საქართველოს ეროვნული ბანკი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

            საქართველოს ეროვნული ბანკი

საქართველოს ეროვნული ბანკი — საქართველოს ცენტრალური ბანკი. კანონი საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ მიღებული იქნა 1991 წლის 2 აგვისტოს პირველი მოწვევის უზენაესი საბჭოს მიერ.

საქართველოს ეროვნული ბანკი წარმოადგენს საქართველოს ცენტრალურ ბანკს და მისი სტატუსი განსაზღვრულია ქვეყნის კონსტიტუციით. ეროვნული ბანკის საქმიანობის უმთავრესი მიზანია ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა.

პირველი ცენტრალური ბანკი საქართველოში 1919 წელს შეიქმნა. იგი დღევანდელი სახით, როგორც დამოუკიდებელი საქართველოს ცენტრალური ბანკი, 1991 წლიდან არსებობს.

საქართველოს ეროვნული ბანკი, საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით, დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში და საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენლებს არ აქვთ მის საქმიანობაში ჩარევის უფლება. საქართველოს ეროვნული ბანკის, როგორც ქვეყნის ცენტრალური ბანკის უფლება-მოვალეობები, საქმიანობის წესი და დამოუკიდებლობის გარანტია განისაზღვრება „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით.

საქართველოს ეროვნული ბანკი მონეტარულ პოლიტიკას ახორციელებს საქართველოს პარლამენტის მიერ განსაზღვრული ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების შესაბამისად. იგი ფლობს, მართავს და განკარგავს ქვეყნის ოფიციალურ საერთაშორისო რეზერვებს. საქართველოს ეროვნული ბანკი პასუხისმგებელია, მის ხელთ არსებული მარეგულირებელი და მონეტარული ინსტრუმენტებით უზრუნველყოს მასზე კანონმდებლობით დაკისრებული ძირითადი ფუნქციებისა და მიზნების შესრულება.

საფინანსო სექტორის ფინანსური მდგრადობისა და გამჭვირვალობის ხელშეწყობისათვის, სექტორის მომხმარებელთა და ინვესტორთა უფლებების დაცვის მიზნით ეროვნული ბანკი ზედამხედველობას უწევს საფინანსო სექტორს. საქართველოს ეროვნულ ბანკთან არსებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – „საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურის“ მეშვეობით ეროვნული ბანკი ატარებს უკანონო შემოსავლების ლეგალიზებისა და ტერორიზმის დაფინანსების აღკვეთის ღონისძიებებს. ამასთანავე, საქართველოს ეროვნული ბანკი არის მთავრობის ბანკირი და ფისკალური აგენტი.

საქართველოს ეროვნული ბანკი პასუხისმგებელია, საერთაშორისო სტანდარტებისა და მეთოდოლო­გიების შესაბამისად აწარმოოს და გაავრცელოს ქვეყნის საფინანსო და საგარეო სექტორის სტატისტიკა, აგრეთვე, უზრუნველყოს ქვეყანაში საგადახდო სისტემების ეფექტიანი და გამართული ფუნქციო­ნირება. საქართველოს ეროვნულ ბანკს აქვს ექსკლუზიური უფლება, განახორციელოს საქართველოს ტერიტორიაზე ფულის ნიშნების, როგორც გადახდის კანონიერი საშუალების, ემისია, ასევე, მიმოქცევისათვის ან ნუმიზმატიკური მიზნებისათვის სამახსოვრო მონეტების მოჭრა.

საქართველოს ეროვნული ბანკი უფლებამოსილია, საბანკო მომსახურება გაუწიოს სხვა ქვეყნების მთავრობებს, ცენტრალურ ბანკებსა და ფულად-საკრედიტო ორგანოებს, აგრეთვე, საერთაშორისო ორგანიზაციებს. საქართველოს ეროვნული ბანკი მონაწილეობს იმ საერთაშორისო ორგანიზაციების მუშაობაში, რომელთა მიზანია საერთაშორისო თანამშრომლობის გზით ფულად-საკრედიტო სფეროში ეკონომიკური სტაბილურობის ხელშეწყობა.

ისტორია

1919 წლის 31 დეკემბერს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელმა კრებამ მიიღო „კანონი სახელმწიფო ბანკის დაარსების შესახებ“, რითაც ქვეყანაში საბანკო სისტემის მარეგულირებელი და ეროვნული ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის განმახორციელებელი ორგანოს კანონიერ ფუნქციონირებას ჩაეყარა საფუძველი. კანონს ერთვოდა წესდება, რომელშიც საქართველოს სახელმწიფო ბანკის დანიშნულება, სტრუქტურული მოწყობა, საწესდებო კაპიტალი და უფლება-მოვალეობანი იყო განმარტებული.

„საქართველოს სახელმწიფო ბანკის დაარსების შესახებ“ კანონით:

„დამფუძნებული კრების მიერ მიღწეული წესდების თანახმად დაარსებულ იქნეს საქართველოს სახელმწიფო ბანკი. გაღებულ იქნეს საქართველოს სახელმწიფო ბანკის ძირითად თანხად წესდების მე-2 მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ხაზინიდან ორმოცდაათი მილიონი მანეთი. არსებული კანონმდებლობის ყოველი ის მუხლი, რომელიც ეწინააღმდეგება საქართველოს სახელმწიფო ბანკის წესდებას, გაუქმებულ იქნეს ბანკის მოქმედების დაწყების დღიდან. კანონი ესე ძალაში შედის დღიდან მისი მიღებისა დამფუძნებული კრების მიერ“. საქართველოს სახელმწიფო ბანკის ამოქმედება 1920 წლის ივლისიდან გახდა შესაძლებელი. კანონის შესაბამისად, აღნიშნულ სტრუქტურას დაარსების პირველივე დღიდან „საქართველოს სახელმწიფო ბანკი“ ეწოდა. მისი ძირითადი ფუნქცია იყო ფულის მიმოქცევისა და რესპუბლიკის ფულადი ნიშნების სტაბილურობა, აგრეთვე, ვაჭრობის, მრეწველობის და სოფლის მეურნეობის განვითარებისათვის მოკლევადიანი სესხების გაცემა. საქართველოს სახელმწიფო ბანკის პირველ თავმჯდომარედ აირჩიეს ცნობილი ქართველი ფინანსისტი, ბანკირი იასონ ლორთქიფანიძე.

ისტორია

თანამედროვე საქართველოს ეროვნული ბანკი შეიქმნა 1991 წელს, საბჭოთა კავშირის (სსრკ) დაშლის შემდეგ, როდესაც საქართველოს უზენაესი საბჭოს გადაწყვეტილებით საქართველოს რესპუბლიკის საკუთრებად გამოცხადდა მის ტერიტორიაზე არსებული საბჭოთა საკრედიტო სისტემის შემადგენელი ყველა სტრუქტურა, მათ შორის სახელმწიფო ბანკი, რომლის ბაზაზეც დაფუძნდა საქართველოს რესპუბლიკის ეროვნული ბანკი. თუმცა პირველი ცენტრალური ბანკი საქართველოში 1919-1921 წლებში ფუნქციონირებდა.

პირველი ცენტრალური ბანკი საქართველოში 1919-1921 წლებში

საქართველოს საბანკო სისტემის განვითარების მრავალეტაპიან პროცესში უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა 1919 წელს. ამ დრომდე საქართველოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას არ გააჩნდა საკრედიტო სისტემის მართვისა და რეგულირების საკუთარი სათავო რგოლი – საქართველოს ცენტრალური ბანკი. მის მოვალეობას ასრულებდა რუსეთის ყოფილი საიმპერიო ბანკის თბილისის განყოფილება, რომელსაც 1917 წლის ოქტომბრიდან არავითარი კავშირი აღარ ჰქონდა საიმპერიო ბანკთან. რუსეთის ყოფილი საიმპერიო ბანკის თბილისის განყოფილება 1917 წლის ნოემბრიდან ჯერ ამიერკავკასიის კომისარიატის ფინანსთა კომისრის ქრისტეფორე კარჩიკიანის უშუალო დაქვემდებარებაში, ხოლო შემდეგ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ფინანსთა მინისტრების გიორგი ჟურულის (ამ თანამდებობაზე მუშაობდა 1918 წლის 26 მაისიდან 1919 წლის 21 მარტამდე) და კონსტანტინე კანდელაკის (მოღვაწეობდა 1919 წლის 21 მარტიდან) ზედამხედველობის ქვეშ იმყოფებოდა. ზემოხსენებული ბანკის თბილისის განყოფილების ფუნქცია ზარაფხანიდან შეტანილი ფულადი ნიშნების ფინანსთა მინისტრის დირექტივებისამებრ განკარგვა იყო. მის მუშაობას აკონტროლებდა საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მიერ დანიშნული საგანგებო კომისარი. დამოუკიდებელი სახელმწიფო საკრედიტო აპარატის არარსებობა, რომელიც საკუთარ თავზე აიღებდა ფულის მიმოქცევისა და სხვა სასიცოცხლო ეკონომიკური მნიშვნელობის საქმეთა რეგულირების პრეროგატივას, ძალზე უარყოფით როლს ასრულებდა. ამის გამო, ამგვარი ვითარების დიდხანს გაგრძელება შეუძლებელი იყო. ჯერ კიდევ 1918 წლის მიწურულს ფინანსთა და ვაჭრობა-მრეწველობის მინისტრმა გიორგი ჟურულმა რესპუბლიკის მთავრობას წარუდგინა კანონპროექტი სახელმწიფო ბანკის დაარსებისა და მისი წესდების შესახებ. გარკვეულ მიზეზთა გამო, მისი დამტკიცება საქართველოს დამფუძნებელი კრების მიერ 1919 წლის ბოლომდე გადაიდო. მნიშვნელოვანია გარემოება, რომ დამოუკიდებელი საქართველოს საფინანსო წრეების წარმომადგენელთა აზრით, ცენტრალური ბანკი თვისებრივად ახალ პრინციპებზე დაყრდნობით უნდა დაფუძნებულიყო. საქართველოს მაშინდელი ფინანსთა მინისტრი კონსტანტინე კანდელაკი აღნიშნავდა, რომ სახელმწიფო ბანკი არ უნდა მოქცეულიყო კერძო აქციონერებისა და ფინანსთა მინისტრის გავლენის ქვეშ (როგორც ეს რუსეთის საბანკო პრაქტიკაში იყო მიღებული). ასეთ პირობებში საქართველოს სახელმწიფო ბანკის მოდელი შვედეთის სახელმწიფო ბანკის მაგალითზე აიგო, რომელიც საუკეთესო რეპუტაციით სარგებლობდა და, ამავე დროს, ორივე ზემოთ აღნიშნული ორგანიზაციისაგან განსხვავდებოდა. ბანკის დაარსებისათვის საჭირო ძირითადი თანხა სახელმწიფო ხაზინამ გაიღო და მთელი მისი მოგებაც სახელმწიფო ხაზინას ეკუთვნოდა. იგი პირდაპირ ექვემდებარებოდა საკანონმდებლო ორგანოს – პარლამენტს. წესდების მიხედვით, ბანკის გამგეობა და ზედამხედველობის საბჭო მთავრობისაგან დამოუკიდებელი ორგანოები უნდა ყოფილიყო. 1919 წლის 31 დეკემბერს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დამფუძნებელმა კრებამ მიიღო „კანონი სახელმწიფო ბანკის დაარსების შესახებ“, რითაც ქვეყანაში საბანკო სისტემის მარეგულირებელი და ეროვნული ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის განმახორციელებელი ორგანოს კანონიერ ფუნქციონირებას ჩაეყარა საფუძველი. კანონს ერთვოდა წესდება, რომელშიც საქართველოს სახელმწიფო ბანკის დანიშნულება, სტრუქტურული მოწყობა, საწესდებო კაპიტალი და უფლება-მოვალეობანი იყო განმარტებული. „საქართველოს სახელმწიფო ბანკის დაარსების შესახებ“ კანონით:

• 1. „დამფუძნებული კრების მიერ მიღწეული წესდების თანახმად დაარსებულ იქნეს საქართველოს სახელმწიფო ბანკი.

• 2. გაღებულ იქნეს საქართველოს სახელმწიფო ბანკის ძირითად თანხად წესდების მე-2 მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ხაზინიდან ორმოცდაათი მილიონი მანეთი.

• 3. არსებული კანონმდებლობის ყოველი ის მუხლი, რომელიც ეწინააღმდეგება საქართველოს სახელმწიფო ბანკის წესდებას, გაუქმებულ იქნეს ბანკის მოქმედების დაწყების დღიდან.

