ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                რემბრანდტი

 (ნიდერლ. Rembrandt Harmenszoon van Rijn; დ. 15 ივლისი, 1606 — გ. 4 ოქტომბერი, 1669) — ნიდერლანდელი მხატვარი, ფერწერისა და გრავიურის ოსტატი. ჰოლანდიური ფერწერის ოქროს ხანის ყველაზე მნიშვნელოვანი წარმომადგენელი. საყოველთაოდ აღიარებულია მსოფლიოს ყველა დროის ერთ-ერთ უდიდეს მხატვრად.

დაიბადა 1606 წლის 15 ივლისს ლეიდენში, მეწისქვილის ოჯახში. რემბრანდტი 1626 წელს ბრუნდება ლეიდენში და იწყებს დამოუკიდებელ შემოქმედებით მოღვაწეობას. როგორც მოსალოდნელი იყო, პირველი წლები გამოცდილების დაგროვების პერიოდია. იგი ხატავს ყველაფერს რაც მის გარშემოა, რათა ჩასწვდეს ფორმათა და ფერთა საიდუმლოებას.

                                                            

ასე წარმოჩინა თავი რემბრანდმა 23 წ-ის ასაკში

63-წლიანი მოღვაწეობის განმავლობაში მის მიერ შექმნილი ნამუშევრების აბსოლუტური უმრავლესობა, დღეს მსოფლიოს კულტურულ მემკვიდრეობას წარმოადგენს. რემბრანდტის სახატავი თემა ამოუწურავი იყო, თუმცა ძირითად აქცენტებს ის მაინც რელიგიურ თემაზე აკეთებდა. შემორჩენილია მისი უამრავი ავტოპორტრეტი. დახატული აქვს საკუთარი მეუღლის სასკია ვან ეილენბურგის რამდენიმე პორტრეტი, რომელთანაც მან 1634 წელს იქორწინა.

იხ/. ვიდეო

რემბრანტ ჰარმენსონი ("ჰარმენის ვაჟი") ვან რინი 1606 წლის 15 ივლისს დაიბადა (ზოგიერთი წყაროს თანახმად, 1607 წელს) მდიდარი ქარხნის მფლობელის ჰარმენ გერიცონ ვან რინის მრავალ ოჯახში ლეიდენში. დედების ოჯახი, ჰოლანდიის რევოლუციის შემდეგაც, კი კათოლიკური რწმენის ერთგული დარჩა.

,,ალეგორია მისიკის'' 1626წ-ს - ლასტმანის გავლენის მაგალითი ახალაგაზრდა რემრანტზე

ლეიდენში რემბრანდტი ლათინურ სკოლაში სწავლობდა უნივერსიტეტში, მაგრამ უდიდესი ინტერესი გამოხატა მხატვრობის მიმართ. 13 წლის ასაკში იგი გაგზავნილი იყო სახვითი ხელოვნების სასწავლებლად ლეიდენის ისტორიული მხატვრის იაკობ ვან სვანენბურჩის ხელმძღვანელობით, რწმენის მქონე კათოლიკე. მკვლევარებმა ვერ იპოვნეს რემბრანდტის ამ პერიოდთან დაკავშირებული ნამუშევრები, ამიტომ რჩება სვანენბურჩის გავლენის საკითხი რემბრანდტის შემოქმედებითი სტილის ფორმირებაზე: ამ ლეიდენის მხატვრის შესახებ დღეს ძალიან ცოტა რამ არის ცნობილი.

რემბრანდის ძეგლი (1852) ამსტერდამის რემბრანდის მოედანზე

 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет - 

                               გარგარი

მცენარეული  კლასიფიკაცია - კლასი - ორლებნიანი, რიგი - ვარდისნაირნი, ოჯახი - ვარდისებრნი, გვარი - ქლიავი, სახეობა - გარგარი

(ლათ. Prúnus armeniáca) — ხეხილოვანი მცენარე ვარდისებრთა ოჯახისა. ხის სიმაღლე 15 მ აღწევს. ფოთოლი ელიფსური ან განიერკვერცხისებრია; ყვავილი თეთრი ან ვარდისფერი და ფოთოლზე ადრე იშლება. ნაყოფი კურკიანია, ხორცოვანი ან მშრალი; აქვს ხავერდოვანი, იშვიათად გლუვი კანი.

