ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
Apollo 11-ის ასტრონავტები თავისუფლდებიან სამკვირიანი კარანტინისაგან მთვარედან აფრენის შემდეგ.
აპოლო 11 (16-24 ივლისი, 1969) არის ამერიკული კოსმოსური ხომალდი, რომელმაც პირველად დაუშვა ადამიანი მთვარეზე. მეთაური ნილ არმსტრონგი და მთვარის მოდულის პილოტი ბაზ ოლდრინი დაეშვნენ Apollo Eagle მთვარის მოდულზე 1969 წლის 20 ივლისს, 20:17 UTC-ზე და არმსტრონგი გახდა პირველი ადამიანი, ვინც მთვარის ზედაპირზე დადიოდა ექვსი საათისა და 39 წუთის შემდეგ, ივლისს. 21 02:00: 56 UTC. ოლდრინი მას 19 წუთის შემდეგ შეუერთდა და დაახლოებით ორი და მეოთხედი საათი გაატარეს ერთად იმ ადგილის შესასწავლად, რომელსაც დაშვების შემდეგ სიმშვიდის ბაზა ეწოდა. არმსტრონგმა და ოლდრინმა შეაგროვეს 47,5 ფუნტი (21,5 კგ) მთვარის მასალა დედამიწაზე დასაბრუნებლად, როდესაც პილოტმა მაიკლ კოლინზმა მთვარის ორბიტაზე აფრინდა ბრძანების მოდული Columbia და დარჩა მთვარის ზედაპირზე 21 საათი და 36 წუთი აფრენამდე. კოლუმბიასთან გაერთიანების მიზნით. იხ. ბმულზე წყაროიხ. ვიდეო - On this day in 1969 - #Apollo11 launched to the Moon! - on July 16th, 1969, Apollo 11, the first mission to land humans on the Moon, was launched on a Saturn V rocket from NASA Kennedy.
პოლო 11 გაუშვეს სატურნ 5 რაკეტით კენედის კოსმოსური ცენტრიდან მერიტის კუნძულზე, ფლორიდა 16 ივლისს, 13:32 UTC და იყო ნასას აპოლოს პროგრამის მეხუთე ეკიპაჟის მისია. კოსმოსური ხომალდი Apollo შედგებოდა სამი ნაწილისგან: ბრძანების მოდული (CM) სამი ასტრონავტის სალონით, ერთადერთი ნაწილი, რომელიც დედამიწაზე ბრუნდებოდა; სერვისის მოდული (SM), რომელიც მხარს უჭერდა ბრძანების მოდულს ძრავით, სიმძლავრით, ჟანგბადით და წყლით; და მთვარის მოდული (LM), რომელსაც ჰქონდა ორი ეტაპი - დაღმასვლის ეტაპი მთვარეზე დაშვებისთვის და ასვლის ეტაპი მთვარის ორბიტაზე ასტრონავტების დასაბრუნებლად.
მას შემდეგ, რაც Saturn 5-ის კოსმოსური ხომალდის მესამე საფეხურით მთვარეზე გაგზავნეს, ასტრონავტებმა კოსმოსური ხომალდი მისგან გამოაცალკევეს და სამი დღე იმოგზაურეს მთვარის ორბიტაზე შესვლამდე. ამის შემდეგ არმსტრონგი და ოლდრინი გადავიდნენ Eagle-ში და დაეშვნენ სიმშვიდის ზღვაში 20 ივლისს. ასტრონავტებმა გამოიყენეს Eagle-ის აფრენის ეტაპი მთვარის ზედაპირიდან ასასვლელად და ბრძანების მოდულში კოლინზთან შესაერთებლად. მათ გადააგდეს Eagle ბორტზე მანამ, სანამ განახორციელებდნენ მანევრებს, რომლებმაც კოლუმბია მთვარის 30-დან ბოლო ორბიტიდან გამოიყვანა და დედამიწაზე დაბრუნების ტრაექტორიაზე გადავიდა. ისინი დაბრუნდნენ დედამიწაზე და 24 ივლისს წყნარ ოკეანეში ჩაფრინდნენ კოსმოსში რვა დღეზე მეტი ხნის შემდეგ.
არმსტრონგის პირველი ნაბიჯი მთვარის ზედაპირზე პირდაპირ ეთერში გადაიცემოდა მსოფლიო აუდიტორიას. მან ეს მოვლენა აღწერა, როგორც "ერთი პატარა ნაბიჯი [ადამიანისთვის] და გიგანტური ნახტომი კაცობრიობისთვის". აპოლონ 11-მა ეფექტურად დაამტკიცა აშშ-ს გამარჯვება კოსმოსურ რბოლაში კოსმოსურ ფრენაში უპირატესობის დემონსტრირებით, 1961 წელს პრეზიდენტ ჯონ კენედის მიერ შემოთავაზებული ეროვნული მიზნის დაკმაყოფილებით, „ამ ათწლეულის დასრულებამდე, დაეშვა ადამიანი მთვარეზე და უსაფრთხოდ დააბრუნოს იგი დედამიწაზე.
იხ. ვიდეო - Restored Apollo 11 Moonwalk - Original NASA EVA Mission Video - Walking on the Moon
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
Astra (aerospace)
Astra არის ამერიკული რაკეტა მატარებელი კომპანია, რომელიც დაფუძნებულია ალამედაში, კალიფორნია.Astra დაარსდა 2016 წლის ოქტომბერში კრის კემპისა და ადამ ლონდონის მიერ.ადრე მედიაში ცნობილი როგორც "Stealth Space Company", კომპანია ოფიციალურად გამოვიდა როგორც Astra Space, Inc. Bloomberg L.P.-ის სტატიაში ეშლი ვენსის მიერ.ინვესტორები არიან BlackRock, Advance, ACME, Airbus Ventures, Innovation Endeavors, Salesforce-ის თანადამფუძნებელი მარკ ბენიოფი, დისნეის ყოფილი აღმასრულებელი დირექტორი მაიკლ ეიზნერი და სხვ
Rocket 3.0 არის ორსაფეხურიანი რაკეტა, რომლის სიმაღლეა 11,6 და დიამეტრი 1,32 მ, გადამზიდავს შეუძლია 150 კგ-მდე ტვირთის გაშვება მზის სინქრონულ ორბიტაზე 500 კილომეტრზე.
პირველი ეტაპი აღჭურვილია დელფინის ხუთი თხევადი ძრავით, ბიძგი 140 kN . LRE საწვავის ტუმბოები ამოძრავებს ელექტროძრავებს, ისევე როგორც Rutherford LRE, რომელიც გამოიყენება Rocket Lab-ის Electron რაკეტაზე. პირველი ეტაპის ძრავებს ეწოდა "დელფინი" დელფინის ფორმის ბერძენი ზღვის ღმერთის პატივსაცემად - ისინი განლაგებულია კონცენტრიულად ტოლგვერდა ხუთკუთხედის წვეროებზე, განსხვავებით სხვა ხუთძრავიანი სქემებისგან (მაგალითად, ხუთი ძრავა პირველზე და "სატურნ-5"-ის მეორე საფეხურები განლაგებული იყო კვადრატის წვეროებზე, ცენტრში ერთი ძრავით).
იხ. ვიდეო - Astra's first launch for NASA aborted after engine ignition
ателем Aether.
მეორე ეტაპი აღჭურვილია ეთერის ძრავით.
კომპანიის განცხადებით, ეს რაკეტა იქნება მსოფლიოში ყველაზე მარტივი და ტექნოლოგიურად განვითარებული მატარებელი. ერთი გაშვების ღირებულება დაახლოებით 2,5 მილიონი დოლარი უნდა იყოს (შედარებისთვის, SpaceX-ის Falcon 9 მძიმე კლასის რაკეტის გაშვება 60 მილიონ დოლარზე მეტია შეფასებული). კომპანიის მთავარი მიზანია შექმნას ძალიან იაფი რაკეტა. მაგალითად, Rocket 3.2-ის გაშვების ადგილზე საწყისი ეკიპაჟი მხოლოდ 5 ადამიანისგან შედგებოდა, კონტროლი ხორციელდება კალიფორნიის ცენტრიდან .
Astra-ს რაკეტები დამზადებულია "ძალიან თხელი ალუმინისგან", განსხვავებით ძვირადღირებული და შრომატევადი მასალებისგან, როგორიცაა ნახშირბადის ბოჭკო. დახარჯული რაკეტა თითქმის მთლიანად დაიწვება ატმოსფეროში და ყველაფერი, რაც დაეცემა დედამიწას, საბოლოოდ დაიშლება ოკეანის მარილიან წყალში
იხ. ვიდეო ლაივი
суббота, 8 июня 2019 г.
