ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            სიმპატია

სიმპათია არის აღქმა, გაგება და რეაქცია სხვა ცხოვრების ფორმის გასაჭირზე ან საჭიროებაზე.დევიდ ჰიუმის აზრით, ამ სიმპათიურ საზრუნავს განპირობებულია შეხედულების შეცვლა პირადი პერსპექტივიდან სხვა ჯგუფის ან ინდივიდის პერსპექტივაზე, რომელსაც სჭირდება. ჰიუმმა განმარტა, რომ ეს ასეა, რადგან "ყველა ადამიანის გონება მსგავსია მათი გრძნობებითა და მოქმედებებით" და რომ "ერთის მოძრაობა ეცნობება დანარჩენებს", ასე რომ, როდესაც აფექტები ადვილად გადადიან ერთიდან მეორეზე, ისინი იწვევენ შესაბამის მოძრაობებს. 

სიმპათიის გამოცდილების მისაღებად არის სპეციფიკური პირობები, რომლებიც უნდა მოხდეს. ესენია: სუბიექტისადმი ყურადღების მიქცევა, დაჯერება, რომ ადამიანი/ჯგუფი არის საჭიროების მდგომარეობაში და მოცემული სიტუაციის სპეციფიკური მახასიათებლები. ინდივიდმა პირველ რიგში ყურადღება უნდა მიაქციოს პიროვნებას/ჯგუფს. ყურადღების გაფანტვა ძლიერ ზღუდავს ძლიერი ემოციური რეაქციების წარმოქმნის უნარს. ყურადღების გაფანტვის გარეშე ადამიანებს შეუძლიათ დაესწრონ და უპასუხონ სხვადასხვა ემოციურ საკითხს და გამოცდილებას. ყურადღება აადვილებს თანაგრძნობის გამოცდილებას და ბევრ სიტუაციაზე განუყოფელი ყურადღების მიქცევის გარეშე სიმპათიის განცდა შეუძლებელია.

ასევე განიხილება ინდივიდის/ჯგუფის საჭიროება, როგორც სიმპათიის გამოწვევა. საჭიროების სხვადასხვა მდგომარეობა (როგორიცაა აღქმული დაუცველობა ან ტკივილი) მოითხოვს უნიკალურ ადამიანურ რეაქციებს, დაწყებული ყურადღებიდან თანაგრძნობამდე. კიბოთი დაავადებული ადამიანი შესაძლოა უფრო ძლიერი თანაგრძნობის გრძნობა იყოს ვიდრე გაციებული. პირობები, რომლებშიც სიმპათია განიხილება, როგორც შესაბამისი პასუხი, ორგანიზებულია ინდივიდუალურ განსხვავებებსა და სიტუაციურ განსხვავებებად.

ის გზები, რომლითაც ადამიანები ფიქრობენ ადამიანურ ღირსებაზე, ურთიერთდამოკიდებულებაზე და დაუცველობაზე, იწვევს სიმპათიას. ადამიანს, რომელიც, როგორც ჩანს, „იმსახურებს“ დახმარებას, უფრო მეტად დაეხმარებიან. ადამიანთა ურთიერთდამოკიდებულების რწმენა იწვევს სიმპათიურ ქცევას.

ასევე მიჩნეულია, რომ სიმპათია ეფუძნება ძლევამოსილთა დახმარების პრინციპს დაუცველებს (ახალგაზრდები, მოხუცები, ავადმყოფები). ვარაუდობენ, რომ დაუცველთა დახმარების ეს სურვილი გამომდინარეობს ადამიანთა პატერნალისტური ბუნებიდან, რომელშიც ისინი ცდილობენ დაიცვან და დაეხმარონ ბავშვებს და სუსტებს მათ გადარჩენაში. ადამიანები ეხმარებიან სხვებს დედობრივი/მამობრივი ინსტინქტების საფუძველზე, იზრუნონ საკუთარ შვილებზე ან ოჯახზე, როცა მათ სჭირდებათ.

ინდივიდუალური განწყობები, წინა გამოცდილება, სოციალური კავშირები, სიახლე, გამორჩეულობა და სივრცითი სიახლოვე ასევე შეიძლება გავლენა იქონიოს სიმპათიის გამოცდილებაზე. ადამიანები, რომლებიც განიცდიან პოზიტიურ განწყობას და ადამიანები, რომლებსაც აქვთ მსგავსი ცხოვრებისეული გამოცდილება, უფრო მეტად გამოიმუშავებენ სიმპათიას.

სივრცითი სიახლოვე, ან როდესაც ადამიანი ან ჯგუფი გეოგრაფიულად ახლოს არსებობს (როგორიცაა მეზობლები და მოცემული ქვეყნის მოქალაქეები), ისინი უფრო მეტად განიცდიან ერთმანეთის მიმართ სიმპათიას. ანალოგიურად, სოციალური სიახლოვე იგივე ნიმუშს მიჰყვება. გარკვეული ჯგუფების წევრები (მაგ. რასობრივი ჯგუფები) უპირატესობას ანიჭებენ ადამიანებს, რომლებიც ასევე არიან მათი მსგავსი ჯგუფების წევრები. სოციალური სიახლოვე მჭიდროდ არის დაკავშირებული ჯგუფში და ჯგუფურ სტატუსთან. ჯგუფური სტატუსი, ან პიროვნება, რომელიც შედის გარკვეულ სოციალურ ჯგუფში, ასევე განუყოფელია სიმპათიის გამოცდილებისთვის. ორივე ეს პროცესი ემყარება იმ მოსაზრებას, რომ ერთი და იგივე ჯგუფის ადამიანები ურთიერთდაკავშირებულნი არიან და იზიარებენ წარმატებებს და წარუმატებლობას და, შესაბამისად, განიცდიან უფრო მეტ სიმპათიას ერთმანეთის მიმართ, ვიდრე ჯგუფის გარეთ მყოფი წევრების ან სოციალური აუტსაიდერების მიმართ.

