იუპიტერი
ასტრონომია
ყველაზე დიდი პლანეტა მზის სიემაში
| ორბიტალური მახასიათებლები | ||||
|---|---|---|---|---|
| აფელიუმი | 816 620 000 კმ (5,457659 ა. ე.) | |||
| პერიჰელიუმი | 740 520 000 კმ (4,949066 ა. ე.) | |||
| დიდი ნახევარღერძი (a) | 778 570 000 კმ (5,203363 ა. ე.) | |||
| ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e) | 0,0489 | |||
| გარშემოვლის სიდერული პერიოდი | 4332,589 დღე (11,86 წელი) | |||
| გარშემოვლის სინოდური პერიოდი | 398,88 დღე | |||
| ორბიტალური სიჩქარე (v) | 13,07 კმ/წმ (საშ.) | |||
| დახრილობა (i) | 1,03° (ეკლიპტიკის სიბრტყის მიმართ) 6,09° (მზის ეკვატორის მიმართ) | |||
| ამომავალი კვანძის გრძედი () | 100,55615° | |||
| პერიცენტრის არგუმენტი () | 275,66° | |||
| თანამგზავრები | 67 | |||
| ფიზიკური მახასიათებლები | ||||
| შეზნექვა | 0,06487 | |||
| ეკვატორული რადიუსი | 71 492 ± 4 კმ | |||
| პოლარული რადიუსი | 66 854 ± 10 კმ | |||
| ზედაპირის ფართობი (S) | 6,21796×1010 კმ² | |||
| მოცულობა (V) | 1,43128×1015 კმ³ | |||
| მასა (m) | 1,8986×1027 კგ | |||
| საშუალო სიმკვრივე () | 1,326 გრ/სმ³ | |||
| თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g) | 24,79 მ/წმ² (2,535 g) | |||
| მეორე კოსმოსური სიჩქარე () | 59,5 კმ/წმ | |||
| ბრუნვის ეკვატორული სიჩქარე | 12,6 კმ/წმ ან 45 300 კმ/სთ | |||
| ბრუნვის პერიოდი (T) | 9,925 საათი | |||
| ღერძის დახრილობა | 3,13° | |||
| ჩრდილოეთი პოლუსის პირდაპირი ასვლა () | 17 სთ 52 წთ 14 წმ 268,057° | |||
| ჩრდილოეთი პოლუსის გადახრა () | 64,496° | |||
| ალბედო | 0,343 (ბონდი) 0,52 (გეომ. ალბედო) | |||
| ატმოსფერო | ||||
| ატმოსფერული წნევა | 20—220 კპა | |||
| სიმაღლის სკალა | 27 კმ | |||
89,8±2,0 % წყალბადი
10,2±2,0 % ჰელიუმი
0,0004 % წყალი~0,3 % მეთანი ~0,026 % ამონიუმი ~0,003 % წყალბადის დეიტერიუმი 0,0006 % ეთანი | ||||
პლანეტას
იუპიტერის წითელი ლაქა
იუპიტერი სიკაშკაშით მეოთხე სხეულია ცაზე (მზის, მთვარისა და ვენერის შემდეგ), თუმცა შიგადაშიგ მარსი იუპიტერზე უფრო მკვეთრად ჩანს. იუპიტერი მზის სისტემის უდიდესი პლანეტაა. მისი ეკვატორული დიამეტრი 142 900 კმ–ია, პოლარული დიამეტრი 133 700 კმ-ია, რაც დაახლოებით 11.2–ჯერ აღემატება დედამიწის ანალოგიურ მაჩვენებლებს. მასით ის 2.5-ჯერ აღემატება მზის სიტემის ყველა დანარჩენ პლანეტათა მასათა ჯამს. ის იმდენად მასიურია, რომ მისი ბარიცენტრი მზესთან მიმართებაში ფაქტობრივად მზის ზედაპირის გარეთ მდებარეობს (1.068 მზიური რადია მზის ცენტრიდან). ის 318-ჯერ მასიურია დედამიწაზე და მისი დიამეტრი დედამიწისას 11-ჯერ, ხოლო მოცულობა 1321-ჯერ აღემატება. ბუნებრივად, იუპიტერის გრავიტაციული ზეგავლენა დომინირებს მზის სისტემის ევოლუციაზე: პლანეტათა უმრავლესობის ორბიტები უფრო ახლოსაა იუპიტერის ორბიტალურ სიბრტყესთან, ვიდრე მზის ეკვატორიალურ სიბრტყესთან. ასევე მცირე პერიოდის კომეტათა უმრავლესობა იუპიტერის ოჯახს ეკუთვნის (შედეგი იუპიტერის მასისა და ფარდობითი სიჩქარისა) და მასვე აკავშირებენ შიდა მზის სისტემის ისტორიის გვიანდელ მძიმე ბომბარდირებასთან. ზოგიერთი მკვლევარის თქმით, იუპიტერის მზის სისტემის მტვერსასრუტია, მისი უზომო გრავიტაციული მიზიდულობის გამო. მისი 63 თანამგზავრიდან ყველაზე დიდია განიმედე.