ვერნერ ფონ ბრაუნი
ვერნერ ფონ ბრაუნი დგას ფაუ-2 მათან ერთად
(გერმ.: Wernher Magnus Maximilian Freiherr von Braun) (დ. 23 მარტი, 1912, ვირზიცი, გერმანიის რაიხი — გ. 16 ივნისი, 1977, ალექსანდრია, აშშ) — გერმანელი და ამერიკელი მეცნიერი, რომელსაც დიდი წვლილი მიუძღვის რაკეტების განვითარებში მეორე მსოფლიო ომის დროს გერმანიაში, შემდგომ კი აშშ-ში. იგი ხელმძღვანელობდა გერმანული რაკეტულ პროგრამას მეორე მსოფლიო ომამდე და მის დროს, ომის შემდეგ გადავიდა აშშ-ში სადაც ჯერ ქმნიდა ამერიკულ საკონტინენტთაშორისო ბალისტიკურ რაკეტებს ვიდრე ნასაში გადავიდოდა სამუშაოდ, სადაც იგი ამ ორგანიზაციის მარშალის სახელობის გაფრენების ცენტრის დირექტორი და სატურნ-V რაკეტის მთავარი კონსტრუქტორი გახდა, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი გახდა ადამიანის მთვარეზე გაფრენა. ვერნერ ფონ ბრაუნი მიჩნეულია ამერიკული კოსმოსური პროგრამის „მამად“
სანამ ფონ ბრაუნი მის სადოქტორო ხარისხზე მუშაობდა, არტილერიის კაპიტანმა ვალტერ დორნბერგერმა მოახერხა მისთვის თანხების მოძიება საკვლევი სამუშაოებისათვის და ამის შემდეგ ბრაუნმა მუშაობა განაგრძო კუმერსდოფთან ახლოსმდებარე რაკეტების პოლიგონზე რომლის უფროსიც დორნბერგერი იყო. ფონ ბრაუნმა დოქტორის ხარისხი ორი წლის შემდეგ მიიღო და 1934 წლის ბოლოსათვის მისმა ჯგუფმა წარმატებით გაუშვა ორი რაკეტა რომლებმაც 2,2 და 3,5 კმ სიმაღლეს მიაღწიეს.
იხ. ვიდეო
იმ დროისათვის ნაცისტური გერმანია ძლიერ დაინტერესებული იყო ამერიკელი მეცნიერის რობერტ გოდარდის გამოკვლევებით რომელიც ასევე რაკეტების შექმნაზე მუშაობდა. 1939 წლამდე გერმანელი მეცნიერები იშვიათად თუ მიმართავდნენ გოდარდს ტექნიკური წვრილმანების თაობაზე. ვერნერ ფონ ბრაუნი იყენებდა გოდარდის სხვადასხვა იდეებს და მათ იყენებდა A-4 რაკეტის (იგივე ფაუ-2) შესაქმნელად. 1963 წელს ფონ ბრაუნი შემდეგს ამბობდა რაკეტების ისტორიის აღწერისას: „მისი (გოდარდის) რაკეტები დღევანდელ დღესთან შედარებით მეტად პრიმიტიულები იყვნენ, მაგრამ სწორედ მათ გაკვალეს გზა კოსმოსისკენ და მის ბევრ იდეას ჩვენ დღეს ვიყენებთ რაკეტებში“. ომის დამთავრების შემდეგ გოდარდმა, რომელიც ესწრებოდა ამერიკელების მიერ ხელთ ჩაგდებული გერმანული რაკეტების გამოცდას დაადასტურა რომ ბევრი მისი იდეა გერმანელების მიერ იყო გამოყენებული.
„კოსმოსური ფრენის საზოგადოების“ დაშლის შემდეგ გერმანიაში აღარავითარი მსგავსი საზოგადოება აღარ იყო, ხოლო რაკეტების გაშვება მშვიდობიანი მიზნებისთვის აკრძალული იყო ნაცისტური რეჟიმის მიერ. ერთადერთი გზა რაკეტების შესაქმნელად იყო ის რომ ეს უნდა განხორციელებულიყო სამხედროების ფრთებქვეშ და შედეგად ბალტიის ზღვაში მდებარე კუნძულ პენემუნდეზე აგებულ იქნა რაკეტოდრომი. ვალტერ დორნბერგერი ამ რაკეტოდრომის უფროსი იყო, ხოლო ვერნერ ფონ ბრაუნი კი ტექნიკური დირექტორი. „ლუფტვაფფესთან“ (გერმანიის სამხედრო-საჰაერო ძალები) თანამშრომლობით ამ ადგილზე იქმნებოდა თხევადსაწვავიანი რაკეტების ძრავები რომელთა გამოყენება აგრეთვე შესაძლებელი იქნებოდა ხრახნიანი თვითმფრინავებისთვის რომ მათი აფრენის მანძილი შემცირებულიყო. პენემუნდეში შექმნილ იქნა რაკეტა A-4 (მას მოგვიანებით ეწოდა ფაუ-2).
რაკეტა A4/V2-ის სქემა
1937 წლის ნოემბერში (სხვა წყაროს ცნობით 1932 წლის დეკემბერში) ფონ ბრაუნი ნაცისტურ პარტიაში გაწევრიანდა. ამერიკული დოკუმენტების თანახმად ბრაუნი სს (დამცველი რაზმები) წევრის გახდა 1933 წელს და პარტიაში კი 1937 წელს შევიდა. ფონ ბრაუნი სს ოფიცერი იყო 1940 წლის მაისიდან ომის დამთავრებამდე.
ფონ ბრაუნი შემდეგს ამბობდა ნაცისტური პარტიის წევრობაზე:
„მე ოფიციალურად მომთხოვეს რომ ნაცისტური პარტიის წევრი გამხდარიყავი. იმდროისათვის (1937) მე უკვე ვიყავი რაკეტული ცენტრის დირექტორი პენემუნდეში. მე რომ უარი მეთქვა ამით უნდა დავმშვიდობებოდი ჩემი ცხოვრები მიზანს და ამიტომ მე გადავწყვიტე რომ პარტიაში შევსულიყავი მაგრამ პარტიაში ყოფნისას მე არავითარ პოლიტიკურ საქმიანობას არ ვეწეოდი. 1940 წლის გაზაფხულზე სს პოლკოვნიკი მიულერი მოვიდა ჩემთან პენემუნდეში და მითხრა რომ იიგ გამოგზავნილი იყო სს მეთაური ჰაინრიხ ჰიმლერის მიერ რომელიც მოითხოვდა ჩემგან სს-ში შესვლას. მე მაშინვე დავურეკე ჩემს უფროსს, ვალტერ დორნბერგერს რომელმაც მითხრა რომ სხვა გზა არ იყო გარდა იმისა რომ სამუშაოს გასაგრძელებლად სს-ში გაწევრიანება“.
ეს მტკიცება კამათის საგნად იყო ქცეული რადგან 1940 წელს სს არ იჩენდა დიდ ინტერესს პენემუნდეს მიმართ. ასევე საეჭვოა ის ფაქტი რომ ვერნერ ფონბრაუნისთანა ადამიანებისგან იძულების გზით მოეთხოვათ ნაცისტური პარტიის წევრობა რომ არაფერი ვთქვათ სს-ზე. ბრაუნი ამტკიცებდა რომ სს ფორმა მას მხოლოდ ერთხელ ეცვა მის ცხოვრებაში. მისი პირველი წოდება სს-ში იყო უნტერშტურმფიურერი (ლეიტენანტი) და იგი ჰიმლერმა მოგვიანებით სამჯერ დააწინაურა და 1943 წლის ივნისისათვის ბრაუნი უკვე შტურბანფიურერი (მაიორი) იყო.
1942 წლის ნოემბერში ადოლფ ჰიტლერმა მოიწონა A-4 რაკეტების წარმოების და მათი ლონდონზე მასიური დაშენის გეგმა. 22 თვის შემდეგ, პირველი A-4 რაკეტები (უკვე მონათლული როგორც ფაუ-2 („შურისძიების იარაღი“)) გაშვებულ იქნენ ინგლისისკენ 1944 წლის 7 სექტემბერს.