ახალი და ემოციურად პროვოცირებადი სიტუაციები ასევე წარმოადგენს ემპათიურ ემოციებს, როგორიცაა სიმპათია. როგორც ჩანს, ადამიანები მიჩვეულნი არიან მოვლენებს, რომლებიც მსგავსია შინაარსით, ემოციების ტიპითა და სიძლიერით. პირველი შემზარავი მოვლენა, რომელიც შეესწრო, გამოიწვევს უფრო დიდ სიმპათიურ პასუხს იმავე საზარელი მოვლენის შემდგომ გამოცდილებასთან შედარებით

❤❤იხ. ვიდეო❤ლევან კაშმაძე - მე მჯერა მოვა დრო Levan Kashmadze - Me mjera mova dro ლამაზი ქართული სიმღერა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет - გერმანელი ფიზიოლოგი, ფიზიკოსი, ფსიქოლოგი  

                      ვილჰელმ ვუნდტი

გერმ. Wilhelm Maximilian Wundt

 (დაიბადა 1832 წელს 16 აგვისტოს, გერმანიაში, ქალაქ ნეკარაუში . გარდაიცვალა 31 აგვისტოს 1920 წელს) იყო გერმანელი ფიზიოლოგი, ფიზიკოსი,ფსიქოლოგი და ფილოსოფოსი, რომელიც ექსპერიმენტული ფსიქოლოგიის მამად არის წოდებული. მედიცინას სწავლობდა ტიუბინჰემისა და ჰაიდელბერგის უნოვრსიტეტებში. გადიოდა წვრთნას ბერლინში ფიზიოლოგიის მამად წოდებულ იოჰანეს მიულერთან

ფიზიოლოგიის მეცნიერად გახდომის შემდეგ, 1855 წლიდან იწყებს მოღვაწეობას ჰაიდელბერგში. ასევე მუშაობს ჰერმან ჰელმჰოლცის ასისტენტად. ენიჭება ექსრაორდინალური პროფესორის წოდება. მის ლექციებს თანდათან ფსიქოლოგიით დაინტერესება ეტყობა და უკვე 1873-1874 წწ გამოდის ''ფიზიოლოგიური ფსიქოლოგიის საფუძვლები''

1875 წლიდან იწყება ლაიფციგის პერიოდი, სადაც ფილოსოფიის კათედრას ხელმძღვანელობდა და ერთ ხანს, ლაიფციგის უნივერსიტეტის რექტორიც იყო. 1879 წელს აარსებს პირველ ფსიქოლოგიურ ლაბორატორიას. 80-ანი წლები მისი ფილოსოფიური მოღვაწეობის პერიოდია. მისი ნაშრომები იბეჭდება ,1881 წელს მის მიერვე დაარსებულ, ჟურნალში ''ფსიქოლოგიური კვლევები''.

ვუნდტი გამოყოფს ფიზიოლოგიურ ფსიქოლოგიას(_ ერთიანდება მარტივი ფსიქიკური პროცესები, რომლებიც ექსპერიმენტულ კვლევას ექვემდებარება) და ხალხთა ფსიქოლოგია(_ერთიანდება მაღალი ფსიქიკური პროცესები, რომელთა გაგება ენის, კულტურის, ტრადიციების შესწავლით არის შესაძლებელი).

ვუნდტი მიიჩნევდა, რომ ფსიქოლოგია დამოუკიდებელი მეცნიერებაა, უშუალო გამოცდილების შესახებ, რომელმაც უნდა გადაჭრას შემდეგი ამოცანები

იხ. ვიდეო - Фундаментальная психология. № 10. Вильгельм Вундт. Психология без души

რა ელემენტებისგან შედგება ყოველი ფსიქიკური მოვლენა

რთული ფსიქიკური მოვლენა, თვითდაკვირვების მეთოდით, შეიძლება დაიყოს შეგრძნებებად და მარტივ გრძნობებად. შეგრძნებებს ახასიათებთ ინტენსივობა და დისპარატულობა.გამოყოფს შეგრძნებათა 8 სახეს: სინათლის, ბგერის, სუნის, გემოს, დაწოლვის,ტემპერატურის, ტკივილის და ორგანული შეგრძნებები. მარტივ გრძნობებში გამოყოფს: აღგზნება-დამშვიდებას,სიამოვნება-უსიამოვნებას და დაძაბვა-შეკავებას, რომლებიც ემოციათა სამგანზომილებიან სივრცეს ქმნიან.

რა კავშირია ელემენტებს შორის

ფსიქიკის ელემენტები გარკვეულ შენაერთებს ქმნიან.თუ ამ შენაერთში შეგრძნებები სჭარბობს ეს წარმოდგენაა, სადაც ელემენტები პასიურად კი არ ერთიანდებიან, არამედ ახალ თვისებებსაც იძენენ. მარტივ გრძნობათა გაერთიანებით კი მიიღება სრულიად ახალი ემოცია, სადაც გრძნობათა გამოდიფერენცირება შეუძლებელია.ამას ვუნდტი ემოციურ მდგომარეობათა ერთიანობას უწოდებს. ელემენთტა შორის კავშირი მყარდება ასოციაციის და აპერცეფციის საშუალებით.