• 4. კანონი ესე ძალაში შედის დღიდან მისი მიღებისა დამფუძნებული კრების მიერ“.

საქართველოს სახელმწიფო ბანკის ამოქმედება 1920 წლის ივლისიდან გახდა შესაძლებელი. კანონის შესაბამისად, აღნიშნულ სტრუქტურას დაარსების პირველივე დღიდან „საქართველოს სახელმწიფო ბანკი“ ეწოდა. მისი ძირითადი ფუნქცია იყო ფულის მიმოქცევისა და რესპუბლიკის ფულადი ნიშნების სტაბილურობა, აგრეთვე, ვაჭრობის, მრეწველობის და სოფლის მეურნეობის განვითარებისათვის მოკლევადიანი სესხების გაცემა. საქართველოს სახელმწიფო ბანკის პირველ თავმჯდომარედ აირჩიეს ცნობილი ქართველი ფინანსისტი, ბანკირი იასონ ლორთქიფანიძე. ფუნქციონირების მცირე ხნის მიუხედავად, ბანკმა საქართველოსათვის ბევრი სასარგებლო და მნიშვნელოვანი საქმის გაკეთება მოასწრო: განახორციელა ფულის რეფორმა, შექმნა მნიშვნელოვანი უცხოური სავალუტო რეზერვები, მიმოქცევიდან ამოიღო ამიერკავკასიის კომისარიატის ბონები. ამ უკანასკნელის თავისუფალი მიმოქცევა აშკარად ზღუდავდა სუვერენული საქართველოს ფულად-საკრედიტო სფეროს და, ამდენად, ხანგრძლივად ვერ გაგრძელდებოდა. ამის გამო, საქართველოს ეროვნულ საბჭოში ქართული ფულის, თუნდაც ბონების სახით, გამოშვების მომხრეთა რიცხვი დღითიდღე იზრდებოდა. 1918 წლის ივნისში დაარსდა „ქართული ფულის ფონდი“, რომელიც მომავალი ქართული ვალუტის სტაბილური კურსის ერთ-ერთი მყარი გარანტი უნდა გამხდარიყო. აღსანიშნავია, რომ ჯერ კიდევ 1918 წლის ივლისში გამოცხადდა კონკურსი ქართული ფულის ნიშნების კონკრეტული მხატვრული სახის შესარჩევად და დასადგენად. ღონისძიებას კურირებდა მთავრობის მიერ შექმნილი სპეციალური კომისია, რომელმაც ერთხმად მოიწონა მხატვარ იოსებ შარლემანის მიერ შესრულებული ესკიზი. სწორედ ეს ესკიზები დაედო საფუძვლად ქართული ბონების გარეგნულ სახეს. ამ პერიოდისათვის ქართული ბონის გამოსაშვებად უკვე მომზადებული იყო ნიადაგი – საშინაო და საგარეო მდგომარეობის შედარებით სტაბილურობის ფონზე, ყველა ეთანხმებოდა მოსაზრებას, რომ დადგა დრო, ერთხელ და სამუდამოდ წერტილი დასმოდა სომხეთსა და აზერბაიჯანზე საქართველოს ფინანსურ დამოკიდებულებას.

სრულფასოვანი ეროვნული ვალუტის შემოღების მოსამზადებელი სამუშაოები 1918 წლიდან მიმდინარეობდა. ვალუტის ძირითად სახელად საქართველოში XVI საუკუნიდან გავრცელებული ფულადი ერთეულის აღმნიშვნელი ტერმინი „მარჩილი“ შეირჩა – ისტორიული წყაროებით დადასტურებულია, რომ მარჩილი, როგორც ფულის ერთეული, მიმოიქცეოდა დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე. იერუსალიმის ჯვრის მონასტრის „სულთა მატიანეში“ მოხსენებულია ქართველი დიდგვაროვნების მიერ მონასტრისათვის შეწირული მარჩილის ნომინალები. 1920 წლის ივნისში მთავრობის დავალებით მხატვარმა ევგენი ლანსერემ 25 მარჩილის ღირებულების სახელმწიფო საკრედიტო ბილეთის ესკიზი შეასრულა. საქართველოს ეროვნული ვალუტა – მარჩილი მიმოქცევაში გერმანული მარკის პარიტეტული კურსით უნდა გასულიყო. XX საუკუნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პროექტის ნივთიერ წყაროდ შემორჩენილია 25 მარჩილის ღირსების სახელმწიფო საკრედიტო ბილეთის ესკიზი.

საქართველოს სახელმწიფო ბანკის მიზანმიმართული პოლიტიკის შედეგი იყო ის, რომ რუსეთის ყოფილი იმპერიის ტერიტორიაზე ამ დროისათვის დაბეჭდილ ნებისმიერ ფულის ერთეულთან შედარებით, საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მანეთი ყველაზე მტკიცე ვალუტად ითვლებოდა. მისი კურსი რუსეთის „სახელმწიფო საკრედიტო ბილეთებისა“ და ამიერკავკასიის ბონების პარიტეტული იყო, რის გამოც იგი თავისუფლად მიმოიქცეოდა არა მხოლოდ ამიერკავკასიაში, არამედ რუსეთის პოსტიმპერიულ ქვეყნებშიც. საქართველოს სახელმწიფო ბანკის საქმიანობის შედეგად დარეგულირდა ფასები პირველადი მოხმარების საგნებზე, შემუშავდა ფულის ახალი რეფორმის გატარების პროექტები და განხორციელდა სხვა მნიშვნელოვანი ღონისძიებები. საქართველოში საბჭოთა წყობილების დამყარების შემდგომ დამოუკიდებლობის დაკარგვამ საქართველოს სახელმწიფო ბანკს სახელმწიფოებრივი საფუძველი გამოაცალა და მან არსებობა შეწყვიტა.

1921 წლის 25 თებერვლის შემდეგ გენერალური ბანკის ფუნქციებს „საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის სახალხო ბანკი“ ასრულებდა, რომელიც 1921 წლის ოქტომბერში რუსეთში დაარსებული სახელმწიფო ბანკის ერთ-ერთ ფილიალს წარმოადგენდა. მისი საქმიანობის სფერო მნიშვნელოვნად შეზღუდული იყო, ვინაიდან საყოველთაოდ მიღებული მბრძანებლურ-ადმინისტრაციული სისტემა ბანკების დამოუკიდებელი მოქმედების უნარს აფერხებდა და ხელს უშლიდა ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებას. საქართველოს ეროვნული ბანკი დღეს

თანამედროვე საქართველოს ეროვნული ბანკი შეიქმნა 1991 წელს, საბჭოთა კავშირის (სსრკ) დაშლის შემდეგ, როდესაც საქართველოს უზენაესი საბჭოს გადაწყვეტილებით საქართველოს რესპუბლიკის საკუთრებად გამოცხადდა მის ტერიტორიაზე არსებული საბჭოთა საკრედიტო სისტემის შემადგენელი ყველა სტრუქტურა, მათ შორის სახელმწიფო ბანკი, რომლის ბაზაზეც დაფუძნდა საქართველოს რესპუბლიკის ეროვნული ბანკი. იმ პერიოდის საბანკო კანონმდებლობა ბევრ ნაკლს მოიცავდა. უპირველეს ყოვლისა, არ იყო მკაფიოდ გამოხატული ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობა, რაც მის საქმიანობაში აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლების არასასურველ ჩარევას ხელს ვერ უშლიდა. ასევე არ იყო ცალსახად ჩამოყალიბებული მისი ძირითადი ფუნქციები, კერძოდ, ცენტრალურ ბანკს ერთდროულად ევალებოდა ანტიინფლაციური პოლიტიკის გატარება, „ეკონომიკის შეწონასწორებული განვითარებისა" და მეურნეობრიობის გააქტიურების სტიმულირება. ეს ცენტრალური ბანკისათვის მეტად ბუნდოვანი, წინააღმდეგობრივი და ნაწილობრივ მის კომპეტენციას გაცილებულ საკითხებსაც გულისხმობდა, რაც, ბუნებრივია, ხელს უშლიდა ეფექტიანი პოლიტიკის განხორციელებას.

არსებული კანონმდებლობის საფუძველზე, საქართველოში ჩამოყალიბდა სამიარუსიანი საბანკო სისტემა, რაც არსებითად აფერხებდა მის განვითარებას. ლიბერალური მიდგომების ფონზე, პრაქტიკულად, უკონტროლოდ გამრავლდა საბანკო და სხვა ტიპის საკრედიტო დაწესებულებები, რომლებიც ვერ ასრულებდენენ ელემენტარულ ფუქნციებს და ბუნებრივია, საფრთხეს უქმნიდნენ ქვეყნის ეკონომიკურ სტაბილურობას. ამას დაერთო ეროვნული ბანკის მიერ ლიბერალური ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის ფარგლებში ზღვარგადასული ფულადი ექსპანსია, რაც ქვეყანაში ჰიპერინფლაციის გამომწვევი მიზეზი გახდა. მართალია, კანონმდებლობა უკრძალავდა ეროვნულ ბანკს ბიუჯეტის დეფიციტის პირდაპირ დაფინანსებას, მაგრამ საკრედიტო ექსპანსია კომერციული ბანკების დაკრედიტებით ხორციელდებოდა, რასაც იგივე დამღუპველი შედეგი ჰქონდა.

ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობას ასევე არ უწყობდა ხელს მისი გამგეობის ხუთი წლის ვადით დანიშვნა, რაც ეროვნულ ბანკს პოლიტიკური კონიუნქტურის ცვლილებების მიმართ დაუცველს ხდიდა. იყო პერიოდი, როდესაც ქვეყანაში არ არსებობდა საკანონმდებლო ხელისუფლება და მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს, მონეტარული რეგულირების კუთხით, აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური იღებდა. ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობა შეზღუდული იყო იმითაც, რომ 1993 წლის პირველ აპრილამდე მას არ ჰქონდა ფულის ემისიის საშუალება. საქართველო შედიოდა სამანეთო ზონაში, რაც მას დამოკიდებულს ხდიდა რუსეთის ხელისუფლებაზე, რომელიც ამ ფაქტს პოლიტიკურ-ეკონომიკური ზეწოლის იარაღად იყენებდა. ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანი ნაბიჯი იყო - 1993 წლის გაზაფხულისათვის, მას შემდეგ, რაც რუსეთმა შეწყვიტა საქართველოსთვის მანეთის მიწოდება, 1993 წლის 3 აპრილიდან მიმოქცევაში დროებითი ფულადი ერთეულის - კუპონის გაშვება, რომელსაც სრულფასოვანი ეროვნული ვალუტის შემოღებამდე უნდა ეტვირთა გარდამავალი პერიოდის სიმძიმე. კუპონის შემოღების შემდეგ ქვეყანაში არსებულ ურთულეს პოლიტიკურ-ეკონომიკურ ვითარებას დაერთო გაუმართლებლად ლიბერალური ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა, რამაც განაპირობა კუპონის კატასტროფული გაუფასურება.

ეროვნული ბანკი ასევე შეზღუდული იყო სავალუტო ოპერაციების განხორციელებისას, ვინაიდან, პრაქტიკულად, არ გააჩნდა სავალუტო რეზერვები. მართალია, ქვეყანაში მიღებული იყო საექსპორტო ამონაგების სახელმწიფოსათვის სავალდებულო მიყიდვის წესი, მაგრამ საწყის ეტაპზე ეს უკანასკნელი ვერ უზრუნველყოფდა რეზერვების შევსებას. 1993 წლის ივნისიდან ამოქმედდა სახელმწიფო სავალუტო ფონდის ფორმირების ახალი წესი, რომლის თანახმად, საექსპორტო ამონაგების 32 პროცენტიდან, რომელიც სახელმწიფოსათვის სავალდებულო მიყიდვას ექვემდებარებოდა, 10 პროცენტი, მომდევნო წლიდან კი უკვე მთლიანი თანხა ეროვნული ბანკის რეზერვების შევსებას ხმარდებოდა.