გარგარის ყვავილობა. დუშეთის მუნიციპალიტეტი, საქართველო

გარგარი სინათლისა და სითბოს მოყვარული, გვალვაამტანი მცენარეა. კარგად ხარობს ალუვიურ-კარბონატულ მსუბუქ ნიადაგზე. მოსავალს იძლევა მყნობიდან მესამე-მეოთხე წელს. ხელსაყრელ კლიმატურ პირობებში მოსავლიანობა ყოველწლიურად 8-12 ტონა 1 ჰა-ზე.

გარგარი კულტივირებულია ჩრდილოეთ ინდოეთში, ირანში, ჩინეთში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ აფრიკაში, ჩრდილოეთ ამერიკაში, ავსტრალიაში, შუა აზიაში, ამიერკავკასიაში. გარგარის ნაყოფი შეიცავს შაქრებს (4-20 %), ვაშლის, ლიმონისა და სხვა მჟავებს; პექტინოვან ნივთიერებებს (0,38-1,27 %); კაროტინს (10 მგ %-მდე); თესლი — 29-58 % ცხიმს. იყენებენ ნედლად, ჩირად და დაკონსერვებულს (კომპოტი, წვენი და სხვა). ბაქტერიული კიბო, ნაცრისფერი სიდამპლე; მავნებლებია — ცხვირგრძელები და პეწიანები.

იხ. ვიდეო

ახალი გარგარის რბილობი შეიცავს 4,7 – დან 27% –მდე შაქარს (საქაროზა ჭარბობს მწიფე ხილში), მცირე რაოდენობით დექსტრინი, ინულინი და სახამებელი. ბოჭკოვანი შემცველობა - 0,8%, ორგანული მჟავები - 1,3%.

ახალი ხილი შეიცავს დაახლოებით 305 მგ კალიუმის მარილებს (გამხმარი - 5-6-ჯერ მეტი). ამიტომ გარგარი რეკომენდებულია გულ-სისხლძარღვთა სისტემისა და თირკმელების დაავადებების მქონე ადამიანებისთვის. ასევე არსებობს მინერალები - კალიუმი, მაგნიუმი, ფოსფორი. მიკროელემენტები წარმოდგენილია რკინის მარილებით (2,1 მგ%) და იოდის ნაერთებით, რომლებიც განსაკუთრებით მრავლადაა სომხურ ჯიშის გარგარში.

ამასთან, ღვიძლის დაავადებებში A ვიტამინის უკმარისობის და ჰიპოვიტამინოზის სამკურნალოდ და პროფილაქტიკისთვის და ფარისებრი ჯირკვლის ფუნქციის შესამცირებლად, გარგარის მიღება არ შეიძლება, ვინაიდან გარგარში შემცველი A პროვიტამინი ამ დაავადებებში არ შეიწოვება და ამიტომ სასურველია მიიღეთ სუფთა ვიტამინი A. სხვა ნივთიერებებთან ერთად პექტინი გვხვდება გარგარში, რომელსაც აქვს სხეულის ტოქსიკური მეტაბოლური პროდუქტებისა და ქოლესტერინის მოცილების უნარი. გარგარში არის ტანინები, რომლებიც ნაყოფს აძლევს გარკვეულ შემკვრელ და შემკვრელ გემოს და გამაგრებას. გარგარის წვენს აქვს ანტიბიოტიკების აქტივობა, კერძოდ, მას აქვს დამთრგუნველი მოქმედება ჩაქრობულ ბაქტერიებზე. გარგარის ორმოები შეიცავს 35 – დან 60% – მდე არა საშრობი ცხიმიან ზეთს, რომელიც ქიმიური შემადგენლობით ახლოსაა ატმის ზეთთან (ზეთი შეიცავს ოლეინის და ლინოლის მჟავებს). გარგარის ზეთს აქვს დაბალი მჟავიანობა და დაბალი სიბლანტე; იგი გამოიყენება მედიცინაში და კოსმეტიკურ საშუალებებში. გარგარის თესლი ასევე შეიცავს ამიგდალინ გლიკოზიდს (8,43% -მდე), ფერმენტებს ემულსინი, ლაქტაზა და ჰიდროციანის მჟავა.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           კალიუმი                                               

                 ზოგადიდი თვისებები - მოვერცხლისფრო ნაცრისფერი 

 (ქიმიური სიმბოლო — ${\displaystyle {\ce {K}}}$; ლათ. kalium) — დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის პირველი ჯგუფის მეოთხე პერიოდის (მოძველებული კლასიფიკაციით — პირველი ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის) ქიმიური ელემენტი. ატომური ნომერი — 19; ატომური წონა — 39,10. მიღებული იყო დევის მიერ 1807 წელს ელექტროლიზის საშუალებით მწვავე კალიუმის ხსნარიდან. სახელწოდება კალიუმი მიიღო არაბული სიტყვიდან ალკალი „ტუტე“.