სს გენერალ ჰანს კემლერს რომელმაც ინჟინრის რანგში ააშენა რამდენიმე საკონცენტრაციო ბანაკი (მათ შორის აუშვიციც) უმოწყალო ადამიანის რეპუტაცია ჰქონდა და მან წამოაყენა აზრი იმის თაობაზე რომ რაკეტების საწარმოებლად გამოეყენებინათ საკონცენტრაციო ბანაკების პატიმრები უფასო მუშახელის სახით. არტურ რუდოლფმა, პენემუნდეში არსებული ფაუ-2 რაკეტების ქარხნების მთავარმა ინჟინერმა ეს იდეა მოიწონა 1943 წლის აპრილში როდესაც მუშახელი ნაკლებობა იგრძნობოდა. დადგენილია რომ ამ რაკეტების საწარმოებლად უფრო მეტი ადამიანი დაიღუპა ვიდრე ამ რაკეტების გამოყენების შედეგად. ფონ ბრაუნი ამბობდა რომ იგი ბევრჯერ ესტუმრა რაკეტების საწარმოებელს ქარხანას და იქ არსებულ პირობებს „საშინელს“ უწოდებდა თუმცა ამტკიცებდა რომ არასოდეს ყოფილა მოწმე პეტიმერბის ცემის ან სიკვდილისა თუმცა მისთვის ნათელი იყო რომ 1944 წლისათვის ამ რაკეტების საწარმოებლად ხალხი იღუპებოდა. ფონ ბრაუნი უარყოფდა რომ ოდესმე ენახოს მითელბაუ-დორას საკონცენტრაციო ბანაკი.
ადამ კაბალას მოხსენებიდან:
„გერმანელი მეცნიერები რომლებსაც პროფესორი ვერბერ ფონ ბრაუნი ხელმძღვანელობდა ყველაფერს ხედავდნენ რაც ხდებოდა. როდესაც ისინი დერეფნებში დააბიჯებდნენ ისინი ხედავდნენ პატიმრების მძიმე, არაქათგამომლევ სამუშაოს. დორაში ყოფნისას პროფესორ ვერნერ ფონ ბრაუნს არასოდეს გამოუთქვამს პროტესტი იქ არსებული სისასტიკის შესახებ.“
და
„საავადმყოფოსთან ახლოს თქვენ შეგეძლოთ გენახათ პატიმრების გვამები რომლებიც ვერ უძლებდნენ მძიმე შრომას და რომლებთაც სადამსჯელო რაზმების წევრები აწამებდნენ მაგრამ პროფესორი ვერნერ ფონ ბრაუნი მათ უბრალოდ ახლოს ჩაუვლიდა ხოლმე“.
1944 წლის 15 აგვისტოს ფონ ბრაუნმა მისწერა წერილი ალბინ სავაწკის, ფაუ-2 რაკეტების წარმოების უფროსს სადაც წერდა რომ მან თავად შეარჩია ბუხენვალდის ბანაკიდან პატიმრები რის გამოც მან სინანული გამოხატა 25 წლის შემდეგ ერთ-ერთ ინტერვიუში.
წიგნში „ვერნერ ფონ ბრაუნი: კოსმოსის ჯვაროსანი“ ბევრი მაგალითია მოყვანილი იმისა რომ ვერნერ ფონ ბრაუნმა ყველაფერი იცოდა რაც ხდებოდა ქარხნებში მაგრამ იგი უძლური იყო რაიმე შეეცვალა. მითთელვერკში ვიზიტის შესახებ ვერნერ ფონ ბრაუნზე შემდეგი წერია:
„ეს საშინელებაა. ჩემი მეყსეული რეაქცია იყო ის რომ დაველაპარაკე სს-ის ერთ-ერთ ოფიცერს რომელმაც საკმაოდ უხეშად მითხრა რომ საკუთარი საქმისათვის მიმეხედა. მე მივხვდი რომ ჰუმანურ პრინციპებზე ამ ხალხს ვერ დაველაპარაკებოდი“(გვ. 44)
ფონ ბრაუნის დაპატიმრების შესახებ სამი სხვადასხვა ვერსია არსებობს. ანდრე სელიერი, ფრანგი ისტორიკოსი და მითელბაუ-დორას საკონცენტრაციო ბანაკს გადარჩენილი ყველაზე კარგ ვერსიას გვთავაზობს რომლის თანახმად ჰიმლერმა გამოიძახა ფონ ბრაუნი თავის რეზიდენციაში დაახლოებით 1944 წლის თებერვალში. ჰიმლერს სურდა მისი ძალაუფლების გაზრდა ნაცისტურ გერმანიაში და საამისოდ სს გენერლის ჰანს კემლერის გამოყენებას გეგმავდა რომლის მეშვეობითაც გერმანიის შეიარაღებაზე (მათ შორის რაკეტების წარმოებაზე) კონტროლის დაწესება სურდა. ამიტომ ჰიმლერმა „ურჩია“ ფონ ბრაუნს რომ ფაუ-2 რაკეტებთან დაკავშირებით უფრო მჭიდროდ ეთანამშრომლა გენერალ ჰანს კემლერთან. მაგრამ ფონ ბრაუნმა მიუგო რომ ყველა არსებული პრობლემა იყო წმინდა ტექნიკური და რომ მათი გადაჭრა გენერალ დორნბერგერთანაც იოლად შეიძლებოდა.
ფონ ბრაუნი (არტახით ხელზე) ამერიკელებისდამი ჩაბარების მომენტში
როგორც ჩანს ვერნერ ფონ ბრაუნი სს დაზვერვის მეთვალყურეობის ქვეშ იყო 1943 წლის ოქტომბრიდან და მასზე და მის კოლეგებზე მოხსენება უკვე მზად იყო. მასში მათ „ბრალდებოდა“ რომ თითქოს ერთ საღამოს მათ გამოეხატოთ სინანული იმის გამო რომ ისინი არ მუშაობდნენ კოსმოსური ხომალდის შესაქმნელად და რომ ისინი გრძნობდნენ რომ გერმანიის მიერ ომის წაგება ახლოს იყო (ასეთი აზრები იმდროინდელ გერმანიაში „ფიურერის ღალატად“ ითვლებოდა). ახალგაზრდა კბილის ექიმმა ისინი დაასმინა ასეთი განწყობის შესახებ და ამას დაემატა ჰიმლერის მიერ შეთხზული ცრუ ბრალდება თითქოს ფონ ბრაუნს ჰქონდა სიმპატიები კომუნისტური პარტიის მიმართ და რომ თითქოს იგი განგებ აჭიანურებდა ფაუ-2 წარმოების პროგრამას. ამას ფონ ბრაუნის დაპატიმრება მოჰყვა.
ფონ ბრაუნი მოულოდნელად დააპატიმრეს 1944 წლის მარტში და ჩასვეს შტეტინის ციხეში (ახლანდელი პოლონეთის ტერიტორიაზე) სადაც მან ორი კვირა გაატარა ისე რომ არც კი იცოდა რა მუხლით იყო საქმე აღძრული მის მიმართ. მხოლოდ აბვერის საშუალებით მოახერხა ფონ ბრაუნის პირობითი გათავისუფლება და შპეერმა, შეიარაღების მინისტრმა დაარწმუნა ჰიტლერი რომ საბოლოოდ გაეშვათ ფონ ბრაუნი და ფაუ-2 წარმოების პროგრამაც გაგრძელდა.
1945 წლის გაზაფხულზე საბჭოთა არმია პენემუნდესგან 160 კილომეტრში იყო როდესაც ვერბერ ფონ ბრაუნმა შეკრიბა ყველა ვინც მონაწილეობდა რაკეტების შექმნაში და გამოჰკითხა თუ ვის და როგორ უნდა ჩაბარებოდნენ. რაკი მათ ეშინოდათ იმ ხმებისა რომლის თანახმადაც საბჭოთა კავშირში სასტიკად ეპყრობოდნენ ომის ტყვეებს, მათ გადაწყვიტეს რომ ამერიკელებს ჩაბარებოდნენ. ფონ ბრაუნმა გამოიყენა ყალბი დოკუმენტები მატარებლის მოსაპარად და მისი ხალხი-500 ადამიანი წაიყვანა ამერიკული არმიის შენაერთებისკენ ომისგან დანგრეული გერმანიის გავლით. სს-მა ამასობაში გამოსცა ბრძანება რომ მოეკლათ ყველა გერმანელი ინჟინერი რომელიც რაკეტების შექმნაში მონაწილეობდა და გაენადგურებინა მათთან დაკავშირებული ყველა დოკუმენტი მაგრამ გერმანელ ინჟინრებს უკვე მოესწროთ ამ დოკუმენტების დამალვა მაღაროში და ახლა უკვე საკუთარ, გერმანულ ჯარებთან შეხვედრას არიდებდნენ თავს. ფონ ბრაუნის ძმამ, მაგნუს ბრაუნმა მოძებნა ერთი ამერიკელი რიგითი ჯარისკაცი და განუცხადა: „მე მაგნუს ფონ ბრაუნი ვარ. ჩემმა ძმამ გამოიგონა ფაუ-2. გვსურს თქვენ ჩაგბარდეთ“. აშშ სარდლობა მყისვე მიხვდა ამ ინჟინრების მნიშვნელობას და დაუყონებლივ მოინახულეს პენემუნდე და ნორდჰაუზენი რომ ხელში ჩაეგდოთ ფაუ-2 გამოუყენებელი ეგზემპლარები და მისი ნაწილები. ამერიკაში გადაზიდულ იქნა 300 ვაგონი ფაუ-2 ნაწილები თუმცა ფონ ბრაუნის თანამშრომლების დიდი ნაწილი საბჭოთა არმიის მიერ იქნა დატყვევებული. ამერიკელებმა მოძებნეს აგრეთვე ფაუ-2 ნახაზები.
