ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               აიურვედა

დჰანვანტარი (धन्वंतरी), ცნობილიa როგორც ვიშნუს ავატარი. ინდუისტური ღმერთი, რომელიც ასოცირდება აიურვედასთან.

 ( (आयुर्वेदः სანსკრ. आयु «āyu» და वेद «veda» — "სიცოცხლის ხელოვნება", "სიცოცხლის მეცნიერება", ან "სიცოცხლის ხანგრძლივობის ცოდნა")—ინდური ხალხური მედიცინის ტრადიციული სისტემა. აიურვედა ითვლება ათარვავედა- ს დამატებით ვედად (უპავედა) და ემყარება სანქჰიას ინდუისტურ ფილოსოფიურ სისტემას.

მიუხედავად იმისა, რომ ლაბორატორიულმა კვლევებმა აჩვენა ეფექტური პრეპარატების შექმნის შესაძლებლობა იმ ნივთიერებების საფუძველზე, რომელსაც იყენებს აიურვედა,  მათი ეფექტურობა არ არის დადასტურებული იმ ფორმით, როგორც ისინი დღეს გამოიყენება. აიურვედა ითვლება ფსევდომეცნიერებად.

2008 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ აიურვედული მედიკამენტების დაახლოებით 21% დამზადებულია აშშ – სა და ინდოეთში და იყიდება ინტერნეტის საშუალებით, შეიცავს საშიში რაოდენობით მძიმე მეტალებს, როგორიცაა ტყვია, ვერცხლისწყალი და დარიშხანი

იხ. ვიდეო - უძველესი მედიცინა აიურვედა

ვედური წყაროები

ცნობები მცენარეების სამკურნალო თვისებების შესახებ პირველად გვხვდება ვედებში,  განსაკუთრებით ათარვავედაში. მე-4 ვედა— ათარვავედა მედიცინასთან დაკავშირებული  პირველი ინდური ტექსტია. ის დაავადების გამომწვევ მიზეზებად ცოცხალ აგენტებს—იათუდჰანიას, კრიმის და დურნამა-ს მიიჩნევს. ათარვანები ეძებენ მათ და წამლების საშუალებით კლავენ, რათა დაამარცხონ დაავადება. ათარვანული აზრები კარგად ჩანს  სამედიცინო ტრაქტატში „სუშრუტა“ („გარუდა პურანა“, კარმა კანდა). ათარვანის თეორიის შესაბამისად, პურანული ტექსტი მიკრობებს მიიჩნევს კეთრის მიზეზად. იმავე თავში- სუშრუტაში საუბარია ჰელმინთების როლზე დაავადების გამომწვევ პროცესში. ერთ-ერთი საგალობელში საუბარია კეთრის დაავადებაზე და მოცემულია რჩევა,  რომ კეთროვანის სამკურნალოდ გამოყენებული იქნას  რაჯანი აუშჰადი. აუშჰადის აღწერილია, როგორც შავი ღეროების და მუქი ლაქების მქონე მცენარე, სავარაუდოდ, ლიქენია ანტიბიოტიკური თვისებებით. ამგვარად, ათარვავედა პირველი ტექსტია, სადაც ჩანაწერებია  ანტიბიოტიკების გამოყენების შესახებ . გარდა ამისა, ათარვავედა დეტალურად აღწერს ადამიანის ჩონჩხის ძვლებს.

იაჯურვედაში ნახსენებია ადამიანის სხეულის ოთხი სითხე. 

ბუდისტური წყაროები

პირველი ინფორმაცია ინდივიდუალური სამედიცინო სამეცნიერო შრომების შესახებ 1500 წელს ითვლის. დღეისათვის ინფორმაცია ტექსტების დიდი რაოდენობისა და მათი ავტორების შესახებ  არ არის შემორჩენილი. ამასთან სამედიცინო ტექსტების მნიშვნელოვანი რაოდენობის შესახებ მსჯელობა შეიძლება ხელნაწერებითა და წიგნებით, რომლებიც შემონახულია ტიბეტური კანონის ბუდისტური თხზულებების მრავალტომეულში.

კლასიკური წყაროები

აიურვედული ცოდნის ყველაზე მნიშვნელოვან წყაროდ ითვლება ცხრა ტრაქტატი.

ლეგენდა აიურვედას წარმოშობის შესახებ

ლეგენდის თანახმად, აიურვედა წმინდა ბრძენების გამოცხადების ნაწილი იყო, რომლებმაც სამყაროს შესახებ ყოვლისმომცველი ცოდნა მოიპოვეს დაახლოებით შვიდი ათასი წლის წინ. ვედები მიუთითებენ იმაზე, რომ ბრაჰმამ მედიცინის საიდუმლოებები უამბო დაქშას — დემიურგების ერთ-ერთ ღმერთს. დაქშამ, თავის მხრივ, ცოდნა გადასცა ღვთიურ ტყუპებს აშვინებს, რომლებიც "დიდი მკურნალები" გახდნენ. მოგვიანებით  მის შესახებ განმარტებები ინდრამ მიიღო. ინდრამ ცოდნა თავის მოწაფეებს გადასცა, მათ შორის შვიდიდან ერთ-ერთ ინდოელ ბრძენს —  ბჰარდვაჯაიას.