მოვერცხლისფრო-თეთრი მეტალია. სიმკვრივე 0,86 გ/სმ3, ძალიან მსუბუქია, ადვილად იჭრება დანით. ბუნებრივი კალიუმი შედგება ორი სტაბილური 3919K (93,08%) და 4119K (6,91%) და ერთი რადიოაქტიური იზოტოპისაგან 4019K (0,01%). ლღობის ტემპერატურა 100 0C-ზე დაბალია.

იხ. ვიდეო

ბუნებრივი კალიუმი შედგება 3 იზოტოპისაგან. ორი მათგანი მდგრადი სტაბილურია: ³⁹K (იზოტოპური გავრცობადობა 93,258 %) და ⁴¹K (6,730 %). მესამე იზოტოპია ⁴⁰K (0,0117 %) წარმოადგენს ბეტა-აქტიურს ნახევრად დაშლის პერიოდია 1,251×10⁹ წელი. ბუნებრივი კალიუმის ყოველ გრამში 1 წმ-ის განმავლობაში იშლება საშუალოდ 32 ბირთვი ⁴⁰K, რის გამოც, მაგალითად ადამიანის 70 კგ. ორგანიზმში ყოველ წამში ხდება მიახლოებით 4000 რადიოაქტიული დაშლა. ითვლება რომ ⁴⁰K არის გეოთერმული ენერგიის ერთ ერთი მთავარი წყარო მიწის წიაღში. კალიუმიან მინერალებში, თანდათანობით გროვდება ⁴⁰Ar, კალიუმ-40 -ის დაშლის ერთ ერთი პროდუქტი, რაც საშუალებას იძლევა ქანების წლოვანების დადგენისა; კალიუმ-არგონის მეთოდი წარმოადგენს ბირთული გეოქრონოლოგიის ძირითად მეთოდს.

იხ. ვიდეო

ბუნებაში ტუტე მეტალები თავისუფალი სახით არ გვხვდებიან. კალიუმი შედის სხვადასხვა მინერალების და მთის ქანების-სილიკატების შედგენილობაში. მიწის ზედაპირის მყარ ქერქში ის ასზე მეტ მინერალს წარმოშობს, გარდა ამისა, მცირე რაოდენობით ის ასეულობით სხვა მინერალების შემადგენლობაშიც შედის. მისი საშუალო შემადგენლობა მიწის ქერქში 2,5% უახლოვდება. ეს საკმაოდ დიდი რიცხვია და იმის მაჩვენებელია, რომ კალიუმი გაბატონებულ ელემენტთა რიცხვს ეკუთვნის. მიწაზე კალიუმის ატომების აკვანს გრანიტები და მჟავე ლავები წარმოადგენენ. ეს ქანები ადვილად იშლებიან მიწის ზედაპირზე-ჰაერის, წყლისა და ნახშირმჟავას მოქმედებით. როდესაც დედამიწის სიღრმეში ცივდება გამდნარი მაგმა და ცალკეული ელემენტები მასში მოძრაობის უნარის, მქროლადი გაზების ანდა, პირიქით, მოძრავ, ადვილად მდნადი ნაწილაკების წარმოქმნის მიდრეკილების მიხედვით ნაწილდებიან, კალიუმი სწორედ ამ უკანასკნელთ მიეკუთვნება. კალიუმი შავი და თეთრი ფერის ქარსების შემადგენლობაშიც შედის.ოკეანეთა ფსკერის ბაზალტურ ქანებში კი ის 0,3%-ზე მეტი არ არის. ზღვის წყალში მის მხოლოდ უმნიშვნელო რაოდენობას ვხვდებით, დედა-ქანებში კალიუმის ყოველი 1000 ატომიდან ზღვის აუზს მხოლოდ 2 ატომი აღწევს, 998-ს კი ნიადაგის საფარი შთანთქავს და ამაშია ნიადაგის სასწაულებრივი ძალა. კალიუმის ატომები იმდენად თავისუფლად არიან შებმული ნიადაგთან, რომ მცენარის ყოველ უჯრედს თავისუფლად შეუძლია მათი შთანთქმა და თავის სასიცოცხლოდ გამოყენება. ამგვარად, თავისი მიგრაციის ერთ-ერთ ციკლს კალიუმი ნიადაგიდან იწყებს: ის შეიწოვება მცენარეთა ფესვებით, გროვდება მათ მკვდარ დანაგროვებში, ნაწილობრივ გადადის ცხოველისა და ადამიანის ორგანიზმებში და ისევ ლპობის შედეგად უბრუნდება ნიადაგს, საიდანაც ის ოდესღაც ცოცხალმა უჯრედმა ამოიტანა.

