სელი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 სელი

სელი (Linum) — ერთ ან მრავალწლოვანი მცენარე სელისებრთა ოჯახისა. აერთიანებს 200-მდე სახეობას. ყველაზე მეტად გავრცელებულია ჩვეულებრივი ანუ კულტურული სელი (Linum usitatissimum), რომელიც იყოფა 5 ჯგუფად: სართავი, შუალურა ზეთოვანი, მსხვილმარცვალა, გართხმული. უმთავრესად კულტივირებულია სართავი და ზეთოვანი სელი.

სართავი სელი ერთწლოვანია, აქვს ცილინდრული ღერო, რომლის სიმაღლე 70-125 სმ აღწევს, ლანცეტისებრი ფოთოლი, ყვავილედი მტევანი. ნაყოფი კოლოფია, თესლი — ბრტყელი, კვერცხისებრი, ყავისფერი (ზოგჯერ ყვითელი). ბოჭკოსაგან (ღეროში 20-25%-ია) ამზადებენ ნართს, ქსოვილს. ჩენჩოს იყენებენ საწვავად. ძველად სართავი სელი ფართოდ იყო გავრცელებული საქართველოში (კოლხეთი). ამჟამად აღარ მოჰყავთ.

ზეთოვანი სელი ერთწლოვანია, დატოტვილღეროიანი. მისი თესლისაგან (35-52% ზეთს შეიცავს) ამზადებენ ლაქს, ოლიფას, საღებავს, ლინოლეუმს და სხვა. იყენებენ აგრეთვე საჭმელად და მედიცინაში. ჩენჩო კონცენტრირებული საკვებია.

ჩვეულებრივი სელის

გვარის ყველაზე გავრცელებული სახეობა, სელის, დიდი ხანია გამოიყენება როგორც დაწნული და ზეთოვანი კულტურა. სელი არ ითესება, არამედ ფესვებით ამოათრევს - ათრევს. ადრე ეს სამუშაო კეთდებოდა ხელით, ახლა კი ამისთვის სპეციალური მანქანებია. სელის ღეროებს აკრავენ თასებში, აშრობენ და თესლდებიან, რათა თესლი გამოეყოს. ზეთის ქარხანაში მათგან გამოწურულია ზეთი, რომელიც ვარგისია საკვებისთვის, მაგრამ ყველაზე ხშირად მას იყენებენ საშრობი ზეთის დასამზადებლად (ლაქების და საღებავების საფუძველი), ასევე საპნის დასამზადებლად. სელის თესლს სამკურნალოდ იყენებენ.

თეთრეულის ნართი შედგება საკმაოდ მტკიცე, მთლიანად მრგვალი ბასტის ბოჭკოებისაგან, ბოლოებზე ძლიერად გამოკვეთილი, სიგრძე 4 სმ ან მეტს აღწევს.

ძირითადად გამოყვანილია ჩვეულებრივი სელის ორი ქვესახეობა, ესენია: გრძელი სელი რამდენიმე განშტოებული ყვავილით და უფრო მაღალი ღეროთი, ძირითადად ძაფისთვის, და ხვეული სელის - უფრო დახრილი და ძალიან განშტოებული ყვავილით, მსგავსი კულულების მსგავსი, საიდანაც მოდის სახელი. საწყისი ხვეული გამოყვანილია ძირითადად თესლის მოპოვებისთვის.

წყალში ჩაძირული სელის თესლი მალე იფარება უფერო ლორწოთი, რომელიც წარმოიქმნება ბასორინასგან შემდგარი კანის უჯრედების გავრცელებით.

ემბრიონის უჯრედებში და მის ირგვლივ მკვებავი ქსოვილის თხელ ფენაში არის უპირატესად ცხიმოვანი სელის ზეთი, რომელიც შეიცავს ბუტირის ლინოლენის მჟავას. სელის თესლის სამედიცინო და ტექნიკური მნიშვნელობა ემყარება ზუსტად ამ ნივთიერებების შემცველობას.

გრძელმწკრივი და მოკლე სელი

სელის სახეობიდან, გაშენების ტექნოლოგიიდან (მეტწილად) და წარმოებაში მისი შემდგომი დამუშავების ხარისხიდან (მცირე ზომით), სელის ნართი იყოფა გრძელი ბოჭკოვანი და მოკლე ბოჭკოსგან დამზადებულ ძაფებად.

გრძელბოჭკოვანი სელის გამოიყენება პროდუქციის დასამზადებლად, რომელიც აკმაყოფილებს უმაღლესი ხარისხის მოთხოვნებს, კერძოდ: აცვიათ წინააღმდეგობა, ამინდის წინააღმდეგობა, გამძლეობა და, რაც მთავარია, გარემოსდაცვითი კეთილგანწყობა და ბუნებრიობა.