მედიცინა ბუდისტურ პერიოდში

აიურვედას ოქროს ხანა ინდოეთში ბუდიზმის აყვავებას დაემთხვა (ძვ. წ. 327 - ახ. წ. 750). ამ პერიოდში ინდოელებმა დააგროვეს მნიშვნელოვანი ცოდნა ადამიანის სხეულის სტრუქტურის შესახებ, განასხვავეს 7 მემბრანა, 500 კუნთი, 900 იოგა, 90 მყესი, 300 ძვალი (ამაში შედის კბილები და ხრტილები), რომლებიც თავის მხრივ იყოფა ბრტყელ, მრგვალ და გრძელ ძვლებად, 107 სახსარი, 40 ძირითადი სისხლძარღვი და 700 განშტოება (სისხლის,  ლორწოს და ჰაერისთვის), 24 ნერვი, 9 გრძნობათა ორგანო და 3 ნივთიერება (ვატა —ქარი, ჰაერისა და სივრცის ძირითადი ელემენტების კომბინაცია; პიტა — ნაღველის, ცეცხლისა და წყლის ძირითადი ელემენტების კომბინაცია; კაფა — ლორწოს, დედამიწის და წყლის პირველადი ელემენტების კომბინაცია). სხეულის ზოგიერთი უბანი (ხელის გულები, ძირები, საზარდულის არეები და ა.შ.)  გამოვლინდა, როგორც "განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი" (მარმანი).

ძვ.წ. VII საუკუნისათვის  თანამედროვე ინდოეთის ჩრდილოეთით ორი სამედიცინო სკოლა იყო ცნობილი:

• დასავლეთში, განდჰარას დედაქალაქ ტაქსილაში; სპეციალიზაცია — თერაპია
• კაშიში ქვეყნის აღმოსავლეთით; სპეციალიზაცია —  ქირურგია

VIII-IX საუკუნეებისათვის მადავაკარამ შეადგინა აიურვედას ნორმატიული სახელმძღვანელო— Rugvinishchaya (დაავადებების კვლევა) —  სახელმძღვანელო პათოლოგიისა და დიაგნოზის შესახებ. XIII საუკუნისათვის შეისწავლეს სამედიცინო პულსი . უკვე XII-XIII საუკუნისთვის აიურვედა იწყებს შერწყმას რასაიანასთან —  ინდურ ალქიმიასთან. ზოგი თვლის, რომ ეს სწავლების კრიზისის მაჩვენებელია. არსებობს კიდევ ერთი მოსაზრება, რომ რასაიანა აიურვედას უძველესი ორიგინალური ნაწილია, რომელიც თავად დანვანტარიმ შექმნა.

აიურვედას გავლენა სხვა ქვეყნების სამედიცინო ტრადიციებზე

ტიბეტის მმართველი სონგთსან გამპო

აიურვედას, როგორც ერთ-ერთმა უძველესმა სამედიცინო სისტემამ, დიდი გავლენა მოახდინა არაბული და ევროპული მედიცინის განვითარებაზე. ანტიკურ დროსაც კი ინდური სამკურნალო მცენარეები საზღვაო და სახმელეთო სავაჭრო გზებით გადაჰქონდათ პართიაში, ხმელთაშუა და შუა აზიის ქვეყნებში, კასპიისა და შავი ზღვის აუზებში, სამხრეთ ციმბირსა და ჩინეთში. ექსპორტირებული ძირითადი საქონელი იყო ნარდი, მუშკი, სანდალის ხე, დარიჩინი, ალოე, სხვა მცენარეები და საკმეველი.

აბასიანთა სახალიფოს აყვავების პერიოდში,  ბევრი ექიმი მუშაობდა ბაღდადში ინდოეთიდან, რომელთაგან ზოგი ხალიფას კარზე გავლენით სარგებლობდა. მათემატიკური, სამედიცინო, მათ შორის ფარმაკოლოგიური და აიურვედული ტექსტები (მათ შორის Sushruta Samhita) ითარგმნა ბაღდადში არაბულ ენაზე, პირველი ათასწლეულის ბოლოს.

აიურვედა შუა საუკუნეების შემდეგ

აიუვერდას სახელმძღვანელოს ყდა-1947 წ.

XVII საუკუნეში ოსტინდოეთის კომპანიის ქირურგები  რინოპლასტიკის ხელოვნებას სწავლობდნენ აიურვედას მასწავლებლებთან. XVIII-XIX საუკუნეებში დაიწყო აიურვედას  ვარდნის პერიოდი, ვინაიდან  ვერ გაუძლო ევროპელ ექიმებთან

კონკურენციას.