ასოციაცია

ასოციაციის დროს ელემენტთა შორის კავშირის დამყარება გაუცნობიერებლად ხდება. გამოიყოფა სამი ფორმა: შერწყმა_ერთი მოდალობის ელემენტების გაერთიანება, ასიმილაცია_ძველი და ახალი შთაბეჭდილებების შერევა, კომპლიკაცია_სხვადასხვა მოდალობის გრძნობათა გაერთიანება ერთი საგნის აღქმაში(მგ. ვაშლი-ფერის, ზომის, ფორმის... გაერთიანებით)

აპერცეფცია

ცნობიერებაში შინაარსები გვხვდება პერცეფციის ან აპერცეფციის სახით. ეს უკანასკნელი ცნობიერების შინაარსებისადმი ყურადღების მიპყრობას და ისეთი ოპერაციების მიმდინარეობას გულისხმობს, როგორიცაა ანალიზი, სინთეზი, მსჯელობა.

კანონები,რომლებიც ცნობიერების ფენომენებს შორის კავშირის უზრუნველყოფს

ვუნდტი უარყოფს ფსიქიკის სუბსტანციურობას და ამ კონტექსტში აყალიბებს სულის აქტუალობის პრინციპს,რომლის თანახმადაც სული მუდმივად ცვალებადი აქტიობაა, ის აქ და ამჟამად განიცდება და პასიურობის და სტატიკურობის ოპოზიციაა. ვუნდტი გამოყოფს ფსიქიკური კაუზალობის 3 კანონს: ფსიქიკური რეზულტანტობის კანონი(_ცალკეულის შეერთებით თვისობრივად ახალი კოვლენა იქმნება, ფსიქიკურ მიმართებათა კანონი(_ყოველი კერძო ფსიქიკური მოვლენა მნიშვნელობას იძენს იმის მიხადვით თუ რა მიმართებაში იმყოფება სხვა მოვლენებთან) და კონტრასტის კანონი(_გარკვეულ პირობებში ურთიერთსაწინააღმდეგო მოვლენები აძლიერებენ ერთმანეთს)

იხ. ვიდეო. - Psychology and Wilhelm Wundt (An Introduction to Psychology)

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -   ჩვენ ვიკლევთ კაცობრიობის აზროვნების პროცესს, რათა მეტად გავიგოთ ადამიანის ბუნება და მისი არსი....

                       კრეაციონიზმი

                                             

           გუსტავ დორე. სამყაროს შექმნა. გუსტავ დორის წიგნიდან "ბიბლია გრავიურებში" 

 რელიგიური რწმენა, რომელიც ითვალისწინებს იმას, რომ სამყარო და სიცოცხლე შეიქმნა ისე, როგორც გადმოცემულია რელიგიურ წიგნებში. წიგნი დაბადებისას თანახმად, ღმერთმა სამყარო შექმნა არაფრისგან. სხვა რელიგიებს სხვანაირი წარმოდგენები აქვთ სამყაროს შექმნაზე.

კრეაციონიზმისკენ მიმდევრობა დაიწყო XIX საუკუნეში, როდესაც ფუნდამენტალისტი პროტესტანტები დაუპირისპირდნენ მეცნიერებს, რომლებმაც წინ წამოჭიმეს ევოლუციის და გეოლოგიის თეორიები.

XX საუკუნეში, კრეაციონისტული მოძრაობები დაიწყო ისლამსა და იუდაიზმში.

კრეაციონისტებს არ სჯერათ, რომ ყველაფერი ცოცხალი პრიმიტიული ორგანიზმისგან წამოვიდა და ნელ-ნელა დროის მონაკვეთში იზრდებოდა და ყალიბდებოდა. ისინი ფიქრობენ, რომ ერთი ფორმიდან ცოცხალი ორგანიზმი მეორედ ვერ გადაიქცევა. მაგრამ მათ ბიოლოგები და პალეონტოლოგები ეწინააღმდეგებიან. ისინი ამტკიცებენ, რომ ნამარხი ნაშთები არიან ძალიან განსხვავებულნი იმისგან რაც ოდესღაც იყო და ფიქრობენ, რომ ნაშთები დროთა განმავლობაში შეიცვლება.

ფილოლოგებმა და ანთროპოლოგებმა, რომლებიც სწავლობენ მონადირე-შემგროვებელთა საზოგადოებებს, იციან მყვინთავის მითი - მითი დედამიწისა და ცოცხალი არსებების წარმოშობის შესახებ, დაახლოებით 15 ათასი წლის, გავრცელებული ჩრდილოეთ ევრაზიისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ყველა იმდროინდელ ხალხში, რომელიც ჯერ კიდევ ექსკლუზიურად არის გადმოცემული. კაციდან კაცამდე. ამ მითის არსი: ადრე იყო მხოლოდ წყალი, რომელშიც ცხოველები ცხოვრობდნენ (მათი სახეობები განსხვავდება სხვადასხვა ხალხში: იხვები, გედები, ლომები, მუშკრატები, თახვები, კიბო და სხვები, ყველა ასეთი ცხოველი იყო მყვინთავები), მათ შორის იყო წარმატებული მყვინთავი. რომელიც ოდესღაც მიწასთან ერთად ამოვიდა და ამ მიწიდან მიწა გაჩნდა და ცოცხალმა არსებებმა დაიწყეს ხმელეთზე ცხოვრება.

ფერმერებისა და პასტორალისტების გვიანდელ იდეებში უკვე არის რაღაც ძალიან დიდი არსება, რომელიც მიზანმიმართულად თუ არა, ქმნიდა ადამიანებს. მაგალითად, ძველ ჩინურ მითში პან-გუს გარდაცვალების შემდეგ სხეულის ნაწილებიდან გამოჩნდნენ მზე, მთვარე, ვარსკვლავები, ქარი, ნიადაგი, მთები, მდინარეები, გზები, წვიმა და ა.შ. რომ ცხოვრობდა მის სხეულზე.