ამერიკული კარიერასამსახური აშშ არმიაში
დონალდ დისნეი და ვერნერ ფონ ბრაუნი თანამშრომლობდნენ საგანმანათლებლო ფილმების შესაქმნელად კოსმოსის თემაზე. 1954 წელ
წლის 20 ივნისს აშშ სახელმწიფო მდივანმა კორდელ ჰალმა (Cordell Hull) მოიწონა ფონ ბრაუნის და მისი სპეციალისტების აშშ-ში გადაყვანის გეგმა. ოპერაცია „Paperclip“ შედეგად ფონ ბრაუნი და ბევრი სხვა მეცნიერი რომლებიც ადრე სამხედრო დამნაშავეებად ან ეროვნული უსაფრთხოებისათვის საშიშ ელემენტებად იყვნენ მიჩნეულები აღმოჩნდნენ ამერიკაში.
1945 წლის 20 სექტემბერს დელავერის შტატში პირველი შვიდი გერმანელი მეცნიერი ჩაიყვანეს. შემდეგ ისინი, ფონ ბრაუნის გარდა წაიყვანეს მერილენდის შტატში პენემუნდეს დოკუმენტების დასახარისხებლად. ეს ის დოკუმენტები იყო რომლის საშუალებითაც შესაძლებელი იყო რაკეტების შემდგომი შექმნა და დახვეწა.
საბოლოოდ, ვერნერ ფონ ბრაუნი და მისი სპეციალისტები გადაიყვანეს მათ ახალ სამუშაო ადგილას, ტეხასის შტატში. აქ ისინი უხსნიდნენ სამხედრო, სამრეწველო და სამეცნიერო წრეები წარმომადგენლებს რაკეტის შესახებ ყველაფერს, ამას გარდა ისინი აწყობდნენ ფაუ-2 გადარჩენილ ეგზემპლარებს და მათ გასაშვებად ამზადებდნენ. ისინი აგრეთვე იკვლევდნენ რაკეტების მომავალს და მათი გამოყენების პერსპექტივებს სამხედრო და სამეცნიერო მიზნებისათვის. რადგან მათ უფლება არ ჰქონდათ დაეტოვებინათ მათი საცხოვრებელი ადგილი ნებართვის გარეშე, ფონ ბრაუნმა და მისმა სპეციალისტებმა ნახევრად ხუმრობით თავის თავს „მშვიდობის ტყვეები“ უწოდეს.
1950 წელს ფონ ბრაუნი და მისი ჯგუფი გადავიდნენ ჰანთსვილში, ალაბამის შტატში რომელიც ფონ ბრაუნის ადგილსამყოფლად იქცა მომდევნო 20 წლის განმავლობაში. 1950—1956 წლებში ფონ ბრაუნი ხელმძღვანელობდა სამხედრო მისნებისათვის განკუთვნილი რაკეტების შექმნას რის შედეგადაც შეიქმნა რაკეტა „რედსტოუნი“. 1955 წელს ფონ ბრაუნმა აშშ მოქალაქეობა მიიღო.
იხ. ვიდეო
ფონ ბრაუნს არ შორდებოდა აზრი კოსმოსური მოგზაურობის შესახებ და 1952 წელს მან ერთ-ერთ ჟურნალში გამოქვეყნა სტატია კოსმოსურ სადგურებზე სათაურით: „ადამიანი მალე კოსმოსში გავა!“. სტატია კარგად ილუსტრირებული იყო და ეფექტიანი საშუალება გახდა ასეთი იდეების გასავრცელებლად. ამ სტატიის თანახმად კოსმოსური სადგური იქნებოდა 76 მეტრი დიამეტრის, 1730 კმ სიმაღლის ორბიტაზე იქნებოდა გაყვანილი, იტრიალებდა საკუთარი ღერძის გარშემო ხელოვნური გრავიტაციის შესაქმნელად და გამოდგებოდა მთვარეზე გასაფრენადაც. იმისათვის რომ გამოეწვია საზოგადოების ინტერესი კოსმოსური გაფრენებისათვის, ფონ ბრაუნმა მუშაობა დაიწყო ტექნიკურ დირექტორად დისნეის სტუდიაში, თავდაპირველად სამი სატელევიზიო ფილმის შესაქმნელად რომელიც კოსმოსური მოგზაურობის თემაზე იქნებოდა.
როგორც არმიის ბალისტიკური რაკეტების სააგენტოს განვითარების განყოფილების დირექტორმა, ფონ ბრაუნმა და მისმა ჯგუფმა შექმნა რაკეტა „იუპიტერ-C“ რომელიც „რედსტოუნის“ მოდიფიცირებული ვერსია იყო. ამ რაკეტამ წარმატებით გაუშვა აშშ პირველი ხელოვნული თანამგზავრი „ექსპლორერ-1“ 1958 წლის 31 იანვარს. ეს იყო ამერიკის კოსმოსური პროგრამის დასაწყისი.
მიუხედავად „რედსტოუნის“ რაკეტებზე წარმატებით მუშაობისა 1945 და 1957 წლებს შორის თორმეტი წელიწადი ყველაზე რთული იყო ფონ ბრაუნის და მისი კოლეგების ცხოვრებაში. ამ ხნის განმავლობაში საბჭოთა კავშირში სერგეი კოროლიოვი მთელი დაძაბვით მუშაობდა ახალი, ფაუ-2 ბევრად უფრო მძლავრი რაკეტების შესაქმნელად და „სპუტნიკის“ დაწყებისათვის. ხოლო ამერიკულ მთავრობას არ სურდა დიდი რაოდენობით თანხის დახარჯვა რაკეტებზე. ამას გარდა, ამერიკული პრესა ხშირად ახსენებდა ფონ ბრაუნს მის ნაცისტურ წარსულს და პატიმრების გამოყენებას ფაუ-2 რაკეტის შესაქმნელად. მაგრამ 1957 წელს საბჭოთა კავშირის მიერ პირველი თანამგზავრის გაშვებამ სიტუაცია შეცვალა. ამერიკამ იგრძნო რომ საბჭოთა კავშირისგან კოსმოსის ათვისების საქმეში მნიშვნელოვნად ჩამორჩებოდა. მას შემდეგ რაც აშშ ფლოტის მიერ შემუშავებული „ვენგარდის“ რაკეტა 1957 წლის 6 დეკემბერს პირველი ამერიკული ხელოვნური თანამგზავრის გაყვანის მცდელობისას აფეთქდა, აშშ ხელმძღვანელობამ იგრძნო რომ მათ სჭირდებოდათ ფონ ბრაუნის ჯგუფის გამოცდილება და შესაბამისად ისინი სწრაფად გადაიყვანეს ნასა-ში.
საურნ-V პირველი საფეხურის F-1 ძრავა, წინა პლანზე ამ რაკეტის შემქმნელი ვერნერ ფონ ბრაუნი
ნასა“ დაარსებულ იქნა 1958 წლის 29 ივლისს. ორი წლის შემდეგ ნასამ გახსნა მარშალის სახელობის გაფრენების ცენტრი ჰანთსვილში, ალაბამის შტატში და ფონ ბრაუნი მისი სპეციალისტებითურთ იქ გადავიდა. იგი ამ ცენტრის დირექტორი იყო 1960 წლის ივლისიდან 1970 წლის თებერვლამდე.
მარშალის სახელობის ცენტრის უმთავრესი მიზანი იმ ხანებში იყო „სატურნის“ ტიპის მძლავრი რაკეტების დამზადება რომელსაც მძიმე ტვირთების გაგზავნა შეეძლებოდა დედამიწის ირგვლივ ორბიტაზე და მის მიღმაც. ფონ ბრაუნის ოცნება-ადამიანს ფეხი დაედგა მთვარეზე სინამდვილედ იქცა 1969 წლის ივლისში როდესაც სტარტი აიღო აპოლო-11 მისიამ. „აპოლოს“ პროგრამის ფარგლებში მთვარეზე დაეშვა ექვსი კოსმოსური ხომალდი 1969—1972 წლებში. მთვარეზე პირველი დაშვების დროს ვერნერ ფონ ბრაუნმა საჯაროდ გამოთქვა იმედი რომ „სატურნის“ ტიპის რაკეტები დაიხვეწებოდა და საბოლოო ჯამში 80-იან წლებში ადამიანი მარსზე დაეშვებოდა.