XX საუკუნის შუა ხანებისთვის. აღმოსავლური ეზოთერული პრაქტიკის მოდელთან ერთად ტრადიციულმა ინდურმა მედიცინამ მოიპოვა პოპულარობა დასავლეთში, ხოლო პერესტროიკის დასაწყისთან ერთად —რუსეთში. შეერთებულ შტატებში აიურვედას ასწავლიან აიურვედული მედიცინის ეროვნულ ინსტიტუტში (დაარსდა სკოტ გერსონის მიერ); ისრაელში — რეიდამანის კოლეჯში (დააარსა სალი რედმანმა). სტუდენტები 4 წლის განმავლობაში სწავლობენ, მათ შორის ალოპათიურ მედიცინას. დამთავრებისთანავე სტაჟირებას გადიან ინდოეთში.

დღეისათვის ინდოეთში გავრცელებულია ტრადიციული მედიცინის სისტემები: უნანი, სიდა, ემჩი. ყველა ამ სკოლას ბევრი საერთო აქვს აიურვედასთან. ინდოეთში, აიურვედას სამეცნიერო კვლევას მეტწილად ახორციელებს ცენტრალური მთავრობის საწესდებო ორგანო, აიურვედასა და სიდას მედიცინის კვლევის ცენტრალური საბჭო (CCRAS), კვლევითი ინსტიტუტების ეროვნული ქსელის საშუალებით. აიურვედას სფეროში სამუშაოდ ინდოეთის მთავრობამ დააარსა ორი კვლევითი ცენტრი. 150 – ზე მეტი ასოციაციასა და ცენტრში, ჩვეულებრივ სამედიცინო კოლეჯებთან, თანამედროვე მეთოდებით იკვლევენ უძველესი სწავლების სხვადასხვა ასპექტს. რამდენიმე ფარმაცევტული კომპანია არსებობს, სადაც მთავრობის კონტროლის ქვეშ ამზადებენ აიუვერდულ და უნანის მედიკამენტებს. ინდოეთსა და შრი-ლანკაში, აიურვედას ექიმები 5,5 წლის განმავლობაში სწავლობენ და აბარებენ სახელმწიფო გამოცდას. ეს არის სრული სასწავლო გეგმა (B.A.M.S., შემოკლებით ბაკალავრის აიურვედული მედიცინისა და ქირურგიის კურსი Ayurvedacharya), ისწავლება ინდოეთის ბევრ და შრი-ლანკას რამდენიმე უნივერსიტეტში. იგი მოიცავს ოთხნახევარწლიან სწავლას და ერთწლიან პრაქტიკას საავადმყოფოში.

ინდოეთის გარდა, აიურვედას იყენებენ ნეპალსა და შრი-ლანკაში  The Himalayan Times- ის თანახმად, მოსახლეობის 75-80% ნეიპალურ აიურვედას იყენებს, ეს ტრადიციული მედიცინის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა ქვეყანაში.

                                                                         

სამი დოშა და ხუთი ელემენტი, საიდანაც ისინი შედგება.

დაავადების მართვა

ძველ ინდურ მედიცინაში დაავადების მკურნალობის ორი გზა არსებობს: შამანი და შოდჰანა. პირველი ნიშნავს რელიეფს, პალიატიურ მეთოდს. შამანას მეთოდები ამსუბუქებს დაავადებას და მის სიმპტომებს. შოდჰანა ნიშნავს ელიმინაციას და მისი მეთოდები მიზნად ისახავს დაავადების ძირითადი მიზეზის აღმოფხვრას (ე.ი. დოშა). თუ დაავადება შეიძლება განმეორდეს შამანას შემდეგ, მაშინ შოდჰანას შემდეგ -შეუძლებელია. აიურვედას ფარმაკოლოგიის პრინციპები განსხვავდება მედიცინის სხვა სისტემებისგან. მედიკამენტების უმეტესობა მზადდება ბალახებისაგან.

მედიკამენტები

აიუვერდა ფართოდ იყენებს რეჰანს

Azadirachta indica-ინდური აზადირათხა (ნიმი)

მკურნალობა მიზნად ისახავდა სითხეების (ნივთიერებების) დარღვეული თანაფარდობის დაბალანსებას, რაც მიღწეულ იქნა, პირველ რიგში, დიეტის საშუალებით, მეორე, მედიკამენტური თერაპიით (გულის ამრევი, საფაღარათრე საშუალებები, დიაფორეზი და ა.შ.), და მესამე, მკურნალობის ქირურგიული მეთოდებით, რაშიც ძველმა ინდოელებმა მაღალ დონეს მიაღწიეს.