იუპიტერზე ავტომატური ხელოვნური თანამგზავრების მისიები დაიწყეს 1973 წლის 3 დეკემბრიდან
| დასახელება | დრო | უახლოესი მანძილი იუპიტერთან |
|---|---|---|
| Pioneer 10 | 3 დეკემბერი 1973 | 130 000 კმ |
| Pioneer 11 | 4 დეკემბერი 1974 | 34 000 კმ |
| Voyager 1 | 5 მარტი 1979 | 349 000 კმ |
| Voyager 2 | 9 ივლისი 1979 | 570 000 კმ |
| Ulysses | თებერვალი 1992 | 409 000 კმ |
| Ulysses 2 | თებერვალი 2004 | 240 000 000 კმ |
| Cassini | 30 დეკემბერი 2000 | 10 000 000 კმ |
| New Horizons | 28 თებერვალი 2007 | 2 304 535 კმ |
შინაგანი სტრუქტურა
იუპიტერი ძირითადად შედგება წყალბადისაგან და ჰელიუმისაგან და შემადგენლობით ახლოსაა მზესთან. ღრუბლების ქვეშ განლაგებულია 7–25 ათასი კილომეტრის სისქის ფენა, სადაც წნევისა და ტემპერატურის ზრდასთან ერთად (6000 °С–მდე) წყალბადი აიროვანი მდგომარეობიდან გადადის თხევადში, თუმცა მკვეთრი ზღვარი აირად და თხევად მდგომარეობათა შორის არ არსებობს.
მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ იუპიტერის ბირთვი შედგება ჰელიუმზე ბევრად მძიმე ელემენტებისაგან. მისი დიამეტრის ზომაა 15–30 ათასი კილომეტრი და გააჩნია მაღალი სიმკვრივე. თეორიული გამოთვლების შედეგად დადგენილია, რომ ბირთვის ტემპერატურა – 36 000 °С რიგისაა, ხოლო წნევა – 30–100 მილიონ ატმოსფეროს უდრის.
იხ.ვიდეო
ჩატარებული კვლევების საფუძველზე დადგენილია, რომ იუპიტერი უფრო მეტ ენერგიას გამოასხივებს, ვიდრე შთანთქავს, რაც ალბათ დაკავშირებული უნდა იყოს პლანეტის ბირთვში მიმდინარე ბირთვულ რეაქციებთან იუპიტერის ატმოსფეროს ძირითადი შემადგენელი ელემენტებია: წყალბადი (81 % – ატომთა რიცხვის მიხედვით, 75 % – მასის მიხედვით) და ჰელიუმი (18 % – ატომთა რიცხვის მიხედვით, 24 % – მასის მიხედვით). აგრეთვე ატმოსფეროს შემადგენლობაშია მეთანი, ამიაკი და წყლის ორთქლი. ატმოსფეროს გარე ფენები შეიცავენ გაყინული ამიაკის კრისტალებს.
პლანეტის მოწითალო ფერს განაპირობებს ფოსფორის, გოგირდის და ნახშირბადის არსებობა. ღრუბელთა გარე ფენების ტემპერატურა დაახლოებით −130 °С–ია, თუმცა სიღრმეში სწრაფად იზრდება. აპარატ „გალილეოს“ მონაცემებით, 130 კმ სიღრმეზე ტემპერატურა +150 °С–ს უახლოვდება, წნევა კი — 24 ატმოსფეროს.
იხ. ვიდეო
დღეისთვის აღმოჩენილი 63 დიდი თუ მცირე ციური სხეული, რომელიც იუპიტერის გარშემო მოძრაობს.