იხ. ვიდეო - Станислав Дробышевский против креационизма // Наука против - «Наука против» с Никитой Рудаковым — программа, где мы развенчиваем антинаучные мифы вместе с известными учеными. Гость этого выпуска — антрополог Станислав Дробышевский.

მე-18 საუკუნეში კრეაციონიზმი განიხილებოდა, როგორც მეცნიერება. ჟორჟ ლეოპოლდ კუვიერმა, პალეონტოლოგიის ერთ-ერთმა ფუძემდებელმა, პლანეტის შექმნის ბიბლიურ ვერსიაში მეცნიერული მონაცემები გამოიყენა. ჟან ბატისტ ლამარკი მკაცრად იცავდა სამყაროს შექმნის ბიბლიურ კონცეფციას და უარყოფდა ცოცხალი ორგანიზმების ცვალებადობას, გარდა მცირე ცვლილებებისა. მე-19 საუკუნისთვის ეს შეხედულებები გააკრიტიკეს, როგორც არ შეესაბამება მეცნიერულ მონაცემებს. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების განვითარებასთან ერთად, სამყაროს რელიგიური სურათი უკანა პლანზე გაქრა და ადგილი დაუთმო სამეცნიეროს. XX საუკუნის პირველ ნახევარში მორწმუნე ფილოსოფოსები და ქრისტიანული ეკლესია ცდილობდნენ რელიგიის ჰარმონიზაციას საზოგადოებაში ცვალებად მსოფლმხედველობასთან. პიერ ტეილჰარდ დე შარდენმა დაწერა წიგნი "ადამიანის ფენომენი" (ფრანგ. Le Phénomène humain), რომელშიც ის ამტკიცებდა, რომ ღმერთმა შექმნა დედამიწა და ცოცხალი არსებები და შემდეგ დაიწყო ევოლუცია, რომლის დასასრულს წარმოიქმნება ნოოსფერო. ამავდროულად, მსგავსი იდეები, მხოლოდ ღმერთის ხსენების გარეშე, გამოაქვეყნეს მეცნიერებმა, კერძოდ, ვ.ი. ვერნადსკიმ. 1950 წელს რომის პაპმა პიუს XII-მ გამოსცა bull Humani generis (ინგლისური) რუსული, რომელშიც მან წამოაყენა თეილჰარდ დე შარდენის მსგავსი იდეები. ასე რომ, ევოლუციის თეორია შედიოდა სამყაროს შექმნის კათოლიკურ კონცეფციაში. 1932 წელს დიდ ბრიტანეთში დაარსდა "პროტესტის მოძრაობა ევოლუციის წინააღმდეგ", რომლის მიზანი იყო ევოლუციური სწავლების სიცრუისა და სამყაროს ბიბლიური სურათის ჭეშმარიტების დამადასტურებელი "მეცნიერული" ინფორმაციისა და ფაქტების გავრცელება. 1970 წლისთვის აქტიური წევრების რაოდენობამ 850 ადამიანს მიაღწია. 1972 წელს გაერთიანებულ სამეფოში ჩამოყალიბდა ნიუტონის სამეცნიერო ასოციაცია . შეერთებულ შტატებში საკმაოდ გავლენიანმა კრეაციონისტულმა ორგანიზაციებმა მოახერხეს რამდენიმე შტატის საჯარო სკოლებში ევოლუციური ბიოლოგიის სწავლების დროებითი აკრძალვის მიღწევა და 1960-იანი წლების შუა პერიოდიდან "ახალგაზრდა დედამიწის კრეაციონიზმის" აქტივისტებმა დაიწყეს "სამეცნიერო" დანერგვის ძიება. კრეაციონიზმი“ სასკოლო სასწავლო გეგმაში . 1975 წელს სკოლაში სუფთა კრეაციონიზმის სწავლება არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა სასამართლოს გადაწყვეტილებით დენიელ უოტერსის წინააღმდეგ, რამაც გამოიწვია სახელი შეცვალა "შემოქმედების მეცნიერებაზე", ხოლო 1987 წელს მისი აკრძალვის შემდეგ ("ედვარდსი აგიარდის წინააღმდეგ" ), „ინტელექტუალური დიზაინის“ შესახებ, რომელიც კვლავ სასამართლო წესით აიკრძალა უკვე 2005 წელს („Kitzmiller v. Dover trial“). მე-20 საუკუნის ბოლოს კრეაციონიზმი ბიზნესად იქცა. მაგალითად, Discovery Institute-ის წლიური ბრუნვა იყო დაახლოებით $5.7 მილიონი 2016 წელს. 1992 წლიდან თურქეთში ფუნქციონირებს სტამბულის სამეცნიერო კვლევების ფონდი (BAV), რომელიც ცნობილია თავისი ფართო საგამომცემლო საქმიანობით. 2007 წლის თებერვალში ფონდმა წარმოადგინა 770 გვერდიანი ილუსტრირებული სახელმძღვანელო „შექმნის ატლასი“, რომელიც უფასოდ გაეგზავნა მეცნიერებსა და სკოლებს დიდ ბრიტანეთში, სკანდინავიაში, საფრანგეთსა და თურქეთში მათ ენებზე. წიგნი „მეცნიერული“ თეორიების გარდა, მსოფლმხედველობის საკითხებს ეხება. ამრიგად, წიგნის ავტორები კომუნიზმში, ნაციზმსა და ისლამურ რადიკალიზმში ადანაშაულებენ ევოლუციის თეორიას. დარვინიზმი ერთადერთი ფილოსოფიაა