ვერნერ ფონ ბრაუნი, უკანა პლანზე მის მიერ შექმნილი რაკეტების მოდელები, 1970 წელი
1970 წელს ფონ ბრაუნი მისი ოჯახით გადავიდა ვაშინგტონში სადაც მან ნასას სხვა განყოფილებაში დაიწყო მუშაობა. თუმცა „აპოლოს“ პროგრამის შემცირებასთან ერთად მან მიატოვა ნასაში მუშაობა 1972 წლის ივნისში რადგან მისთვის ნათელი იყო რომ მას და ნასას ამერიკის კოსმოსურ მომავალზე სხვადასხვა შეხედულება ჰქონდათ.
ნასას დატოვების შემდეგ ფონ ბრაუნი გახდა „ფერჩილდ ინდასტრიზ“ (Fairchild Industries) ვიცე-პრეზიდენტი სადაც მან მონაწილეობა მიიღო ეროვნული კოსმოსური ინსტიტუტის დაარსებაში რომელიც დღეს ცნობილია როგორც ეროვნული კოსმოსური სააგენტო. 1976 წელს ის გახდა ლუც კეიზერის მეცნიერ კონსულტანტი და გერმანული ფირმის OTRAG აღმასრულებელი ოფიცერი და აგრეთვე „დაიმლერ-ბენცის“ დირექტორთა საბჭოს წევრი. მას ხშირად სთხოვდნენ ხოლმე უნივერსიტეტებში და კოლეჯებში გამოსვლას. ფონ ბრაუნის დიდი სურვილი იყო კოსმოსური მოგზაურობების ინტერესი გაეღვივებინა ახალგაზრდა ინჟინრებს და სტუდენტებს შორის.
1976 წლისათვის ფონ ბრაუნისათვის ცნობილი გახდა რომ მას კიბო ჰქონდა. ქირურგიული ჩარევის მიუხედავად დაავადებამ უკან არ დაიხია რამაც აიძულა ფონ ბრაუნი რომ კომპანიიდან წასულიყო 1976 წლის 31 დეკემბერს. მისმა ოჯახმა დაარწმუნა იგი საავადმყოფოში დაწოლილიყო მაგრამ უკვე გვიანი იყო და 65 წლის ასაკში 1977 წლის 16 ივნისს ვერნერ ფონ ბრაუნი გარდაიცვალა.
იხ. ვიდეო თავად შეგიძლიათ იხილოთ ილონ მასკის ხელმზღვანელობით წარმატებული გაფრენა ასეთი რამ არასოდეს მომხდარა მითუმეტეს საკუთარი მანქანა არავის გაუგზავნია კოსმოსოსში.
(სიტყვასითყვით ინგლ. - მძიმე ,,შეავრდენი'') - ამერიკული რაკეტა-მატარებელი მძიმე კლასის შესაძლებლობით ხელმეორედ გამოყენების პირველი საფეხურის. დაპროექტებულია და წარმოებული კომპანია SpaceX. იხ. ლინკზე შედის ,,ფალკონების'' კლასის ოჯახში და წარმოადგენს ერთერთი უმსხვილეს რაკეტა-მატარებელს მსოფლიო რაკეტამშენებლობის ისტორიაში - გვერდით ,,სატურნ-5 იხ. ლინკზე, Н-1», სისტემური ,,სფეის შატლი'' და ,,ენერგია''. დამზადებულია РН Falcon 9 საფუძველზე და იყენებს არსებული სახეცვლილი პირველი საფეხურს ცენტრალურ ბლოკს (პირველი საფეხური), ასევე ორი დამატებითი მოდიფიცირებული პირველი საფეხურს Falcon 9 გვერდითი დამაჩქარებლები (ე.წ. ნულოვანი საფეხურები) დღეისთვის ითვლება - ყველაზე მსხვილტვითის ამწევი რაკეტა-მატარებლად.ასევე Falcon Heavy მიეკუთვნება აბსოლიტურად რეკორდცმენია მარშირებული ძრავების რაოდენობით (28, მათ შორის 27 ერთდროულად მუშაობს) შორის წარმატებული მფრენი რაკეტა-მარებლებს შორის. პირველი გამოცდა განხორციელდა 2018წ-ის 6 თებერვალს. იხ ვიდეო
ტვირთამწეობა: მას შემდეგ რაც 2018წ-ის 6 თებერვალს წამრმატებით იქნა გაშვებული უმსხვილესი დღეისთვის რაკეტა-მატარებელი, ორჯერ აღემატება Delta IV Heavy სასარგებლო დატვირთვისთვის, რ-საც შეუძლია გაიყვანოს დაბალ ორბიტაზე. მიუხედავ ამისა ეს რაკეტა-მატარებელი არ წარმოადგენს ყველაზე მსხვილ რაკეტა-მატარებელს ისტორიაში მაგ, ,,სატურნ-5'' და ,,ენერგიას'' შეეეძლოთ წაღება სასარგებლო ტვირთი 141 და 105ტ. დაგეგმილია, რომ დაუბრუნებელი ვარიანტი ,,Falcon Heavy'' შეუძლია მიტანა 63,8-მდე ტ დაბალ ორბიტაზე, და 26,7 გეოგადასვლის ორბიტაზე და 16,8ტ მარსზე, 6,5 ტ - ცალკეული ტრაექტორიით პლუტონზე.
იხ. ვიდეო
2019წ-ის 11 აპრილი წარმატებული კომრციული გაფრენა ფალკონ ჰევის იხ. ვიდეო
რაკეტა რ-აც მთვარეზე მიიიყვანა ასტრონავტები მსფლიოში ერთადერთი პილოტირებული პროგრამა სხვ ცუირ სხელზე გამგზავრებული ადამიანები.აშშ-ისმრავალსაფეხურიანი თხევადსაწვავიანი რაკეტა-მატარებელი, რომელიც გამოიყენებოდა„აპოლოსა“და„სკაილების“კოსმოსური პროგრამისათვის 1967-1973 წლებში.
სატურნ-V შეიქმნა ვერნერ ფონ ბრაუნის ხელმძღვანელობით, კომპანიებთან ბოინგი, North American Aviation, Douglas Aircraft Company და აი-ბი-ემი თანამშრომლობით. მისი გაბარიტებით, მასით და კოსმოსში გატანილი სასარგებლო ტვირთის რაოდენობით ის დღემდე რჩება კაცობრიობის ისტორიაში უძლიერეს რაკეტა-მატარებლად, თუმცა საბჭოთა რაკეტა-მატარებელ „ენერგიას“, რომელიც მხოლოდ ორჯერ გაფრინდა კოსმოსში (1987 და 1988 წლებში) ოდნავ მეტი წევა ჰქონდა
სატურნ-V უეჭველად ერთ-ერთი ყველაზე უფრო შთამბეჭდავი მანქანა იყო კაცობრობის ისტორიაში. 110,6 მეტრი სიმაღლის, 10 მეტრი დიამეტრის, საერთო მასით თითქმის 3 000 ტონა და ორბიტაზე გატანილი სასარგებლო ტვირთის რაოდენობით 118 ტონა იგი ჩრდილავდა მანამდე არსებულ ყველა სხვა რაკეტას.
იხ. ვიდეო
სატურნ-V ძირითადად დამუშავდა მარშალის კოსმოსური გაფრენის ცენტრის მიერ, ალაბამას შტატში, თუმცა ამ რაკეტის ბევრი სხვა ნაწილი დამუშავდა სხვა, კონტრაქტით მომუშავე კომპანიების მიერ. სატურნ-V იყენებდა განახლებულ F-1 და J-2 ძრავებს. ცდების დროს ეს ძრავები იწვევდნენ რყევებს ნიადაგში, რომლის შეგრძნება 80 კილომეტრზე იყო შესაძლებელი. კონსტრუქტორებმა გადაწყვიტეს, რომ მაქსიმალურად გამოეყენებინათ სატურნ-I ტექნოლოგია. მაგალითად, სატურნ V-ის მესამე საფეხური S-IVB განვითარდა სატურნ-I-ის მეორე საფეხურისგან S-IV. სატურნ-V მართვის მოწყობილობებს ბევრი საერთო ჰქოდათ სატურნ-I მართვის მოწყობილობებთან.
სატურნ-V შედგებოდა სამი საფეხურისგან: პირველი საფეხური S-IC, მეორე საფეხური S-II და მესამე საფეხური S-IVB, და ინსტრუმენტალური განყოფილებისგან. სამივე საფეხური იყენებდა თხევად ჟანგბადს მჟანგველად. რაც შეეხება საწვავს, პირველი საფეხური იყენებდა ნავთს, ხოლო მეორე და მესამე თხევად წყალბადს. სამივე საფეხური იყენებდა მყარსაწვავიან რაკეტებს, რომლებიც გამოიყენებოდა იმისათვის, რომ საფეხურები დაეცილებინა ერთმანეთისათვის ფრენის განმავლობაში.