                                                                          

კალიუმი აქტიურად ურთიერთქმედებს წყალთან. გამოყოფილი წყალბადის ანთება ხდება და კალიუმის იონები ალას იასამნისფერ ფერს აძლევს. წყალში ფენოლფთალინის ხსნარი ჟოლოსფერი ხდება, რაც აჩვენებს ტუტე რეაქციას შედეგად KOH

კალიუმის მარილები უმთავრესად გამოიყენებიან სასუქებად. კალიუმის უკმარისობა ნიადაგში შესამჩნევად ამცირებს მოსავალს და მცენარეთა წინააღმდეგობას არაკეთილნაყოფიერი პირობების მიმართ. ამიტომ მოპოვებული კალიუმის მარილების 90%-მდე გამოიყენება კალიუმოვანი სასუქების სახით. მნიშვნელოვან კალიუმოვან სასუქებს წარმოადგენენ: ნედლი მარილები, რომლებიც წარმოადგენენ დაფქვილ ბუნებრივ მარილებს, უპირეტესად მინერალებს სილვინიტს NaCI•KCIდა კაინიტს MgSO₄•KCI•3H₂O. ბუნებრივი კალიუმის მარილების გადამუშავების შედეგად მიღებული კონცენტრირებული სასუქები-ესენია KCI და K₂SO₄. პოტაშის K₂CO₃ შემცველი მერქნისა და ტორფის ნაცარი. ქლორკალიუმი(KCI) მაღალპროცენტული თეთრი წვრილკრისტალური მარილია. მინარევების სახით შეიცავს ნარინჯისფერ და წითელ კრისტალებს. ფიზიოლოგიურად მჟავე სასუქია, ხასიათდება ჰიგროსკოპულობით. გამოიყენება ყველა კულტურაში. მიუხედავად იმისა, რომ ქლორს შეიცავს მცირე რაოდენობით, ქლორისადმი მგრძნობიარე კულტურებში(კარტოფილი, თამბაქო, ვაზი, ხახვი, კომბოსტო და სხვ.) მისი შეტანა სასურველია თესვის ან დარგვის წინ შემოდგომაზე ან გაზაფხულზე, რათა ამ პერიოდის ნალექების ზემოქმედებით ქლორი ჩაირეცხოს ქვედა ფენებში. კალიუმის გვარჯილა მოყვითალო რუხი ფერის კრისტალური, ნაკლებ ჰიგროსკოპული მარილია. გამოიყენება ყველა ტიპის ნიადაგზე ყველა კულტურაში. კალიუმთან ერთად სასუქში აზოტის შემცველობა ბევრად განაპირობებს მის მაღალ ეფექტს. კალიმაგნეზია კრისტალური მოთეთრო ფერის მარილია ყვითელი მინარევებით. ხასიათდება კარგი ფიზიკური თვისებებით, არის როგორც ფხვნილისებრი, ისე გრანულირებული. გამოიყენება ყველა კულტურაში. კალიუმ- მაგნეზიური კონცენტრატი რუხი ფერის გრანულირებული მარილია. ნაკლებ ჰიგროსკოპულია. ცეცხლ და ფეთქებად საშიშია, დაცული უნდა იქნეს შენახვის და უსაფრთხოების წესები. გამოიყენება ყველა კულტურაში, მათ შორის ქლორისადმი მგრძნობიარე კულტურებშიც. ნიტროფოსკა თეთრი მონაცრისფრო მარილია, არაჰიგროსკოპულია, ნორმალური შენახვის პირობებში არ იბელტება გამოიყენება ერთწლიან და მრავალწლიან კულტურებში.