აიურვედას მეთოდებით მკურნალობისას გამოიყენება სამი სახის მედიკამენტი: მცენარეული და ცხოველური წარმოშობის ნივთიერებები, აგრეთვე მინერალები, მათ შორის ძვირფასი და ნახევრად ძვირფასი ქვები და ლითონები (ოქროს, ვერცხლის, ტყვიის, ვერცხლისწყლის, კალის და ა.შ.) მას შემდეგ, რაც მეტალების უმეტესობა ბუნებრივად ტოქსიკურია, ისინი სპეციალურ დამუშავებას გადიან (მინერალებს ადუღებენ წვენებთან ან მცენარეულ ნახარშთან ერთად — ამ პროცესს წმენდას უწოდებენ (შოდჰანა); მეტალებსი გადიან კალცინირებას (მარანად)—მათ ურევენ კალცინირებულ ფხვნილში (ბჰასმა), ხოლო  ვერცხლისწყლი მომზადების 18 ეტაპს გადის.

ტრადიციული აიუვერდული მასაჟი გოაზე

აიურვედაში გამოყენებული მცენარეული ნივთიერებები  იზრდება ინდოეთის სუბკონტინენტზე ან ჰიმალაიზე. მაგალითად, ნიმის ხე (ინდური აზადირახტა) ითვლება "ღვთაებრივი ხედ". მისგან დამზადებულ მედიკამენტებს აქვთ იმუნიტეტის ასამაღლებელი, ანტიჰელმინთური, სოკოს საწინააღმდეგო, ანტიბაქტერიული, ანტივირუსული, ანტიდიაბეტური და დამამშვიდებელი თვისებები.

აიურვედულ მედიცინაში ტულასი (ღვთაებრივი რეჰანი) გამოიყენებოდა, როგორც ერთ-ერთი მთავარი სამკურნალო მცენარე, რომელსაც აქვს დიდი სამკურნალო ძალა. ტულასი აღწერილია ჩარაკას მიერ და ასევე ნახსენებია რიგ ვედებში. ითვლება, რომ ტულასს აქვს ადაპტოგენული თვისებები, ახდენს სხეულის ფუნქციების ჰარმონიზაციას და ხელს უწყობს სტრესის დაძლევას. ტულას  ძლიერი არომატით და გემური თვისებებით გამოირჩევა. ითვლება "ელექსირად", რომელიც ახანგრძლივებს სიცოცხლეს. ტულასისგან დამზადებული მედიკამენტები გამოიყენება გაციების, თავის ტკივილის, კუჭის დაავადებების, ანთების, სხვადასხვა სახის მოწამვლისა და მალარიის სამკურნალოდ. სამკურნალო მიზნებისთვის, ტულასს იყენებენ სხვადასხვა გზით: როგორც მცენარეულ ჩაის,  გამხმარ ფხვნილს,  ახალ ფოთლებს კარპურ ტულასისგან მიღებული ეთერზეთი გამოიყენება სამკურნალო მიზნებისთვის და კოსმეტიკურ საშუალებებში. ინდოეთს ასევე აქვს საუკუნოვანი პრაქტიკა, იმისათვის, რომ მარცვლეული დაიცვან მავნე მწერებისაგან, მას ურევენ ხმელი ტულასის ფოთლებს.

                                               გემოს გავლენა

აიურვედას მიხედვით, საკვების ან მცენარეების არომატს აქვს გარკვეული ფიზიოლოგიური ეფექტი და გამოიყენება დიაგნოზირებისა და მკურნალობის სისტემაში.

• ტკბილი (Madhura) —ტკბილი პროდუქტები კვებავენ, აგრილებენ, ატენიანებენ, აცხიმიანებენ  და მატებენ წონას.
• მჟავე (Amla) — მჟავე თბილი პროდუქტები მატებენ წონას.
• მლაშე (Lavan) — მარილიანი თბილი პროდუქტები  ასტიმულირებენ, არბილებენ, აცხიმიანებენ  და მატებენ  წონას
• მწარე (Katu) —მწარე პროდუქტები მაგარი, მშრალი, გამწმენდი—  ამცირებენ წონას.
• ცხარე(Tikta) — ცხარე პროდუქტები თბილი, მშრალი, ასტიმულირებენ და აუმჯობესებენ  წონას.
• მწკლარტე (მომჟავო-მომწარო) (Kasaya) — მომჟავო-მომწარო პროდუქტები მაგარი, მშრალი, ამცირებენ უმოძრაობას.

დიეტა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს დაავადების მკურნალობაში. საკვებისა და სასმელის თვისებები მოცემულია აიურვედულ ტექსტებში. მკურნალობის კურსის დანიშვნისას ექიმები ყოველთვის აძლევენ დიეტურ რჩევებს. ითვლება, რომ საკვების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი თვისება მისი გემოა, რომელთაგან  გამოირჩევა ექვსი: ტკბილი, მჟავე, მარილიანი, ცხარე, მწარე და მწკლარტე (მომჟავო-მომწარო), აგრეთვე მათი სხვადასხვა კომბინაციები. თითოეული გასინჯვის შეგრძნება გარკვეულ ფიზიოლოგიურ ზემოქმედებას იწვევს: ტკბილეული ხელს უწყობს ორგანიზმში სისხლის, ქსოვილებისა და ცხიმების წარმოქმნას; მჟავე  ეხმარება საჭმლის მონელებას, მწარე აუმჯობესებს მადას და ა.შ.