1992 წლიდან საერთაშორისო ორგანიზაციების აქტიური დახმარებით დაიწყო მუშაობა საქართველოში თანამედროვე ფულად-საკრედიტო და საბანკო სისტემის შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის შესაქმნელად. საყურადღებოა 1993 წლის 29 ნოემბრის სახელმწიფო მეთაურის ბრძანებულება - „საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო ფულად-საკრედიტო რეგულირების ზოგიერთი საგანგებო ღონისძიების შესახებ", სადაც გათვალისწინებული იყო საერთაშორისო ექსპერტების რეკომენდაციები და ეროვნული ბანკის ახალი ხელმძღვანელობის წინადადებები. 1994 წლის 25 მაისიდან საქართველოში მოქმედ კომერციულ ბანკებს, ეროვნული ბანკის სპეციალური დადგენილებით, დაუწესდათ ახალი საწესდებო ფონდის ნორმატივები, რომელიც თანდათანობით ზრდიდა საბანკო სისტემის კაპიტალიზაციას. 1994 წლის 12 აგვისტოს სახელმწიფო მეთაურის ბრძანებულებით - „საქართველოში საბანკო სისტემის სრულყოფის შესახებ" -დასრულდა ორიარუსიანი საბანკო სისტემის ჩამოყალიბება. ამ დოკუმენტში ასევე მნიშვნელოვანი იყო ფულის მიწოდების უკეთ რეგულირებისათვის ფინანსთა სამინისტროს ანგარიშების გადატანა ეროვნულ ბანკში და კლიენტებთან უშუალო ანგარიშსწორების ფუნქციის ჩამორთმევა ეროვნული ბანკისათვის და მისი კომერციული ბანკებისათვის გადაცემა.

დღეისათვის საქართველოს ეროვნული ბანკის სტატუსი განსაზღვრულია ქვეყნის კონსტიტუციით. კონსტიტუციის 95-ე მუხლის შესაბამისად, ეროვნული ბანკი დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში. ეროვნული ბანკის უფლება-მოვალეობა, საქმიანობის წესი და დამოუკიდებლობის გარანტია განისაზღვრება ორგანული კანონით, რომელიც 1995 წლის 23 ივნისს იქნა მიღებული. ორგანული კანონი ანიჭებს დამოუკიდებლობას ცენტრალურ ბანკს ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის განხორციელებისას. ეროვნული ბანკი თავისუფალია აღმასრულებელი ხელისუფლების ნებისმიერი ჩარევისაგან მის საქმიანობაში. იგი ანგარიშვალდებულია საკანონმდებლო ხელისუფლების - საქართველოს პარლამენტის წინაშე, რომელიც ყოველწლიურად ამტკიცებს „ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს", სადაც მოცემულია ეროვნული ბანკის საქმიანობის ზოგიერთი ძირითადი სამოქმედო რაოდენობრივი პარამეტრი და წლის განმავლობაში განსახორციელებელი სტრატეგიული ღონისძიებები ფულად-საკრედიტო, პრუდენციული რეგულირების სფეროსა და ქვეყნის საგადასახდელო სისტემის განვითარებისათვის.

იხ. ვიდეო - რა უნდა იცოდეთ ეროვნული ბანკის შესახებ?

ეროვნული ბანკი დღეს

თანამედროვე საქართველოს ეროვნული ბანკი შეიქმნა 1991 წელს, საბჭოთა კავშირის (სსრკ) დაშლის შემდეგ, როდესაც საქართველოს უზენაესი საბჭოს გადაწყვეტილებით საქართველოს რესპუბლიკის საკუთრებად გამოცხადდა მის ტერიტორიაზე არსებული საბჭოთა საკრედიტო სისტემის შემადგენელი ყველა სტრუქტურა, მათ შორის სახელმწიფო ბანკი, რომლის ბაზაზეც დაფუძნდა საქართველოს რესპუბლიკის ეროვნული ბანკი.

იმ პერიოდის საბანკო კანონმდებლობა ბევრ ნაკლს მოიცავდა. უპირველეს ყოვლისა, არ იყო მკაფიოდ გამოხატული ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობა, რაც მის საქმიანობაში აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლების არასასურველ ჩარევას ხელს ვერ უშლიდა. 1992 წლიდან საერთაშორისო ორგანიზაციების აქტიური დახმარებით დაიწყო მუშაობა საქართველოში თანამედროვე ფულად-საკრედიტო და საბანკო სისტემის შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის შესაქმნელად. საყურადღებოა 1993 წლის 29 ნოემბრის სახელმწიფო მეთაურის ბრძანებულება - „საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო ფულად-საკრედიტო რეგულირების ზოგიერთი საგანგებო ღონისძიების შესახებ", სადაც გათვალისწინებული იყო საერთაშორისო ექსპერტების რეკომენდაციები და ეროვნული ბანკის ახალი ხელმძღვანელობის წინადადებები.

1994 წლის 25 მაისიდან საქართველოში მოქმედ კომერციულ ბანკებს, ეროვნული ბანკის სპეციალური დადგენილებით, დაუწესდათ ახალი საწესდებო ფონდის ნორმატივები, რომელიც თანდათანობით ზრდიდა საბანკო სისტემის კაპიტალიზაციას.

1994 წლის 12 აგვისტოს სახელმწიფო მეთაურის ბრძანებულებით - „საქართველოში საბანკო სისტემის სრულყოფის შესახებ" -დასრულდა ორიარუსიანი საბანკო სისტემის ჩამოყალიბება. ამ დოკუმენტში ასევე მნიშვნელოვანი იყო ფულის მიწოდების უკეთ რეგულირებისათვის ფინანსთა სამინისტროს ანგარიშების გადატანა ეროვნულ ბანკში და კლიენტებთან უშუალო ანგარიშსწორების ფუნქციის ჩამორთმევა ეროვნული ბანკისათვის და მისი კომერციული ბანკებისათვის გადაცემა.

დღეისათვის საქართველოს ეროვნული ბანკის სტატუსი განსაზღვრულია ქვეყნის კონსტიტუციით. კონსტიტუციის 95-ე მუხლის შესაბამისად, ეროვნული ბანკი დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში. ეროვნული ბანკის უფლება-მოვალეობა, საქმიანობის წესი და დამოუკიდებლობის გარანტია განისაზღვრება ორგანული კანონით, რომელიც 1995 წლის 23 ივნისს იქნა მიღებული.

ორგანული კანონი ანიჭებს დამოუკიდებლობას ცენტრალურ ბანკს ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის განხორციელებისას.

ეროვნული ბანკი თავისუფალია აღმასრულებელი ხელისუფლების ნებისმიერი ჩარევისაგან მის საქმიანობაში. იგი ანგარიშვალდებულია საკანონმდებლო ხელისუფლების - საქართველოს პარლამენტის წინაშე, რომელიც ყოველწლიურად ამტკიცებს „ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს", სადაც მოცემულია ეროვნული ბანკის საქმიანობის ზოგიერთი ძირითადი სამოქმედო რაოდენობრივი პარამეტრი და წლის განმავლობაში განსახორციელებელი სტრატეგიული ღონისძიებები ფულად-საკრედიტო, პრუდენციული რეგულირების სფეროსა და ქვეყნის საგადასახდელო სისტემის განვითარებისათვის.

მონეტარული პოლიტიკა

საქართველოს ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის მთავარ მიზანს წარმოადგენს ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფა. ფასების სტაბილურობა გულისხმობს ინფლაციის ზომიერი და პროგნოზირებადი ტემპის არსებობას, რაც აუცილებელი ფაქტორია გრძელვადიანი ეკონომიკური ზრდისათვის. ამასთანავე, ეროვნული ბანკი ზრუნავს საფინანსო სისტემის სტაბილურ ფუნქციონირებაზე და ქვეყნის ეკონომიკურ ზრდაზე თუ ეს შესაძლებელია ისე, რომ საფრთხე არ შეექმნას მისი ძირითადი ამოცანის შესრულებას. ამგვარად, ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკა ემსახურება ეროვნული ვალუტის მსყიდველუნარიანობის შენარჩუნებას, მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდის პოტენციალის ამაღლებასა და საინვესტიციო გარემოს გაუმჯობესებას.

საქართველოს ეროვნული ბანკის ძირითადი ამოცანები და ფუნქციები განსაზღვრულია ორგანულ კანონში "საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ". ხოლო ინფლაციის მიზნობრივი მაჩვენებელი და მონეტარული პოლიტიკის ძირითადი ინსტრუმენტები მოცემულია "ფულად-საკრედიტო და სავალუტო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებში", რომელიც ყოველწლიურად მუშავდება ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის მიერ და ამტკიცებს საქართველოს პარლამენტი.

საქართველოს ეროვნული ბანკი მონეტარული პოლიტიკის განხორციელებისას დამოუკიდებელია საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ორგანოებისაგან "საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონითა და საქართველოს კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებების ფარგლებში.

ფინანსური სტაბილურობა

საქართველოს ეროვნული ბანკის ერთ-ერთი ძირითადი ფუნქციაა საფინანსო სისტემის სტაბილურობის უზრუნველყოფა. საფინანსო სექტორს უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ქვეყნის ეკონომიკისათვის, ვინაიდან იგი ასრულებს ყველაზე ეფექტიანი შუამავლის როლს კრედიტორებსა და მსესხებლებს შორის. მაგალითად, კომერციული ბანკები, რომლებიც წარმოადგენენ საფინანსო სექტორის ძირითად რგოლს საქართველოში, იღებენ რა დეპოზიტებს მოსახლეობისა და კომპანიებისაგან, ახორციელებენ მათ შემდეგ გადასესხებას სხვა შინამეურნეობებსა და საწარმოებზე. ამავე დროს, კომერციული ბანკების მეშვეობით ხორციელდება უნაღდო ტიპის ყოველგვარი ანგარიშსწორება როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე მის ფარგლებს გარეთ. ამიტომაც, ჩვეულებრივი კომპანიებისაგან განსხვავებით, კომერციული ბანკების ან საფინანსო სექტორის სხვა წარმომადგენლების პრობლემები მყისიერად აისახება დანარჩენ ეკონომიკაზე. აქედან გამომდინარე, აუცილებელია საფინანსო სექტორის რისკების მუდმივი მონიტორინგი, როგორც ცალკე აღებული საფინანსო ინსტიტუტის, ასევე მთლიანად სექტორის დონეზე.

საქართველოს ეროვნული ბანკი სწავლობს საფინანსო სექტორის სისტემურ რისკებს. ამ მიზნით, წელიწადში ერთხელ აქვეყნებს ამ მხრივ თავის ძირითად გამოკვლევას - ფინანსური სტაბილურობის ანგარიშს, რომელიც, სტანდარტული მაკროეკონომიკური ანალიზისგან განსხვავებით, შეისწავლის მოვლენებს, რომელთა მოხდენის ალბათობის დადგენა რთულია, მაგრამ რისკის მატერიალიზაციის შემთხვევაში უარყოფითი ზეგავლენა - არსებითი.

ეროვნული ბანკი, 2009 წლის დეკემბრიდან, ასევე პასუხისმგებელია საფინანსო ბაზრის ცალკეულ მონაწილეთა - კომერციული ბანკების, საკრედიტო კავშირების, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების, ფულადი გზავნილების განმახორციელებელი პირების, ვალუტის გადამცვლელი პუნქტებისა და ასევე ფასიანი ქაღალდების ბაზრის ზედამხედველობასა და რეგულირებაზე. ფინანსური სტაბილურობის მაკრო და მიკრო ასპექტების ერთი ორგანიზაციის ქვეშ მოქცევა, ფინანსური სისტემის გამართული ფუნქციონირების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ხელშემწყობ ფაქტორად განიხილება.

ქართული ფული[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

როგორც ცნობილია, ლარი არის გადახდის ერთადერთი კანონიერი საშუალება საქართველოს ტერიტორიაზე, გარდა თავისუფალი ინდუსტრიული ზონების შესახებ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. მხოლოდ ეროვნულ ბანკს გააჩნია უფლება, განახორციელოს საქართველოს ტერიტორიაზე ფულის ნიშნების გამოშვება. ასევე, ეროვნულ ბანკს აქვს ექსკლუზიური უფლება, დაამზადოს, მიმოქცევის ან სხვა მიზნით, სამახსოვრო ფულის ნიშნები.

ეროვნული ბანკის საბჭო განსაზღვრავს და ამტკიცებს ლარის ბანკნოტებისა და მონეტების (თეთრების) დიზაინს, შემადგენლობას და სხვა მახასიათებლებს, რის შემდეგაც იწყება ფულისნიშნების ბეჭდვისა და მოჭრის პროცესში ჩაშვება. ქართული ფულის ნიშნები წამყვან ევროპულ ორგანიზაციებში მზადდება.

საქართველოს ტერიტორიაზე მზა ფულის ნიშნების ტრანსპორტირებას და შემდგომ ეროვნული ბანკის საცავებში მათ შენახვას ეროვნული ბანკი უზრუნველყოფს. მოსახლეობას ფულის ნიშნები კომერციული ბანკების მეშვეობით მიეწოდება.