შეუიარაღებელი თვალით არც ერთი სხვა პლანეტის მთვარე არ ჩანს. მეტიც უტელესკოპოდ თვით შორეული გიგანტი პლანეტები - ურანი და ნეპტუნიც კი მიუწვდომელია თვალისათვის, არათუ მათი მთვარეები. ამიტომ არის დაკავშირებული სხვა ”მთვარეების” აღმოჩენა გალილეო გალილეის სახელთან. თითქმის ოთხასი წლის წინათ, ამ იტალიელმა მეცნიერმა თვითნაკეთი მარტივი ჭოგრიტით ერთბაშად იუპიტერის ოთხი მთვარე აღმოაჩინა. მათ უწოდეს: იო, ევროპა, განიმედე და კალისტო. იო და ევროპა დაახლოებით ჩვენი მთვარისოდენა სხეულებია და დაახლოებით იმავე მანძილზე უვლიან გარს იუპიტერს, როგორც მთვარე - დედამიწას: იო - 420 ათას, ევროპა კი - 671 ათას კმ-ზე (შეგახსენებთ, რომ მთვარიდან დედამიწამდე 384 400 კმ-ია). საინტერესოა იუპიტერის გარშემო მათი გარშემოვლის პერიოდები, ანუ ”თვეები”: იოს ”თვე” სულ 1 დღე და 18 საათია, ევროპასი - 3 დღე და 13 საათი, (მთვარის თვე 27 დღეა!). ბარემ ვთქვათ, იუპიტერის დღე-ღამე (ღერძული ბრუნვის პერიოდი) ორნახევარჯერ მოკლეა ჩვენს დღე-ღამეზე, მისი წელიწადი კი (მზის ირგვლივ გარემოქცევის პერიოდი) 12 ჩვენებურ წელიწადს უდრის. იუპიტერის სხვა თანამგზავრები - განიმედე და კალისტო მთვარეზე თითქმის ორჯერ დიდებია, ხოლო მათი ”თვეები” შესაბამისად 7 და 17 დღეა.
მსხვილი თანამგზავრები იუპიტერის
იუპიტერის მთვარეები
|
ნომერი
|
სახელი
|
სურათი
|
დიამეტრი
(კმ)
|
მასა
(კგ)
|
Большая полуось
(კმ)(3) |
ორბიტული
პერიოდი
(დ)(3)(4) |
დახრა
(°)(5)
|
ექსცენტრულობა
|
აღმოჩენის
თარიღი
|
ჯგუფი
|
|
|
1
|
XVI
|
 |
60×40×34
|
~3.6E+16
|
127 690(1)
|
+7h 4m 29s(2)
|
0.06°
|
0.00002
|
1980
|
||
|
2
|
XV
|
 |
20×16×14
|
~2E+15
|
128 690(1)
|
+7h 9m 30s(2)
|
0.03°
|
0.0015
|
1979
|
||
|
3
|
V
|
 |
250×146×128
|
2.08E+18
|
181 366(1)
|
+11h 57m 22.67s(2)
|
0.374°
|
0.0032
|
1892
|
||
|
4
|
XIV
|
 |
116×98×84
|
~4.3E+17
|
221 889(1)
|
+16h 11m 17s(2)
|
1.076°
|
0.0175
|
1980
|
||
|
5
|
I
|
 |
3660.0×3637.4×3630.6
|
8.9E+22
|
421 700(1)
|
+1.769137786(2)
|
0.050°
|
0.0041
|
1610
|
||
|
6
|
II
|
 |
3121.6
|
4.8E+22
|
671 034(1)
|
+3.551181041(2)
|
0.471°
|
0.0094
|
1610
|
||
|
7
|
III
|
 |
5262.4
|
1.5E+23
|
1 070 412(1)
|
+7.15455296(2)
|
0.204°
|
0.0011
|
1610
|
||
|
8
|
IV
|
 |
4820.6
|
1.1E+23
|
1 882 709(1)
|
+16.6890184(2)
|
0.205°
|
0.0074
|
1610
|
||
|
9
|
XVIII
|
|
8
|
6.9E+14
|
7 393 216
|
+129.87
|
45.762°
|
0.2115
|
1975/2000
|
ფემისტო
|
|
|
10
|
XIII
|
|
10
|
1.1E+16
|
11 187 781
|
+241.75
|
27.562°
|
0.1673
|
1974
|
||
|
11
|
VI
|
|
170
|
6.7E+18
|
11 451 971
|
+250.37
|
30.486°
|
0.1513
|
1904
|
||
|
12
|
X
|
|
36
|
6.3E+16
|
11 740 560
|
+259.89
|
27.006°
|
0.1322
|
1938
|
||
|
13
|
VII
|
|
86
|
8.7E+17
|
11 778 034
|
+261.14
|
29.691°
|
0.1948
|
1905
|
||
|
14
|
|
4
|
9.0E+13
|
12 570 424
|
+287.93
|
27.584°
|
0.2058
|
2001
|
|||
|
15
|
XLVI
|
|
3
|
4.5E+13
|
17 144 873
|
+458.62
|
56.001°
|
0.2735
|
2003
|
კარპო
|
|
|
16
|
|
1
|
1.5E+12
|
17 739 539
|
-482.69
|
142.680°
|
0.4449
|
2003
|
?
