ჰელიოსი

                                                        

                                           ჰელიოსის თავი, როდოსისარქეოლოგიურ მუზეუმში

 ბერძენთა მზის ღმერთი, ჰიპერიონიდი, ხალხის საფიცარი, ტიტან ჰიპერიონისა და თეას (თეიას) მარად ჭაბუკი შვილი, მზე, სამყაროს სხივთამთოველი, მზის ეტლის მძლავრი მფლობელი, სელენეს და ეოსის (მთვარისა და განთიადის) ძმა. ფაეტონისა და ჰელიადების მამა. მისი შვილებია: მეფე აიეტი, ჯადოქარი კირკე და მინოსის ცოლი პასიფაია (ოკენიდ პერსეიდასაგან).

ტიტანთა მემკვიდრეს თვითონაც ტიტანს ეძახიან და მაშინ რანგით დგას დაახლოებით პრომეთეს, ჰეკატეს სიმაღლეზე. მაგრამ უფრო აღიარებულია როგორც ძალუმი ღვთაება, აგრეთვე ჰიპერიონად „მაღლამცხოვრებად“ წოდებული. ეოსის შემდეგ დგება შორეულ აღმოსავლეთში, ოკეანის უბესთან, ჯდება მზიურ მოციმციმე ოქროს ეტლში, რომელშიაც ოთხი ცეცხლისმფრქვეველი რაში შეუბამს, ციურ ბილიკს აიქროლებს, თანდათან ამაღლდება, ცის კაბადონზე გააქროლებს ეტლს, გაანათებს ქვეყნიერებას, ჩაეშვება ოკეანეში, ღამით კი ოქროს ეტლიანად ჯდება ოქროს ნავში, გადასცურავს ჩრდილოეთის დიდ ზღვას და ისევ აღმოსავლეთში ბრუნდება, თავის ოქროს სასახლეში, რათა დილით ისევ მარადიულ გზას დაადგეს ცოცხალ არსთა სასუხარულოდ. ეს დეტალები შედარებით მოგვიანებით შემუშავდა. ჰომეროსი არ იცნობს ჰელიოსის ეტლსა და რაშებს, არც მის ოქროს სასახლეს, არც ოქროს ნავსა და აღმოსავლეთით მოქცევას. იცის, რომ ოკეანის ნაკად-უბეში (ლიმნეში) იწყება მისი ციური გზა, ქვეყნიერების მანათობლის სხივი ყველგან და ყველაფერში აღწევს (პანდერკეს, -კეტეს, ”ყოვლის მხილველი” ჰომ, ესქ, ანთ) ამიტომ გასაგებია, რომ ფიცისა და პირობის დადებისას, როდესაც კი სამართალს ახსენებენ, ჰელიოსს უხმობენ, როგორც ღმერთს, რომელიც ყველა სიღრმეს ჭვრეტს. იგი მზიური, ნათელი, კეთილი ღმერთია. მხოლოდ მან და ჰეკატემ შეამჩნიეს, რომ პერსეფონე ჰადესმა გაიტაცა და დემეტრეს უთხრა, ქვესკნელშიაო.

მითოლოგია	ძველბერძნული
ტიპი	ღმერთი
ინტერპრეტაცია სახელი	«მზე»
ბერძნული დამწერლობით	Ἥλιος
ლათინური  დამწერლობიტ	Helius
სქესი	მამრობითი
მამა	ჰიპერიონი
დედა	ტეია
და	სელენა , ეოსი
მეუღლე	როდა, კეტო და აიგლე
შვილები	ფაეტონი, ალოეი, ცირცეია, ........
ასხვა კულტურაში	სოლო

ასულის დაკარგვით შეძრწუნებული კეთილშობილი დემეტრე ჩირაღდნოსან ჰეკატეს დახმარებით პოულობს ჰელიოსს: ”გთხოვ, ჰელიოსო, ყურად იღე ქალღმერთის თხოვნა, რადგან ოდესღაც გახარებდი სიტყვით და საქმით! შუქმოციმციმე ეთერიდან მესმა კივილი შესაბრალისი ასულისა, ჩემი ნუგეშის, თითქოს შეიპყრეს ტლანქი ძალით. მე რას ვნახავდი, შენ კი ნათელი ეთერიდან დასქერი შენი სხივთამთოველი თვალთა მზერით ზღვასა და ხმელეთს. მითხარი სიმართლე: ხომ არ ნახე ასული ჩემი ვინ გაიტაცა ძალადობით...”. ჰელიოსი მხურვალე თანაგრძნობით უხსნის, ზევსმა დაუთმო შენი ასული თავის ძმას, ჰადესსო”. (ჰომ. ჰიმ. დემეტრეს, 64-72)

