(ლათ. lictor - ligare - შეკვრა, დაბმა) რომში ერთ-ერთი უმდაბლესი თანამდებობა. ამ თანამდებობის წარმოშობაზე ცნობები არ გვაქვს, პირველად ლიქტორები მეფეებისპერიოდთან არიან მოხსენებულნი.
თავდაპირველად ლიქტორები მაგისტრატუსების ბრძანებების შემსრულებელნი იყვნენ, შემდგომში კი მათ მაგისტრუსების დაცვა ევალებოდათ.
ლიქტორები როგორც წესი ან პლებეები ან განთავისუფლებული ხდებოდნენ. ისინი აუცილებლად რომის მოქალაქეები იყვნენ, ვინაიდან ტოგას ატარებდნენ. ისინი სამხედრო სამსახურიდან განთავისუფლებულნი იყვნენ, ადრეული იმპერიის ხანაში მათ ფიქსირებული ხელფასი ჰქონდათ 600 სესტერციუსი და გაერთიანებულნი იყვნენ კორპორაციაში.
ლიქტორს ევალებოდა მაგისტრატუსის დაცვა და მისი ძალაუფლების სიმბოლოს - ფასცების ტარება, ქალაგარეთ კი ფასცებში ნაჯახები იდებოდა. დიქტატორის ლიქტორები კი ყოველთვის ატარებდნენ ნაჯახებს. ისინი მაგისტრატუსს ყოველთვის თან დაჰყვებოდნენ. ისტორიული წყაროების მიხედვით ადრეული რესპუბლიკის პერიოდში ლიქტორი მაგისტრატუსის მიერ გამონატილ განაჩენსაც ასრულებდა.
ვესტას ქურუმებსაც ახლდათ თითო ლიქტორი, როდესაც ისინი საჯარო ღონისძიებებში იღებდნენ მონაწილეობას. მაგისტრატუსების ლიქტორების რაოდენობა მკაცრად რეგლამენტირებული იყო, რაც უფრო მეტი ლიქტორი ახლდა მაგისტრუსს, მით უფრო მაღალი რანგი ეკავა მას.
(ლათ.fasces „კონა“) — უმაღლესი მაგისტრატუსების ძალაუფლების სიმბოლო ძველ რომში. შედგებოდა წითელი ფერის ლენტით შეკრული წკეპლების ცილინდრული კონისა და შიგ მოთავსებული ნაჯახისგან
ძველ რომში ფასცები წარმოადგენდა უმაღლესი მაგისტრატუსების ძალაუფლების სიმბოლოს. ფასცებს ატარებდნენ ლიქტორები როდესაც კონსულებს, პრეტორებს და დიქტატორებს უძღვებოდნენ, ეს იყო მათი ნების ძალის გამოყენებით აღსრულების უფლების სიმბოლო. კონსულების ლიქტორები ქალაქში ფასცებს ნაჯახების გარეშე ატარებდნენ, ვინაიდან კონსულს არ შეეძლო სასიკვდილო განაჩენის გამოტანა ხალხის თანხმობის გარეშე, ხოლო ქალაგარეთ (მაგალითად სამხედრო ბანაკში) კონსულს ეძლეოდა დამნაშავის დასჯის უფლება.
დიქტატორებს კონსულებისგან განსხვავებით ქალაქშიც შეეძლოთ ნაჯახებიანი ფასცების ტარება რაც მათ აბსოლუტურ ძალაუფლებაზე მიუთითებდა.
ტრიუმფის ცერემონიის დროს გამორჩეული დაჭრილი ჯარისკაცები ფასცებს თავდაცვის მიზნით ატარებდნენ.
წკეპლების შეკვრა არის „ძალა ერთობაშია“ სიმბოლო, ერთი წკეპლა ადვილად ტყდება ხოლო შეკვრა არა, ამრიგად რომის ძალის სიმბოლო გახდა ფასცები.
რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ ფასცების სიმბოლიკა შემდეგი სახით იყო გამოყენებული: იხ .ვიდეო
ნაპოლეონის დროს ფასცები საფრანგეთის მოქალაქის პასპორტის გარე გარეკანზე იყო ასახული.
ფასცები იყო ესპანური სამხედრო პოლიციის ემბლემაზეც.
იტალიაშიბენიტო მუსოლინის პარტიის ემბლემაც ფასცები იყო, რის შედეგადაც პარტიას ფაშისტური დაერქვა. ეს იყო მათი ძველ რომთან კავშირის სიმბოლო.
ტემპერატურის 0°–მდე და უფრი დაბლა დაწევა წლის თბილ პერიოდში (გაზაფხულზე და შემოდგომაზე) მაღალმთიან ადგილებში — ზღვის დონიდან 2000 მ–ზე მაღლა წაყინვები მოსალოდნელია ზაფხულშიც. ამა თუ იმ ხანგრძლივობით წაყინვებს ყოველწლიურად აქვს ადგილი სხვადასხვა ინტენსიურობით. განასხვავებენ წაყინვების სამ ტიპს:
1. ადვექციური წაყინვები, რომლებიც წარმოიშობა ცივი ჰაერის მასების შემოჭრის დროს და 2–3 დღის განმავლობაში გრძელდება. ასეთი წაყინვების დროს ჰაერისტემპერატურამ შეიძლება 0°–ზე დაბლა დაიწიოს და საკმაოდ ვრცელი ტერიტორია მოიცვას.