                                             კრიტიკა

ჯანმოს სტრატეგიის თანახმად, აიურვედული პრაქტიკა კლასიფიცირებულია, როგორც ტრადიციული  ან ალტერნატიული მედიცინა და მათ მიმართ არის იგივე მოთხოვნები კვლევის მტკიცებულებათა ბაზისთვის, როგორც სხვა სამედიცინო მიმართულებების მიმართ.

ბევრი კრიტიკოსი სკეპტიკურად უყირებს აიურვედას. მიზეზად ასახელებს სათანადო კვლევების და მტკიცებულებების არარსებობას.

სამეცნიერო საზოგადოება აიურვედას ფსევდომეცნიერებად მიიჩნევს. ზოგიერთი მკვლევარი  მას პროტოცმეცნიერებას ან პარამეცნიერებას უწოდებს.

კლინიკურმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ აიურვედულ მედიცინაში გამოყენებულ პრეპარატებს არ აქვთ სხვა მოქმედება გარდა პლაცებოს ეფექტისა . ასევე არსებობს სერიოზული საშიშროება ზოგიერთი წამლის გამოყენებისას, რომელიც შეიცავს მძიმე მეტალების მიუღებლად მაღალ დოზებს.2008 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ აიურვედული მედიკამენტების დაახლოებით 21% დამზადებულია აშშ – სა და ინდოეთში და ინტერნეტით იყიდება, შეიცავს საშიში რაოდენობით მძიმე მეტალებს, როგორიცაა ტყვია, ვერცხლისწყალი და დარიშხანი.

ინდოეთში, აიურვედას სამეცნიერო კვლევას მეტწილად ახორციელებს ცენტრალური მთავრობის საწესდებო ორგანო, აიურვედასა და სიდას მედიცინის კვლევის ცენტრალური საბჭო (CCRAS), კვლევითი ინსტიტუტების ეროვნული ქსელის საშუალებით. არასამთავრობო ორგანიზაციების დიდი ნაწილი ასევე ატარებს კვლევას აიურვედას მედიცინის სხვადასხვა ასპექ

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              ჰეროფილე

ჰეროფილოსი (მარჯვნივ) ასწავლის ანატომიას, 1906, ველოსო სალგადოს მიერ (NOVA სამედიცინო სკოლა, ლისაბონი)

(ძველი ბერძნული Ἡρόφιλος; დაიბადა დაახლოებით ძვ. წ. 335, ქალკედონი, მცირე აზია - გარდაიცვალა დაახლოებით ძვ. , მთელი უძველესი სამყაროს ცოდნის ეს საგანძური. ცხოვრების უმეტესი ნაწილი ალექსანდრიაში გაატარა, სადაც ერასისტრატესთან ერთად ალექსანდრიის სამედიცინო სკოლის დამფუძნებელი გახდა. ორივე ექიმს სჯეროდა, რომ ნერვული სისტემის ცენტრი არის ტვინი და განასხვავებდნენ "სენსორული" და "მოტორული" ნერვებს.

ჰეროფილუსმა დატოვა მრავალი ნაშრომი მედიცინის ყველა დარგში, მათ შორის ანატომიაში, ქირურგიაში, ოფთალმოლოგიაში, კარდიოლოგიასა და მეანობაში. მისი ნაწერები დაკარგულია, მაგრამ გალენი არაერთხელ მიმართავს მათ.

ჰიპოკრატეს ნაშრომების კომენტარებში მან აღწერა თვალის გარსები, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის სტრუქტურა, თავის ტვინის გარსების სისხლით მომარაგება და მორფოლოგია და გულ-სისხლძარღვთა სისტემის სხვადასხვა ნაწილების სტრუქტურის ძირითადი მახასიათებლები. . მან აღწერა სინუსური გადინება (ტორკულარული ჰეროფილი), სადაც თავის კეფის ნაწილის ყველა სინუსები იყრის თავს. მან ასევე აღწერა გულმკერდის სადინარი, თუმცა არ იცოდა მისი დანიშნულება და თავის დროისთვის დატოვა მამაკაცისა და ქალის სასქესო ორგანოების ყველაზე ზუსტი აღწერა.