იხ. ვიდეო იდეოლოგიათა ბრძოლა: ევოლუცია თუ კრეაციონიზმი - ფილმი შეეხება სიცოცხლის მრავალფეროვნების წარმოშობას.სადაც განხილულია ევოლუციური თეორია, რომელიც შედარებულია რელიგიურ კოსმოგონიასთან. ფილმი შეიცავს რელიგიის კრიტიკას, რის გამოც შესაძლოა მიუღებელი აღმოჩნდეს ზოგიერთი ადამიანისათვის.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            ინუიტები

ინუტი გოგონა

 (Inuit, ინუკტ. ᐃᓄᐃᑦ) — ჩრდილოეთ კანადის მკვიდრი ხალხი. 1999 წელს კანადის მთავრობამ ჩრდილო-დასავლეთ ტერიტორიების ნაწილი ინუიტების ტერიტორიად გამოაცხადა, რითაც ინუიტებს ის მიწები დაუბრუნა, რომელიც მათ ახალმოსახლეებმა წაართვეს. ახალ ტერიტორიას ნუნავუტი ეწოდა, რაც ინუკიტუტზე ანუ ინუიტების ენაზე „ჩვენს მიწას“ ნიშნავს.

ინუიტები ტრადიციებს დღესაც ინარჩუნებენ: ლაპარაკობენ ინუკიტიტუტზე, საკვებს ნადირობით მოიპოვებენ და ხისა და ძვლისგან სხვადასხვა ფიგურასა და საგანს ჭრიან. იყენებენ თანამედროვე ტექნოლოგიებსაც: თოვლმავლებს, ტელეფონებსა და კომპიუტერებს.

ინუიტები არის სამი ძირძველი ჯგუფიდან ერთ-ერთი (ინდიელების და მეტების გარდა), რომლებიც კანადის კონსტიტუციით არის აღიარებული, როგორც გამორჩეული ხალხი უნიკალური ისტორიით, ენით, კულტურული პრაქტიკით და სულიერი რწმენით.

ინუიტების დნმ-ის კვლევამ აჩვენა, რომ მამაკაცების 80%-ს აქვს Y-ქრომოსომული ჰაპლოჯგუფი Q, 11,7%-ს აქვს R1 ჰაპლოჯგუფი და 8,3% ეკუთვნის სხვა ჰაპლოჯგუფებს . 18 ინუიტის გენომის ანალიზმა აჩვენა, რომ გრენლანდიის ესკიმოსებმა განიცადეს ბოთლის ეფექტის შედეგები 20 ათასი წლის წინ, მოსახლეობის კრიტიკული შემცირების გამო. 

იხ. ვიდეო - Почему инуиты едят тюленей? // Kzysztof Gonciarz на русском

ინუიტი, ინუკტიტუტების ენიდან თარგმნილი, ნიშნავს "ხალხს", ეს სახელი ეხება კანადის ესკიმოსებს  ან ამერიკელ ესკიმოსებს, რომლებიც ცხოვრობენ ჩრდილოეთ ამერიკის არქტიკულ სანაპიროზე. იგი წარმოიშვა თვითსახელიდან, რომელიც დაფიქსირდა ხალხის უფრო „მიმზიდველი და ორიგინალური“ დასახელებისთვის მოძრაობის შედეგად, ასე რომ, 1970 წელს, ჩრდილოეთ კვებეკის საბჭოზე, ესკიმოსების წარმომადგენლებმა თავიანთ ხალხს სახელი „ინუიტი“ მიანიჭეს. ინუიტებში ასევე შედიან გრენლანდიის მკვიდრი მოსახლეობა, კალაალიტები, ასევე ჩუკოტკას აღმოსავლეთ რეგიონების დაახლოებით 2000 მკვიდრი. 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ლეიფ ერიქსონი

ლეიფ ერიქსონის ძეგლი მინესოტის ქალაქ სენტ-პოლში.

 (ისლ. Leifur Eiriksson; დ. დაახლ. 970 — გ. დაახლ. 1020) — სკანდინავიელი მეზღვაური და გრენლანდიის მმართველი. გრენლანდიის აღმომჩენი ვიკინგის ერიკ წითურის შვილი და თორვალდ ალვალდსონის შვილიშვილი. შესაძლოა იყო პირველი ევროპელი, რომელმაც ქრისტეფორე კოლუმბამდე ხუთი საუკუნით ადრე ფეხი დადგა ჩრდილოეთ ამერიკაში.

ლეიფ ერიქსონის ლაშქრობების შესახებ ცნობილი გახდა ისეთი მანუსკრიპტებით, როგორიცაა: „საგა ერიკ წითურზე“ და „გრელანდიელების საგა“. მათი სანდოობა დაადასტურა XX საუკუნის განმავლობაში ამერიკაში ჩატარებულმა არქეოლოგიურმა გათხრებმ

ლეიფ ერიქსონი დაიბადა ისლანდიაში, ნორვეგიული წარმოშობის ისლანდიელი ვიკინგის ერიკ წითურის ოჯახში. 982 წელს ერიკ წითურის ოჯახი იძულებული იყო მიეტოვებინა ისლანდია და დასახლებულიყვნენ გრენლანდიაში დაარსებულ ახალ კოლონიაში. ლეიფ ერიქსონს ჰყავდა ორი ძმა, თორვალდი და თორსტეინი და ერთი და – ფრეიდისი. დაქორწინებული იყო თორგუნზე, რომელთანაც შეეძინა ერთი ვაჟი თორკელ ლეიფსსონი.

