გეორგიევსკის ტრაქტატი

              გეორგიევსკის ტრაქტატი

                                       

(რუს. Георгиевский трактат) — 1783 წლის 24 ივლისს (4 აგვისტო) ციხესიმაგრე გეორგიევსკში (ჩრდ. კავკასია) დადებული „სამეგობრო შეთანხმება“ რუსეთსა და გაერთიანებულ ქართლ-კახეთის სამეფოს შორის, რომლის მიხედვით ეს უკანასკნელი რუსეთის მფარველობის ქვეშ გადადიოდა.

ირანისა და ოსმალეთის მხრიდან მზარდი საშიშროება საქართველოს სახელმწიფოებრივ არსებობას საფრთხის ქვეშ აყენებდა. ქართლ-კახეთის მეფე ერეკლე II-ს ერთადერთ გამოსავლად რუსეთთან კავშირის გამყარება მიაჩნდა.

XVIII საუკუნის 80-იან წლებში მკვეთრად შეიცვალა რუსეთის მმართველი წრეების დამოკიდებულება საქართველოსადმი. მას შემდეგ, რაც რუსეთმა თავისი გავლენა ყირიმზე გაავრცელა და მისი საზღვრები თითქმის კავკასიონის ქედს მიებჯინა, საიმპერატორო კარს აშკარად გაუძლიერდა ინტერესი ამიერკავკასიისადმი. თუკი აქამდე საქართველოს მეფეების თხოვნას კავკასიონის გადმოღმა ქვეყნების საქმეებში აქტიური ჩარევის შესახებ რუსი პოლიტიკოსები მაინცდამაინც დიდის ხალისით არ ეკიდებოდნენ, ახლა საწინააღმდეგო მდგომარეობა შეიქნა. რუსეთის საგარეო პოლიტიკის მესვეურებმა დაიწყეს კავკასიის გზით წინა აზიაში რუსეთის გავლენის გავრცელების გეგმების შედგენა. ამ გეგმებში ქრისტიანულ საქართველოს ერთ-ერთი უპირველესი ადგილი ეკავა. აქედან გამომდინარე, ერეკლე მეორის კარზე გაახშირეს სტუმრობა რუსმა მოხელეებმა, ელჩებმა, მოგზაურებმა, რომლებიც ბეჯითად ურჩევდნენ ქართლ-კახეთის მეფეს რუსეთთან კავშირის აღდგენას, იმპერატორისთვის მფარველობის ოფიციალურად თხოვნას. ერეკლე მეორე საქმის ასეთ შემობრუნებას კმაყოფილი შეხვდა.

                                                      

1782 წლის ბოლოს ერეკლე II-მ ეკატერინე II-ს მიმართა თხოვნით საქართველო რუსეთის მფარველობის ქვეშ აეყვანა. ამიერკავკასიაში რუსეთის პოზიციების გამყარების მიზნით ეკატერინე II-მ თავად პავლე პოტიომკინს გაფართოებული უფლებამოსილება მიანიჭა ერეკლე მეფესთან სამოკავშირეო შეთანხმების მისაღწევად. ქართული მხრიდან მეფის მიერ ხელდასხმულ იყვნენ თავადები ი. ბაგრატიონი და გარსევან ჭავჭავაძე.

ეს ფაქტი რუსეთის მთავრობის საგარეო პოლიტიკისათვის მეტად სასურველი იყო. საიმპერატორო კარმაც არ დააყოვნა საქმით დაემტკიცებინა ერეკლესთვის თავისი კეთილგანწყობილება. რუსეთის სარდლობის ბრძანებით ფათალი-ხანმა ქართლ-კახეთის წინააღმდეგ ლაშქრობა მოშალა, ხოლო ალექსანდრე ბაქარის ძე იძულებული გახდა უცხოეთში გადახვეწილიყო.