ფულის ნიშნების მიმოქცევაში გასვლის შემდეგ იწყება მათი ცვეთის ბუნებრივი პროცესი, რაც, საბოლოო ჯამში, მიმოქცევისათვის მათ გამოუსადეგარობას იწვევს. ქაღალდის ფულის ნიშნების სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა 1-დან 5 წლამდე მერყეობს, გამომდინარე ნომინალის მოხმარების თავისებურებებიდან. მონეტები მიმოქცევაში გაცილებით დიდხანს ძლებს. ეროვნული ბანკი სისტემატურად ახორციელებს ხმარებისათვის გამოუსადეგარი ფულის ნიშნების მიმოქცევიდან ამოღებას და მათ ჩანაცვლებას შესაბამისი ოდენობის ახალი მონეტებითა და ბანკნოტებით. გამოუსადეგარი ფულის ნიშნების განადგურება ეროვნული ბანკის საბჭოს მიერ დადგენილი წესის შესაბამისად ხდება.

ეროვნული ბანკი მთავარი ექსპერტია ეროვნული ვალუტის, ხოლო საქართველოს ტერიტორიაზე - ექსპერტი უცხოური ვალუტისა და საბანკო ბილეთების ნამდვილობის დადგენის საქმეში. იგი სისტემატურად ახორციელებს მიმოქცევიდან ყალბი და ფალსიფიცირებული ფულადი ნიშნების ამოღებას. ამასთან, ყალბი და ფალსიფიცირებული ფულადი ნიშნების ამოღება ხდება კომპენსაციის გარეშე.

მიმოქცევისათვის განკუთვნილი ფულის ნიშნების ემისიის გარდა, ეროვნული ბანკი კანონმდებლობით არის უფლებამოსილი, გამოუშვას ნუმიზმატური დანიშნულების - სამახსოვრო და საინვესტიციო მონეტები.

საგადახდო სისტემები

საქართველოს საგადახდო სისტემა არის ქვეყნის ეკონომიკური და ფინანსური ინფრასტრუქტურის მნიშვენლოვანი ნაწილი. მისი მეშვეობით ხორციელდება ფინანსური ანგარიშსწორება სწრაფად, უსაფრთხოდ და საიმედოდ, რაც ფინანსური და ფულადი ბაზრების შეუფერხებელი და გამართული ფუნქციონირების ერთ-ერთი წინაპირობაა და ხელს უწყობს მთალიანად ეკონომიკის სტაბილურობასა და ეფექტურობას. საგადახდო სისტემა მოიცავს როგორც მსხვილი ბანკთაშორის საგადახდო ასევე საცალო გადახდების სისტემებს. „საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, საქართველოში მომხმარებლების საგადახდო მომსახურებას ახორციელებს საგადახდო მომსახურების პროვაიდერები, რომელთა რიცხვს მიეკუთვნებიან საქართველოში მოქმედი კომერციული ბანკები, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციები და საქართველოს ეროვნულ ბანკში საგადახდო მომსახურების პროვაიდერად რეგისტრირებული იურიდიული პირები.

საქართველოში დღესდღეობით ფუნქციონირებს ფულადი სახსრების საგადახდო სისტემები და ფასიანი ქარალდების ანგარიშსწორების სისტემები(საგადახდო ბარათების საპროცესინგო სისტემები). ერთ-ერთი ყველაზე მსხვილი საგადახდო სისტემის - დროის რეალურ რეჟიმში ანგარიშსწორების (RTGS) სისტემის ოპერატორი ეროვნული ბანკია, რომელიც უზრუნველყოფს ბანკების, მათი კლიენტების და სამთავრობო გადარიცხვების დამუშავებას და ანგარიშსწორებას.

საგადახდო სისტემების ოპერატორებისა და საგადახდო მომსახურების პროვაიდერების რეგულირებისა და ზედამხედველობის ფარგლებში საქართველოს ეროვნული ბანკი აქვეყნებს შესაბამის სტატისტიკურ მონაცემებს.

სტატისტიკა

საქართველოს ეროვნული ბანკი, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან და საქართველოს სტატისტიკის ეროვნულ სამსახურთან ერთად, პასუხისმგებელია ქვეყანაში ეკონომიკური და ფინანსური მაჩვენებელების წარმოებასა და გავრცელებაზე. 2010 წლის 17 მაისიდან საქართველო საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მონაცემთა გავრცელების სპეციალური სტანდარტის წევრია.

მონაცემთა გავრცელების სპეციალური სტანდარტი უზრუნველყოფს ეკონომიკური და ფინანსური მაჩვენებლების გამჭვირვალობასა და ხელმისაწვდომობას არა მხოლოდ ქვეყნის შიგნით დაინტერესებული საზოგადოებისათვის, არამედ საერთაშორისო მასშტაბითაც, რაც დაბალანსებული მაკროეკონომიკური პოლიტიკის გატარებისა და ამავდროულად, პოტენციური საგარეო ეკონომიკური პარტნიორებისა და ინვესტორების დაინტერესების გარანტია. მონაცემთა გავრცელების სპეციალური სტანდარტი უადვილებს წევრ ქვეყნებს კაპიტალის ბაზრებზე მონაწილეობას.

ამდენად, საქართველოს ეროვნული ბანკი წარმოადგენს ქვეყნის ეროვნული სტატისტიკური სისტემის შემადგენელ ნაწილს, რომლის მიზანია აწარმოოს და მიაწოდოს მომხმარებელს ობიექტური სტატისტიკური ინფორმაცია სტატისტიკის შემდეგი დარგების მიხედვით:

• მონეტარული და ფინანსური სტატისტიკა • საგადასახდელო ბალანსის სტატისტიკა • საერთაშორისო ინვესტიციური მდგომარეობის სტატისტიკა • საგარეო ვალის სტატისტიკა • საერთაშორისო რეზერვებისა და უცხოური ვალუტის ლიკვიდობის სტატისტიკა • გაცვლითი კურსების სტატისტიკა • საპროცენტო განაკვეთების სტატისტიკა

2007 წლის იანვრიდან საქართველოს ეროვნული ბანკის ვებგვერდზე სისტემატურად ქვეყნდება სტატისტიკურ მონაცემთა მწკრივები, სათანადო მეთოდოლოგიურ განმარტებებთან ერთად. ეს ღონისძიება ნაკარნახევია მომხმარებელთათვის მრავალფეროვანი და საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი სტატისტიკური ინფორმაციის მიწოდების აუცილებლობით. სტატისტიკური მონაცემების გამოქვეყნება ხდება "სტატისტიკური პუბლიკაციების კალენდრის" მიხედვით.

ეროვნული ბანკის საბჭო

ეროვნული ბანკის საბჭო საქართველოს ეროვნული ბანკის უმაღლესი ორგანოა, რომელიც შვიდი წევრისაგან შედგება. ეროვნული ბანკის საბჭოს თავმჯდომარეა ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი. ეროვნული ბანკის საბჭოს შემადგენლობაში, გარდა საბჭოს თავმჯდომარისა, შედიან ეროვნული ბანკის ორი ვიცე-პრეზიდენტი და სხვა წევრები. ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრებს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით ირჩევს საქართველოს პარლამენტი შვიდი წლის ვადით, საქართველოს პარლამენტის წევრთა სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით.

საბჭოს წევრები:

• არჩილ მესტვირიშვილი, ვიცე-პრეზიდენტი
• პაპუნა ლეჟავა, ვიცე-პრეზიდენტი
• ნიკოლოზ გაგუა, ვიცე-პრეზიდენტი
• რობერტ სინგლეტერი
• ეკატერინე მიქაბაძე
• ეკატერინე გალდავა
• ნათელა თურნავა

საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტები

საქართველოს ეროვნული ბანკის მმართველი

• იასონ ლორთქიფანიძე, ივლისი, 1920 – 25 თებერვალი, 1921

საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტები

• გია თოფურია, ოქტომბერი, 1991 - იანვარი, 1992
• ვაჟა ჯინჯიხაძე, იანვარი, 1992 - მარტი, 1992
• ნოდარ კაკულია, აპრილი, 1992 - ნოემბერი, 1992
• დემურ დვალიშვილი, ნოემბერი, 1992 - ოქტომბერი, 1993
• ნოდარ ჯავახიშვილი, ოქტომბერი, 1993 - მარტი, 1998
• ირაკლი მანაგაძე, მარტი, 1998 - 22 მარტი, 2005
• რომან გოცირიძე, 22 მარტი, 2005 - ოქტომბერი, 2007
• დავით ამაღლობელი, ოქტომბერი, 2007 - 26 თებერვალი, 2009
• გიორგი ქადაგიძე, 26 თებერვალი, 2009 - 26 თებერვალი, 2016
• არჩილ მესტვირიშვილი (მოვალეობის შემსრულებელი), 26 თებერვალი, 2016 - 17 მარტი, 2016
• კობა გვენეტაძე, 17 მარტი, 2016 - 2 მარტი, 2023

საქართველოს კონსტიტუცია

მუხლი 95

• 1.საქართველოს ეროვნული ბანკი წარმართავს ქვეყნის მონეტარულ პოლიტიკას ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად და ხელს უწყობს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას.
• 2.ეროვნული ბანკი არის ბანკთა ბანკი, საქართველოს მთავრობის ბანკირი და ფისკალური აგენტი.
• 3.ეროვნული ბანკი დამოუკიდებელია თავის საქმიანობაში. ეროვნული ბანკის უფლება-მოვალეობა, საქმიანობის წესი და დამოუკიდებლობის გარანტია განისაზღვრება ორგანული კანონით.
• 4.ფულის სახელწოდება და ერთეული განისაზღვრება კანონით. ფულის ემისიის უფლება აქვს მხოლოდ ეროვნულ ბანკს.

მუხლი 96

• 1.საქართველოს ეროვნული ბანკის უმაღლესი ორგანოა ეროვნული ბანკის საბჭო, რომლის წევრებს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით, 7 წლის ვადით, სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი. ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრების გადაყენება შეიძლება მხოლოდ პარლამენტის გადაწყვეტილებით 64-ე მუხლის შესაბამისად.
• 2.ეროვნული ბანკის პრეზიდენტს ეროვნული ბანკის საბჭოს წარდგინებით ბანკის საბჭოს წევრთაგან ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრეზიდენტი.
• 3.ეროვნული ბანკი ანგარიშვალდებულია პარლამენტის წინაშე და ყოველწლიურად წარუდგენს მას თავისი საქმიანობის ანგარიშს.

იხ. ვიდეო - ეროვნული ბანკის ყოფილი პრეზიდენტის კობა გვენეტაძის ეკონომიკური პროგნოზები - საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის თანამდებობაზე შვიდწლიანი მუშაობის შემდეგ, კობა გვენეტაძე ახლო მომავლის ეკონომიკურ პროგნოზებს აკეთებს.

ინფლაცია, რომელიც პანდემიის პერიოდიდან, საქართველოს უახლეს ისტორიაში ერთ-ერთ მაღალ ნიშნულზეა, მისი განცხადებით, წლის განმავლობაში დაიკლებს. თუმცა, ომის ფაქტორის გათვალისწინებით, არც ისე სწრაფი ტემპით.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              დედაღვთაება

მთავარი ქალი ღვთაება მსოფლიოს მრავალ რელიგიასა და მითოლოგიაში.

დედა ქალის, როგორც უზენაესი ღვთაების თაყვანისცემა სათავეს იღებს პალეოლითის ხანიდან, ანუ უძველესი დროიდან.

როგორც ჩანს, ძველ დროში გამოსახულების და მასზე დაფუძნებული კულტის პოპულარობა განპირობებული იყო ქალი-დედის გამოსახულების, როგორც ბუნების პროდუქტიული, მაცოცხლებელი ძალის აღქმით, რომლის გარეშეც შეუძლებელია ოჯახის გაგრძელება. და შედეგად, ტომის არსებობა.

მოგვიანებით, ნეოლითის ეპოქაში, სათესი სოფლის მეურნეობის აღმოჩენამ კიდევ უფრო გააძლიერა გამოსახულების ძალა და პოპულარობა, უკვე როგორც დედა-მედდა.

ქალი-დედის იმიჯი დღემდე ინარჩუნებს დიდ კულტურულ, რელიგიურ და მორალურ გავლენას.

იხ. ვიდეო - Энергия Матери-Богини возвращается на Землю и проснется в сознании людей!