2. რადიაციული წაყინვები, რომლებიც წარმოიქმნება ნიადაგის ზედაპირის ინტენსიური გაცივების შედეგად. ასეთ წაყინვებს ადგილი აქვს ღამით, მოწმენდილ ამინდში და ლოკალურ ხასიათს ატარებს. რადიაციული წაყინვების სიძლიერე და ინტენსივობა ძირითადად ადგილლობრივ პირობებზე — რელიეფის ხასიათზე, ნიადაგსა და ჰაერის ტენიენობაზე და ა. შ. არის დამოკიდებული. ასეთი სახის წაყინვები შეიძლება ყოველდღიურად გაგრძელდეს გარკვეული დროის განმავლობაში.
3. ადვერქტიურრადიაციული წაყინვები ანუ შერეული წაყინვები იცის ცივი ჰაერის მასების შემოჭრისა და შემდგომში მისი ღამის გამოსხივების (გადაცივების) შემთხვევაში ასეთი წაყინვების შედეგად დღისით ნიადაგის ზედაპირი რამდენადმე ცივდება და სითბოს მარაგი მის ღრმა ფენებში კი კლებულობს, ხოლო ღამით იწყება მისი ინტენსიური გამოსხივება. ამ შემთხვევაში ადვერქციისა და რადიაციის პროცესები ერთმანეთს ავსებს, რაც ღია, ქარისაგან დაუცველი ადგილებისათვის მეტად საშიშია. ამ დროს ტემპერატურამ შეიძლება დაიწიოს –2°–4°–მდე და უფრო დაბლაც და 2–3 დღე გასტანოს.
მიჩნეულია, რომხანგრძლივობა წაყინვის მეტი ვიდრე 4 სთ ეს წარმოადგენს საშიშროებას ხწხლზე და ბუჩქარებზე. ხოლო გაყინვა −5 °C ინტენსივობით ქვემოთ შეუძლია გამოიწვიოს დაზიანება სელის, ხოლო −6… −7 °C იწყებს დაზიანებას შაქრის ჭრხლის, ასევე სიმინდის და სახვ.
ბუნიობის დროს დედამიწის ჩრდილოეთი და სამხრეთი პოლუსები მზისგან თანაბარი მანძილითაა დაცილებული, და თეორიულად დედამიწის ყველა წერტილში დღე და ღამე თანაბარია
მოვლენა, რომელსაც ადგილი აქვს წელიწადში ორჯერ (დაახლოებით 20 მარტს და 23 სექტემბერს). ამ დროს მზე ზენიტშია ჩრდილოეთ ტროპიკის მიმართ, ამიტომ ჩრდილოეთი ნახევარსფფერო გაცილებით მეტ სითბოსა და სინათლეს იღებს, ვიდრე სამხრეთი. 21 მარტსა და 23 სექტემბერს მზე ეკვატორის მიმართ ზენიტშია, რის გამოც ჩრდილოეთი და სამხრეთი ნახევარსფეროები სინათლისა და სითბოს თანაბარ რაოდენობას იღებენ. 21 მარტი და 23 სექტემბერი გაზაფხულისა და შემოდგომის ბუნიაობის, ანუ დღე-ღამური ტოლობის დღეებია
ბერილიეფი პერსეპოლისში — სიმბოლო ზოროასტროიზმი ნავრუზა — დღე შემოდგომის ბუინობისა ძალა ცნობილი მებრძოლი ხარი, გარდასახვა დედამიწის, და ლომის გარდასახვა მზის , თანაბარია
ზეახალი ვარსკვლავი (ლათ. supernova [ˌsuːpərnoʊvə] (მხ. რ.), supernovae [ˌsuːpərnoʊviː] (მრ. რ.), ტერმინი გამოიგონეს ასტრონომებმა — ვალტერ ბაადემ და ფრიც ზვიკიმ 1931 წელს) — ვარსკვლავი, რომლის ბრწყინვალება რამდენიმე წამში იზრდება, დაახლოებით, 20 ვარსკვლავიერი სიდიდით, შემდეგ კი შედარებით ნელა მცირდება და პირვანდელ ნათებასთან საერთო აღარაფერი აქვს. ზეახალი ვარსკვლავის ანთება ბევრად დიდი მასშტაბის მოვლენაა, ვიდრე ახალი ვარსკვლავისა. ანთების მაქსიმუმის დროს ზეახალი ვარსკვლავის ბრწყინვალება, თითქმის, უტოლდება იმ გალაქტიკის ბრწყინვალებას, რომელსაც ეკუთვნის. ამ დროს სპექტრში ჩანს ძალიან განიერი ხაზები. ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ვარსკვლავიდან ნივთიერება გამოიტყორცნება 20000 კმ/წმ-მდე სიჩქარით. ზეახალი ვარსკვლავის ანთება იშვიათი მოვლენაა; ცალკეულ გალაქტიკაში, საშუალოდ, საუკუნეში ერთხელ ხდება. მას მერე, რაც XVII საუკუნის დასაწყისი ტელესკოპი გამოიგონეს, ჩვენს გალაქტიკაში ზეახალი ვარსკვლავის ანთება არ შეუნიშნავთ. იმ ადგილებში, სადაც, მატიანეების მიხედვით, ზეახალი ვარსკვლავი აინთო, ამჟამად შეიმჩნევა თავისებური მნათი ნისლეულები, რომლებიც ზეახალი ვარსკვლავის ანთების შედეგადაა წარმოქმნილი. მათგან ყველაზე კარგად შესწავლილია კიბორჩხალისებრი ნისლეული, რომელიც 1054 წელს ანთებული ზეახალი ვარსკვლავის ადგილზე მოჩანს. ამ ზეახალი ვარსკვლავის ნაშთია გამოკვეთილი პულსარიკიბორჩხალისებრ ნისლეულში. ნისლეულის ცენტრალური ნაწილი და პულსარისპექტრის ვრცელ დიაპაზონში (რადიოდიაპაზონი, რენტგენული დიაპაზონი და სხვა) ასხივებენ. გაფართოების სიჩქარე ამჟამად, დაახლოებით, 1500 კმ/წმ-ია. როგორც ჩვეულებრივ ზეახალი ანთებას ვამჩნევთ პოსფაქტუმს, ანუ როცა მოვლენა მოხდა და მისი გამოსხივებამ მოაღწიამ ჩვენამდე. ის ითვლება ვარსკვლვების ევილუციის ბოლო სტადიად.