იხ. ვიდეო

კუნძულ თრინაკიაზე ჰელიოსს დაუდის შვიდი რქოსანი საქონლის ჯოგი და ამდენივე ცხვრის ფარა, თითოეულ ჯოგში 50 სული პირუტყვია, არც მეტი, არც ნაკლები (ოდ. 12, 17). ესაც გააზრებული სიმბოლიკაა: ძვ. კალენდრის წელი 50 კვირას შეიცავდა, კვირა შვიდ დღეს და შვიდ ღამეს. მისი სახელობის ჯოგებშიც საერთოდ თეთრი ან მოწითალო საქონელი ჰყავდათ. თრინაკიაზე მათ მწყემსავდნენ ჰელიოსის და ნეაირას ქალიშვილები — ფაეთუზა (ფაოსი) და ლამპეტია (ლამპო). ამის გარდა, ოკეანიდ კლიმენესგან ჰყავდა მშვენიერი ვაჟი ფაეთონი, რომელმაც მამა იპოვა, ერთი დღით მზის ეტლი სთხოვა, რაშებს სუსტი ხელით ვერ მოერია და ზევსმა მეხით განგმირა, რათა სამყარო არ გადაეწვა; პერსესთან (პერსეიდასთან) კი ჰელიოსს ჰყავდა აიეტი, კირკე და პასიფაე. შვილის — ფაეთონის სახელი თვით ჰელიოსის ზედწოდებაა („სხივოსანი“, ოდ. 5, 479).

                           მზის მითები

                             

                        რა - მზის ღმერთი, უმაღლესი ღვტაება ძველეგვიპტური რელიგიაში

(ლათ. solaris ,,მზის'') - მითოლოგირება მზის და მისი ზემოქმედება დედამიწის ცხოვრებაზე, ჩვეულებრივ მჭიდროდ უკავშირდება მთვარის მითებს. XIX საუკუნის XIX საუკუნის ეთნოგრაფებს მიჩნდათ, რომ პრიმიტიული არქეოლოგიური, რელიგიური და მითოლოგიური სისტემებში განსაკუთრებით ადგილი არ ეკავა  ,,მზის კულტს'' მათში მზე მეორე ხარისხოვან პერსონიფიცირება ან უსიცოცხლო საგნებში. სხვდასხვა ხალხებში მაგ., აფრიკის, ციმბირის ავსტრალიელ აბორიგენებში. ი.ვ. ვსევოლოდოვიჩიც ივანოვის აზრით ტყუპების მითები ხოლო მზისა და მთვარის მოტივი ,, ციური ქორცილება'' უძველეს ვარიანტში (უმთავრესად ციმბირელებში) მზეს წარმოადგენდა ამ პარაში ქალს ხოლო მთვარეს მამაკაცი.

                                          

                                                მზის გადაზიდვა

ეთნოგრაფ არტურ მ ხაკარტის აზრით მზის კულტი წარმოჩენილია პირველ რიგში შუმერ-აკადიის მითოლოგიაში კულტურაში ,,მნათობი მეფეს'' ღმერთი მზე შამაში ჩამორჩება მთვარის ღმერთს, მაგრამ თანდატან ხდება ერთერთი  პატივცემული ღვთაება.

მთვარ როლს თამაშობ მზის კულტი იკავებს ინდოევროპული მოთოლოგიებში სადაც ისინი უკავშირდებიან ცხენის კულტს  და გამოხატულია ტყუპებში (აშვინები და დიოსკურები). ინდოევროპელების წარმოდგენით მზე ,,მოგზაურობს'' (ან აცილებს) ცაზე ცხენები მიაქანებენ ჩამბული, გზაზე უსაზღვრო დღე ცის კაბადონზე. მაგ., ინდოევროპული მზის ღვთაება - ძველინდური სურია, ბერძნული აპოლონი და ჰელიოსი, რომაული სოლი. მზის წარმოქმნა გააჩნია მთავრ ღვთაებას ზოროასტრიზმში მიტრა.

ასევე სლავიანურშიც, სამხრეთ და მესოამერიკაში (უიცოლოპოტჩი აცტეკების ღმერთი და ინტი  მზის ღვთაება ინკების მითოლოგიაში).

იაპონიაში კი შინტოიზმი - მზის ღვთაება ამატერასუ. და სხვ. იხ. ვიდეო