ხშირად დედა ქალღმერთს უკავშირებენ დედამიწას, ის არის ქალის შემოქმედებითი პრინციპის სრული განსახიერება. გვიანდელი რელიგიების ქალღმერთების მსგავსად, რომელთა გამოსახულებაც დედა ქალღმერთის პრეისტორიულ გამოსახულებას მიჰყვება, სხვადასხვა კულტურაში ის ასევე ასოცირდება გამოქვაბულებთან (რომლებიც აღიქმება როგორც ქალღმერთის წიაღში), წყლის ელემენტს, მცენარეულობას, ასტრალური ობიექტები[3], რაც მიუთითებს ამ ღვთაების კულტის უნივერსალურ ხასიათზე. დედა სიცოცხლეს აძლევს, ამიტომ მისი ყველაზე მნიშვნელოვანი ატრიბუტი ნაყოფიერებაა. მაგრამ ძველ მითოლოგიაში დედა ქალღმერთმა არა მხოლოდ სიცოცხლე მისცა, არამედ წაართვა. აქედან გამომდინარე, ის ხშირად არის ქვესკნელის ქალღმერთი.

ანტიკურ ხანაში დედის კულტი თითქმის უნივერსალური იყო. არქეოლოგია მოწმობს ქვის ხანაში დედის გავრცელებული კულტის შესახებ. პირენეებიდან ციმბირამდე უზარმაზარ ტერიტორიაზე: არიულ ინდოეთში, წინა ისრაელის პალესტინაში, ფინიკიაში, შუმერში და დღეს ისინი პოულობენ ქვისგან ან ძვლისგან გამოკვეთილ ქალის ფიგურებს. ასეთ ფიგურებს პალეოლითის „ვენერებს“ უწოდებენ. მათ აქვთ საერთო ნიშნები: დიდი მკერდი, თეძოები, მუცელი. თავი და მკლავები არ არის გამოხატული ან არ არსებობს.

Hindu goddess Durga  - ინდუის ქალღმერთი დურგა

ნეოლითის ეპოქაში იდეები ქალის პრინციპის შესახებ, როგორც ყველაფრის წყაროს შესახებ, რაც არსებობს ცხოვრების პირობების ცვალებადობის გავლენის ქვეშ, გარდაიქმნა, მაგრამ არ დაკარგა თავდაპირველი კონცეფცია. ნეოლითურ ხელოვნებაში დედა ქალღმერთს ზოგჯერ გამოსახავდნენ შვილთან ერთად ან მშობიარობის ქალად (ჩატალ ჰიუუკში ​​გამოსახულია ხარების და ვერძის თავების მშობიარობით). დედა ქალღმერთის გამოსახულება არის ქალის ცხოვრების მოწიფული ეტაპის „პროექცია“, დანარჩენი ორისგან განსხვავებით - ახალგაზრდა ღვთისმშობლისა და მოხუცი წინაპრის გამოსახულებები. ეს კულტი გადარჩა ისტორიულ დრომდე ახლო აღმოსავლეთისა და ბერძნულ-რომაული სამყაროს დიდი დედის კოლექტიური იმიჯით. მისი რელიგიური უწყვეტობა ნათლად ჩანს ისეთი ცნობილი ქალღმერთების გამოსახულებებში, როგორიცაა ისისი, ნუტი და მაატი ეგვიპტეში; ნაყოფიერი ნახევარმთვარის რეგიონის იშთარი, ასტარტე და ლილიტი; დემეტრე, კორე და ჰერა საბერძნეთში; ატარგატისი, ცერერა და კიბელე რომში.

დედა ქალღმერთს არ ჰყავს თანაბარი ცოლი, შეუძლია გააჩინოს იგი, აიყვანოს ქმრად და შემდეგ გაანადგუროს (ძველი ბერძენი გაია და ურანი, პელაზგი ევრინომე და ოფიონი). კიდევ ერთი ვარიანტია, რომ მან გადაყლაპოს შვილი და დაორსულდეს ამისგან (ეგვიპტური თხილი).

უფრო გვიან პერიოდში, როდესაც რელიგიაში წამყვანი ადგილი ღმერთებმა დაიკავეს და არა ქალღმერთებმა, დედა ქალღმერთის კულტი ხშირად ორგიასტურ ხასიათს იძენს.

მითოლოგიური სკოლის მომხრეები თვლიან, რომ დედა ქალღმერთის თაყვანისცემის ტრადიცია აისახება ზეციური დედოფლის, კაბალისტური შეკინას და ქრისტიანი ღვთისმშობლის-მადონას გამოსახულებებში.

დედა ქალღმერთი სხვადასხვა მითოლოგიაში

სომხური მითოლოგია

ანაჰიტი დედა ქალღმერთია, ნაყოფიერების და სიყვარულის ქალღმერთი.

აფრიკული მითოლოგია

ქალღმერთი მინოქი

ძველი ბერძნული მითოლოგია

აფროდიტე

დემეტრე

ჰერა

გაია

პერსეფონე

ძველი არაბული მითოლოგია

ალატ

ძველი ეგვიპტური მითოლოგია

ისიდა ქალურობისა და დედობის ქალღმერთია.

ჰათორი სიყვარულისა და ცის ქალღმერთია.

ზოროასტრიული მითოლოგია

ანაჰიტა არის სიწმინდისა და სიწმინდის ქალღმერთი.

ინდუისტური მითოლოგია

ბჰუმი დედამიწის ქალღმერთია.

ადიტი ინდოეთის არიელთა ქალღმერთია.

ბაუჩარა მატა[en]

დევი

ინდუის მითოლოგიაში მატრი დედა ქალღმერთია.

შაკტი არის ქალღმერთი, უნივერსალური დედა.

რადა არის ორიგინალური შაქტი ვაიშნავიზმის ზოგიერთ ფილიალში.

კელტური მითოლოგია

ანუ (ანა), დანუ - ირლანდიელი ღმერთების დედა

ბრიგიდი

ერნმასი

"დიდი ქალღმერთის" ფიგურა ჩატალ ჰიუუკიდან (ძვ. წ. 7500 - ძვ. წ. 5700 წწ.)

გალიური მითოლოგია

კორი მთვარის ქალღმერთია.

მცირე აზიის მითოლოგია

ამა ფრიგიის ქალღმერთია.

მა კაპადოკიელი ქალღმერთია.

კიბელე

კავკასიის მითოლოგია

ეოს

ცენტრალური ამერიკის მითოლოგია

ცეიბა მაიას დედა ქალღმერთია.

ატლატონინი (ასტ. ატლატონინი) აცტეკების დედა ქალღმერთის ერთ-ერთი სახელია.

სამხრეთ ამერიკის მითოლოგია

პაჩამამა - დედა დედამიწა, ანდების ხალხების ქალღმერთი.

რომაული მითოლოგია

ვენერა

Mater Matuta (ლათ. Mater Matuta),

ჯუნო

სლავური მითოლოგია

დედა - ყველის დედამიწა - ადამიანის და ყველა ცოცხალი არსების წინამორბედი.

მოკოში, მოკა - ქორწინებისა და მშობიარობის ქალღმერთი, ბედის ქალღმერთი, ტრიალი, დაუსრულებელი ძაფების ტრიალი.

მშობიარობის ქალები არიან ნაყოფიერების ქალი ღვთაებები, კლანის, ოჯახის, სახლის მფარველი.

ობ უგრიელთა მითოლოგია

კალთაშ-ექვა, ის არის Yoli-torum-syan, ან Kaltas-syan-torum - დედამიწის ოსტიაკი და ვოგულის ქალღმერთი, ქვემო სამყაროს ბედია, უზენაესი ღმერთის ნუმ-ტორუმის ცოლი.

თურქული მითოლოგია

უმაი არის უძველესი ალთაი და ძველი ხაკასი, ასევე მშობიარობის დროს ბავშვებისა და ქალების მფარველი ქალღმერთი ყაზახი და ყირგიზეთი.

იდუკ იერ-სუბი - შუა სამყაროს უძველესი თურქული ქალღმერთი-ბედია, შესახვევში. "წმინდა დედამიწა-წყალი".

შუმერო-აქადური მითოლოგია

მთავარი სტატია: დედა ქალღმერთი (სუმერო-აქადური მითოლოგია)

ნამუ - დედა ქალღმერთი, ღმერთების წინაპარი; მონაწილეობდა თიხისგან პირველი ადამიანების შექმნაში.

ინანა ნაყოფიერების და სიყვარულის შუმერული ქალღმერთია.

იშთარი არის ომისა და სიყვარულის აქადური ქალღმერთი, ინანას ანალოგი.

Ninhursag (ასევე Ki) არის დედა ქალღმერთი, დედამიწის ქალღმერთი.

ტიამატი არის მარილიანი წყლების ქალღმერთი, ღმერთების წინაპარი.

ელამიტური მითოლოგია

პინიკირი (ასევე პინენკირი) არის ჩრდილოეთ ელამის დედა ქალღმერთი, თავდაპირველად პანთეონის ხელმძღვანელი.

კირიშა არის დედა ქალღმერთი ელამის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ძვ.წ. II ათასწლეულის დასაწყისიდან. ე. პანთეონში წამყვანი ადგილი დაიკავა, როგორც „ღმერთების დედა“, ძვ.წ. II ათასწლეულის შუა ხანებიდან. ე. უზენაესი ღმერთის ჰუმპანის "დიდი ცოლი".

იხ.ვიდეო - Mother Goddess - When Women Were Worshipped - Mother Goddess figurines from across the globe signify a time when women may have been worshipped, although we can't say for sure. Women-centered fertility cults existed for millennia and even flowed into Christianity and Neo-pagan religions. Check out some fascinating figurines here. 

იხ. ბმულზე რეკლამა ინფორმაცია

დედის ისნტიქტი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -   

                         დედის ისნტიქტი

დედობრივი ინსტინქტი (დედის ინსტინქტი) არის ქცევის ნორმების კოლექტიური სახელწოდება, რომელიც ხასიათდება ინდივიდის სურვილით, დაიცვას სუსტი ინდივიდი(ები) გარემოს მავნე ზემოქმედებისგან ზრუნვისა და ყურადღების გზით. შეინიშნება როგორც ძუძუმწოვრებში, ასევე თევზებში, მწერებში და ფრინველებში. ხშირად, დედობრივი ინსტინქტი არის ქცევის სახეობა, რომლის დროსაც დედა (ან მიმღები დედა) ცდილობს დაიცვას თავისი შვილი, იზრუნოს მასზე და აღზარდოს იგი.

იხ. ვიდეო - МАТЕРИ В ДЕЛЕ! Как мамы животного мира защищают детенышей - Мать-слониха защищает своего детеныша от льва, материнский инстинкт в деле.

Материнский инстинкт у животных.

 Как матери спасают своих детенышей от животных Материнский инстинкт у животных сильнее чем кажется. Ведь им даже перед самыми грозными хищниками, приходится защищать свое потомство. Сейчас мы посмотрим, на что способны матери животного мира.

 Поехали. 

Матери должны не только защищать свое дитя от хищников, но и помочь в трудной ситуации. Как мы видим, малыш хочет перебраться на другую ветку.  

Кстати, не раз случалось что коты выкармливали щенков, а собаки выкармливали котят, бывали случаи что выхаживали животные и людей, но это уж совсем другая история.

ისტორია - დედობრივი ინსტინქტი, როგორც ასეთი, უძველესი დროიდან შეინიშნება. ზუსტად არ არის ცნობილი, ვინ შემოიტანა თავად ცნება „დედობრივი ინსტინქტი“, მაგრამ ავტორობა მიეკუთვნება უილიამ მაკდუგალს - ანგლო-ამერიკელ ფსიქოლოგს, ჰორმონალური ფსიქოლოგიის ფუძემდებელს - თუმცა მას პირდაპირ არ უწოდებს დედობრივი ინსტინქტი. ადამიანის ქცევის მთავარ მამოძრავებელ ძალად ის მიიჩნევდა ირაციონალურ, ინსტინქტურ მოთხოვნილებებს (ინსტინქტის მისმა გაგებამ, ბუნდოვანების გამო, გამოიწვია კრიტიკა ეთოლოგების, კერძოდ, კონრად ლორენცის მხრიდან). ქცევა ეფუძნება ინტერესს, თანდაყოლილი ინსტინქტური მიზიდულობის გამო, რომელიც მხოლოდ უნარში პოულობს თავის გამოვლინებას და ემსახურება ამა თუ იმ ქცევის მექანიზმს. ყოველი ორგანული სხეული დაბადებიდან დაჯილდოებულია გარკვეული სასიცოცხლო ენერგიით, რომლის რეზერვები და განაწილების (გამონადენის) ფორმები მკაცრად არის განსაზღვრული ინსტინქტების რეპერტუარით. როგორც კი პირველადი იმპულსები განისაზღვრება გარკვეული მიზნებისკენ მიმართული იმპულსების სახით, ისინი იღებენ თავიანთ გამოხატვას შესაბამის სხეულებრივ ადაპტაციებში.