იხ.ვიდეოები
როგორც ცნობილია, ვარსკვლავში თერმო ბირთვული რეაქცია მიმდინარეობს. რეაქციის მიმდინარეობასთან ერთად, მასში მონაწილე ნივთიერების რაოდენობა იკლებს და წამოიქმნება წითელი გიგანტი. ამ დროს რეაქციის შედეგად წარმოქმნილი წნევა მცირდება და დგება მომენტი, როცა წითელი გიგანტის შიგნით არსებულ წნევას მისივე მიზიდულობის ძალა გადააჭარბებს ანუ არსებული წონასწორობა ირღვევა. ზედა ფენებში არსებული მატერია „ჩაიქცევა“ და დიდი აჩქარებით დაეცემა ცენტრში არსებულ მატერიას დომინირებული სცენარი
. ხდება აფეთქება, რის შედეგადაც ვარსკვლავის მატერია დიდი სიჩქარით გაიტყორცნება სივრცეში. ამ მომენტს ზეახალი ვარსკვლავის ანთება (აფეთქება) ჰქვია. დაკვირვებად სამყაროში ეს ერთ-ერთი ყველაზე გრანდიოზული მოვლენაა. აფეთქების ენერგია გამოსხივდება ყველა დიაპაზონში და მთლიანად პროცესი უაღესად მასშტაბურია. გამოსხივების სიმძალვრე ზოგჯერ მთელი გალაქტიკის გამოსხივებასაც კი აღემატება. აფეთქების შედეგად ვარსკვლავს ჩამოსცილდება ზედა ფენები, რჩება მხოლოდ ბირთვი, კომპაქტური ობიექტი, რომლის თვისებებს მხოლოდ მისი მასა და, შესაბამისად, გრავიტაციული ველის ძალა განსაზღვრავს. მასში არსებული მატერია თავისივე გრავიტაციის გამო იკუმშება და მისი სიმკვრივე წარმოუდგენელ სიდიდეს აღწევს.
ზეახალის აფეთქება - წარმოადგენსძირითდ წყაროს ვასკვლავთოშირისი სივრცის შევსების ქიმ. ელემენტებს ატომური ნომრები მეტად (როგორც ამბობენ მძიმე) He. თუმცა ამ პრიცესბმა განაპირობა ელემენტების ფორმირება და თავისი იზოტოპების ჩათვლით.
თითქმის ყველა მძიმე ელემენტია He დან Fe - შედეგად კლასიკური თერმობირვული სინთეზის შედეგად. მაგალთად
ვარსკვლავების ბირთვებში ან ზეახალვასრკვალვების აეთქების დროს, p - პროცესის დროს თერმობირთვული რექცია როდესაც წარმოიშობა კოლაფსის შედეგად ბირთვებში ზეახალი ვარსკვლავებში და პასუხიმგებელია წარმოშიბის ზოგიერთი მდიდარი პროტონების ატომურ ბირთვებში მძიმე რკინაის..