იხ. ვიდეო

1783 წლის 18 ივლისს გეორგიევსკის ციხესიმაგრეში, წინასწარ შემუშავებული ცერემონიალის მიხედვით, საქართველოს დელეგაცია დიდი ზეიმით მიიღეს. დაიწყო სხდომები ხელშეკრულების მუხლების დაწვრილებით განსახილველად. 24 ივლისს ტრაქტატს ხელი მოაწერეს საქართველოს მხრიდან — იოანე მუხრან-ბატონმა და გარსევან ჭავჭავაძემ, ხოლო რუსეთის მხრიდან — გენერალ-პორუჩიკმა პავლე სერგის ძე პოტიომკინმა.

ტრაქტატი შედგებოდა შესავლისა, 13 ძირითადი და 4 დამატებითი საიდუმლო (სეპარატული) მუხლისგან.

ტრაქტატის შესავალ ნაწილში ზოგადად აღნიშნული იყო ის ურთიერთობა, რაც უძველესი დროიდან რუსეთსა და საქართველოს შორის არსებობდა, რომ რუსეთის იმპერია მოწოდებული იყო, დაეცვა ერთმორწმუნე საქართველო სხვა ქვეყნების მხრივ ჩაგვრისაგან, რომ საქართველოს დამოკიდებულება რუსეთისადმი ასახული იყო ადრიდანვე რუსეთის ხელმწიფეთა ტიტულატურაში და სხვ. აქ იგულისხმებოდა ის ფაქტი, რომ 1587 წელს კახეთის სამეფოს რუსეთის მფარველობაში შესვლის შემდეგ მოსკოვის მეფეები და შემდეგ რუსეთის იმპერატორებიც ოფიციალურ ტიტულატურაში თავიანთ თავს „ივერიის ხელმწიფესაც“ უწოდებდნენ. ტრაქტატის შესავალში აღნიშნული იყო, რომ იმპერატორმა დიდსულოვნად ინება ქართველების გათავისუფლება „უღლისაგან მონებისა“ და იმ დამამცირებელი ვალდებულებებისაგან, „რომლისაცა რომელნიმე ერნი ამათგანნი მიცემად შეკრულ იყუნეს… ტყუედ მიხდისა ვაჟთა და ქალთასა“. ტრაქტატი აცხადებდა, რომ ქართლ-კახეთის მეფემ ერეკლე თეიმურაზის ძემ თხოვნით მიმართა რუსეთის იმპერატორს მისი სამეფოსა და სამფლობელოების უზენაესი მფარველობის ქვეშ მიღების შესახებ „უზენაეს ხელმწიფედ აღსარებითა ყოვლისა რუსეთის იმპერატორთა მეფეთა ზედა ქართლისა და კახეთისა“; იმპერატორმა „ინება აღდგინება და დამტკიცებაი მეგობრობითისა პირობისა“. შესავალშივე დასახელებული იყვნენ ორივე მხრიდან ის წარმომადგენლები, რომლებიც აღჭურვილნი იყვნენ რწმუნებით ამ ხელშეკრულების გასაფორმებლად.

იხ. ვიდეო

• ხელშეკრულების პირველი მუხლით ქართლ-კახეთის მეფე თავისი და თავისი მემკვიდრეების სახელით აცხადებდა, რომ უარყოფდა ირანის ან სხვა რომელიმე სახელმწიფოსადმი რაიმე დამოკიდებულებას და ცნობდა მხოლოდ რუსეთის უზენაეს ხელისუფლებას და მფარველობას, აღუთქვამდა რუსეთის საიმპერატორო ტახტს ერთგულებას და რუსეთის სახელმწიფოს შეწევნისათვის ყოველთვის მზადყოფნას, როცა ამას მისგან მოითხოვდნენ.

• მეორე მუხლით იმპერატორი ეკატერინე თავისი და თავისი მემკვიდრეების სახელით პირობას დებდა, ყოველთვის მზრუნველობა გამოეჩინა და მფარველობა გაეწია ქართლ-კახეთის მეფეებისათვის. ამის ნიშნად იმპერატორი ერეკლეს სამფლობელოს მთლიანად და და უკლებლად დაცვას ივალებდა. გარდა ამისა, ხელმწიფის ეს თავდებობა გავრცელდებოდა იმ ქვეყნებზედაც, რომელნიც დროთა განმავლობაში საქართველოს შეუერთდებოდნენ.