სანამ საზღვაო ლაშქრობას დაიწყებდა, მოაწყო სავაჭრო ექსპედიცია ნორვეგიაში. ნორვეგიიდან დაბრუნების შემდეგ შეხვდა ბიარნი ჰერიუფსსონს, რომელმაც უამბო, რომ დასავლეთით ცურვისას შეამჩნია ხმელეთის ნაწილის კონტურები. ლეიფი დაინტერესდა ამ ინფორმაციით და გადაწყვიტა შეესწავლა ახალი მიწა.

დაახლოებით 1000 წელს ლეიფ ერიქსონმა 35 ადამიანთან ერთად დაიწყო საზღვაო ლაშქრობა ახალი მიწისაკენ. მათ აღმოაჩინეს ჩრდილოეთ ამერიკის სანაპიროს სამი რეგიონი ჰელულანდი (სავარაუდოდ ბაფინის მიწა), მარკლანდი (სავარაუდოდ ლაბრადორი) და ვინლანდი (სავარაუდოდ ნიუფაუნდლენდის სანაპიროები, დღევანდელი ლ’ანს-ო-მედოუზიის მახლობლად), რომელსაც სახელი უწოდეს აღნიშნულ ტერიტორიაზე ვენახის დიდი პლანტაციების არსებობის მიხედვით.

ამერიკის აღმოჩენა

დაბრუნების შემდეგ ლეიფი გრენლანდიაში შეხვდა ნორვეგიელს, სახელად ბჟარნი ჰერჯულფსონს, რომელმაც თქვა, რომ მან დაინახა სხვა მიწის მონახაზი დასავლეთში, ზღვამდე. ლეიფი დაინტერესდა ამ ამბით და გადაწყვიტა ახალი მიწების შესწავლა.

დაახლოებით 1000 წელს ლეიფ ერიქსონმა 35 კაციანი ეკიპაჟით დასავლეთისკენ გაცურა ბჟარნიდან ნაყიდი გემით. მათ აღმოაჩინეს ამერიკის სანაპიროების სამი რეგიონი: ჰელულანდი (ალბათ ბაფინის კუნძული), მარკლანდი (სავარაუდოდ ლაბრადორის ნახევარკუნძული) და ვინლანდი, რომელმაც თავისი სახელი მიიღო იქ მზარდი ვაზის დიდი რაოდენობით (შესაძლოა ეს იყო ნიუფაუნდლენდის სანაპირო თანამედროვე ქალაქთან ახლოს. L'Ans- o-Meadows). იქვე დაარსდა რამდენიმე დასახლება, სადაც ვიკინგები ზამთარში რჩებოდნენ.

გრენლანდიაში დაბრუნების შემდეგ ლეიფმა გემი მისცა ძმას თორვალდს, რომელიც სანაცვლოდ გაემგზავრა ვინლანდის შესასწავლად. თორვალდის ექსპედიცია წარუმატებელი აღმოჩნდა: სკანდინავიელები შეხვდნენ "სკრელინგებს" - ჩრდილოეთ ამერიკის ინდიელებს, ტორვალდი კი შეტაკებაში დაიღუპა.

ისლანდიური ლეგენდების თანახმად, ერიკმა და ლეიფმა თავიანთი კამპანიები ბრმად კი არ გააკეთეს, არამედ იმ თვითმხილველების ისტორიებზე დაყრდნობით, როგორიცაა ბჟარნი, რომლებმაც ჰორიზონტზე უცნობი მიწები დაინახეს. ამრიგად, გარკვეული გაგებით, ამერიკა აღმოაჩინეს ჯერ კიდევ 1000 წლამდე. თუმცა, სწორედ ლეიფმა პირველად მოაწყო სრულფასოვანი ექსპედიცია ვინლანდის სანაპიროზე, დაარქვა მას სახელი, დაეშვა სანაპიროზე და კოლონიზაციაც კი სცადა. ლეიფისა და მისი ხალხის მოთხრობების მიხედვით, რომლებიც საფუძვლად დაედო სკანდინავიურ "ერიკ წითელის საგას" და "გრენლანდიელთა საგას", შედგენილია ვინლანდის პირველი რუქები. 

იხ. ვიდეო Leif Eriksson - The First European in North America - Thanks to a rhyme learned in grade school, many people believe that Columbus first discovered America in 1492. But this Viking Cruises® video chronicles how, nearly 500 years before the Italian explorer sailed the ocean blue, a 25-year-old Norse navigator named Leif Eriksson and a crew of 35 men set sail to explore the seas west of Greenland. When Eriksson arrived on the shores of what he called “Vinland,” he became the first European to set foot in North America. Narrated by Viking Cruises Sr. Vice President Karine Hagen, this short film traces Eriksson’s history and his voyage into immortality. The son of intrepid Viking explorer Erik the Red, Eriksson led the historic journey from Greenland to North America through uncharted waters without a compass. Although the discovery was celebrated for centuries in Norse legend and stories, many doubted the accuracy of those accounts. Doubts about Eriksson’s discovery were finally dispelled in 1960, when modern-day explorers Helge and Anne Ingstad identified a Norse settlement located at the northern tip of Newfoundland that dates back to the exact time of Eriksson’s voyage. In the United States, the achievement of the Viking explorer with adventure and exploration in his blood is commemorated every year on October 9th. At Viking Cruises, we cherish our Viking heritage and connection to seafaring visionaries like Leif Eriksson.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

          ლაბრადორის ნახევარკუნძული

ვრცელი ნახევარკუნძული ჩრდილოეთ ამერიკაში, კანადის აღმოსავლეთ ნაწილში. დასავლეთით მას ერტყმის ჰუდსონის ყურე, ჩრდილოეთით — ჰუდსონის სრუტე, აღმოსავლეთით — ლაბრადორის ზღვა და სამხრეთ-აღმოსავლეთით — წმინდა ლავრენტის ყურე.