პულსარი PSR B1509-58. ჩანდრას რენტგენული ორბიტული ობსერვატორიის მიერ გადაღებული მასალა აღბეჭდილია ოქროსფრად, კოსმოსურ ტელესკოპ WISE-ის ინფრაწითელი მონაცემები წითლად, მწვანედ და ლურჯად
მაგნეტიზებული მბრუნავი ნეიტრონული ვარსკვლავი ან თეთრი ჯუჯა, რომელიც ელექტრომაგნიტურ რადიაციას ასხივებს. გამოსხივების შემჩნევა და დაკვირვება შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როდესაც რადიაციული დასხივება დედამიწისკენ არის მომართული (ისევე როგორც შუქურაა დამკვირვებლისკენ მიმართული) და პულსაციის სახით რადიაციას გამოავლენს. ნეიტრონული ვარსკვლავი ძალიან მკვრივია და მოკლე, რეგულარული ბრუნვის პერიოდი გააჩნია. თითოეული პულსარის პულსირების ინტერვალს, მილიწამიდან წამადე სიზუსტის დრო წარმოადგენს. ითვლება ერთ-ერთი ულტრაძლიერი ენერგიის მქონე კოსმოსური სხივების გამოვლენის ობიექტად. ბრუნვის და პულსირების რეგულარული, ზუსტი ინტერვალური პერიოდის ქონის გამო, ბინარულ ნეიტრონულ ვარსკვლავურ სისტემაში, პულსარი არაპირდაპირი გრავიტაციული ტალღების არსებობის დადასტურების საშუალებად იქნა გამოყენებული.
პირველი ეგზოპლანეტები პულსარ PSR B1257+12-თან აღმოაჩინეს გარკვეული პულსარები, მათი ზუსტი პულსაციის პერიოდულობის გამო, ატომური საათის კონკურენტადაც კი ითვლება
კიბორჩხალსახის ნისლეულის რენტგენული გამოსხივების ოპტიკური გამოსახულება. პულსარის მაგნიტური ველით და ნაწილაკებით გამდიდრებული პლერიონის სინქროტრონული გამოსხივება
პირველი პულსარი 1967 წლის 28 ნოემბერს, ჯოსელინ ბელ ბერნელმა დააფიქსირა. დაკვირვებისას, როგორც ვარსკვლავები, პულსარის პულსირების ხანმოკლე პერიოდი, კოსმოსურ რადიაციას ასხივებდა და რადგან ვარსკვლავური დროით მოქმედებდა, ის არ შეიძლებოდა ხელოვნურად შექმნილი ყოფილიყო. სხვა ტელესკოპით დაკვირვებისას, რაიმე სახის ინსტრუმენტული ეფექტი გამოირიცხა. ბელ ბერნელმა და ენტონი ჰევიშმა განაცხადეს, „ნამდვილად არ გვჯერა, რომ ჩვენ სხვა ცივილიზაციის სიგნალებს ვიღებთ, მაგრამ აშკარაა, რომ ჩვენი გონება ამ იდეამ გადაფარა, ჩვენ არ გვაქვს არანაირი მტკიცებულება იმისა, რომ ეს მთლიანად ბუნებრივი რადიოგამოსხივებაა“. თუ სამყაროში სხვაგან სიცოცხლე აღმოჩნდა, როგორ იქნეს შედეგები პასუხისმგებლობით გამოქვეყნებული?
იალქნების პულსარი და მის მიმდებარედ პულსარული ქარების ნისლეული
სიგნალს მეტსახელად LGM-1, „მწვანე პატარა კაცები“ (უცხოპლანეტური წარმოშობის ინტელექტუალური არსებები) უწოდეს. LGM-ის ჰიპოთეზა მთლიანად უარყოფილი იქნა მას შემდეგ, რაც კოსმოსის სხვადასხვა ნაწილში პულსაციის რამდენიმე წყარო აღმოაჩინეს, რასაც მეტსახელად CP 1919 ეწოდა, ხოლო მოგვიანებით ცნობილი იქნა როგორც PSR 1919 + 21 და PSR J1921 + 2153. მიუხედავად იმისა, რომ CP 1919 ელექტრომაგნიტურ სპექტრში რადიოტალღოვან რადიაციას ასხივებდა, მოგვიანებით ხილული სინათლის, რენტგენის და გამა-გამოსხივების წყაროც აღმოჩნდა.
„პულსარი“ აღნიშნავს „პულსირებად ვარსკვლავს“, რომელიც ბეჭდურ ლიტერატურაში პირველად 1968 წელს გამოჩნდა:
იხ. ვიდეოები
„სრულიად ახალი სახის ვარსკვლავი, რომელიც წინა წლის 6 აგვისტოს გამოჩნდა და ასტრონომებმა მას LGM (პატარა მწვანე კაცები) უწოდეს. ახლა მიიჩნევა, რომ ის ახალი ტიპია თეთრ ჯუჯასა და ნეიტრონულ ვარსკვლავს შორის, რომელსაც სახელად "პულსარი" უნდა მიენიჭოს. დოქტორმა, ენტონი ჰევიშმა გუშინ მითხრა: „...დარწმუნებული ვარ, რომ დღეს ყველა რადიოტელესკოპი პულსარს ეძებს“.