• მესამე მუხლში აღნიშნული იყო, რომ ქართლ-კახეთის სამეფო ტახტზე ახალასული მეფე ამიერიდან რუსეთის იმპერატორს უნდა დაემტკიცებინა სათანადო სიგელითა და ინვენსტიტურის* ნიშნების გამოგზავნით. ახლად გამეფებულს რუსეთის წარმომადგენლის წინაშე საზეიმოდ უნდა მიეცა ფიცი, რომლის ტექსტიც ტრაქტატს თან ერთვოდა.

• მეოთხე მუხლში ნათქვამი იყო, რომ ქართლ-კახეთის მეფე ამიერიდან უცხო სახელმწიფოებთან დამოუკიდებელ დიპლომატიურ ურთიერთობას არ აწარმოებდა. ყოველ ასეთ შემთხვევაში იგი მოვალე იყო რუსეთის საიმპერატორო კარის რეზიდენტს ან კიდევ კავკასიის ხაზის უფროსს შეთანხმებოდა.

• მეხუთე მუხლში აღნიშნული იყო, რომ ორივე მხარეს ერთმანეთის სამეფო კარზე უნდა დაენიშნა თავისი წარმომადგენელი რეზიდენტი ანუ მინისტრი.

• მეექვსე მუხლით რუსეთის იმპერატორი, თავისი და თავისი მემკვიდრეების სახელით, საქართველოს მეფეს აღუთქვამდა შემდეგს: 1. ქართლ-კახეთის სამეფოს მცხოვრებნი ჩაითვლებოდნენ რუსეთის იმპერიასთან მჭიდრო კავშირში მყოფად და მათი მტრები რუსეთის მტრებად გამოცხადდებოდნენ. ოსმალეთთან და ირანთან ან სხვა რომელიმე სახელმწიფოსთან დადებული ხელშეკრულების პირობები გავრცელდებოდა საქართველოზედაც; 2. მეფე ერეკლე და მისი მემკვიდრენი ქართლ-კახეთის ტახტზე უცვლელად დაცულნი იქნებოდნენ; 3. ქვეყნის საშინაო მართვა-გამგეობა, სამართლის წარმოება და გადასახადების აკრეფა მთლიანად საქართველოს მეფის უფლებებში რჩებოდა. რუსეთის სამხედრო და სამოქალაქო წარმომადგენლებს ეკრძალებოდათ საქართველოში რაიმე განკარგულების გაცემა.

• მეშვიდე მუხლში ერეკლე თავისი და თავისი მემკვიდრეების სახელით დაპირებას იძლეოდა: 1. ყოველთვის მზად ყოფილიყო თავისი ჯარით რუსეთის იმპერიის სამსახურად; 2. ყოველ მნიშვნელოვან საკითხში, რაც რუსეთისადმი სამსახურს შეეხებოდა, შეთანხმებოდა რუსეთის ხელისუფალთ, დაეკმაყოფილებინა მათი მოთხოვნები და დაეცვა რუსეთის ქვეშევრდომები ყოველგვარი განსაცდელისა და შევიწროებისაგან; 3. ამა თუ იმ პირის თანამდებობაზე დანიშვნისა თუ დაწინაურების დროს გაითვალისწინებდა რუსეთის წინაშე მის დამსახურებასაც.

• მერვე მუხლი საქართველოს ეკლესიის საკითხს შეეხებოდა. როგორც ჩანს, ამ საკითხში მხარეები საბოლოოდ ვერ შეთანხმებულან. 1771 წლის 30 დეკემბერს ერეკლეს მიერ რუსეთის საიმპერატორო კარისადმი გაგზავნილ პირობებში აღნიშნული იყო, რომ „კათალიკოზიცა წესსავე თვისსა ეგოს მოუშლელად“, ე. ი. საქართველოს კათალიკოსი უნდა დარჩენილიყო თავის უფლებებში ხელშეუვალად. ამჯერად კი იგი (თუმცა კი მის გვერდით და მის მაგიერად დასახელებულია საქართველოს არქიეპისკოპოსიც) ჩაყენებულია რუსეთის საეკლესიო იერარქიის რიგში, იგი მერვე ადგილზეა (გობოლსკის ეპისკოპოსის შემდეგ) დაყენებული და სამუდამოდ მინიჭებული აქვს უწმინდესი სინოდის წევრის ტიტული. საქართველოს ეკლესიის საკითხი უფრო ვრცლად უნდა განმარტებულიყო ცალკე დანართში, მაგრამ ასეთი განმარტება ტრაქტატისთვის აღარ დაურთავთ.