ჰეროფილეს ყველაზე ცნობილი ნაშრომები პულსის შესწავლაზე. მან პირველმა დაადგინა მისი სიხშირე, მიუთითა ამ პარამეტრის დიაგნოსტიკურ მნიშვნელობაზე. სისტოლისა და დიასტოლის დროს (გულის შეკუმშვა და მოდუნება) პულსზე დაკვირვებით, მისი სიხშირის, შევსების, რიტმისა და სტაბილურობის აღნიშვნით, მან სამედიცინო დასკვნები გააკეთა. მან განსაზღვრა არტერიებში სისხლის პულსაციის რიტმი, შეადარა სხვადასხვა ტიპის პულსი მუსიკალურ რიტმებს და პულსის თითოეულ ტიპს განსაკუთრებული სახელი მიანიჭა. ერთ-ერთი ასეთი სახელწოდება „მხტომის პულსი“ დღემდე შემორჩა.

იხ ვიდეო - video - Ancient Experiments - History of Human Experimentation - Herophilos of Chalcedon - Part one, on a series on the History of Human Experimentation, we take a look at Herophilos (Herophilus) of Chalcedon, one of the grandfathers of medicine and anatomy, and his potentially darker experiments.

      

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                     ჰორმუზის სრუტე

(არაბ.مضيق هرمز‎—) — ვიწრო, სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი სრუტე ომანისა და სპარსეთის ყურეებს შორის. სრუტის ჩრდილოეთ ნაპირზე მდებარეობს ირანი, სამხრეთ ნაპირზე კი არაბთა გაერთიანებული საამიროები და ომანის ანკლავი მუსანდამი.

სრუტის ყველაზე ვიწრო ადგილი სიგანეში 54 კმ-ია. ამ სრუტის მნიშვნელობა მართლაც უდიდესია, ის უზრუნველყოფს სპარსეთის ყურის ნავთობის ექსპორტს დანარჩენ მსოფლიოში. აშშ-ის ენერგეტიკის საინფორმაციო სააგენტოს ცნობით, აქ ყოველდღიურად 15 ტანკერი გაივლის, რომლებსაც 16.5-17 მლნ ტონა ნავთობი გადააქვთ, რაც სრუტეს მსოფლიოს ერთ-ერთ ყველაზე გეოსტრატეგიულ წერტილად აქცევს. ამჟამად, ჰორმუზის სრუტეზე მოდის მსოფლიოში ნავთობის საზღვაო გადაზიდვების 40% და მთლიანი გადაზიდვების 20%.

იხ. ვიდეო - აშშ-მა ჰორმუზის სრუტეში ირანული უპილოტო საფრენი აპარატი ჩამოაგდო

სახელი მომდინარეობს კუნძულ ჰორმუზისგან. კუნძულის სახელის წარმოშობის ორი ვერსია არსებობს. ყველაზე პოპულარულია ვერსია სახელის წარმოშობის შესახებ სპარსული ღმერთის აჰურამაზდას სახელით (ორმუზდი; სპარსული هرمز‎). ისტორიკოსები და ენათმეცნიერები თავიანთ ვერსიას გვთავაზობენ: სიტყვა „ორმუზი“ მომდინარეობს სპარსული هورمغ (Hur-mogh)-დან, რაც ნიშნავს „ფინიკის პალმას“.

გეოგრაფია და გეოლოგია

სრუტის სიგრძე 195 კილომეტრია, სრუტის ყველაზე ვიწრო წერტილი კი დაახლოებით 54 კილომეტრია. სიღრმე 229 მეტრს აღწევს. სრუტე იყოფა ორ სატრანსპორტო არხად, რომელთაგან თითოეული დაახლოებით 2,5 კილომეტრია, ერთმანეთისგან 5 კილომეტრიანი ბუფერული ზონით გამოყოფილი. ამ დროისთვის, სრუტე ერთადერთი საზღვაო გზაა, რომელიც საშუალებას აძლევს სპარსეთის ყურის ქვეყნებში წარმოებული გაზისა და ნავთობის ექსპორტს მესამე ქვეყნებში, კერძოდ, იაპონიაში, შეერთებულ შტატებსა და დასავლეთ ევროპაში.

სპარსეთის ყურისა და ჰორმუზის სრუტის გაჩენა არის დედამიწის ქერქის გადაადგილების შედეგი ძალიან შორეულ წარსულში. დაახლოებით 500 მილიონი წლის წინ (პრეკამბრიული პერიოდი) დედამიწის მყარი ფენა იყო ერთი მშრალი მიწა. დედამიწის ქერქის მოძრაობისა და ამ პროცესში წარმოქმნილ რღვევებში წყლის შეღწევის გამო თანდათან გაჩნდა კონტინენტები და ოკეანეები . დაახლოებით 45 მილიონი წლის წინ, მესამე გეოლოგიური პერიოდის დასაწყისში, გაჩნდა ომანის ყურე, ხოლო დაახლოებით 35 მილიონი წლის წინ, მესამე გეოლოგიური პერიოდის შუა პერიოდში, ომანის ყურის რღვევა უფრო ფართო გახდა და მისი გაგრძელება. აკავშირებდა სპარსეთის ყურეს ომანთან.