ნეიტრონული ვარსკვლავის არსებობა, პირველად ვალტერ ბაადეს და ფრიც ცვიკის მიერ 1934 წელს იყო შემოთავაზებული, რაზეც ვარაუდობდნენ, რომ სუპერნოვას შედეგად, პატარა მკვრივი ვარსკვალვი ნეიტრონებისგან იქნებოდა შემდგარი.1967 წელს, პულსარების აღმოჩენამდე ცოტა ხნით ადრე, ფრანკო პაჩინიმ განაცხადა, რომ მაგნიტური ველის მქონე მბრუნავი ნეიტრონული ვარსკვლავი, შესაძლოა რადიაციულ გამოსხივებას ახდენდეს და ისიც აღნიშნა, რომ ამგვარ ენერგიას, შესაძლოა ნეიტრონული ვარსკვლავის გარშემო, ისევე როგორც კიბორჩხალსახის ნისლეულიში, სუპერნოვას ნარჩენები ახდენდეს.პირველი პულსარის აღმოჩენის შემდეგ, თომას გოლდმა, ფრანკო პაჩინის მბრუნავ ნეიტრონული ვარსკვლავის მოდელირებაზე, დამოუკიდებლად გამოთქვა აზრი და მკაფიოდ ამტკიცებდა, რომ ამ მოდელირებას შეეძლო პულსირებადი რადიაციის გამოსხივება აეხსნა ვარსკვლავზე, რომელზეც ბელ ბერნელი და ენტონი ჰევიში აწარმოებდნენ დაკვირვებას.1968 წელს კიბორჩხალსახის ნისლეულში პულსარის აღმოჩენამ, მბრუნავი ნეიტრონული ვარსკვლავის, როგორც პულსარის მოდელირება დაადასტურა, რომელსაც 33 მილიწამის პულსირების პერიოდი გააჩნდა, რაც ძალიან ხანმოკლეა იმისათვის, რომ იმპულსურ გამოსხივებას შეესაბამებოდეს სხვა შემოთავაზებულ მოდელირებეს შორის. ნეიტრონულ ვარსკვლავს, რომლის არსებობა 1933 წელს ბაადეს და ცვიკის ვარაუდს უკავშირდება, კიბორჩხალსახის ნისლეულის ცენტრში მდებარეობს და კიბორჩხალისებრი პულსარი ეწოდა.
1974 წელს, ენტონი ჰევიში და მარტინ რაილი, პირველი ასტრონომები გახდნენ, რომლებსაც ფიზიკის ნობელის პრემია მიენიჭა, ხოლო შვედეთის სამეფო მეცნიერებათა აკადემიამ აღნიშნა, რომ ჰევიშმა "გადამწყვეტი როლი ითამაშა პულსარების აღმოჩენაში".მნიშვნელოვანი დაპირისპირება უკავშირდება იმ ფაქტს, რომ ჰევიში პრიზით დაჯილდოვდა, როდესაც პირველი პულსარის აღმოჩენა, მის სტუდენტს, ბელის ეკუთვნოდა და განაცხადა, რომ ამ გადაწყვეტილებაში ნობელის პრემიის კომიტეტს მხარს უჭერდა
1974 წელს ჯოზეფ ჰუტონ ტეილორ უმცროსმა და რასელ ჰალსიმ პირველად, ორმაგ ვარსკვლავურ სისტემაში, პულსარი PSR B1913+16 აღმოაჩინეს, რომელიც სხვა ნეიტრონულ ვარსკვლავთან ორბიტირებდა და ორბიტალური პერიოდი, მხოლოდ 8 საათს მოიცავდა. აინშტაინის ფარდობითობის თეორია პროგნოზირებს, რომ ამ სისტემამ უნდა გამოავლინოს ძლიერი გრავიტაციული ტალღები, რასაც ორბიტაზე, მუდმივი კონტაქტისას, ობიექტის ორბიტალური ენერგიის დაკარგვით არის გამოწვეული. პულსარზე დაკვირვებებმა მალევე ეს პროგნოზირება დაადასტურა, რაც გრავიტაციული ტალღების არსებობის პირველი მტკიცებულებაა. 2010 წლის მდგომარეობით, ამ პულსარის დაკვირვება, ფარდობითობის თეორიის მტკიცებულებას განაგრძობდა.1993 წელს, ტეილორი და ჰალსი, ფიზიკაში ნობელის პრემიით ამ პულსარის აღმოჩენისთვის დაჯილდოვდნენ.