პირველი საფეხური (S-IC)
სატურნ-V პირველი საფეხური
პირველი საფეხური S-IC შეიქმნა კომპანიის „ბოინგი“ მიერ. ყველა სხვა რაკეტის მსგავსად მისი მასის (ორი ათასი ტონა) დიდი ნაწილი გაშვებისას იყო საწვავი-ნავთი და მჟანგველი-თხევადი ჟანგბადი. მისი სიმაღლე იყო 42 მეტრი, დიამეტრი 10 მეტრი და წევა 34.02 მეგანიუტონი, რომელსაც სატურნ-V აჰყავდა 61 კილომეტრ სიმაღლეზე. ხუთი F-1 ძრავა განლაგებული იყო ჯვარედინად. შუა ძრავა უძრავად იყო დამაგრებული, ხოლო დანარჩენი ოთხი გარე ძრავა იყო მოძრავი, რაკეტის სამართავად.
მეორე საფეხური (S-II)
მეორე საფეხური S-II შეიქმნა კომპანიის North American Aviation მიერ. იგი იყენებდა თხევად ჟანგბადს და თხევად წყალბადს და ხუთ J-2 ძრავას, რომელიც პირველ საფეხურზე არსებული ძრავების მსგავსად იყო განლაგებული. მეორე საფეხური ავითარებდა 5 მეგანიუტონ წევას და სატრუნ-V ატმოსფეროს მაღალ ფენებში აჰყავდა. ავსებისას მეორე საფეხურის მასის 97 %-ს იკავებდა საწვავი და მჟანგველი.
მესამე საფეხური (S-IVB)
მესამე საფეხური S-IVB შეიქმნა კომპანიის Douglas Aircraft Company მიერ. მას ჰქონდა ერთი J-2 ძრავა და იყენებდა იგივე საწვავს და მჟანგველს, რასაც მეორე საფეხური. ეს საფეხური გაფრენის დროს ორჯერ გამოიყენებოდა: პირველად ხომალდის ორბიტაზე გასაყვანად და მეორედ მის მთვარისკენ მიმავალ ტრაექტორიაზე გადასაყვანად. S-IVB იყო სატურნ-V ერთადერთი საფეხური, რომლის შედარებით მცირე ზომის გამო იგი გადაჰქონდათ სატვირთო თვითმფრინავის Super Guppy მეშვეობით.
მართვის მოწყობილობების განყოფილება
სატურნ-V მართვის მოწყობილობები დამზადებულ იქნა აი-ბი-ემის მიერ და იგი დაყენებული იყო მესამე საფეხურის თავზე. ეს კომპიუტერი აკონტროლებდა სატურნ-V რაკეტის მუშაობას ჯერ კიდევ აფრენის დაწყებამდე მისი მესამე საფეხურის მოშორებამდე. რაკეტის კონტროლი მოიცავდა როგორც მის მიმართვას საჭირო ტრაექტორიაზე, ასევე ტელემეტრიული სისტემის მომსახურებას. აჩქარების და რაკეტის სიმაღლის გაზომვით მას შეეძლო გამოეთვალა რაკეტის მიმდინარე სიჩქარე და მდებარეობა და საჭიროების შემთხვევაში ფრენის კურსის შესწორება.
უსაფრთხოება
ფრენის გაუქმების შემთხვევაში, როდესაც რაკეტის განადგურება იყო საჭირო, დედამიწიდან გაიცემოდა სიგნალი ასაფეთქებელი მუხტებისკენ, რომლებიც რაკეტის გარშემო იყო დამაგრებული. ამას მოჰყვებოდა საწვავის და მჟანგველის ავზების ერთმანეთისგან დაცილება და საწვავის და მჟანგველის გაბნევა ისე, რომ ისინი ერთმანეთს არ შერეოდნენ.
ამერიკული სატურნ-V საბჭოთა მეტოქე იყო ნ-1. სატურნ-V უფრო მაღალი, მძიმე, მეტი წევის გამავითარებელი და კოსმოსში მეტი ტვირთის გამტანი რაკეტა იყო, მაგრამ ნ-1-ის პირველ საფეხურს უფრო მეტი დიამეტრი ჰქონდა.[2] ნ-1 ოთხჯერ გაუშვეს კოსმოსში. მან გამართულად ვერცერთხელ იმუშავა, პირველი საფეხურის მოცილებამდეც კი. ამ ოთხიდან ყველაზე წარმატებული გაშვების დროს პირველი საფეხურის ჩამოცილებამდე სულ 10 წამი იყო დარჩენილი. სატურნ-V პირველი საფეხური იყენებდა ხუთ ძალიან მძლავრ ძრავას მაშინ როდესაც ნ-1 პირველ საფეხურზე 30 სუსტი ძრავა იყო დაყენებული, რადგან საბჭოთა კონსტრუქტორებმა 60-იან წლებში არ შემქნეს ისეთი მძლავრი ძრავა როგორიც იყო ამერიკული F-1. ორი გაშვების დროს, კერძოდ „აპოლო-6“ და „აპოლო-13“ სატურნ-V შეძლო ფრენა, მიუხედავად მისი ძრავების გაუმართაობისა. ასეთი შემთხვევებისათვის ნ-1 ჰქონდა კომპიუტერი მაგრამ ეს რაკეტა საერთოდ ცუდად იყო დაპროექტებული და მისმა კომპიუტერმა ვერ შეძლო ეხსნა რაკეტა კატასტროფისგან გაშვების დროს. ამ რაკეტის მეორე გაშვების დროს (1969 წლის 3 ივლისს) მისმა კომპიუტერმა გასცა პირველი საფეხურის ყველა ძრავის გამორთვის მცდარი ბრძანება, რასაც რაკეტის დაცემა და სასტარტო მოედნის მთლიანად განადგურება მოჰყვა. საბოლოო ჯამში ნ-1 წარუმატებლობის მიზეზი, როგორც ჩანს, იყო პირველი საფეხურის არასაკმარისი გამოცდები, რაც თავის მხრივ არასაკმარისი დაფინანსების შედეგი იყო.
სამსაფეხურიანი რაკეტის სატურნ-V მაქსიმალური წევა იყო 34.02 მეგანიუტონი და მას შეეძლო 118 000 კილოგრამი სასარგებლო ტვირთის გატანა კოსმოსში.[3]„აპოლო-15“ მისიის დროს წევის მაჩვენებელი ადიოდა 34.8 მეგანიუტონამდე. არც ერთ სხვა რაკეტას არ გადაუჭარბებია სატურნ-V-ისთვის სიმაღლის, მასის და კოსმოსში გატანილი სასარგებლო ტვირთის მაჩვენებლით. მხოლოდ საბჭოთა რაკეტა-მატარებელ "ენერგიას" ჰქონდა წევის მაჩვენებლი ოდნავ მეტი — 35.1 მეგანიუტონი.
საბჭოთა „ენერგიის“ მომავალ „ვულკანის“ კონფიგურაციას (რაც ვერ განხორციელდა) შესაძლებლობა ექნებოდა განევითარებინა უფრო მაღალი წევა-46 მეგანიუტონი და ორბიტაზე გაეტანა 175 ტონა სასარგებლო ტვირთი. სატურნ-V შეეძლო მომავალში გამოეყენებინა გაუმჯობესებული F-1A ძრავები რაც საშუალებას მისცემდა სატურნ-V განევითარებინა 18 %-ით მეტი წევა და ორბიტაზე 137 250 კგ სასარგებლო ტვირთი გაეტანა. NASA განიხილავდა სატურნის ტიპის სხვადასხვა რაკეტების (მ.შ. რაკეტა-მატარებელი „ნოვა“) შექმნის გეგმებს, მაგრამ ეს რაკეტები არასოდეს აუგიათ.
კოსმოსურ შატლს (Space Shuttle) შეუძლია განავითაროს მაქსიმალური წევა 30,1 მეგანიუტონი და ორბიტაზე გაიტანოს 28 800 კგ სასარგებლო ტვირთი (თავად ხომალდის ჩაუთვლელად).