|
||
|
17
|
XXXIV
|
|
2
|
1.5E+13
|
19 088 434
|
-538.78
|
144.694°
|
0.0960
|
2002
|
||
|
18
|
|
2
|
1.5E+13
|
19 621 780
|
-561.52
|
146.363°
|
0.2507
|
2003
|
|||
|
19
|
|
2
|
1.5E+13
|
19 812 577
|
-569.73
|
147.401°
|
0.1569
|
2003
|
|||
|
20
|
XLII
|
|
2
|
1.5E+13
|
20 453 753
|
-597.61
|
151.292°
|
0.2684
|
2004
|
||
|
21
|
XXXIII
|
|
3
|
4.5E+13
|
20 464 854
|
-598.09
|
143.409°
|
0.2000
|
2002
|
||
|
22
|
XLV
|
|
4
|
9.0E+13
|
20 540 266
|
-601.40
|
154.586°
|
0.1374
|
2003
|
||
|
23
|
XXXV
|
|
2
|
1.5E+13
|
20 567 971
|
-602.62
|
142.366°
|
0.2433
|
2002
|
||
|
24
|
XXIV
|
|
5
|
1.9E+14
|
20 722 566
|
-609.43
|
147.248°
|
0.2874
|
2001
|
||
|
25
|
|
2
|
1.5E+13
|
20 743 779
|
-610.36
|
150.769°
|
0.3184
|
2003
|
|||
|
26
|
XXVII
|
|
7
|
4.3E+14
|
20 823 948
|
-613.90
|
144.205°
|
0.1840
|
2001
|
||
|
27
|
XXII
|
|
4
|
1.2E+14
|
21 063 814
|
-624.54
|
147.223°
|
0.2440
|
2001
|
||
|
28
|
XL
|
|
2
|
1.5E+13
|
21 129 786
|
-627.48
|
149.732°
|
0.3169
|
2003
|
||
|
29
|
XXX
|
|
4
|
9.0E+13
|
21 182 086
|
-629.81
|
151.242°
|
0.2290
|
2002
|
ანანკე?
|
|
|
30
|
XXIX
|
|
4
|
9.0E+13
|
21 405 570
|
-639.80
|
147.276°
|
0.2525
|
2002
|
ანანკე
|
|
|
31
|
XII
|
|
28
|
3.0E+16
|
21 454 952
|
-642.02
|
151.564°
|
0.3445
|
1951
|
||
|
32
|
|
2
|
1.5E+13
|
22 134 306
|
-672.75
|
162.490°
|
0.2379
|
2003
|
|||
|
33
|
XXXI
|
|
3
|
4.5E+13
|
22 285 161
|
-679.64
|
165.562°
|
0.3927
|
2002
|
||
|
34
|
XXXVII
|
|
2
|
1.5E+13
|
22 409 207
|
-685.32
|
165.378°
|
0.2011
|
2002
|
||
|
35
|
XX
|
|
5
|
1.6E+14
|
22 438 648
|
-686.67
|
164.890°
|
0.3678
|
2001
|
||
|
36
|
|
2
|
1.5E+13
|
22 709 061
|
-699.12
|
164.727°
|
0.1961
|
2003
|
|||
|
37
|
XXI
|
|
4
|
7.5E+13
|
22 713 444
|
-699.33
|
167.070°
|
0.2916
|
2001
|
||
|
38
|
|
2
|
1.5E+13
|
22 720 999
|
-699.68
|
141.812°
|
0.0932
|
2003
|
ანანკე?