ინსტინქტი - ეს ტერმინი მოგვიანებით მაკდუგალმა შეცვალა ტერმინით "მიდრეკილება" - არის თანდაყოლილი წარმონაქმნი, რომელსაც აქვს წამახალისებელი და კონტროლის ფუნქციები, შეიცავს ინფორმაციის დამუშავების გარკვეულ თანმიმდევრობას, ემოციურ აღგზნებას და მზაობას საავტომობილო მოქმედებებისთვის. ამრიგად, ეს ფსიქოფიზიკური მიდრეკილება იწვევს ინდივიდს რაღაცის აღქმას, აქედან განიცდის სპეციფიკურ ემოციურ აღგზნებას და მოქმედების იმპულსს.

თავდაპირველად გამოირჩეოდა ინსტინქტის 12 ტიპი: ფრენა (შიში), უარყოფა (ზიზღი), ცნობისმოყვარეობა (სიურპრიზი) - ჯერ კიდევ 1908 წელს მაკდუგალმა აღნიშნა კოგნიტური მოტივაციის არსებობა უმაღლეს პრიმატებში - აგრესიულობა (ბრაზი), თვითდამცირება (უხერხულობა). ), თვითდადასტურება (შთაგონება), მშობლის ინსტინქტი (სინაზის), გამრავლების ინსტინქტი, კვების ინსტინქტი, ნახირის ინსტინქტი, შეძენის ინსტინქტი, შექმნის ინსტინქტი.

მისი აზრით, ძირითადი ინსტინქტები პირდაპირ კავშირშია შესაბამის ემოციებთან, ვინაიდან ინსტინქტების შინაგანი გამოხატულება ემოციებია.

ემოციების შესახებ ჩარლზ დარვინის სწავლებაზე დაყრდნობით, მან ისინი განმარტა, როგორც ინსტინქტური პროცესის აფექტური ასპექტი. ყოველი პირველადი იმპულსი შეესაბამება გარკვეულ ემოციას: გაქცევის იმპულსი ასოცირდება შიშთან, ცნობისმოყვარეობა გაოცებასთან, მრისხანება სიბრაზით, მშობლის ინსტინქტი სინაზესთან.

ცნობილი შინაური ზოოფსიქოლოგი კურტ ერნესტოვიჩ ფაბრი (1923-1990), სახელმძღვანელოს ავტორი „ცხოველთა ფსიქოლოგიის საფუძვლები“ ​​(1976), დაუღალავად ხაზს უსვამდა, რომ ქცევის ევოლუციურ განვითარებაში ინსტინქტი და სწავლა არ არის 2 თანმიმდევრული ეტაპი; და როგორც ქცევის ერთი პროცესის კომპონენტები, ისინი ერთმანეთის გარეშე ვერ იარსებებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არ არსებობს ეგრეთ წოდებული „სუფთა“ ინსტინქტები. ამიტომ, მაგალითად, შიმპანზეების, ვირთხების, ფრინველების, თევზებისა და ვოსფსების ბუდის აშენების ინსტინქტურ ქცევად კლასიფიკაციისას, აუცილებელია გავითვალისწინოთ ასეთი ქცევის რეალური ფსიქოფიზიოლოგიური მექანიზმების უზარმაზარი მრავალფეროვნება, ეს დიდწილად შეიძლება იყოს სწავლის შედეგი. და ინტელექტუალური გადაწყვეტილება.

1919 წელს კარლ გუსტავ იუნგმა შემოიტანა ფსიქოლოგიური არქეტიპის კონცეფცია ინსტინქტში და არაცნობიერში. მისი გაგებით, არქეტიპები არის უნივერსალური, თავდაპირველად თანდაყოლილი ფსიქიკური სტრუქტურები, რომლებიც ქმნიან კოლექტიური არაცნობიერის შინაარსს, ცნობადი ჩვენს გამოცდილებაში და, როგორც წესი, ჩნდება სიზმრების სურათებსა და მოტივებში. არქეტიპის გარშემო მოგონებებისა და კავშირების ჯგუფს კომპლექსი ეწოდება. ერთ-ერთი ასეთი კომპლექსი იყო დედათა კომპლექსი, რომელიც დაკავშირებულია დედათა არქეტიპთან. იუნგი არქეტიპებს განიხილავდა როგორც ფსიქოლოგიურ ორგანოებს, სხეულის ორგანოების ანალოგიით, რადგან ორივეს აქვს მორფოლოგიური მიდრეკილებები, რომლებიც ვლინდება განვითარების პროცესში. ის, რომ დედის იმიჯი უმეტეს შემთხვევაში ჩნდება როგორც სათუთი, მზრუნველი და გაგებული ქალი, მან განმარტა, როგორც ბავშვის პასუხი დედობრივ ინსტინქტზე.

იხ. ვიდეო - Mothers of the Animal Kingdom | BBC Earth

წარმოშობა

ერთის მხრივ, ბიოქიმიკოსები დამაჯერებლად ამტკიცებენ, რომ დედის ინსტინქტი ემყარება ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში სპეციალური პროლაქტინის ცილის გამომუშავებას. მაგრამ, ამავე დროს, სხვა სამეცნიერო ჯგუფებმა ემპირიულად აჩვენეს, რომ დედობრივი ინსტინქტი შეიძლება ჩამოყალიბდეს უშვილო მდედრ ძუძუმწოვრებში, რომლებსაც ევალებათ სხვა ადამიანების ჩვილების აღზრდა. ვიზუალური შედეგები მიღებულია მღრღნელების, პრიმატების და თვით ადამიანების შესწავლისას.

მიაკო ფურუტამ და რობერტ ბრიჯსმა, ვეტერინარული მედიცინის სკოლის ნეირომეცნიერებმა აღნიშნეს, რომ ტვინის სუბვენტრიკულარულ რეგიონში წარმოქმნილი ახალი ნეირონების რაოდენობა მნიშვნელოვნად განსხვავდება ვირთხებს შორის, რომლებსაც არ ჰყავთ საკუთარი შთამომავლები და არ ზრდიან სხვის შთამომავლებს, და მათ შორის უშვილო. პიროვნებები, რომლებსაც დაევალათ ახალგაზრდების აღზრდა. დამატებითმა კვლევებმა აჩვენა, რომ მსგავსი ინტენსიური ნეირონების ზრდა ხდება ორსულ და მეძუძურ მდედრ მღრღნელებსა და პრიმატებში.

„როგორც ყველა სამეცნიერო კვლევამ, ჩვენმა ნაშრომმაც ერთი პასუხი და ბევრი ახალი კითხვა გამოიღო.

დადებითი, ”- ამბობს რობერტ ბრიჯსი, რეპროდუქციისა და ნეიროფიზიოლოგიის ხელმძღვანელი ტაფტსის უნივერსიტეტის ვეტერინარული მედიცინის სკოლაში. - კვლევის შემდეგ ეტაპზე კიდევ რამდენიმე საიდუმლო უნდა გავხსნათ. რატომ პოულობენ მდედრობითი სქესი ყოველთვის უტყუარად თავიანთ ჩვილებს ბევრ მსგავსს შორის? ან, მაგალითად, როგორ გადაადგილდებიან ახალი ნეირონები ტვინის სხვა ნაწილებში, თუ ისინი ერთ ადგილას ყალიბდებიან?

შთამომავლობაზე ზრუნვა თავის უმაღლეს განვითარებას აღწევს კულტურულ ადამიანში, რომელიც დაბადებიდანვე განწირულია ხანგრძლივ უმწეობამდე და მოითხოვს ხანგრძლივ მომზადებას ცხოვრების სოციალური პირობებისთვის. მაშინ როცა ძუძუმწოვრები აჭმევენ შვილებს მანამ, სანამ არ შეძლებენ საკუთარი თავის კვებას, რაც ჩვეულებრივ ხდება დაბადებიდან რამდენიმე კვირის შემდეგ და მაქსიმუმ რამდენიმე თვის ან ორი ან სამი წლის შემდეგ, ადამიანში შთამომავლობაზე ზრუნვა ვრცელდება იმ პერიოდის დაწყებამდე, რაც იწვევს მას. კულტურულმა კლასებმა შეიძლება გამოიმუშაონ საკუთარი თავი, ხოლო კულტურული კლასებისთვის - მუშაობის სრული გონებრივი შესაძლებლობების დაწყებამდე, რაზეც, ფაქტობრივად, ეფუძნება ოჯახის შექმნა, რომელსაც მთავარი მიზანი აქვს აღზრდა. ბავშვები.

„ნერვულ ქსოვილებში მიმდინარე პროცესები ჩვენთვის ჯერ კიდევ საიდუმლოდ რჩება მრავალი თვალსაზრისით. ყოველი ახალი აღმოჩენა, მართლაც, უფრო მეტ კითხვას სვამს, ვიდრე პასუხობს. რა შეგვიძლია ვთქვათ რეგენერაციის მექანიზმებზე. თანამედროვე ნევროლოგიას ბევრი მათგანის ახსნა არ შეუძლია – მხოლოდ გამოცნობა შეიძლება. იმისათვის, რომ წარმოიდგინოთ ადამიანის სხეულის სირთულე, უბრალოდ უნდა გვახსოვდეს, რომ თითოეული ჩვენგანი არ არის რაღაც ცალკეული, არამედ უთვალავი ორგანული უჯრედების საზოგადოება, რომელთაგან თითოეული ცხოვრობს თავისი ცხოვრებით და არ იცის, რომ მისი ნაწილია. რაღაცის.მერე მეტი. ჩვენ უნდა გავიგოთ მათი ცხოვრების წესი, რომელიც საშუალებას მოგვცემს ვისწავლოთ როგორ ვაკონტროლოთ ჩვენი სხეული და დავიცვათ იგი“.

MoP'u-ს თანახმად, დედის სურვილი, გამოკვებოს შვილს და მისი სურვილი შეასრულოს სპეციალური ორგანოს - სარძევე ჯირკვლების დახმარებით, სრულიად ცვლის ახალშობილის არსებობის შენარჩუნების უნარს. ამ ორიდან ერთ-ერთი ზედმეტია და რადგან მიზანშეწონილობის პრინციპი არ ცნობს ზედმეტობას, დედობრივი ინსტინქტისა და ახალშობილის თვითგადარჩენის უნარს შორის ხსენებული საპირისპირო კავშირი საკმაოდ გონივრულია. კვერცხუჯრედიდან გამოჩეკილ მუხლუხას შეუძლია იკვებოს და ამიტომ მას არც დედა სჭირდება, ძუძუმწოვარი უდედოდ მოკვდება და ამიტომ დედა მემკვიდრეობითი ინსტინქტის ძალით ზრუნავს შვილზე.

იხ. ვიდეო -  15 Times Mother Animals Saved Their Babies From Predators - 

There's no doubt about it – mothers are superheroes! The lengths they would go to to keep their kids safe are unmeasurable, and some mothers go to extreme lengths to raise and care for their young ones. And that's not just in humans, but an instinct in animals too! Whether it involves fighting off a bear or nearly getting run over by a tractor, mothers in the animal kingdom stand tall in the face of danger, ready to defend their young against anything.

Welcome back to 4 Ever Green! Today, we're going to look at 15 times mothers saved their young ones from danger! 

Before we dive in, we've got a trivia question for you: What is the baby of a hawk called? Is it a chick, a hawkling, or an eyas? Don't google it! Just put your guesses in the comments down below, and stick around to the end for the answer

იხვნისკარტა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                                    იხვნისკარტა

(ლათ. Ornithorhynchus anatinus) არის წყალმცენარეების რიგის ფრინველი, რომელიც ცხოვრობს ავსტრალიაში. ეს არის პლატიპუსის ოჯახის ერთადერთი თანამედროვე წარმომადგენელი (Ornithorhynchidae); ექიდნებთან ერთად ის ქმნის მონოტრემების (Monotremata) - ძუძუმწოვრების რაზმს, რომელიც მრავალი თვალსაზრისით ჰგავს ქვეწარმავლებს და არაძუძუმწოვრების ცინოდონტებს. ეს უნიკალური ცხოველი ავსტრალიის ერთ-ერთი სიმბოლოა; ის გამოსახულია ავსტრალიური 20 ცენტიანი მონეტის რევერსზე.