                                კალიუმოვანი სასუქები

კალიუმის მარილები უმთავრესად გამოიყენებიან სასუქებად. კალიუმის უკმარისობა ნიადაგში შესამჩნევად ამცირებს მოსავალს და მცენარეთა წინააღმდეგობას არაკეთილნაყოფიერი პირობების მიმართ. ამიტომ მოპოვებული კალიუმის მარილების 90%-მდე გამოიყენება კალიუმოვანი სასუქების სახით. მნიშვნელოვან კალიუმოვან სასუქებს წარმოადგენენ: ნედლი მარილები, რომლებიც წარმოადგენენ დაფქვილ ბუნებრივ მარილებს, უპირეტესად მინერალებს სილვინიტს NaCI•KCIდა კაინიტს MgSO₄•KCI•3H₂O. ბუნებრივი კალიუმის მარილების გადამუშავების შედეგად მიღებული კონცენტრირებული სასუქები-ესენია KCI და K₂SO₄. პოტაშის K₂CO₃ შემცველი მერქნისა და ტორფის ნაცარი. ქლორკალიუმი(KCI) მაღალპროცენტული თეთრი წვრილკრისტალური მარილია. მინარევების სახით შეიცავს ნარინჯისფერ და წითელ კრისტალებს. ფიზიოლოგიურად მჟავე სასუქია, ხასიათდება ჰიგროსკოპულობით. გამოიყენება ყველა კულტურაში. მიუხედავად იმისა, რომ ქლორს შეიცავს მცირე რაოდენობით, ქლორისადმი მგრძნობიარე კულტურებში(კარტოფილი, თამბაქო, ვაზი, ხახვი, კომბოსტო და სხვ.) მისი შეტანა სასურველია თესვის ან დარგვის წინ შემოდგომაზე ან გაზაფხულზე, რათა ამ პერიოდის ნალექების ზემოქმედებით ქლორი ჩაირეცხოს ქვედა ფენებში. კალიუმის გვარჯილა მოყვითალო რუხი ფერის კრისტალური, ნაკლებ ჰიგროსკოპული მარილია. გამოიყენება ყველა ტიპის ნიადაგზე ყველა კულტურაში. კალიუმთან ერთად სასუქში აზოტის შემცველობა ბევრად განაპირობებს მის მაღალ ეფექტს. კალიმაგნეზია კრისტალური მოთეთრო ფერის მარილია ყვითელი მინარევებით. ხასიათდება კარგი ფიზიკური თვისებებით, არის როგორც ფხვნილისებრი, ისე გრანულირებული. გამოიყენება ყველა კულტურაში. კალიუმ- მაგნეზიური კონცენტრატი რუხი ფერის გრანულირებული მარილია. ნაკლებ ჰიგროსკოპულია. ცეცხლ და ფეთქებად საშიშია, დაცული უნდა იქნეს შენახვის და უსაფრთხოების წესები. გამოიყენება ყველა კულტურაში, მათ შორის ქლორისადმი მგრძნობიარე კულტურებშიც. ნიტროფოსკა თეთრი მონაცრისფრო მარილია, არაჰიგროსკოპულია, ნორმალური შენახვის პირობებში არ იბელტება გამოიყენება ერთწლიან და მრავალწლიან კულტურებში.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                               იოდი

მბზინავი მუქი-რუხი ფერის არალითონი

 (ტრივიალური (საერთოდმიღებული) სახელწოდება — იოდი; მოდის ძვ. ბერძნ. ἰώδης — «იისფერი)» — დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის მეხუთე პერიოდის მე-17 ჯგუფის (ძველი სისტემით VII ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის) ქიმიური ელემენტი, ატომური ნომერია 53. აღინიშნება სიმბოლოთი I (ლათ. Iodum). ქიმიურად აქტიური არალითონი, მიეკუთვნება ჰალოგენების ჯგუფი.

                                                                              

იოდის ატომური სქემა

ელემენტის სახელწოდება შემოთავაზებულ იქნა გეი-ლუსაკის მიერ და მოდის ძვ. ბერძნ. ἰώδης, ιώο-ειδης (უშუალოდ «იისფერი»), რაც დაკავშირებულია ორთქლის ფერზე, რომელსაც აკვირდებოდა ფრანგი ქიმიკოსი ბერნარ კურტუა, ზღვის წყალმცენარეების ნაცრის მარილწყალის გახურებით კონცენტრირებულ გოგირდმჟავაში. მედიცინაში და ბიოლოგიაში მოცემულ ელემენტს და მარტივ ნივთიერებას ჩევეულებრივ უწოდებენ იოდს - Jod, მაგალითად «იოდის ხსნარი», ძველი დასახელების ვარიანტის შესაბამისად, რომელიც არსებობდა ქიმიურ ნომენკლატურაში მე-XX საუკუნის ნახევრამდის.

თანამედროვე ქიმიურ ნომენკლატურაში გამოიყენება იოდი - Iod. ასეთი მდგომარეობაა ბევრ ენაში რუსულში, გერმანულში დ.ა.შ. 1950 წელს საერთო და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის მიერ დასახელების შეცვლისთანავე შეცვლილი იქნა მისი აღნიშვნაც J შეიცვალა I.

