთეულთა საერთაშორისო სისტემის მომავალ ვერსიაში შენარჩუნებული იქნება ერთი ძირითადი საზომი ერთეული – დროის ერთეული წამი. მეტრი, კილოგრამი, ამპერი, კელვინი და მოლი განიმარტება ამ ძირითადი ერთეულით (უფრო ზუსტად, სტაბილური სიხშირით) და უნივერსალური ფიზიკური მუდმივებით ისე, რომ ამ მუდმივებმა მიიღოს ზუსტი რიცხვითი მნიშვნელობები, რომლებიც დადგენილი იქნება საიმედო გაზომვებით და რეკომენდებული მეცნიერებისა და ტექნიკის მონაცემთა კომიტეტის (CODATA) მიერ. ეს მუდმივებია:

• სინათლის სიჩქარე ვაკუუმში C — 299 792 458 მ/წმ;
• პლანკის მუდმივა ჰ — 6.62606·10^–34 მ².კგ.წმ^–1 (ჯ.წმ);
• ელემენტარული ელექტრული მუხტი ე — 1.60217·10^-19 ა.წმ (კ);
• ბოლცმანის მუდმივა კ — 1.3806·10^-23 მ².კგ.წმ^-2.K^-1 (ჯ/K);
• ავოგადროს მუდმივა NA — 6.02214·10²³ მოლ^–1 .

მოცემული მიმართულებით სინათლის ძალის ერთეული კანდელა (სიმბოლო კდ) განისაზღვრება 540.1012 ჰც სიხშირის მონოქრომატული გამოსხივების ოპტიკური ეფექტურობის რიცხვითი მნიშვნელობით, რომელიც ტოლია ზუსტად 683 მ 2.კგ1.წმ 3.კდ.სტერ, ანუ 683 კდ.სტერ. ვტ1; დროის ერთეული წამი (სიმბოლო წმ) განისაზღვრება ცეზიუმ-133 ატომის ძირითადი მდგომარეობის ზენაზ დონეთა შორის გადასვლის შესაბამისი სიხშირის რიცხვითი მნიშვნელობით, რომელიც 0 K ტემპერატურაზე ტოლია ზუსტად 9 192 631 770 ჰც.

წარმოებული ერთეულები მიიღება ძირითადი ერთეულებისგან ალგებრული მოქმედებებით – გამრავლებითა და გაყოფით. ზოგიერთ წარმოებულ ერთეულს სი-ში აქვს საკუთარი სახელწოდება.

სი-ის ერთეულთა სახელწოდებები და აღნიშვნები განსხვავებულია სხვადასხვა ენაში. მაგალითად, ფრანგ. კილოგრამ – კგ, ბერძნ. χiliógrammo – χg, აზერბ. kiloqramme – kq, ქართ. კილოგრამი – კგ. ზოგიერთ შემთხვევაში ერთეულის დასახელება გამოიყენება მხოლოდ გარკვეულ ფიზიკურ სიდიდესთან მიმართებით. მაგალითად, ერთეულს წმ –1 უწოდებენ ჰერცს (ჰც), თუ იზომება სიხშირე, და – ბეკერელს (ბკ), თუ იზომება რადიონუკლიდის აქტივობა. ერთეულის აღნიშვნები და მათი გამოყენების წესები განსაზღვრულია საქართვ. კანონით გაზომვათა ერთიანობის უზრუნველყოფის შესახებ. ერთეულის აღნიშვნა გამოყოფილი უნდა იყოს რიცხვისგან ინტერვალით, აღნიშვნის გადატანა ახალ სტრიქონზე დაუშვებელია.

კანონმდებლობა

2010 წლიდან ევროკავშირი კრძალავს იმპორტირებულ საქონელზე არა სი ერთეულების გამოყენებას. აკრძალვა ეხება პროდუქციის აღწერას, შეფუთვას, გამოყენების ინსტრუქციებსა და რეკლამას.

იხ. ვიდეო - SI Units of Measurement