ზოგიერთი შედარებით ახალი რაკეტა ბევრად სუსტია სატურნ-V-სთან შედარებით. ევროპულ არიან-5-ს, მისი უახლოესი ვერსიით არიან-5 ECA, შეუძლია გეოსტაციონარულ გადასაყვან ორბიტაზე 10 000 კგ სასარგებლო ტვირთი გაიტანოს. ამერიკული დელტა-4 გეოსინქრონულ გადასაყვან ორბიტაზე 13 100 კგ ტვირთი გააქვს. ატლას-V რაკეტას (იგი რუსულ ძრავებს იყენებს) გეოსტაციონარულ გადასაყვან ორბიტაზე 13 605 კგ ტვირთი გააქვს, ხოლო დედამიწის ირგვლივ ორბიტაზე 25 000 კგ
საფეხურების დამზადების შემდეგ ისინი იგზავნებოდა კენედის სახელობის კოსმოდრომზე, ფლორიდის შტატში. პირველი ორი საფეხური იმდენად დიდი ზომის იყო, რომ ისინი ბარჟით გადაჰქონდათ. პირველ საფეხურს ახალ ორლეანში აწყობდნენ და იგი მექსიკის ყურით გადაჰქონდათ. მეორე საფეხური მზადდებოდა კალიფორნიაში და კოსმოდრომზე პანამის არხის გავლით იგზავნებოდა. მესამე საფეხური და მართვის მოწყობილობების განყოფილება თვითმფრინავით იგზავნებოდა.
იხ.ვიდეო
კოსმოდრომზე ჩამოტანის შემდეგ საფეხურები ჯერ ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში ისინჯებოდა და მერე მათ ვერტიკალურად აყენებდნენ. NASA ამზადებდა ცილინდრისებული ფორმის კონსტრუქციებს, რომელთაც შეეძლო რომელიმე საფეხურის დროებით შეცვლა, თუკი რაღაც მიზეზის გამო ეს საფეხური მზად არ იყო დაგეგმილი დროისათვის. ამ კონსტრუქციებს ჰქონდა იგივე სიმაღლე და მასა და მსგავსი ელექტრული სადენები, როგორიც ნამდვილ საფეხურებს.
NASA იყენებდა მოძრავ გასაშვებ კოშკს. ეს ნიშნავდა, რომ რაკეტა იწყობოდა ვერტიკალური აწყობის შენობაში (Vertical Assembly Building) და მერე მოძრავი კოშკის მეშვეობით იგზავნებოდა სასტარტო მოედანზე. დღესაც ასე ხდება „სპეის შატლის“ მიმართ. ეს მოძრავი კოშკი ფარავდა დაახლოებით 5 კმ მანძილს სასტარტო მოედნამდე და რაკეტა კი ამ დროს მასზე ვერტიკალურ მდგომარეობაში იდო.
სატურნ-V „აპოლოს“ პროგრამის ფარგლებში ასტრონავტები მთვარისკენ მიჰყავდა. ყველა ეს მისია სტარტს იღებდა გასაშვებ კომპლექს N 39 კენედის სახელობის კოსმოდრომზე. როგორც კი რაკეტა მოშორდებოდა სასტარტო მოედანს, გაფრენაზე კონტროლი გადადიოდა ჯონსონის სახელობის კოსმოსური ცენტრის ხელში, ჰიუსტონში, ტეხასი.
„აპოლოს“ მისია რაკეტა სატურნ-V-ს იყენებდა დაახლოებით 20 წუთის განმავლობაში. თუმცა აპოლო-6 და აპოლო-13 დროს სატურნ-V-ს ერთ-ერთმა ძრავამ უმტყუნა. რაკეტის კომპიუტერებმა შეძლეს მდგომარეობის გამოსწორება იმით, რომ დანარჩენი ძრავები უფრო დიდი ხნის განმავლობაში ამუშავეს და შედეგად არც ერთი „აპოლოს“ მისია წარუმატებლად არ დასრულებულა რაკეტის მიზეზით
პირველი საფეხურის ჩამოცილების შემდეგ ირთვებოდა მეორე საფეხური, რომელიც 6 წუთის განმავლობაში მუშაობდა, მას აჰყავდა რაკეტა 185 კმ სიმაღლეზე და ანიჭებდა მას 24 600 კმ/სთ სიჩქარეს.
მეორე საფეხური ასე მუშაობდა: ჯერ რვა მყარსაწვავიანი რაკეტა ინთებოდა ოთხი წამის განმავლობაში რაც რაკეტას დადებით აჩქარებას ანიჭებდა, შემდეგ ირთვებოდა ხუთი J-2 ძრავა. პირველი საფეხურის ჩამოშორებიდან 30 წამის მერე ორ საფეხურს შორის არსებული ნაკვეთურიც შორდებოდა რაკეტას. ეს მეტად ზუსტ მოქმედებას მოითხოვდა რადგან ეს ნაკვეთური არავითარ შემთხვევაში არ უნდა შეხებოდა ძრავებს. მინიმალური დასაშვები მანძილი ძრავებს და ნაკვეთურს შორის ერთი მეტრი იყო.
მეორე საფეხურის მუშაობის შეწყვეტიდან ერთი წამის მერე ის შორდებოდა რაკეტას და ათი წამის შემდეგ მესამე საფეხური იწყებდა მუშაობას. მეორე საფეხური ოკეანეში ვარდებოდა კოსმოდრომიდან 4 200 კილომეტრის დაშორებით.
მესამე საფეხურის მოქმედება
სატურნ-V მესამე საფეხური
მესამე საფეხური მუშაობდა 2,5 წუთის განვალობაში. იგი მიმაგრებული რჩებოდა ხომალდ „აპოლოს“, სანამ ხომალდი 2,5-ჯერ შემოუვლიდა დედამიწას და სანამ ასტრონავტები ამოწმებდნენ ხელსაწყოების გამართულობას.
წინა საფეხურების ჩამოშორებისგან განსხვავებით, საფეხურებთშორისი ნაკვეთური მეორე და მესამე საფეხურს შორის მიმაგრებული რჩებოდა მეორე საფეხურს (თუმცა ის დაპროექტებული იყო როგორც მესამე საფეხურის ნაწილი) და მასთან ერთად სცილდებოდა რაკეტას.
მთვარისკენ მიმავალ ტრაექტორიაზე ხომალდი გადადიოდა სტარტის აღებიდან 2,5 საათის მერე, როდესაც მესამე საფეხური მეორეჯერ ინთებოდა და ხომალდის სიჩქარეს ზრდიდა მეორე კოსმოსურ სიჩქარემდე, რასაც დაახლოებით 6 წუთი სჭირდებოდა.
მთვარისკენ მიმავალ ტრაექტორიაზე გადასვლიდან რამდენიმე საათის შემდეგ „აპოლოს“ საკომანდო მოდული სერვის მოდულთან ერთად სცილდებოდა სატურნ-V მესამე საფეხურს, ტრიალდებოდა 180 გრადუსით და უერთდებოდა მთვარის მოდულს რომელიც მის ქვემოთ იყო მოთავსებული. ეს მოდულები შემდეგ შორდებოდა მესამე საფეხურს.
თუკი მესამე საფეხური დარჩებოდა იმავე ტრაექტორიაზე რაზეც თავად ხომალდი „აპოლო“ მას ხომალდისათვის საფრთხის შექმნა შეეძლო. ამიტომ მესამე საფეხურში დარჩენილი საწვავი გამოიდევნებოდა რაკეტიდან და ამით მისი ტრაექტორია იცვლებოდა. „აპოლო-13“ შემთხვევაში სატურნ-V მესამე საფეხური მიმართეს მთვარისკენ. სეისმომეტრებმა რომლებიც მთვარეზე წინა მისიების მიერ იყო დატოვებული აღრიცხეს ძლიერი დარტყმა და დედამიწაზე გადმოცემულმა ინფორმაციამ მეცნიერებს საშუალება მისცა შეედგინათ მთვარის წიაღის რუკა. წინა მისიების (გარდა „აპოლო-9“ და „აპოლო-12“) დროს მესამე საფეხურები ჯერ მთვარის მიდამოებში იგზავნებოდა და მერე კი მზის ირგვლი ორბიტაზე. „აპოლო-9“ მესამე საფეხური პირდაპირ მზის ორბიტაზე იქნა გაგზავნილი.
რაც შეეხება „აპოლო-12“ მესამე საფეხურს, მისი ისტორია ოდნავ განსხვავებულია. 2002 წლის 3 სექტემბერს ერთ-ერთმა ასტრონომმა აღმოაჩინა ობიექტი, რომელიც ასტეროიდად ჩათვალა და დროებით J002E3 უწოდა. აღმოჩნდა, რომ იგი დედამიწას ირგვლივ უვლიდა. სპექტროსკოპოიულმა გამოკვლევებმა უჩვენა რომ ეს ობიექტი დაფარული იყო ტიტანის ორჟანგის შემცვლელი საღევაბით, სწორედ იმით, რითიც სატურნ-V. 1969 წელს, როდესაც „აპოლო-12“ მთვარისკენ გაფრინდა დაგეგმილი იყო მისი მესამე საფეხურის მზის ირგვლივ ორბიტაზე გაგზავნა მაგრამ ტექნიკური მიზეზების გამო მან ვერ ჩაიფრინა მთვარესთან საკმაოდ ახლოს და დედამიწის მახლობლად არც ისე მდგრად ორბიტაზე დარჩა. 1971 წელს გრავიტაციული პერტურბაციების შედეგად იგი სავარაუდოდ მზის ირგვლივ ორბიტაზე მოხვდა და დედამიწას 31 წლის შემდეგ დაუბრუნდა. მან დედამიწის ორბიტა 2003 წლის ივნისში დატოვა.