იხ. ვიდეო - США пригласили Германию в Ормузский пролив

ჰორმუზის სრუტე ნახევარმთვარის ფორმისაა და აქვს ამოზნექილი კიდე ირანის პლატოს შიდა მხარეს, რის შედეგადაც მისი სანაპირო ზოლის უმეტესი ნაწილი ირანშია. ამ სრუტის ფორმა გვიჩვენებს, თუ როგორ შედის წყალი ხმელეთზე და ქმნის ყურეს სპარსეთის ყურის „პირში“. ჰორმუზის სრუტის სამხრეთი სანაპირო, რომელიც მდებარეობს წყალში არაბეთის ნახევარკუნძულის მიწის ნაკვეთის სახით, ქმნის მუსანდამის ნახევარკუნძულს, რომლის ჩრდილოეთი ნაწილი ცნობილია ამავე სახელწოდებით და ეკუთვნის ომანს. .

ამ სრუტის სიგანე არის თითქმის ასი საზღვაო მილი, მაგრამ უმოკლესი მანძილი ირანსა და ომანს შორის არის 21 მილი და აკავშირებს ირანულ კუნძულ ლარაკს (ჩრდილოეთით) ომანის კუნძულ დიდ კუვაინთან. ირანსა და ომანს შორის სასაზღვრო ხელშეკრულებას ხელი მოეწერა 1974 წლის 20 ივლისს და ძალაში შევიდა 1975 წლის 28 მაისს. ამ ხელშეკრულების საფუძველზე, ომანის ყურის ჩრდილოეთიდან სპარსეთის ყურის ჩრდილო-აღმოსავლეთით დადგენილი სასაზღვრო ხაზის სიგრძე 124,8 მილი შეადგენს. ეს სასაზღვრო ხაზი რეალურად არის ხაზი, რომელიც ყოფს ჰორმუზის სრუტეს ორ თანაბარ ნაწილად, რომელიც განისაზღვრება ორმუზის სრუტის ჩრდილოეთით და სამხრეთით მდებარე ორი ქვეყნის სანაპიროების საბაზისო ხაზის და მისი მანძილის გათვალისწინებით. აღნიშნულ სანაპიროებზე იგივეა. ერთადერთი გამონაკლისი ეხება თხუთმეტ მილიან ტერიტორიას ირანულ კუნძულ ლარაკსა და ომანის კუნძულ დიდ კუვაინს (Quwain-Kyabir) შორის, სადაც ორი ქვეყნის ტერიტორიული წყლების 12 მილი კვეთს ერთმანეთს. ამ სრუტეში არის კეშმის რეგიონი, რომელიც შედგება ოთხი კუნძულისაგან - კეშმი, ჰორმუზი, ლარაკი და ჰენგამი, რომელიც დიდი სამარხისა და აბუ მუსას კუნძულებთან ერთად ქმნის ირანის თავდაცვით ხაზს. თავისი პოლიტიკური მნიშვნელობით, ჰორმუზის სრუტე მუდმივად იპყრობს ყურადღებას და მისი კუნძულებიც კი წლების განმავლობაში იყო ოკუპირებული კოლონიალური ძალების მიერ. ეს სრუტე ჩვენი დროის ერთ-ერთი სასიცოცხლო მნიშვნელობის მსოფლიო წყალსადენია და მისი მეშვეობით უზრუნველყოფილია სხვადასხვა ქვეყნის ნავთობის, ასევე რეგიონის საზღვაო ტრანსპორტის მოთხოვნილების დიდი ნაწილი. სამხედრო თვალსაზრისით, სპარსეთის ყურის ქვეყნების კავშირმა ომანის ყურესთან და ინდოეთის ოკეანესთან ასევე გამოიწვია ამ ტერიტორიის ყურადღების მიქცევა, როგორც ოპერაციების სტრატეგიული ზონა. 1974 წლის ირანსა და ომანს შორის დადებული ხელშეკრულების თანახმად, ორივე ქვეყანა ერთობლივად არის პასუხისმგებელი ამ ვიწრო სრუტის დაცვასა და გემების მოძრაობის კონტროლზე.

ნავიგაცია

შეჯახების რისკის შესამცირებლად, სრუტეში მოძრავი გემები მიჰყვებიან მოძრაობის გამიჯვნის სქემას [en] (TSS): გემები, რომლებიც შედიან სპარსეთის ყურეში, იყენებენ ერთ ზოლს, ხოლო გემები, რომლებიც ყურიდან გამოდიან, იყენებენ მეორეს, თითოეული ზოლის სიგანე ორი მილისაა. ზოლები გამოყოფილია ორი მილის სიგანით „მედიანი“.

სრუტეზე გადასასვლელად გემები გადიან ირანისა და ომანის ტერიტორიულ წყლებში გაეროს საზღვაო სამართლის შესახებ კონვენციის ტრანზიტული გადასასვლელის დებულებების შესაბამისად. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ქვეყანას არ აქვს რატიფიცირებული კონვენცია, ქვეყნების უმეტესობა, მათ შორის შეერთებული შტატები, იღებს კონვენციაში კოდირებულ ნავიგაციის ამ ჩვეულებრივ წესებს.