ნახევარკუნძულის ფართობი შეადგენს 1 400 000 კმ²-ს, მოსახლეობა კი 150 000 ადამიანს (2006).

1499 წელს, მეფე მანუელ I-მა, ჟუან ფერნანდეს ლავრადორს მისცა უფლლება, გამოეკვლია ეს ტერიტორია, მიუხედავად იმისა, რომ ამის უფლებას მას ტორდესილასის ხელშეკრულება არ აძლევდა. სწორედ მის პატივსაცემად ჰქვია ნახევარკუნძულს ეს სახელი.

ზოგიერთი წყაროს თანახმად, ნახევარკუნძულს სახელი ეწოდა პორტუგალიელი ნავიგატორისა და მკვლევარის ლავრადურა ჟოაო ფერნენდესის პატივსაცემად, რომელმაც აღწერა გრენლანდიის სანაპირო და ჩრდილოეთ ამერიკის ჩრდილო-აღმოსავლეთი 1498 წელს. სხვა წყაროების მიხედვით მას 1500 წელს პორტუგალიელმა ნავიგატორმა გასპარ კორტე რეალმა უწოდა "Terra do Lavrador" - "გუთნის მიწა" . 

დასახლებულია ძირითადად სანაპიროთი. ძირითადი დასახლებებია ლაბრადორი სიტი (ნიუფაუნდლენდი და ლაბრადორი), სექტ-ილსი, შეფერვილი (ორივე კვებეკი).

მიმდინარეობს რკინის მადნის მოპოვება. მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი მადნის შემცველი ზონა გადის ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ. განვითარებულია ჰიდროელექტრო რესურსების გამოყენება: აშენდა დიდი ჰიდროელექტროსადგურები ჩერჩილზე, ლა გრანდზე შენაკადებით, მანიკუაგანისა და უტარდის მდინარეებით.

ბეწვის ვაჭრობა (კვერნა, მელა, ფოცხვერი, მუშკრატი) და მეთევზეობა. ვალუსებზე და სელაპებზე ნადირობა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ნახევარკუნძულის მკვიდრი მოსახლეობის ტრადიციული ცხოვრების წესის შენარჩუნებაში

იხ. ვიდეო - США - Канада. Фильм 47. Столица провинции Ньюфаундленд и Лабрадор

Переправился на пароме из Новой Шотландии на остров Ньюфаундленд и отправился смотреть столицу самой восточной  провинции Канады. Об этом отснял видео, где рассказал об этой провинции и столице.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

          არმან ჟან დიუ პლესი რიშელიე

 (ფრანგ. Armand-Jean du Plessis), ჰერცოგი რიშელიე (ფრანგ. duc de Richelieu); დ. 9 სექტემბერი, 1585, პარიზი — გ. 4 დეკემბერი, 1642, იქვე), ფართოდ ცნობილი როგორც კარდინალი რიშელიე (ფრანგ. Cardinal de Richelieu^[12][13][14]) — ფრანგი სასულიერო პირი და სახელმწიფო მოღვაწე.

რიშელიემ მიიღო რომის კათოლიკური ეკლესიის ეპისკოპოსის სასულიერო წოდება 1607 წელს, ხოლო საფრანგეთის საგარეო მდივნდად 1616 წელს დაინიშა. რიშელიეს გავლენა მალევე გაიზარდა როგორც კათოლიკური ეკლესიის შიგნით, ასევე საფრანგეთში - 1622 წელს ის გახდა კარდინალი, ხოლო ლუი XIII „სამართლიანმა“ იგი 1624 წელს საფრანგეთის მთავარ მინისტრად დანიშნა. ამ თანამდებობას რიშელიე ინარჩუნებდა სიცოცხლის ბოლომდე, ხოლო მის შემდეგ იგი დაიკავა კარდინალმა მაზარინიმ, რომლის კარიერაში რიშელიემ გადამწყვეტი როლი ითამაშა.

კარდინალ რიშელიეს თანამედროვეები ხშირად მოიხსენიებდნენ, როგორც მეფის „პირველ“ ან „მთავარ“ მინისტრს. მისი საქმიანობის ძირითადი მიზანი სამეფო ძალაუფლების კონსოლიდაცია და საფრანგეთის შიგნით არსებული სხვადასხვა ფრაქციების შესუსება იყო. არისტოკრატიის უფლებების შეზღუდვის შედეგად რიშელიემ გადააქცია საფრანგეთი ძლიერ, ცენტრალიზებულ სახელმწიფოდ. მისი საგარეო პოლიტიკის მთავარი ამოცანა იყო ევროპაში ავსტრიელი და ესპანელი ჰაბსბურგების ძალაუფლების დაბალანსება და ოცდაათწლიანი ომში საფრანგეთის დომინისრების უზრუნველყოფა. რომის კათოლიკური ეკლესიის კარდინალის წოდების მიუხედავად, რიშელიე არ ერიდებოდა ალიანსების შექმნას პროტესტანტ მმართველებთან საკუთარი მიზნების მისაღწევად. მიუხედავად უზარმაზარი პოლიტიკური ძალაუფლებისა, რიშელიე იყო დამოკიდებული მეფის მხარდაჭერაზეც - რაზეც მეტყველებს „გასულელებულთა დღის“ (ფრანგ. Jour des Dupes) მოვლენები.