1982 წელს, დონალდ ბაკერი ჯგუფს ხელმძღვანელობდა, რომელმაც პულსარი PSR B1937 + 21 ბრუნვის, მხოლოდ 1.6 მილიწამის პერიოდით აღმოაჩინა.დაკვირვებებმა მალევე გამოავლინეს, რომ მისი მაგნიტური ველი უფრო სუსტი იყო, ვიდრე ჩვეულებრივი პულსრების. შემდგომ დაკვირვებებმა გაამყარეს იდეა, ახალი ჯგუფის, მილიწამური პულსარსარების (MSPs) აღმოაჩენასთან დაკავშირებით. MSP-ები რენტგენული ბინარული გამოსხივების საბოლოო პროდუქტად მიიჩნევიან. მათი სტაბილური და სწრაფი როტაციის გამო, MSP- ები ასტრონომების მიერ შეიძლება გამოყენებული იქნეს, როგორც დედამიწაზე არსებული საუკეთესო ატომური საათების სტაბილურობის მეტოქედ. ფაქტორები, რომლებიც დედამიწაზე იმპულსების მიღების ხანგრძლივობაზე გავლენას ახდენენ და რომლებიც რამდენიმე ასეულ ნანოწამზე მეტ ხანს გრძელდება, ადვილად დასაფიქსირებელია და მათი ენერგიულობის ზუსტი განსაზღვრა შეიძლება. პულსარის დროით ხელმისაწვდომი ფიზიკური პარამეტრებია: პულსარის სამგანზომილებიანი პოზიცია, მისი სათანადო მოძრაობა, ვარსკვლავთშორისი სივრცის ელექრტული შემცველობის გადატანის გზები, ბინარული თანამგზავრის ორბიტალური პარამეტრები, პულსარული როტაციის პერიოდი და დროთა განმავლობაში მისი ევოლუცია. პარამეტრები, დროებით, დაუმუშავებელ მონაცემებზე დაყრდნობით, კომპიუტერული პროგრამა, Tempo-ს მიერ არის გამოთვლილი. ამ პარამეტრების გათვალისწინებით, იმპულსების მიღების ხანგრძლივობებს და მის პროგნოზირებებს შორის, შესაძლოა სამიდან ერთი ფაქტორი დახასიათდეს: პულსარის ბრუნვის პერიოდის დამახასიათებელი ვარიაციები, შეცდომები გეოლოგიურ დროში იმპულსების მიღების ხანგრძლივობების განხორციელებისას და ფონური გრავიტაციული ტალღების არსებობა. ამჟამად მეცნიერები, ამ შესაძლებლობების გადასაჭრელად, რამდენიმე განსხვავებული პულსარის დევიაციების შედარებით ცდილობენ. მიზნად ისახავს გრავიტაციული ტალღების პირველი, პირდაპირი გამოვლენისათვის პულსარზე დაფუძნებული დროის სტანდარტის ზუსტი ჩამოყალიბება. 2006 წლის ივნისში, პულსარ PSR J0537-6910-ზე დაკვირვებისას, ასტრონომმა ჯონ მიდელდიჩმა, ლოს-ალამოსის ეროვნულ ლაბორატორიასთან ერთად, ორბიტალური რენტგენული ობსერვატორიის მონაცემებზე დაყრდნობით, პირველად ივარაუდეს პულსარის პრუნვის სიჩქარის მოულოდნელი ზრდა.
1992 წელს, ალექსანდრე ვოლშანმა პულსარ PSR B1257 + 12-ის გარშემო პირველი ეგზოპლანეტები აღმოაჩინა. ამ აღმოჩენამ, მნიშვნელოვანი მტკიცებულებები წარმოადგინა მზის სისტემის გარეთ არსებული, პლანეტების ფართოდ არსებობის შესახებ, თუმცა ნაკლებად სავარაუდოა, რომ პულსართან ახლოს, მისი ინტენსიური გამოსხივების გამო, რომელიმე სიცოცხლის ფორმა არსებობდეს.
2016 წელს AR Scorpii იდენტიფიცირდა, როგორც პირველი პულსარი სადაც, ნეიტრონული ვარსკვლავის მაგივრად კომპაქტური ობიექტი, თეთრი ჯუჯა წარმოადგენს.
იმის გამო, რომ მისი უმოქმედობა ბევრად მაღალია, რომლის ერთ ბრუნს ღერძის გარშემო 1 97 წუთი ჭირდება, პულსარის როტაციასთან შედარებით ძალიან ნელს წარმოადგენს.
სისტემა ძლიერ პულსაციებს, ულტრაიისფერიდან რადიოტალღების ჩათვლით გამოსხივებას გამოყოფს
თავდაპირველად პულსარს კოდირებული სახელი, იმ ობსერვატორიის სახელწოდების ასოებით ქონდა მინიჭებული, რომლის საშუალებითაც ის იყო აღმოჩენილი მაგ. CP 1919. პულსარების აღმოჩენის რაოდენობის ზრდასთან ერთად, სახელწოდების სგავსად მინიჭება, მოუხერხებელი აღმოჩნდა. შესაბამისად მოხდა შეთანხმება, კოდი PSR-ის (რადიო პულსირების წყარო) გამოყენებით მიენიჭებინათ სახელი, რაც პირდაპირ აღნიშნავდა პულსარს მაგ. PSR 0531 + 21, ზოგჯერ კი მეათედი გრადუსული დახრილობითმაგ. PSR 1913+16.7. პულსარები, რომლებიც ძალიან ახლოს არიან ერთმანეთთან, სახელწოდებებში დამატებით განმასხვავებელ ასოებს შეიცავენ მაგ. PSR 0021-72C და PSR 0021-72D.