იხ. ვიდეო

იოდი აღმოჩენილ იქნა 1811 წ. ბერნარდ კურტუას მიერ ზღვის წყალმცენარეებში, ხოლო 1815 წ. ჟოზეფ ლუი გეი-ლუსაკი მას განიხილავდა როგორც ქიმიურ ელემენტს.

ასევე არის ლეგენდა იმის შესახებ რომ იოდი "აღმოჩენილ" იქნა ბერნარდ კურტუას კატის მიერ, რომელმაც შემთხვევით გატეხა იატაკზე ბოთლები ზემოთ დასახელებული რეაგენტებით, შიგთავსი ერთმანეთში აირია, რის შემდეგაც დაიწყო იისფერი ორთქლის გამოყოფა

იოდი საკმაოდ იშვიათი ელემენტია. მისი კლარკის რიცხვია 400 მგრ/ტ. მაგრამ იოდს აქვს ერთი თავისებურება - ის ბუნებაში მეტად გაბნეულია. თუმცა ის არაა მეტად გავრცელებული ელემენტი, იოდი არის თითქმის ყველგან. იოდიდების სახით არის ზღვის წყალში (20 — 30 მგრ ტონა წყალში). არის ცოცხალ ორგანიზმებში, ყველაზე მეტია წყალმცენარეებში (5 კგ - 1 ტონა გამხმარ ზღვის კომბოსტოში (ლამინარია)). ასევე ცნობილია ბუნებაში თავისუფალი სახით, როგორც მინერალი, მაგრამ ასეთი შემთხვევები ერთეულებია - ვეზუვის თერმული წყალროები და

                                                                     

იოდის ფაზის დიაგრამა: სამმაგი წერტილი 386.65 K (113.5 ° C), 12.1 kPa (0.12 ატმ); კრიტიკული წერტილი 819 K (546 ° C), 11,7 MPa (115 ატმოსფერო) ფაზის წონასწორობის სქემაზე სამმაგი წერტილის ტემპერატურის ქვემოთ მხოლოდ სუბლიმაციის ხაზია. ამიტომ, შედარებით ნელა (კვაზი-სტატიკური) გათბობით ღია სისტემაში, როდესაც გამათბობელიდან მოწოდებული ენერგიის აბსოლუტური ნაწილი იხარჯება ფაზურ გადასვლაზე (სუბლიმაცია) და არა მყარი ფაზის ტემპერატურის ზრდაზე , იოდი ამაღლდება დნობის გარეშე და მაშინვე იქცევა ორთქლებად. ამის საწინააღმდეგოდ, გაგრილებისას იოდი დელიბლიზდება და ქმნის კრისტალებს თხევადი მდგომარეობის გვერდის ავლით. თხევად გარდაქმნაში მყარი იოდი თბება დახურულ ჭურჭელში. ძალიან სწრაფი (არატატიკური) გათბობით, იოდი დნება ღია ჭურჭელშიც კი

 კუნძ. ვულკანოზე (იტალია). ბუნებრივი იოდიდების მარაგი შეფასებულია 15 მლნ ტ., რომლის მარაგის 99 % მდებარეობს ჩილეში და იაპონიაში. ახლა ამ ქვეყნებში მიმდინარეობს იოდის ინტენსიური მოპოვება, მაგალითად, ჩილეს Atacama Minerals აწარმოებს 720 ტ-მდე იოდს წელიწადში. იოდის მინერალებში ყველაზე ცნობილია — ლაუტარიტი Ca(IO₃)₂. იოდის ზოგი მინერალი — იოდობრომიტი Ag(Br, Cl, I), ემბოლიტი Ag(Cl, Br), მაიერსიტი CuI·4AgI.

ნედლეულს იოდის სამრეწველო მიღებისათვის ნავთობიან ქვეყნებში წარმოადგენს ნავთობის ჭაბურღილის წყლები, ეს როდესაც სხვა ნავთობის არ მქონე ქვეყნებში ნედლეულად წყალმცენარეები გამოიყენება, ასევე ჩილეს (ნატრიუმიანი) სელიტრის ხსნარებისაგან

                                                                         

იოდის ორთქლი

ბუნებრივი იოდი შედგება მხოლოდ ერთი იზოტოპისაგან — იოდ-127. გარე ელექტრონული შრის კონფიგურაციაა 5s²p⁵. ნაერთებში ავლენს შემდეგ ჟანგვის ხარისხს −1, 0, +1, +3, +5 და +7 (ვალენტობა I, III, V და VII).