|
||
|
39
|
|
2
|
1.5E+13
|
22 730 813
|
-700.13
|
163.813°
|
0.3438
|
2003
|
კარმი?
|
||
|
40
|
|
2
|
1.5E+13
|
22 739 654
|
-700.54
|
148.849°
|
0.3930
|
2004
|
|||
|
41
|
XXV
|
|
3
|
4.5E+13
|
22 986 266
|
-711.96
|
163.737°
|
0.2552
|
2001
|
კარმი
|
|
|
42
|
XLI
|
|
4
|
9.0E+13
|
23 044 175
|
-714.66
|
160.482°
|
0.6011
|
2003
|
პასიფე
|
|
|
43
|
XLIV
|
|
2
|
1.5E+13
|
23 111 823
|
-717.81
|
164.605°
|
0.2041
|
2003
|
კარმი?
|
|
|
44
|
XXIII
|
|
5
|
1.9E+14
|
23 180 773
|
-721.02
|
165.505°
|
0.2139
|
2001
|
კარმი
|
|
|
45
|
XI
|
|
46
|
1.3E+17
|
23 197 992
|
-721.82
|
165.047°
|
0.2342
|
1938
|
||
|
46
|
XVII
|
|
9
|
8.7E+14
|
23 214 986
|
-722.62
|
139.849°
|
0.2582
|
2000
|
პასიფე
|
|
|
47
|
XXXII
|
|
3
|
4.5E+13
|
23 230 858
|
-723.36
|
149.324°
|
0.3769
|
2002
|
პასიფე?
|
|
|
48
|
XXXVIII
|
|
2
|
1.5E+13
|
23 307 318
|
-726.93
|
165.759°
|
0.3288
|
2002
|
კარმი
|
|
|
49
|
XLVIII
|
|
2
|
1.5E+13
|
23 396 269
|
-731.10
|
140.148°
|
0.4115
|
2003
|
პასიფე
|
|
|
50
|
XLVII
|
|
4
|
9.0E+13
|
23 483 694
|
-735.20
|
163.996°
|
0.2828
|
2003
|
კარმი
|
|
|
51
|
|
2
|
1.5E+13
|
23 570 790
|
-739.29
|
147.175°
|
0.3003
|
2003
|
პასიფე
|
||
|
52
|
VIII
|
|
60
|
3.0E+17
|
23 609 042
|
-741.09
|
141.803°
|
0.3743
|
1908
|
||
|
53
|
XXXIX
|
|
3
|
4.5E+13
|
23 702 511
|
-745.50
|
152.506°
|
0.4077
|
2003
|
||
|
54
|
XLIII
|
|
3
|
4.5E+13
|
23 717 051
|
-746.19
|
164.587°
|
0.1492
|
2002
|
კარმი
|
|
|
55
|
XXVI
|
|
4
|
7.5E+13
|
23 800 647
|
-750.13
|
165.127°
|
0.1775
|
2001
|
||
|
56
|
|
1
|
1.5E+12
|
23 857 808
|
-752.84
|
164.980°
|
0.2761
|
2003
|
|||
|
57
|
|
4
|
9.0E+13
|
23 973 926
|
-758.34
|
165.549°
|
0.3070
|
2003
|
|||
|
58
|
IX
|
|
38
|
7.5E+16
|
24 057 865
|
-762.33
|
153.778°
|
0.2750
|
1914
|
პასიფე
|
|
|
59
|
XXXVI
|
|
2
|
1.5E+13
|
24 252 627
|
-771.60
|
154.372°
|
0.4431
|
2002
|
||
|
60
|
XXVIII
|
|
4
|
9.0E+13
|
24 264 445
|
-772.17
|
151.058°
|
0.3690
|
2002
|
||
|
61
|
XLIX
|
|
2
|
1.5E+13
|
23 345 093
|
-776.02
|
137.371°
|
0.1951
|
2003
|
||
|
62
|
XIX
|
|
5
|
2.1E+14
|
24 687 239
|
-792.44
|
150.398°
|
0.3077
|
2001
|
||