თანამედროვე კონვენციით პირველად, შედარებით ადრე აღმოჩენილი პულსარებისთვის მინიჭებულ ნომერიზაციას, თავსართად B დაერთო მაგ. PSR B1919 + 21. B-ს მიხედვით, კოორდინირება 1950-იან წლებს მიეკუთვნება. ყველა ახალი პულსარის დასახელება J-ს შეიცავს, რაც 2000-იან წლებთან ერთად, დახრილობას და წუთებს მიუთითებს მაგ. PSR J1921+2153. პულსარები, რომლებიც 1993 წლამდეა აღმოჩენილი, შენარჩუნებული აქვთ B-თ, ვიდრე J-თ აღნიშვნა მაგ. PSR J1921 + 2153, საყოველთაოდ ცნობილია როგორც PSR B1919 + 21. ახლადაღმოჩენილ პულსარებს მხოლოდ J თავსართით ენიჭება სახელი მაგ. PSR J0437-4715, რომელიც მისი ადგილმდებარეობის, უფრო ზუსტ კოორდინატებს წარმოადგენს
პულსარის ჩამოყალიბება ხდება მაშინ, როდესაც მასიური ვარსკვლავის ბირთვი, სუპერნოვას დროს კუმშვის შედეგად კოლაფსირდება და ნეიტრონულ ვარსკვლავად გარდაიქმნება. ნეიტრონული ვარსკვლავი მისი იმპულსის მომენტის უმეტესს ინარჩუნებს და რამდენადაც მას, მის გარდაქმნამდე არსებული რადიუსის, მხოლოდ უმცირესი ნაწილი გააჩნია, მისი ინერციის მომენტი მკვეთრად მცირდება და როტაციის, ძალიან მაღალი სიჩქარით ფორმირდება. რადიაციული სხივის გამორტყოცნა, მაგნიტური ღერძის გასწვრივ ხდება, რომელიც ნეიტრონულ ვარსკვლავთან ერთად ბრუნავს. ელექტრომაგნიტური გამოსხივების მიმართულებას, მაგნიტური ღერძი განსაზღვრავს, რომელიც აუცილებელი არ არის ნეიტრონული ვარსკვლავის, ღერძის გარშემო ბრუნვის შესაბამისი იყოს. ეს არათანხვდობა იწვევს პულსირებადი რადიაციის გამოსხივებას, რომელიც ნეიტრონული ვარსკვლავის თითოეულ ბრუნთან ერთად ვლინდება.
პულსირებადი გამოსხივება, ნეიტრონული ვარსკვლავის სწრაფი ბრუნვის ენერგიის შედეგია, რომლის ელექტრული ველი, ძალიან ძლიერი მაგნიტური ველის გადაადგილებით წარმოიქმნება. შედეგად ვარსკვლავის ზედაპირზე, პროტონების და ელექტრონების აჩქარება და პოლუსებიდან ელექრტომაგნიტური გამოსხივება იქმნება.პულსარის ბრუნვის სიჩქარე, ელექტრომაგნიტური ველის გამოყოფასთან ერთად, დროთა განმავლობაში მცირდება და საბოლოოდ რადიოპულსარული მექანიზმი ქრება. (ე.წ. სიკვდილის ხაზი). ჩაქრობა დაახლოებით 10-100 მილიონი წლის შემდეგ ხდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ სამყაროს 13.6 მილიარდი წლის განმავლობაში დაბადებულ ნეიტრონულ ვარსკვლავთა 99% აღარ პულსირებს.
მიუხედავად ფართოდ გავრცელებული აზრისა, რომ პულსარები სწრაფად მბრუნავი ნეიტრონული ვარსკვლავებია, 2006 წელს მაქს პლანკის არამიწიერი ფიზიკის ინსტიტუტის საზოგადოების წევრმა, ვერნერ ბექერმა განაცხადა: თითქმის 40 წლიანი დაკვირვების შემდეგ თეორია, თუ როგორ გამოსცემს პულსარი რადიაციულ გამოსხივებას, შესწავლის ჯერ კიდევ ადრეულ სტადიაშია
ფერმის კოსმოსური ტელესკოპის მიერ დაფიქსირებული გამა-გამოსხივების პულსარები
პულსარები მათი აღმოჩენის და განსაკუთრებული მახასიათებლების მიხედვით არიან წარმოდგენილი.
1967 წელს აღმოჩენილი პირველი რადიოპულსარი CP 1919, ცნობილი როგორც PSR B1919 + 21. პულსირების პერიოდი 1.337 წამი და 0.04 წამიანი პულსის განივით.
პირველი ბინარული პულსარი PSR 1913 + 16, რომლის ორბიტირების მანძილი ფარდობითობის ზოგადი თეორიის პროგნოზით, გრავიტაციული რადიაციის გამოსხივების ზემოქმედებით მცირდება.
პირველი მილიწამური პულსარი PSR B1937 + 21.
ყველაზე კაშკაშა მილიწამური პულსარი PSR J0437-4715.
პირველი რენტგენული პულსარი Cen X-3.
პირველი აკრეცირებული მილიწამური რენტგენული პულსარი SAX J1808.4-3658.
პირველი პულსარი პლანეტებით PSR B1257 + 12.
ასტეროიდების ზემოქმედებაში მყოფი პირველი პულსარი PSR J0738-4042.
პირველი ორმაგი პულსარი ბინარულ სისტემაში PSR J0737-3039.
ყველაზე სწრაფად (716 ბრუნი წამში) მბრუნავი პულსარი PSR J1748-2446ad, პულსირების 0.0014 წამის ან 1.4 მილიწამით.
გრძელი პერიოდით მბრუნავი, წამში 118.2. ერთადერთი თეთრი ჯუჯა AR Scorpii-ით ცნობილი პულსარი.
ყველაზე გრძელი პერიოდის (8.51 წამი) ნეიტრონული ვარსკვლავის პულსარი PSR J2144-3933.
პულსარი ყველაზე სტაბილური პერიოდით PSR J0437-4715.
პირველი მილიწამური პულსარი PSR J0337 + 1715 ორი კომპანიონი ვარსკვლავით.