იოდის ნეიტრალური ატომის რადიუსი ტოლია 0,136 ნმ, იონური რაიუსები I⁻, I⁵⁺ და I⁷⁺-თვის ტოლია, შესაბამისად, 0,206; 0,058-0,109; 0,056-0,067 ნმ. იოდის ნეიტრალური ატომის თანმიმდევრული იონიზაციის ენერგია ტოლია, შესაბამისად: 10,45; 19,10; 33 ევ. პოლინგის სკალით იოდის ელექტროუარყოფითობა ტოლია 2,66, იოდი მიეკუთვნება არალითონებს.

იოდი ჩვეულებრივ პირობებში - მყარი მოშაო-რუხი ფერის ნივთიერებაა ლითონური ბზინვარებით და სპეციფიკური სუნით. მის ორთქლს აქვს დამახასიათებელი იისფერი, ისეთივე, როგორც ორგანული არაპოლარული გამხსნელების ხსნარებს, მაგალითად ბენზოლში — რომელიც განსხვავდება პოლარული სპირტის ხსნარებისაგან. იოდი ოთახის ტემპერატურაზე წარმოადგენს მუქი-იისფერ კრისტალებს მცირედი ბზინვარებით. ატმოსფერული წნევის პირობებში გახურებისას ის სუბლიმირდება, და გარდაიქმნება იისფერ ორთქლად; გაცივებისას ორთქლი კრისტალიზირდება, თხევად მდგომარეობაში გადასვლის გარეშე. ამით პრაქტიკულად სარგრებლობენ იოდის გაწმენდისას არააქროლადი მინარევებისაგან

                                                      მედიცინაში

                                                        

ოოდის 5%-იანი ხსნარი სპირტის

იოდის 5-პროცენტიანი სპირტის ხსნარი გამოიყენება დაზიანებული (გახლეჩილი, გაჭრილი ან სხვა სახის დაზიანება) კანის ირგვლივ დეზინფექციისათვის, მაგრამ არ შეიძლება მისი მიღება ორგანიზმში იოდის ნაკლებობის დროს. იოდის შეერთების პროდუქტები კრახმალთან, სხვა მაღალმოლეკულარულ ნაერთებთან (ე.წ. «ლურჯი იოდი» — იოდინოლი, იოქსი, ბეტადინი და სხვა) წარმოადგენენ უფრო სუსტ ანტისეპტიკებს.

ალტერნატიულ (არაოფიციალურ) მედიცინაში მას ფართოდ უკეთებენ რეკლამას, თუმცა მისი გამოყენება ექიმის დანიშვნის გარეშე საფუძველს მოკლებულია.

როგორც ანტისეპტიკს მას უკვე გამოიყენებენ სულ უფრო იშვიათად, იოდის სპიერტის ხსნართან ერთად გამოიყენება ბრილიანტის მწვანე, ფუკორცინი, პიოქტანინი, წყალბადის ზეჟანგის ხსნარებს და სხვას.

კონტრასტული რენტგენოგრაფიაში და კომპიუტერულ ტომოგრაფიაში ფართოდ გამოიყენება იოდშემცველი კონტრასთული პრეპარატები.

ბიოლოგიური როლი იოდი მიეკუთვნება 

მიკროელემენტებს და ყველა ცოცხალ ორგანიზმშია. მისი შემცველობა მცენარეებში დამოკიდებულია მისი ნაერთების არსებობაზე წყალსა და ნიადაგში. ზოგიერთი ზღვის წყალმცენარეები (ზღვის კომბოსტო, ანუ ლამინარია, ფუკუსი და სხვა) აგროვებენ 1 %-მდე იოდს. იოდი შედის ღრუბელის ჩონჩხის ცილებში და ზღვის ჭიებში.

იოდი და ფარისებრი ჯირკვალი

ცხოველებში და ადამიანში იოდი შედის ჰორმონის შემადგენლობაში, რომელსაც გამოიმუშავებს ფარისებრი ჯირკვალი — ტიროქსინი და ტრიიოდტირონინი, რომლებიც მრავალმხრივ ზემოქმედებენ ორგანიზმის ზრდაზე, განვითარებაზე და ნივთიერებათა ცვლაზე.

