პიგმალიონის ეფექტი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    პიგმალიონის ეფექტი

აგნოლო ბრონზინო. პიგმალიონი და გალატეა

 ტერმინი აღებულია ჯორჯ ბერნარდ შოუს პიესიდან და გამოიყენება ისეთი ფსიქოლოგიური ფენომენის აღსანიშნად, როდესაც რაიმე მოვლენის მოლოდინის არსებობა ზრდის ამ მოვლენის განხორციელების შესაძლებლობას. სხვაგვარად ამ ფენომენს მოიხსენიებენ, როგორც თვითქმნად წინასწარმეტყველებას — როდესაც წინასწარმეტყველება პირდაპირ ან ირიბად გავლენას ახდენს რეალობაზე და ცვლის მას იმგვარად, რომ საბოლოოდ ეს წინასწარმეტყველება ხორციელდება.

პიგმალიონის ეფექტის გაგება პირველად თავის წიგნში რობერტ როზენტალმა და ლენორ ჯეკობსონმა გამოიყენეს, რომელშიც ისინი აღწერდნენ მასწავლებელთა მოლოდინის გავლენას მოსწავლეების ქცევაზე. მათ მიერ ჩატატებულ ექსპერიმენტში მანიპულირებდნენ მასწავლებელთა მოლოდინებით და აფასებდნენ მათ გავლენას მოსწავლეთა IQ-ს მაჩვენებელზე. შემთხვევითი შერჩევით 18 სხვადასხვა კლასიდან შეირჩა მოსწავლეთა 20%, რომლებიც მასწავლებლებს დაუხასიათეს, როგორც სწავლაში უჩვეულოდ დიდი შესაძლებლობების მქონე ბავშვები. აღმოჩნდა, რომ დაბალი კლასის მოსწავლეებს, რომელთა მიმართ მასწავლებლებს მაღალი მოლოდინები ჩამოუყალიბეს, შეენიშნებოდათ ინტელექტის კოეფიციენტის მნიშვნელოვანი ზრდა სკოლის დანარჩენ მოსწავლეებთან შედარებით. მიუხედავად იმისა, რომ ცდა მოგვიანებით მეთოდოლოგიის თვალსაზრისით გააკრიტიკეს, სწავლის სფეროში მოლოდინის ფენომენმა დიდი დაინტერესება გამოიწვია.

როგორც აღმოჩნდა, სწავლისადმი ასეთი მიდგომა განსაკუთრებით ეფექტიანი იმ ბავშვებისთვის იყო, რომლებიც კეთილდღეობამოკლებულ ოჯახებში ცხოვრობდნენ. გაირკვა, რომ ასეთი ბავშვები ცუდად სწავლობენ მათთან მომუშავე მასწავლებლების დაბალი მოლოდინის გამო.

პიგმალიონის ეფექტის ორი ახსნა იქნა შემოტანილი:

1. კუპერის თანახმად, მასწავლებლებს მიაჩნიათ, რომ აქვთ ნაკლები კონტროლი იმ მოსწავლეებზე, რომელთა მიმართაც მათი მოლოდინები დაბალია, განსხვავებით იმ მოსწავლეებისგან, ვისი წარმატების მოლოდინიც აქვთ. ამიტომ, იმისათვის, რათა გააძლიერონ კონტროლი, პირველ შემთხვევაში მასწავლებლები მიმართავენ აფექტურ უკუკავშირს, მეორე შემთხვევაში კი მასწავლებელი იძლევა ისეთ უკუკავშირს, რომელიც ბავშვის მიერ დახარჯული ძალისხმევის შესატყვისია. შესაბამისად, იმ ბავშვებს, რომელთა მიმართაც დაბალია მოლოდინი, უქრებათ რწმენა, რომ მათი ძალისხმევა გავლენას იქონიებს სწავლის შედეგებზე.
2. ბარ-ტალის აზრით, მასწავლებლის მოლოდინი განპირობებულია მის მიერ მოსწავლის წარმატება-წარუმატებლობის მიზეზების აღქმით. თუ მასწავლებლები თვლიან, რომ ბავშვის წარუმატებლობის მიზეზი შედარებით მყარია, ისინი აღარ მოელიან მოსწავლის წარმატებებს მომავალში და ამ რწმენის შესაბამისადაც იქცევიან.