რიშელიე ასევე უთმობდა ბევრ დროს საფრანგეთში განათლების გაუმჯობესებას - პარიზის უნივერსიტეტის კურსდამთავრებული და სორბონას კოლეჯის დირექტორი, მას მიუძღვის გადამწყვეტი წვლილი ამ უნივერსიტეტის განახლებასა და მისი მნიშვნელობის გაზრდაში და იყო საფრანგეთის აკადემიის დამფუძნებელი. რიშელიე ასევე ცნობილია საკუთარი ზედმეტსახელით - წითელი უწმინდესობა (ფრანგ. l'Éminence rouge), რაც კარდინალის სამოსის წითელი ფერისა და კარდინალისადმი ტრადიციული მიმართვიდან მომდინარეობდა. რიშელიემ ითამაშა გადამწყვეტი როლი სამიუელ შამპლენისა და დევიდ კერკის დაპირისპირებაში, რომელიც მან დაასრულა სენ ჟერმენ ენ ლეს 1632 წლის ხელშეკრულებით, რომლის შედეგადაც მან დაუბრუნა საფრანგეთს კვებეკი, რომელიც დღემდე რჩება ჩრდილოეთ ამერიკის ფრანკოფონული კულტურის უმნიშვნელოვანეს ცენტრად.

რიშელიე არის არაერთი მხატვრული ნაწარმოების პერსონაჟი, რომელთა შორის ყველაზე ცნობილია ალექსანდრ დიუმას 1844 წლის სამი მუშკეტერი და მისი უამრავი ადაპტაცია.

იხ. ვიდეო - რიშელიე, ლუი XIV

არმან ჟან დიუ პლესი დაიბადა პარიზში. იგი იყო დიუ პლესის ოჯახის ხუთიდან მეოთხე შვილი და უმცროსი მესამე ვაჟი. ბავშვობიდან სიცოცხლის ბოლომდე გამოირჩეოდა სუსტი ჯანმრთელობით. მისი ოჯახი მიეკუთვნებოდა პუატუს მცირე არისტოკრატიას. მისი მამა, ფრანსუა დიუ პლესი, ენდრი და ლუარას რიშელიეს სინიორი, იყო ჯარისკაცი და სამეფო კარის მოღვაწე, რომელიც საფრანგეთის დიდი პროვოსტის თანამდებობაზე მსახურობდა არმანის დედა, სუზანა დელა პორტე, იყო ცნობილი იურისტის შვილი. როდესაც არმანი ხუთი წლის იყო, მამამისი დაიღუპა საფრანგეთის რელიგიური ომების დროს, ხოლო ჯახი დიდ ვალში აღმოჩნდა.  სამეფო გრანტის დახმარებით ოჯახი გადაურჩა ფინანსურ სირთულეებს და შეძლო ცხრა წლის არმანის გაგზავნა ნავარას კოლეჯში, სადაც მან ფილოსოფიის შესწავლა დაიწყო მალევე მან დაიწყო მზადება სამხედრო კარიერისთვის.

რელიგიის ომებში რიშელიეს ოჯახისთვის მადლობის გადახდის მიზნით, საფრანგეთის მეფე ანრი III ვალუამ გადასცა ოჯახს ლუსონის საეპისკოპოსო კათედრა.  საეპისკოპოსოს შემოსავლების უდიდეს ნაწილს ოჯახი იყენებდა საკუთარი მიზნებისთვის, რითაც იყო უკმაყოფილო ადგილობრივი სასულიერო პირები, რომლებიც მოითხოვდნენ შემოსავლის უფრო დიდი ნაწილის დახარჯვას რელიგიური დანიშნულებით. საეპისკოპოსოს შემოსავლის შენარჩუნების მიზნით არმანის დედამ გადაწყვიტა მეორე ძმისთვის - ალფონსისთვის - ლუსონის ეპისკოპოსის წოდების მიღება.  ალფონსი, რომელსაც არ სურდა საეპისკოპოსო თანამდებობა, გახდა კარტეზიანელი ბერი. 

1606 წელს ანრი IV-ემ წარადგინა არმანი ლუსენის ეპისკოპოსად. არმანის ასაკის გამო, რომელიც კანონიკურ მინიმალურ ასაკზე ნაკლები იყო, მას მოუწია ნებართვისთვის რომში, პაპ პავლე V-სთან, ჩასვლა. 1608 წელს, რომიდან დაბრუნების შემდეგ, არმანმა შეიძინა რეფორმატორის რეპუტაცია, რადგანაც გახდა პირველი ეპისკოპოსი საფრანგეთში, რომელმაც ტრიენტის საეკლესიო კრებით გათვალისწინებული ინსტიტუციური რეფორმები გაატარა.

ამავე დროს არმანმა გაიცნო ფრანსუა ლეკლერკ დიუ ტრემბლე, (ცნობილი როგორც ფრანგ. "Père Joseph"" ან „მამა ჟოზეფი“), კაპუცინელი ბერი, რომელიც არმანის უახლოესი მეგობარი გახდა. მოგვიანებით, კარდინალ რიშელიესთან სიახლოვისა და საკუთარი სამოსის ფერის გამო, მან შეიძინა ზედმეტსახელი რუხი უწმინდესობა (ფრანგ. L'éminence grise). მოგვიანებით მან, როგორც კარდინალ რიშელიეს ნდობით აღჭურვილმა პირმა, მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა არაერთ დიპლომატიურ მოლაპარაკებაში.

იხ. ვიდეო - აბსოლუტიზმი: რიშელიე, მაზარინი, ლუი XIV