ადამიანს ორგანიზმში (სხეულის წონა 70 კგ) აქვს 12-20 მგრ იოდი. ადამიანის იოდის დღეღამური მოხმარება განისაზღვრება წლოვანებით, ფიზიოლოგიურ მდგომარეობაზე და სხეულის წონაზე. ნორმალური კომპლექტაციის შუა ხნის ადამიანი იოდის დღეღამური დოზა შეადგენს 0,15 მგრ.^[7]

იოდის არ არსებობა ან მისი უკმარისობა რაციონში (რაც ტიპიურია ზოგიერთი ადგილმდებარეობისათვის) იწვევს დაავადებებს (ენდემური ჩიყვი, კრეტინიზმი, ჰიპოტირეოზი). ამის გამო იმ ადგილებში სადაც იოდის ბუნებრივი დეფიციტია სუფრის მარილში პროფილაქტიკური მიზნით ამატებენ კალიუმის იოდიდს, ნატრიუმის იოდიდს ან კალიუმის იოდატს (იოდირებული მარილი).

იოდის უკმარისობა იწვევს ფარისებრი ჯირკვლის დაავადებას. ასევე იოდის მცირედი უკმარისობისას შეიმჩნევა დაღლილობა, თავის ტკივილი, ხასიათის დაკარგვით, ბუნებრივ სიზარმაცე, ნერვოზულობა და გაღიზიანება; სუსტდება მეხსიერება და ინტელექტი. დროთა განმავლობაში ჩნდება არითმია, იწევს მაღლა არტერიალური წნევა, სისხლში ეცემა გემოგლობინი.

ტოქსიკურობა

იოდი ძლიერი საწამლავია. სასიკვდილო დოზა 3 г. იწვევს თირკმლების, გულ-სიხლძარღვთა სისტემის დაზიანებას. იოდის ორთქლის ჩასუნთქვისას ჩნდება თავის ტკივილები, ხველება, სურდო, შეიძლება იქნეს ფილტვების შეშუპება. თვალის ლორწოვან გარსზე მოხვედრისას ჩნდება ცრემლდენა, თვალის ტკივილი და სიწითლე. შიგნით მოხვედრისას ჩნდება საერთო სისუსტე, თავის ტკივილი, ტემპერატურის მომატება, ღებინება, ფაღარათი, ენაზე მუქი საფარი, გულის ტკივილები და პულსის აჩქარება. ერთი დღის შემდეგ შარდში ჩნდება სისხლი. 2 დღის შემდეგ ჩნდება თირკმლების უკმარისობა და მიოკარდიტი. მკურნალობის გარეშე მოწამლვა შეიძლება სასიკვდილო შედეგით დამთავრდეს.

იოდის ზღვრული დასაშვები კონცენტრაცია წყალში არის 0,125 მგრ/დმ³, ჰაერში 1 მგ/მ³

ფარისებრი ჯირკვლის სისტემა T3 და T4 ჰორმონები

იოდის  - სულ მცირე ნაკლებობაც კი საშიშია ჯამრთელობისთვის. სიცოცხლის განმავლობაში ორგანიზმს სჭირდება სულ 5გ იოდი - 1ჩ/კ დღიური ნორმა - 150მეგ, თუმცა თუ ეს მოკროდოზა ვერ აღწევს ორგანიზმში, მიანიშნებს, რომ წყალი და საკვები არ შეიცავს ამ ელემენტებს.

 ჰორმონები თიროქსინი და თრიოდტირონინი, რ-საც ფარისებეი ჯირკვალი გამოიმუშავებს, ხელს უწყობს ენერგიის წარმოქნას, რ-იც სჭირდება ყველა ორგანიზმს ყველა ორგანოსა და სისტემის მუშაობისთვის, იმისთვის, რომ ეს ჰორმონები უწყვეტად მუსაოდებს, ფარისებრი ჯირკვალი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს იოდით. ამ ელემენტის დეფიციტს  შეიძლება ბევრი სერიოზული პრობლემა გამოიწვიოს. მეხსიერებისა და გინებრივი უნარების დაქვეითება, წონაშიმომატება, კანის სიმშრალე, თმის ცვენა, კბილების დაშლა, ენერგიის უკმარისობა, ორგანიზმში იოდის რაოდენობა ორსულებისთვის, დეფიციტის შემთხვევაში ავადყოფი ბავში გაჩენის დიდი რისკია.

იოდის დეფიციტის აღმოფრვას ხელს უწყობს იოდიზირებული მარილი, იოდით ,დიდარი ზღვის პროდუიქტები, ხურმა, ფეიხოია,მწვანილი და კააკლი, ასევე ზღვის ჰავა, კაკლის უღლის სპირტიანი ნაყენი, ლამინარია, ვირთევზა და მისი ღვიძლი მოლუსკები კრივეტკები, მიდიები.

ცნობისათვის: იოდის დეფიციტს მძმედ განიცდის ბავშვი. სრაფად იღლება, ვერ იმახსოვრებს, უჭირს მეცადინეობა და სხვ.