მოლოდინის ფორმირების ფენომენი ადამიანის ბუნების თანმდევი მოვლენაა. თუმცა მასწავლებელთა ეფექტიანი მოღვაწეობის შეფერხება მხოლოდ მცდარ ან მოუქნელ მოლოდინებს შეუძლია.

პიგმალიონის ეფექტის ნეგატიური გავლენის შემცირების ერთ-ერთ საშუალებას წარმოადგენს მასწავლებელთა დახმარება გააცნობიერონ ამ ფენომენის არსებობა და მისი შესაძლო შედეგები.

იხ. ვიდეო - პიგმალიონის ეფექტი ┃ ნინო თოფურია ┃

განაცხადი მედდაში

პიგმალიონის ეფექტი აღინიშნა რამდენიმე არასაგანმანათლებლო კონტექსტში. მაგალითად, მოხუცთა თავშესაფარში ექთნებს უთხრეს, რომ ზოგიერთი პაციენტი უფრო სწრაფად განვითარდებოდა რეაბილიტაციაში, ვიდრე სხვები. ამ პაციენტებს აღენიშნებოდათ დეპრესიის დაბალი დონე და საჭიროებდნენ ჰოსპიტალიზაციას ნაკლებად ხშირად, ვიდრე საშუალო მოლოდინის მქონე პაციენტებს.

პიგმალიონის ეფექტი ასევე განხილული იყო ალკოჰოლზე დამოკიდებულების მკურნალობასთან დაკავშირებით, რადგან გაირკვა, რომ თერაპევტებს, რომლებიც თავიანთ კლიენტებს "მოტივირებულებად" ახასიათებდნენ, სწავლის უფრო დაბალი მაჩვენებელი ჰქონდათ, ვიდრე მათ, ვინც მათ "არამოტივირებულად" ასახელებდა.

გენდერული შეზღუდვები

პიგმალიონის კვლევის პრაქტიკული გამოყენების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შეზღუდვა არის გადაუჭრელი საკითხი, მოქმედებს თუ არა პიგმალიონის ეფექტი გენდერებში ერთნაირად. აღსანიშნავია, რომ კვლევებმა აჩვენა პიგმალიონის ეფექტის ნაკლებობა ქალებისთვის. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ მამრობითი სქესის კოლეგებისგან განსხვავებით, ქალი ლიდერების უფრო მაღალი სტანდარტები მხოლოდ ხანდახან შეიძლება გამოიწვიოს დაქვემდებარებული მუშაობის გაზრდა.

ქალი ქვეშევრდომები გამოიყენეს მრავალ კვლევაში, რომლებმაც, თავის მხრივ, ვერ აჩვენეს მნიშვნელოვანი კორელაცია პიგმალიონის ეფექტს შორის. მაგალითად, კინგის გამოუქვეყნებელმა კვლევამ 1970 წელს წარმოადგინა პიგმალიონის ეფექტის წარუმატებელი მცდელობების ორი მაგალითი, რომლებშიც ორივე ძირითადად ქალი ქვეშევრდომებს ეხებოდა. პიგმალიონის ეფექტი შეუმჩნეველი იყო სატონისა და ვუდმანის მიერ საცალო მრეწველობის მთავარი დამსწრეთა ქალის კვლევაში.

ეთიკური შეზღუდვები

პიგმალიონის ტრადიციული პრაქტიკა იწვევს მოტყუებას, რაც შეიძლება არაეთიკურად ჩაითვალოს რეალურ ორგანიზაციულ კონტექსტში. ზოგიერთი მკვლევარის აზრით, ეს არ უნდა იყოს ნაგულისხმევი პრაქტიკა რეალურ ცხოვრებაში. ამ მანიპულაციის განხორციელებისას მენეჯერები უნდა მოატყუონ თავიანთმა უფროსმა ან პერსონალმა. თუ მოტყუება გამოვლინდა და საჯაროდ გამოაშკარავდა, ამან შეიძლება გამოიწვიოს ნდობის მნიშვნელოვანი გაუარესება სამუშაო ადგილზე.

იხ.ვიდეო - Pygmalion Effect Explained