მოკლებოჭკოვანი სელის აქვს მნიშვნელოვნად დაბალი აცვიათ წინააღმდეგობა, ამინდის წინააღმდეგობა, გამძლეობა და გამოიყენება ყველა სხვა შემთხვევაში, როდესაც ზემოთ აღწერილი მოთხოვნები თეთრეულის ხარისხზე არ არის მნიშვნელოვანი ან მიუწვდომელია ტექნოლოგიისა და სასოფლო-სამეურნეო ტექნოლოგიების დონეზე. მოკლებოჭკოვანი სელისგან დამზადებული პროდუქტები, როგორც წესი, სრულდება სპეციალური ცეცხლგამძლე, ჰიდროფობიური და სხვა ქიმიური გაჟღენთებით, რაც ხელოვნურად ზრდის მათ სამომხმარებლო მახასიათებლებს. ხშირად, მოკლე სელისგან დამზადებულ პროდუქტებს შეცდომით უწოდებენ პროდუქტებს გრძელი სელისაგან, დასახელების საფუძვლად იღებენ საბოლოო ძაფის სიგრძეს და არა ორიგინალური ბოჭკოს სიგრძეს. მაგალითად, "სანტექნიკის სელის" ფაქტობრივად მზადდება მოკლე ბოჭკოვანი (მოკლე სელი) მაგრამ "გრძელი" ძაფისგან.

რუსეთში გრძელბოჭკოვანი სელისგან პროდუქციის წარმოებას რეგულირდება GOST 10330-76 „გაფხეკილი სელის“, ხოლო მოკლებოჭკოვანი სელის პროდუქტების GOST 9394-76 „სელის მოკლე ბოჭკო“

იხ.ვიდეო - სელის ზეთი და კაკალი არ შეიცავს ომეგა 3 - ს!

1 ჭ სელის თესლს დაასხიტ 3ლ ცივი (სასურველია, წყაროს) წყალი, სემოდგიტ ცეცხლზე და წამოადურეთ, მერე კ 2 სთ ადუღეთ წყალის აბაზანაში, ძალიან დაბალი ცეცხლზე. მზა ნახარში უნდა გაუროთ სა სვათ 100მლ დღეში ერთხელ 6-8-ჯერ მკურნალობის კურსი 18 დღეა. 3 დღეში ერთხელ აუცილებლია. ახალი ნახარშის მომზადება. ასეთი წამალი აჩქარებს კუწის დაზიანებული ლოწოვანი გარსის რეგენერაციას, გარდა ამისა წმნედს ორგანიზმს მარილებისგან, ამცირებს ანთებითი პროცესს და სწორედ ამის შედეგია, რომ სახსრებში ტეხის შეგრძნებასა და ტკივილ თანდათან ქრება. სელის თესლის ფაფას ძვლის ტვინის ანტების და ძნელად შესახორცებადი ირქოვანი ჭრილობების სამკურნალოდაც იყენებენ. სამკურნალო ფაფის მოსამზადებლად აირეთ მეთხედი ჭ. სელის თესლი დაასხით 1 წ მდუღარე და შეფუთეთ. გაჩერეთ მთელი ღამე, დილით ფაფა ,ზად იქნება, ის უნდა გაახვიოთ ხელის სტერლურ ხელსახოცში, უმჯებესია ძველში, რადგან იგი ახალზე გაცილებით რბილია, თხელია და შესანისნავად იწოვს ტენს, დაადეთ დაზიანებულ სახსარზე, ძვალზე ჭრილობაზე და გააჩერეთ ვიდრე არ გაშრება საფენი უნდა გაიკეთოთ დღეში 2-3-ჯერ

ექიმის კომენტარი - სელი ხალხურ მედიცინაში გამოიყენება როგორც შემომგარსველი საშუალება მედიცინა იეყენებს თესლის ქატოს, მას ასველებენ ცხელი წყლით და ცხელ საფენებს იდებენ დამწვარ კანზე, როგორც დამარბილებელს, იყენებენ ლინიმენტების სახითაც სელი ზეთებისგან ამზადებენ პრეპარატ ლინეთოთოლინს ის წარმოადგენს უჯერი ცხიმოვანი მჟავების მცირე მინარევით (9-11%), ადრე ლინეთოლს უნიშანვენ ათეროსკლეროზის პროფლიატიკისა და მკურნალობისთვის - დასალევად და დამწვრობისა და კანის სხივური დაზიებისას -  საფენებად და დაწვრობისა და კანის სხივური დაზიებისგან. ამჟამად დადგენილოა, რომ მცენარეული უჯერი ცხიმოვანი (ოლეინის, პალმიტანის, ლინოლის, ლინონელის), რ-იც მცირეა ცხოველურ ზეთებში, მატშივე არსებულ ფიტოსტერინებთან - ტოკოფეროლინ (ვიტამინი F) ერთსდ თგრუნავენ ათეროსკლეროზის განვითერებას ისისნი, ამავდროულად ადამიანის  ორგანიზმში წარმოადგენენ პროსტაფანდინების სინთეზის ბუნებრივ წინამორბედსპროსტაფლანდინები კი მოქედებენ ცხიმოვან ცვლაზე. აგანიერებენ ბრონქებს და საშვილოსნოს, ამცირებენ ინფაქრტის სიკს. ლნეთოლი სედის რამდენიმე აეროზოლურ პრეპარატში, ამზადებენ ლინეთოლის 5%-იან საცხსაც.