იხ. ვიდეო - УТКОНОС - Маленький, но очень необычный зверь конструктор! Этот парень точно вас удивит!

ისტორია

იხვნისკარტა აღმოაჩინეს მე-18 საუკუნეში ახალი სამხრეთ უელსის კოლონიზაციის დროს. 1802 წელს გამოქვეყნებული ამ კოლონიის ცხოველთა სიაში ნახსენებია „მოლის გვარის ამფიბიური ცხოველი. მისი ყველაზე ცნობისმოყვარე თვისება ის არის, რომ ჩვეულებრივი პირის ნაცვლად, იხვის წვერი აქვს, რაც ჩიტების მსგავსად ტალახში იკვებება.

პირველი პლატიპუსის კანი გაიგზავნა ინგლისში 1797 წელს. მისმა გარეგნობამ გამოიწვია მწვავე დებატები სამეცნიერო საზოგადოებაში. თავიდან კანი ითვლებოდა ზოგიერთი ტაქსიდერმისტის პროდუქტად, რომელმაც იხვის წვერი შეკერა ცხოველის კანზე, რომელიც თახვს ჰგავდა. ეს ეჭვი გააქარწყლა ჯორჯ შოუმ, რომელმაც შეისწავლა შეფუთვა და მივიდა დასკვნამდე, რომ ის ყალბი არ იყო (ამისთვის ნაკერების საძებნელად შოუმ კანიც კი მოიჭრა). გაჩნდა კითხვა, ცხოველთა რომელ ჯგუფს მიეკუთვნება პლატიპუსი. უკვე მას შემდეგ, რაც მან მიიღო სამეცნიერო სახელი, პირველი ცხოველები მიიყვანეს ინგლისში და აღმოჩნდა, რომ მდედრ პლატიპუსს არ აქვს ხილული სარძევე ჯირკვლები, მაგრამ ამ ცხოველს, როგორც ფრინველებს, აქვს კლოაკა. მეოთხედი საუკუნის განმავლობაში მეცნიერებმა ვერ გადაწყვიტეს სად მიეწერებინათ პლატიპუსი - ძუძუმწოვრებს, ფრინველებს, ქვეწარმავლებს ან თუნდაც ცალკეულ კლასს, სანამ 1824 წელს გერმანელმა ბიოლოგმა მეკელმა აღმოაჩინა, რომ პლატიპუსს ჯერ კიდევ აქვს სარძევე ჯირკვლები, ხოლო მდედრს. თავის ლეკვებს რძით კვებავს. ის, რომ პლატიპუსი კვერცხებს დებს, მხოლოდ 1884 წელს დაამტკიცა ნატურალისტმა უილიამ კალდველმა.

ზოოლოგიური სახელი ამ უცნაურ ცხოველს 1799 წელს უწოდა ინგლისელმა ნატურალისტმა ჯორჯ შოუმ - Platypus anatinus, სხვა ბერძნულიდან. πλατύς - ფართო, ბრტყელი, πούς - თათი და ლათ. anatinus - იხვი. 1800 წელს იოჰან-ფრიდრიხ ბლუმენბახმა, რათა თავიდან აეცილებინა ჰომონიმია ქერქის ხოჭოების გვარის Platypus-თან, შეცვალა ზოგადი სახელი Ornithorhynchus-ად, სხვა ბერძნულიდან. ὄρνις - ჩიტი, ῥύγχος - წვერი. ავსტრალიის მკვიდრებმა იცოდნენ პლატიპუს მრავალი სახელით, მათ შორის მალანგონგი, ბოონდაბურა და ტამბრეტი. ადრინდელი ევროპელი დევნილები მას უწოდებდნენ "პლატიპუსს" (იხვის ბიბილო), "იხვი-მოლს" (იხვი) და "წყლის მოლს" (წყალმოლი). სახელი platypus ამჟამად გამოიყენება ინგლისურად. რუსულად, სახელი "პლატიპუსი"

იხ. ვიდეო - Platypus Parts | National Geographic

იხვინისკარტა სხეულის სიგრძე 30-40 სმ, კუდი 10-15 სმ, წონა 2 კგ-მდე. მამრები მდედრზე დაახლოებით მესამედით დიდია. პლატიპუსის ტანი მოღუნულია, მოკლეფეხა; კუდი გაბრტყელებულია, თახვის კუდის მსგავსი, მაგრამ დაფარული თმით, რომელიც ასაკთან ერთად შესამჩნევად თხელდება. პლატიპუსის კუდში, ტასმანიის ეშმაკის მსგავსად, დეპონირებულია ცხიმის მარაგი. მისი ბეწვი სქელი, რბილია, ზურგზე ჩვეულებრივ მუქი ყავისფერია, მუცელზე კი მოწითალო ან ნაცრისფერი. თავი მრგვალია. წინა მხარეს, სახის მონაკვეთი წაგრძელებულია ბრტყელ წვეროში, დაახლოებით 65 მმ სიგრძისა და 50 მმ სიგანის. წვერი არ არის მყარი, როგორც ფრინველებში, მაგრამ რბილი, დაფარული ელასტიური შიშველი კანით, რომელიც გადაჭიმულია ორ თხელ, გრძელ, თაღოვან ძვალზე. პირის ღრუ გაფართოვდა ლოყის ჩანთებად, რომლებშიც საკვები ინახება კვების დროს. წვერის ძირში, მამაკაცებს აქვთ სპეციფიკური ჯირკვალი, რომელიც გამოყოფს სეკრეტს მუშკის სუნით. ახალგაზრდა პლატიპუსებს აქვთ 8 კბილი, მაგრამ ისინი მყიფეა და სწრაფად ცვდებიან, რის გამოც გზა კერატინიზებულ ფირფიტებს უთმობენ.

პლატიპუსის თათები ხუთთითიანია, ადაპტირებულია როგორც ცურვისთვის, ასევე თხრილისთვის. წინა თათებზე საცურაო გარსი თითების წინ გამოდის, მაგრამ შეიძლება ისე იყოს მოხრილი, რომ კლანჭები გარედან იყოს გამოსახული, საცურაო კიდური თხრიან კიდურად გადაიქცევა. უკანა ფეხებზე ქსელები გაცილებით ნაკლებად არის განვითარებული; ცურვისთვის პლატიპუსი იყენებს არა თავის უკანა ფეხებს, როგორც სხვა ნახევრად წყლის ცხოველები, არამედ წინა ფეხებს. უკანა ფეხები წყალში საჭის როლს ასრულებს, კუდი კი სტაბილიზატორის ფუნქციას ასრულებს. პლატიპუსის ხმელეთზე სიარული უფრო ქვეწარმავლის სიარულს მოგვაგონებს – ის ფეხებს ტანის გვერდებზე ადებს.

მისი ცხვირის ღიობები იხსნება წვერის ზედა მხარეს. აურიკულები არ არის. თვალები და ყურის ღიობები განლაგებულია თავის გვერდებზე არსებულ ღარებში. როდესაც ცხოველი ჩაყვინთვის, ამ ღარების კიდეები, ისევე როგორც ნესტოების სარქველები, იხურება ისე, რომ არც მხედველობა, არც სმენა და არც სუნი არ ფუნქციონირებს წყლის ქვეშ. თუმცა, წვერის კანი მდიდარია ნერვული დაბოლოებებით და ეს უზრუნველყოფს პლატიპუსს არა მხოლოდ მაღალგანვითარებულ შეხების გრძნობას, არამედ ელექტროლოკაციის უნარსაც. კანონპროექტში შემავალ ელექტრორეცეპტორებს შეუძლიათ აღმოაჩინონ სუსტი ელექტრული ველები, როგორიცაა კიბოსნაირების კუნთების მიერ წარმოქმნილი ველები, რომლებიც ეხმარებიან პლატიპუსს ნადირის პოვნაში. როდესაც ეძებს მას, პლატიპუსი განუწყვეტლივ მოძრაობს თავის გვერდიდან მეორეზე შუბისებრ თევზაობის დროს.

იხვნისკარტა - ევოლუცია

მონოტრემები ძუძუმწოვრების ერთ-ერთი ადრეული შტოს გადარჩენილი წარმომადგენლები არიან. ავსტრალიაში ნაპოვნი უძველესი მონოტრემი 110 მილიონი წლისაა (სტეროპოდონი). ეს იყო პატარა, მღრღნელების მსგავსი ცხოველი, რომელიც ღამისთევა იყო და, დიდი ალბათობით, არ დებდა კვერცხებს, მაგრამ შობდა სასტიკად განუვითარებელ ბელებს. სხვა ნამარხი პლატიპუსის (ობდუროდონის) გაქვავებული კბილი, რომელიც აღმოაჩინეს 1991 წელს პატაგონიაში (არგენტინა), მიუთითებს იმაზე, რომ, სავარაუდოდ, პლატიპუსის წინაპრები ავსტრალიაში მოვიდნენ სამხრეთ ამერიკიდან, როდესაც ეს კონტინენტები გონდვანას სუპერკონტინენტის ნაწილი იყო. თანამედროვე პლატიპუსის უახლოესი წინაპრები გამოჩნდნენ დაახლოებით 4,5 მილიონი წლის წინ, ხოლო Ornithorhynchus anatinus-ის ყველაზე ადრეული ნამარხი ნიმუში პლეისტოცენიდან თარიღდება. ნამარხი პლატიპუსები თანამედროვეებს წააგავდა, მაგრამ ზომით უფრო მცირე იყო.

2008 წლის მაისში გამოცხადდა, რომ პლატიპუსის გენომის გაშიფვრა მოხდა. პლატიპუსში სქესი განისაზღვრება არა ერთი წყვილით, არამედ ხუთი წყვილი სქესის ქრომოსომით. პლატიპუსის გენომის[6] თანმიმდევრობამ აჩვენა, რომ პლატიპუსის სქესის ქრომოსომა უფრო მეტად ჰგავს ფრინველების Z-ქრომოსომას და SRY გენი სავარაუდოდ არ მონაწილეობს მის სექსუალურ დიფერენციაციაში. გარდა ამისა, 166 მილიონი ლიტრი. ნ. მონოტრემებს არ ჰქონდათ ქრომოსომული სქესის განსაზღვრა. ქრომოსომული სქესის განსაზღვრის სისტემის ასაკობრივი შეფასება ეფუძნება კვლევებს, რომლებიც აჩვენებს, რომ მარსუპიული და პლაცენტური ძუძუმწოვრების X ქრომოსომაში თანმიმდევრობები წარმოდგენილია პლატიპუსის და ფრინველების აუტოსომებში. 2021 წლის ექიდნაებისა და პლატიპუსების სრული გენომის ანალიზი აჩვენებს, რომ ექიდნაებისა და პლატიპუსების წინაპრები განსხვავდებოდნენ 55 მილიონი წლის წინ. ნ. (ეოცენი)

პირველყოფილი საზოგაოდება

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

              პირველყოფილი საზოგაოდება

კლდის ხელოვნება ლასკოს გამოქვაბულში, საფრანგეთი, დაახლოებით 14 ათასი წელი ჩვენს წელთაღრიცხვამდე. ე., ზედა პალეოლითი

ასევე პრეისტორიული საზოგადოება, პრეისტორიული ხანა) - პერიოდი კაცობრიობის ისტორიაში დამწერლობის გამოგონებამდე, რომლის შემდეგაც არსებობს წერილობითი წყაროების შესწავლის საფუძველზე ისტორიული კვლევის შესაძლებლობა. ტერმინი პრეისტორიული მე-19 საუკუნეში შევიდა. ფართო გაგებით, სიტყვა "პრეისტორიული" გამოიყენება დამწერლობის გამოგონებამდე ნებისმიერ პერიოდზე, დაწყებული დედამიწის გაჩენის მომენტიდან, მაგრამ ვიწრო გაგებით - მხოლოდ ადამიანის პრეისტორიულ წარსულზე. ჩვეულებრივ კონტექსტში ისინი მიუთითებენ იმაზე, თუ რომელი „პრეისტორიული“ პერიოდია განხილული, მაგალითად, „მიოცენის პრეისტორიული მაიმუნები“ (23-5,5 მილიონი წლის წინ) ან „შუა პალეოლითის ჰომო საპიენსი“ (300-30 ათასი წელი). წინ). იმის გამო, რომ მისი თანამედროვეების მიერ ამ პერიოდის შესახებ წერილობითი წყაროები არ შემორჩენილია, ამის შესახებ ინფორმაცია მოიპოვება ისეთი მეცნიერებების საფუძველზე, როგორიცაა არქეოლოგია, ეთნოლოგია, პალეონტოლოგია, ბიოლოგია, გეოლოგია, ანთროპოლოგია, არქეოასტრონომია, პალინოლოგია, არქეოგენეტიკა.