• მეცხრე მუხლში აღნიშნული იყო, რომ ქართველ თავად-აზნაურებს რუსეთში ისეთივე პრივილეგიები ექნებოდათ, როგორც რუს თავად-აზნაურებს ჰქონდათ. ერეკლეს რუსეთში უნდა გაეგზავნა ქართველ თავად-აზნაურთა სია.

• შემდეგ მუხლებში (მეცხრე, მეათე) დადასტურებული იყო, რომ ქართლისა და კახეთის მცხოვრებთ რუსეთში გადასვლის, ასევე საქართველოში დაბრუნების სრული უფლება ჰქონდათ. რუსეთის მთავრობა კისრულობდა თურქეთის, ირანისა და სხვათა ტყვეობიდან გათავისუფლებული ქართველების სამშობლოში დაბრუნებას იმ პირობით, რომ ანაზღაურებული ყოფილიყო მათი გამოხსნისა და გადმოყვანის ხარჯები. საქართველოს მეფე კი, თავის მხრივ, ვალდებულებას იღებდა ასევე მოპყრობოდა ტყვეობიდან გათავისუფლებულ რუსებს.

• მეთერთმეტე მუხლი შეეხებოდა ვაჭრობას. ქართველ ვაჭრებს რუსეთში თავისუფალი აღებ-მიცემობის უფლება ეძლეოდათ და ენიჭებოდათ ყველა ის შეღავათი, რითაც თვითონ რუსი ვაჭრები სარგებლობდნენ. ერეკლე კისრულობდა ვალდებულებას, რომ შეღავათები მიეცა რუსი ვაჭრებისთვისაც.

• მეთორმეტე მუხლში გამოცხადებული იყო, რომ ეს ხელშეკრულება დადებუღი იყო „საუკუნოდ“, მასში რაიმე ცვლილების შეტანა მხოლოდ ურთიერთშეთანხმებით უნდა მომხდარიყო.

• მეცამეტე მუხლის მიხედვით სარატიფიკაციო ვადად დაწესებული იყო 6 თვე. დამატებით სეპარატულ (საიდუმლო) მუხლებში, რომლებიც არ უნდა გამოქვეყნებულიყო, აღნიშნული იყო, რომ ერეკლე სოლომონ იმერთა მეფესთან თანხმობით ყოფნას ივალებდა, ხოლო უთანხმოების შემთხვევაში ის რუსეთის იმპერატორს „მეშუამავლედ“ ცნობდა და საცილობელ საკითხს მის მსჯავრს მიანდობდა; საქართველოში მუდმივ სამყოფად გამოიგზავნებოდა ორი ქვეითი რუსული ბატალიონი 4 ზარბაზნით, ომის შემთხვევაში ამას სხვა ძალაც დაემატებოდა: კავკასიის ხაზის უფროსს ჰქონდა რწმუნება, შეთანხმებულიყო ერეკლე მეორესთან საერთო მტრის წინააღმდეგ ერთობლივი მოქმედებისათვის. უკანასკნელი სეპარატული მუხლით რუსეთის მხარე აღუთქვამდა საქართველოს მეფეს, რომ ომისა თუ დაზავების დროს რუსეთის საიმპერატორო კარი ყოველ ღონეს იხმარდა, რათა საქართველოს დაბრუნებოდა მტრების მიერ მიტაცებული მიწები — ახალციხე და ყარსი სამცხეში, საინგილო — აღმოსავლეთ კახეთში.