1959 წლის აპრილში ირანმა შეცვალა სრუტის იურიდიული სტატუსი, გააფართოვა თავისი ტერიტორიული წყლები 12 საზღვაო მილამდე (22 კმ) და გამოაცხადა, რომ იგი აღიარებდა მხოლოდ ტრანზიტს ახლად გაფართოებულ ტერიტორიაზე უდანაშაულო გადასასვლელით. 1972 წლის ივლისში ომანმა ასევე გააფართოვა თავისი ტერიტორიული წყლები 12 საზღვაო მილამდე (22 კმ). ამგვარად, 1972 წლის შუა ხანებისთვის, გაერთიანებულმა გაერთიანებამ მთლიანად „დახურა“ ჰორმუზის სრუტე.ირანისა და ომანის ტერიტორიული წყლები. 1970-იან წლებში არც ირანი და არც ომანი არ ცდილობდნენ აღეკვეთათ სამხედრო ხომალდები სრუტეში, მაგრამ 1980-იან წლებში ორივე ქვეყანამ გამოთქვა პრეტენზია, რომელიც განსხვავდებოდა ჩვეულებრივი (ძველი) კანონისგან. 1989 წლის აგვისტოში გაეროს საზღვაო სამართლის შესახებ კონვენციის რატიფიცირების შემდეგ, ომანმა წარადგინა დეკლარაციები, რომლებიც ადასტურებდა მის 1981 წლის სამეფო ბრძანებულებას, რომლის მიხედვითაც მხოლოდ უდანაშაულო გადასასვლელი იყო ნებადართული მის ტერიტორიულ წყლებში. განცხადებები ასევე ამტკიცებდა, რომ უცხოური ხომალდების ომანის ტერიტორიულ წყლებში გასასვლელად საჭირო იყო წინასწარი ავტორიზაცია. 1982 წლის დეკემბერში კონვენციის ხელმოწერის შემდეგ, ირანმა გააკეთა განცხადება, რომელშიც ნათქვამია, რომ „მხოლოდ ზღვის სამართლის კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებს აქვთ უფლება ისარგებლონ მასში შექმნილი ხელშეკრულების უფლებებით“, მათ შორის „სრუტეებით ტრანზიტის გავლის უფლებით“. გამოიყენება საერთაშორისო ნავიგაციისთვის“. 1993 წლის მაისში ირანმა მიიღო ყოვლისმომცველი კანონი საზღვაო ტერიტორიების შესახებ, რომლის ზოგიერთი დებულება ეწინააღმდეგება გაეროს საზღვაო სამართლის კონვენციის დებულებებს, მათ შორის მოთხოვნას, რომ სამხედრო ხომალდებმა, წყალქვეშა ნავებმა და ატომურმა გემებმა მიიღონ ნებართვა უდანაშაულობის გამოცხადებამდე. გავლა ირანის ტერიტორიულ წყლებზე. აშშ არ აღიარებს ომანისა და ირანის არცერთ მოთხოვნას და კამათობს თითოეულ მათგანს

იხ. ვიდეო - ინციდენტი ორმუზის სრუტეში

კონომიკური მნიშვნელობა

Lloyd's Marine Statistics Division-ის მიხედვით, 2006 წელს ნავთობის გლობალური ექსპორტის 33% საზღვაო გზით გადიოდა ჰორმუზის სრუტეზე. თუ ნავთობპროდუქტებს გავითვალისწინებთ, მაშინ სრუტე შეადგენს საზღვაო ნავთობის გლობალური ექსპორტის დაახლოებით 40%-ს. 2011-2013 წლების მონაცემებით, სრუტეზე გადიოდა დღეში 17 მილიონი ბარელი, ანუ მსოფლიო ნავთობის მარაგების მეხუთედი. სპარსეთის ყურის ქვეყნებში წარმოებული ნავთობის 90%-ზე მეტი გადის სრუტეზე (2006 წლის მონაცემებით) . ეს ზეთი შეადგენს აშშ-ში, დასავლეთ ევროპასა და იაპონიაში მოხმარებული ნავთობის 13/23/73 პროცენტამდე.

იხ. ვიდეო - The Strait of Hormuz: Why is it the focus of the Iran-US tensions - BBC News - After the US pulled out of the international nuclear agreement with Iran, Tehran says it will not negotiate another deal with Washington. 

And, there’s been a deterioration in relations between the US and Iran since April, when the US ended sanctions exemptions, effectively banning all Iranian oil exports. 

Iran has threatened that if its oil exports are stopped, then no oil can pass the Strait of Hormuz. But, why is this strait so important and how could this story affect you? Parizad Nobakht from BBC World Service explains.