ვინაიდან მწერლობა სხვადასხვა ხალხში გაჩნდა სხვადასხვა დროს, ტერმინი პრეისტორიული ან არ გამოიყენება მრავალ კულტურაში, ან მისი მნიშვნელობა და დროითი საზღვრები არ ემთხვევა კაცობრიობას მთლიანობაში. კერძოდ, პრეკოლუმბიური ამერიკის პერიოდიზაცია ეტაპობრივად არ ემთხვევა ევრაზიასა და აფრიკას.

ვინაიდან პრეისტორიული ხანის მონაცემები იშვიათად ეხება ინდივიდებს და ყოველთვის არაფერს ამბობს ეთნიკურ ჯგუფებზე, კაცობრიობის პრეისტორიული ეპოქის მთავარი სოციალური ერთეული არქეოლოგიური კულტურაა. ეპოქის ყველა ტერმინი და პერიოდიზაცია, როგორიცაა: ბრინჯაოს ან რკინის ხანა, რეტროსპექტულია და დიდწილად პირობითია და მათი ზუსტი განმარტება განხილვის საგანია.

იხ. ვიდეო - Первобытное общество (рус.) История древнего мира.

ტერმინოლოგია

„პრეისტორიული პერიოდის“ სინონიმია ტერმინი „პრეისტორია“, რომელიც ნაკლებად ხშირად გამოიყენება რუსულენოვან ლიტერატურაში, ვიდრე მსგავსი ტერმინები უცხოურ ლიტერატურაში (ინგლისური პრეისტორია, გერმანული Urgeschichte).

ნებისმიერი კულტურის პრეისტორიული ეპოქის ბოლო ეტაპის დასანიშნად, როდესაც მას ჯერ კიდევ არ შეუქმნია საკუთარი წერილობითი ენა, მაგრამ უკვე ნახსენებია სხვა ხალხების წერილობით ძეგლებში, ტერმინი "პროტოისტორია" (ინგლისური პროტოისტორია, გერმანული Frühgeschichte) არის. ხშირად გამოიყენება უცხოურ ლიტერატურაში. ტერმინის პრიმიტიული კომუნალური სისტემის ჩასანაცვლებლად, რომელიც ახასიათებს სოციალურ სტრუქტურას ძალაუფლების გაჩენამდე, ზოგიერთი ისტორიკოსი იყენებს ტერმინებს „ველურობა“, „ანარქია“, „პრიმიტიული კომუნიზმი“, „ცივილიზაციამდელი პერიოდი“ და სხვა. რუსულ ლიტერატურაში ტერმინი „პროტოისტორია“ არ გადგმულა.

მარქსიზმი იყენებს ტერმინს პრიმიტიულ კომუნალურ სისტემას, რაც ნიშნავს პირველ სოციალურ-ეკონომიკურ ფორმაციას. ტრადიციული ისტორიკოსების, მარქსისტების და არამარტო მარქსისტების აზრით, იმდროინდელი საზოგადოების ყველა წევრი ერთნაირ ურთიერთობაში იყო წარმოების საშუალებებთან და სოციალური პროდუქტის წილის მოპოვების მეთოდთან, რომელსაც ჩვეულებრივ უწოდებენ "პრიმიტიულ კომუნიზმს". , ყველასთვის ერთნაირი იყო.

ერთი და იგივე ტიპის პრიმიტიული საზოგადოების სხვადასხვა სახელებთან დაკავშირებით სოციალიზებული საკუთრებით და ძალაუფლების, ცივილიზაციის, სახელმწიფოს, კერძო საკუთრების გაჩენამდე სხვადასხვა კლასიკური სკოლის ისტორიკოსებს შორის და ძალაუფლების გაჩენის შესახებ თეორიებს შორის, ჩვეულებრივად გამოიყენება ზოგადად მიღებული ტერმინი „პრიმიტიული კომუნალური სისტემა“ ამ ტიპის სოციალური სტრუქტურის დასასახელებლად.

არაკლასიკური ისტორიკოსები უარყოფენ თემების არსებობას და პრიმიტიულ კომუნალურ სისტემას, ურთიერთობას, ძალაუფლების იდენტურობას.

პრიმიტიული კომუნალური სისტემა განსხვავდებოდა სოციალური განვითარების ეტაპებისგან, რომლებიც მას მოჰყვა კერძო საკუთრების, კლასებისა და სახელმწიფოს არარსებობით. პრიმიტიული საზოგადოების თანამედროვე კვლევები, ნეოისტორიკოსების აზრით, რომლებიც უარყოფენ ადამიანთა საზოგადოების განვითარების ტრადიციულ პერიოდიზაციას, უარყოფენ ასეთი სოციალური სტრუქტურის არსებობას და თემების არსებობას, კომუნალურ საკუთრებას პრიმიტიული კომუნალური სისტემის ქვეშ და მომავალში, პრიმიტიული კომუნალური სისტემის არარსებობის ბუნებრივი შედეგი - XVIII საუკუნის ბოლომდე კომუნალური სასოფლო-სამეურნეო მიწათმფლობელობის არარსებობა მსოფლიოს უმეტეს ქვეყნებში, მათ შორის რუსეთში, სულ მცირე, ნეოლითიდან მოყოლებული.

იხ. ვიდეო - პირველყოფილი საზოგადოება- პალეოლითი, მეზოლითი

პრიმიტიული საზოგადოების განვითარების პერიოდები

სხვადასხვა დროს შემოთავაზებული იყო ადამიანთა საზოგადოების განვითარების სხვადასხვა პერიოდი. ასე რომ, ა. ფერგიუსონმა და შემდეგ მორგანმა გამოიყენეს ისტორიის პერიოდიზაცია, რომელიც მოიცავდა სამ ეტაპს: ველურობას, ბარბაროსობას და ცივილიზაციას, ხოლო პირველი ორი ეტაპი მორგანმა დაარღვია სამ ეტაპად (ქვედა, შუა და უმაღლესი) თითოეულში. ველურობის ეტაპზე ადამიანთა საქმიანობაში დომინირებდა ნადირობა, თევზაობა და შეგროვება, არ იყო კერძო საკუთრება, იყო თანასწორობა. ბარბაროსობის ეტაპზე ჩნდება სოფლის მეურნეობა და მესაქონლეობა, ჩნდება კერძო საკუთრება და სოციალური იერარქია. მესამე ეტაპი - ცივილიზაცია - დაკავშირებულია სახელმწიფოს, კლასობრივი საზოგადოების, ქალაქების, მწერლობის და ა.შ.

მორგანმა ველურობის ყველაზე დაბალ საფეხურს, რომელიც დაიწყო მეტყველების ჩამოყალიბებით, ადამიანთა საზოგადოების განვითარების ადრეულ ეტაპად მიიჩნია, ველურობის შუა სტადია, მისი კლასიფიკაციის მიხედვით, იწყება ცეცხლის გამოყენებით და გაჩენით. დიეტაში თევზის საკვები, ხოლო ველურობის უმაღლესი ეტაპი - ხახვის გამოგონებით. ბარბაროსობის ყველაზე დაბალი საფეხური, მისი კლასიფიკაციის მიხედვით, იწყება ჭურჭლის შემოსვლით, ბარბარიზმის საშუალო ეტაპი - სოფლის მეურნეობაზე და მესაქონლეობაზე გადასვლით, ხოლო ბარბაროსობის უმაღლესი ეტაპი - რკინის გამოყენების დაწყებით.

ყველაზე განვითარებული პერიოდიზაცია არქეოლოგიურია, რომელიც დაფუძნებულია ადამიანის მიერ შექმნილი იარაღების, მათი მასალის, საცხოვრებლის ფორმების, სამარხებისა და ა.შ. შუა ანტიკური ქვის ხანა, გვიანი ძველი ქვის ხანა, შუა ქვის ხანა, ახალი ქვის ხანა, გვიანი ახალი ქვის ხანა (არა ყველა ხალხი), სპილენძის ხანა (არა ყველა ხალხი), ბრინჯაოს ხანა და რკინის ხანა.

XX საუკუნის 40-იან წლებში საბჭოთა მეცნიერებმა P.P.Efimenko, M.O. Kosven, A.I.Pershits და სხვებმა შემოგვთავაზეს პრიმიტიული საზოგადოების პერიოდიზაციის სისტემები, რომელთა კრიტერიუმი იყო საკუთრების ფორმების ევოლუცია, შრომის დანაწილების ხარისხი, ოჯახური ურთიერთობები. ე. განზოგადებული ფორმით, ასეთი პერიოდიზაცია შეიძლება წარმოდგენილი იყოს შემდეგნაირად:

პრიმიტიული ნახირის ერა;

ტომობრივი სისტემის ეპოქა;

კომუნალურ-ტომობრივი სისტემის დაშლის ეპოქა (მესაქონლეობის, გუთანი და ლითონის დამუშავების გაჩენა, ექსპლუატაციისა და კერძო საკუთრების ელემენტების გაჩენა - გვიანი მეზოლითი და ნეოლითი თანამედროვე კლასიფიკაციის მიხედვით).

უკვე 1980-იან წლებში მეცნიერთა უმეტესობამ აღიარა არქეოლოგიური და ეთნოგრაფიული პერიოდიზაციის შედარების შეუძლებლობა. ამ მხრივ შეწყდა პრიმიტიული საზოგადოების ეთნოგრაფიული პერიოდიზაციის შემდგომი განვითარება. 1990-იან წლებში მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტზე (ლექტორები, ეთნოლოგიის კათედრის მასწავლებლები გ. ე. მარკოვი და ა. ა. ნიკიშენკოვი) ჩამოყალიბდა მასალის წარდგენის სამნაწილიანი სქემა. საფუძვლად აიღეს A.I. Pershits-ის პერიოდიზაცია, რომელიც მოიცავს „ადრეული პრიმიტიული თემის“ პერიოდს, „ადრე ფერმერთა ტომობრივი თემის“ და „მეზობლური მრავალშვილიანი საოჯახო თემის“ პერიოდს. ზემოაღნიშნული ტერმინების ყველა პირობითობასთან ერთად, ამ დიდაქტიკურ სისტემას ორი უდავო უპირატესობა აქვს. პირველ რიგში, ეს შესაძლებელს ხდის პრიმიტიულობის ეპოქის დაყოფას სამ დამოუკიდებელ პერიოდად, რომელთაგან თითოეულს აქვს მახასიათებლები კულტურის, სოციალური სტრუქტურების, ზნეობისა და კანონის განვითარებაში. მეორეც, არქეოლოგიური მასალებისგან განსხვავებით, ეს სამმხრივი სქემა ადვილად შედარებადია ეთნოგრაფიულ მასალებთან. პრეზენტაციის მსგავსი სქემები, პრიმიტიულობის მითითების გარეშე, გვხვდება დასავლელი სოციალური ანთროპოლოგების ნაშრომებში, მაგალითად, მარშალ საჰლინსი.

პერიოდიზაციის ყველა სისტემა თავისებურად არასრულყოფილია. ბევრი მაგალითია, როდესაც პალეოლითის ან მეზოლითური ფორმის ქვის იარაღს იყენებდნენ შორეული აღმოსავლეთის ხალხები მე-16-17 საუკუნეებში, მაშინ როცა მათ ჰქონდათ ტომობრივი საზოგადოება და განვითარებული ჰქონდათ რელიგიისა და ოჯახების ფორმები. ამჟამად ითვლება, რომ პრიმიტიული სისტემის უნივერსალური პერიოდიზაცია მთავრდება მეზოლითში, როდესაც კულტურული განვითარება მკვეთრად დაჩქარდა და სხვადასხვა ხალხში სხვადასხვა ტემპით მიმდინარეობდა. ქვემოთ მოცემულია პრიმიტიული საზოგადოების განვითარების ძირითადი ეტაპების ამჟამად ზოგადად მიღებული არქეოლოგიური პერიოდიზაცია. ამავდროულად, კულტურები, რომლებიც ერთდროულად არსებობდნენ, შეიძლება იყოს განვითარების სხვადასხვა საფეხურზე, ამასთან დაკავშირებით, მაგალითად, ნეოლითური კულტურები შეიძლება თანაარსებობდეს ქალკოლითურ ან ბრინჯაოს ხანის კულტურებთან.

იხ. ვიდეო - What is it like finding an ancient pre-humanoid?