                                                         

ამრიგად, 1783 წლის გეორგიევსკის ტრაქტატით ქართლ-კახეთის სამეფო რუსეთის იმპერიას დაუკავშირდა, როგორც მასზე დამოკიდებული და მის მფარველობაში მყოფი ქვეყანა. ტრაქტატი ზღუდავდა, მაგრამ არ აუქმებდა ქართლ-კახეთის საგარეო-პოლიტიკურ ქმედითურიანობას. მართალია, მისი სუვერენიტეტი იზღუდებოდა, იგი ეკედლებოდა, ექვემდებარებოდა რუსეთს, მაგრამ არ იყო გაუქმებული მისი სახელმწიფოებრიობა, ე. ი. მაშინდელი საერთაშორისო სამართლის ნორმების მიხედვით, საქართველო რჩებოდა საერთაშორისო სამართლის სუბიექტად საკუთარი შინაგანი და საგარეო პოლიტიკური ხელისუფლების ორგანოებით. 1783 წლის ხელშეკრულებით რუსეთსა და ქართლ-კახეთს შორის მყარდებოდა მფარველობითი კავშირი პირველისადმი უკანასკნელის დაქვემდებარების პირობით, რომელიც ფორმით ვასალიტეტის* ნიშნებს ატარებდა, მაგრამ არსებითად კი იყო ორი არათანაბარი სიძლიერის სახელმწიფოს ნებაყოფლობითი შეთანხმება, რომელიც ორივე მხარის საგარეო-პოლიტიკურ ამოცანებს ემსახურებოდა. ერთ-ერთი მხარის მიერ ხელშეკრულების პირობის დარღვევა მეორეს უფლებას აძლევდა, უარი ეთქვა ურთიერთობის გაგრძელებაზე, რაც ორივე მხარეს პირვანდელ მდგომარეობაში დააბრუნებდა — ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ ერთეულებად აქცევდა.

გეორგიევსკის ტრაქტატის გაფორმება საქართველოში დიდი ზეიმით აღინიშნა. გენ. პოტიომკინი წერდა იმპერატორ ეკატერინე მეორეს: „საქართველოში მყოფმა პოლკოვნიკმა ბურნაშოვმა მაუწყა, რომ გენერალ პ. ს. პოტიომკინთან ხელშეკრულების დადების შემდეგ ქართველ დესპანთა დაბრუნებამ გეორგიევსკის ციხე-სიმაგრიდან აუწერელი სიხარული და კმაყოფილება მოუტანა მეფე ერეკლეს, რომ ამ ქვეყნის გამოჩენილი ადამიანები განსაკუთრებულ იმედებს ამყარებენ, ხალხი კი ლოცავს თქვენს იმპერატორულ უდიდებულესობის მარჯვენას, რომელიც დაამტკიცებს, რომ მისთვის სიმშვიდე და კეთილდღეობა მოაქვს“. 1783 წლის 20 აგვისტოს სიონის ტაძარში შეკრებილი ხალხის წინაშე გაიოზ რექტორმა წარმოთქვა ვრცელი სიტყვა, რომელშიც შესანიშნავი ორატორული ხელოვნებით დაახასიათა ერეკლეს მოღვაწეობა და მისი პოლიტიკური კურსი. იგი მსმენელებს აუწყებდა, რომ რუსეთთან დაკავშირებით ერეკლემ „დაამტკიცა საუკუნო მშვიდობა და მყუდროება ერისა თვისისა“.