PSR J1841-0500, რომლის პულსირება 580 დღის განმავლობაში შეჩერებული იყო და ერთ-ერთი იმ ორი ცნობილი პულსარიდან, რომლებიც რამდენიმე წუთის განმავლობაში არ პულსირებდნენ.
PSR B1931 + 24, პულსირების ციკლის მქონე, რომელიც დაახლოებით ერთი კვირის განმავლობაში აქტიური, რაც შემდეგ ერთი თვის განმავლობაში შეჩერებულია. ერთ-ერთი, ცნობილი ორი პულსარიდან, რომლებსაც პულსირება რამდენიმე წუთის განმავლობაში შეჩერებული აქვთ.
მილიწამური პულსარი (2.15 მილიწამი) PSR J1903 + 0327, ექსცენტრიულ ბინარულ სისტემაში მზის მსგავსი მეზობელი ვარსკვლავით.
PSR J2007 + 2722, პირველი რეციკლირებული (40.8 ჰერცი) იზოლირებული პულსარი, რომელიც მოხალისეებმა პროექტ Ainstein @ Home-ის ფარგლებში, 2007 წლის თებერვალში მიღებული მონაცემების განაწილებული სისტემის ანალიზით აღმოაჩინეს.
პირველი პულსარი PSR J1311-3430, რომელიც მილიწამური გამა-გამოსხივების პულსაციით და ნაწილობრივ მოკლე ორბიტალური პერიოდის მქონე ბინარულ სისტემაზე დაკვირვებით არის აღმოჩენილი.
Convair NB-36H — თვითმფრივ-ლაბორატორია გამოცდისთვის ატომური რექტორის в ფრენაში, აშშ
ატმოსფეროში საფრენი აპარატის მოწყობილობა თვითმფრინავი ატომური ძალოვანი მოწყობილლობით (ა.ძ.მ.) . დამუშავება ამ კლასის საფრენი აპარატების სსრკ-სა და აშშმე-20-ე საუკუნის შუა წლებში, თუმცა დასრულებული არ ყოფილა, როგორც მაინც გადაწყვეტა ატომფრენის ძირითადი პრობლემების ვერ გადაწდა.
როგორც მოგეხსენებათ რუსეთის პრეზიდენტიმა განაცხადა თითქოსდა ატომური ძრავიანი რაკეტას ფლობს რაზეც ქვემოთ შეგიძლიათ იხილოთ
იხ.ვიდეო
პროცესში დამუშავებისას რ-საც როგორც აშშ და ასევე სსრკ-ში მუშაობდნენ ,მიზანი იყო
შეექმნა კომპაქტური და მსუბუქი ატომური რეაქტორი
შექმნა მსუბუქი ბიოლოგიური დაცვა ეკიპაჟის
უზრუნველოყოფა უსაფრთხოება ატომფრენის ფრენისას
ატმომური ა.რ.ძ.Tory-IIC, აშშ. ზომა შეიძლება განსაჯო შეგვიძლია განსვაზღოთ ადამიანებიტ რ-ების იმყოფებია ზემოთ
სსრკ სა და აშშ-ში საფრენოსნო გამოცდები თვიტმფრინავების მიმდინარეობდა განლაგებული ბორტზე ატომური რექტორით, რ-იც არ იყო ჩართული ძრავები ტუ-95 (ტუ-95ლალ) და ბი-36 (ნბი-36)შესაბამისი საფრენოსნო გამოცდები მიმდინარეობდა ხმელეტზე სადაც იკვლელდნენ გავლენას რადიოქტიური გამოსხივების გავლენას საბორტო აპარატურაზე.
პროგრამაზე მუშაობა შეწყდა 1960-იანი წლებში.განვითარება უფრო იაფი ტეხნოლოგიების. ჰაერში შევსება საწვავის თვიტმფრინავის ჩამოართვა უპირატესობა ამ პროექტების განვითარებისა.
2003-წ სამხედრო-კვლევითი ლაბორატორია ს.ს.ძ. აშშ დააფინანსა დამუშავება ატომური ძრავების უპილოტო თვითმფინავ-მზვერავისა Global Hawk მიზანი გადიდება ხანგრძლივობის ფრნის რამდენიმე თვის
დოქტორ ჰერბერტ იორკი (Eng Herbert York), ამერიკის შეერთებული შტატების ატომანთა პროგრამის ერთ-ერთი ლიდერი, თავდაცვის კვლევის დირექტორი
პრაქტიკულად, შევამცირებდი ყველაფერს, რაც ერთმანეთთან მჭიდროდ არის დაკავშირებული სამი ქულისთვის:
პირველი, თვითმფრინავები ხანდახან დაეცემა. და იდეა, რომ ბირთვული რეაქტორის დაფრინავდნენ სადღაც, რაც მოულოდნელად დაეცემა, იყო მიუღებელი.
მეორეც, ეს პირდაპირი დინების სისტემები, პირდაპირი დინების რეაქტორი, პირდაპირი სითბოს გადაცემა, აუცილებლად გამოიწვევს რადიაქტიური ნაწილაკების გაყვანა თვითმფრინავის კუდიდან.
მესამე - პილოტები. მათი დაცვის საკითხი ძალიან სერიოზული იყო