დაგეგმილი და შემდგომ გაუქმებული სატურნ-V მეორე რიგის წარმოება სავარაუდოდ გამოიყენებდა F-1A ძრავებს რაკეტის პირველ საფეხურზე, რითაც რაკეტის მიერ კოსმოსში გატანილი ტვირთის რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზრდებოდა. სხვა ცვლილება შეიძლებოდა ყოფილიყო სატურნ-V სტაბილიზატორების მოშორება, რომლებისგან დიდი სარგებელი მათი წონის გამო არ ყოფილა; აგრეთვე ზომაში გადიდებული S-IC პირველი საფეხურის გამოყენება უფრო მძლავრი F-1A საფეხურისათვის და გაუმჯობესებული J-2 ძრავების გამოყენება რაკეტა-მატარებლის ზედა საფეხურებისათვის.
სატურნ-V დაფუძნებული სხვადასხვა რაკეტა-მატარებლები იქნა შემოთავაზებული, როგორიცაა Saturn INT-20 რომელსაც საფეხური S-IVB და საფეხურებთშორისი ნაკვეთური პირდაპირ ექნებოდა დაყენებული S-IC საფეხურზე Saturn V-23(L) რაკეტა-მატარებლამდე, რომელსაც არა მარტო ხუთი F-1 ძრავა ექნენოდა დაყენებული მის პირველ საფეხურზე, არამედ ოთხი ამაჩქარებელიც თვითოეულში ორი F-1 ძრავით რაც იმას ნიშნავდა რომ პირველ საფეხურზე 13 F-1 ძრავა იქნებოდა მოთავსებული!
„სპეის შატლი“ თავდაპირველად გამიზნული იყო, როგორც სატრანსპორტო საშუალება, რომელიც სატურნ-V ერთად უნდა ყოფილიყო გამოყენებული. მიუხედავად იმისა, რომ „სატურნ-შატლი“, რომელიც გამოიყენებდა ახლანდელ ხომალდს („ორბიტერს“) და გარე ავზს (დამაგრებულს მოდიფიცირებულ S-IC საფეხურზე), „სპეის-შატლს“ მოემსახურებოდა მხოლოდ პირველი ორი წუთის განმავლობაში, რომლის შემდეგ S-IC ჩამოშორდებოდა და „სპეის შატლის“ მთავარი ძრავები (SSME) ხომალდს ორბიტაზე მოათავსებდა. „შატლის“ მოვალეობა იქნებოდა კოსმოსური სადგურის მომარაგება, ხოლო სატურნ-V სადგურის შემადგენელ ნაწილებს გაუშვებდა კოსმოსში. მაგრამ სატურნ-V მეორე რიგის წარმოების გამო ეს გეგმა ვერ განხორციელდა და აშშ მძიმე რაკეტა-მატარებლების გარეშე დარჩა. ზოგიერთისათვის აშშ-ში ეს სანანებლად იქცა, რადგან ასეთი რაკეტა მოახერხებდა დიდი კოსმოსური სადგურების კოსმოსში ერთ ჯერზე გატანას და არ შეიქმნებოდა ისეთი სიტუაცია რაც შექმნა „ჩელენჯერის“ კატასტროფამ 1986 წელს.
სატურნ-V ასევე უნდა ყოფილიყო რაკეტა, რომელიც გამოყენებული იქნებოდა Voyager Mars კოსმოსური ხომალდებისათვის და აგრეთვე ბირთვულ ენერგიაზე მომუშავე რაკეტის საფეხურის RIFT და NERVA კოსმოსში გასაყვანად.
სატურნ-V-ზე უფრო დიდ რაკეტას, რომელიც მრავალჯერ იქნა შემოთავაზებული 50-იანი წლების ბოლოდან 80-იანი წლების დასაწყისამდე, ზოგადად „ნოვა“ ერქვა სახელად. ოცდაათზე მეტ სხვადასხვა რაკეტას ერქვა ეს სახელი.
ვერნერ ფონ ბრაუნს და სხვებს გეგმაში ჰქონდათ, შეექმნათ რაკეტა რვა F-1 ძრავით, რომელიც საშუალებას მისცემდა მათ პირდაპირი ასვლის გზით მიეღწიათ მთვარემდე. სხვა გეგმები გულისხმობდა „ცენტაურის“ ტიპის ზედა საფეხურის ან ამაჩქარებლების გამოყენებას. ასეთი რაკეტები შესაძლებლობას მისცემდა აშშ-ს გაეგზავნა პილოტირებული ხომალდები მარსისკენ ან უპილოტოები გარე პლანეტებისკენ.
2006 წლისათვის NASA გეგმავს ახალი ტიპის კოსმოსური ხომალდების და მძიმე რაკეტა-მატარებლის არეს-V აგებას (პროექტი „თანავარსკვლავედი“), რომელიც ისეთივე სიმაღლის და სიმძლავრის იქნება, როგორც სატურნ-V იყო. მას ეს სახელი სატურნ-V პატივსაცემად ეწოდა (ნომერი „V“ ორივეგან ერთიდაიგივეა). იგი აგრეთვე გამოყენებული იქნება მარსზე მომავალი პილოტირებული გაფრენისათვის.
სამსაფეხურიანი სატურნ-V-სგან განსხვავებით არეს-V ექნება 11 მეტრი დიამეტრის ორი საფეხური (დაახლოებით ასეთივე დიამეტრი ჰქონდა სატურნ-V პირველ ორ საფეხურს), რომელიც გამოიყენებს თხევად წყალბადს და თხევად ჟანგბადს და აგრეთვე „სპეის შატლის“ ორ მოდიფიცირებულ მყარსაწვავიან ამჩქარებელს. არეს-V ორი საფეხური გამოიყენებს ხუთ RS-68 ძრავას, რომელიც ისევე ჯვარედინად იქნება განლაგებული, როგორც ეს სატურნ-V-ზე ხდებოდა. თავდაპირველად განზრახული იყო, რომ არეს-V გამოიყენებდა "სპეის შატლის" ხუთ მთავარ ძრავას, მაგრამ RS-68 ძრავა უფრო იაფი, მძლავრი (ეს აჩვენა მისმა გამოყენებამ რაკეტა-მატარებელზე Delta IV) და დასაპროექტებლად უფრო იოლი აღმოჩნდა.
RS-68 ძრავები, რომლებსაც კომპანია „როკეტდაინი“ ქმნის უფრო ეფექტურია ვიდრე სატურნ-V F-1 ძრავები, სამაგიეროდ სატურნ-V მეორე და მესამე საფეხურებზე გამოყენებული J-2 ძრავები გამოყენებული იქნება მოდიფიცირებული J-2X სახით არეს-V ზედა საფეხურისათვის და აგრეთვე რაკეტა-მატარებელ არეს-I მეორე საფეხურისათვის. არეს-V მესამე საფეხური (იგი გამოყენებული იქნება მთვარეზე გაფრენისათვის) და არეს-I მეორე საფეხური გამოიყენებს ერთ J-2X ძრავას, თუმცა თავდაპირველად დაგეგმილი იყო ორი ასეთი ძრავის გამოყენება იქამდე, სანამ გადაწყვეტდნენ, რომ არეს-V-ში გამოყენებინათ ხუთი RS-68 და არა „სპეის შატლის“ მთავარი ძრავები.
1964 წლიდან 1973 წლამდე 6,5 მილიარდი აშშ-ის დოლარი იქნა დახარჯული რაკეტა სატურნ-V-ზე, ამათგან ხარჯვის მაქსიმუმი-1,2 მილიარდი დოლარი 1966 წელზე მოდიოდა.
„აპოლოს“ პროგრამის გაუქმების ერთ-ერთი მიზეზი სწორედ ეს მაღალი ღირებულება გახდა. 1966 წელს ნასამ ბიუჯეტიდან მიიღო 4,5 მილიარდი დოლარი, რაც აშშ მთლიანი შიდა პროდუქტის 0,5 % იყო. შედარებისათვის: იგივე წელს აშშ თავდაცვის სამინისტრომ 63,5 მილიარდი დოლარი მიიღო. იხ. საინტერესო ვიდეო რაკეტების ძრავების შეასახებ
.svg?uselang=ka)
.svg){kind=link}