ტრაქტატით გათვალისწინებული რუსთა ჯარი — ორი ბატალიონი — 1783 წლის 2 ნოემბერს შემოვიდა თბილისში. საზეიმოდ მორთული საქართველოს დედაქალაქი აღტაცებით შეხვდა საქართველოში რუსთა დამხმარე ჯარის შემოსვლას. ჯარს რუსეთის სახელმწიფოს ოფიციალური წარმომადგენელი პოლკოვნიკი ბურნაშოვი მოუძღოდა. ორი თვის შემდეგ 1784 წლის 17 იანვარს პოლკოვნიკმა ტამარამ ეკატერინე II მიერ გამოგზავნილი სარატიფიკაციო სიგელი და ერეკლესთვის განკუთვნილი სამეფო ნიშნები ჩამოიტანა. 23 იანვარს ერეკლემ მას აუდიენცია გაუმართა და ეს ნიშნები საზეიმოდ ჩაიბარა. 24 იანვარს ერეკლემ თავის სარატიფიკაციო სიგელს ხელი მოაწერა და მეორე დღეს, 25 იანვარს, ტრაქტატით გათვალისწინებული ფიცი მიიღო. საყოველთაო სახალხო ზეიმი დიდხანს გაგრძელდა. პოლკოვნიკი ბურნაშოვი აღწერდა თავის უშუალო შთაბეჭდილებებს — „თბილისელი ვაჭრები ქეიფობდნენ, მღეროდნენ, ცეკვავდნენ ქალაქის მოედანზე, სადაც დიდძალი ხალხი შეკრებილიყო. ბევრგან მუსიკის ჰანგები იფრქვეოდა, ერთი სიტყვით, ხალხს სურდა, სიხარული გამოეხატა მის ბედში ასეთი სასურველი ცვლილების გამო“.

ერეკლე მეორე რუსეთთან დადებულ ხელშეკრულებას შორს მიმავალ გეგმებს უკავშირებდა. ჯერ ერთი, იგი იმედოვნებდა, რომ ძლიერი მფარველის დახმარებით ქართლ-კახეთში ლეკიანობა საბოლოოდ აღიკვეთებოდა და ქვეყანას საშუალება მიეცემოდა, ფართო აღმშენებლობითი მუშაობა გაეშალა, აგრეთვე, შეიქმნებოდა შესაძლებლობა, მოეშალათ ლეკიანობის ბუდე ჭარ-ბელაქანსა და კაკ-ელისენში და ეს ძირძველი ქართული ტერიტორია (საინგილო) კვლავ საქართველოს შემოუერთდებოდა. ასევე რუსეთ-თურქეთის მომავალ ომში ერეკლეს იმედი ჰქონდა, რომ მესხეთის მიწა-წყალსაც დაიბრუნებდა. რუსეთის მხარდაჭერით განმტკიცდებოდა ერეკლეს მფარველობა მეზობელ მაჰმადიანურ სახანოებზე.

მაგრამ, მოვლენები სულ სხვაგვარად განვითარდა. თურქეთის სულთანმა საქართველოს რუსეთთან დაკავშირებაში თავისთვის დიდი საფრთხე დაინახა და მთელი თავისი ძალებით ამოქმედდა. მან კავკასიის მაჰმადიანურ სახანოებს და დაღესტნის მთავრებს მოუწოდა აღმდგარიყვნენ მაჰმადიანობის დასაცავად და ამიერკავკასიაში ქრისტიანული რუსეთის დამკვიდრების წინააღმდეგ ერთობლივად საბრძოლველად. უპირველეს ყოვლისა, მოუწოდა, დაეწყოთ ლაშქრობა ქართლ-კახეთის სამეფოზე. ახალციხის საფაშო ოსმალთა აგრესიის ბაზად იქცა. აქ თავს უყრიდნენ ავაზაკთა ბრბოებს და საქართველოსკენ სათარეშოდ უშვებდნენ. მტრის მარბიელი ლაშქარი საქართველოს ყოველი მხრიდან ესხმოდა თავს. რუსეთის მიერ გამოგზავნილი 2 ბატალიონი და ერეკლეს სამხედრო ძალა ამ გამუდმებულ თავდასხმებს ვერ აუდიოდა. ამას დაერთო 1785 წელს ხუნძახის ბატონის ომარ-ხანის 20 000-იანი ლაშქრის შემოსევა, რომელმაც მიწასთან გაასწორა ახტალის სამთამადნო წარმოება და ტყვედ წაასხა მადნის მომპოვებელი რამდენიმე ასეული ხელოსანი. ერეკლე იძულებული შეიქნა ომარ-ხანისთვის 10 000 მან. გადაეხადა და, ამავე დროს, ყოველწლიური „ჯამაგირი“ — 5 000 მან. განეწესებინა.

საქართველოსთვის ამ მძიმე პერიოდში თავი აიშვა საშინაო რეაქციამაც. დიდებული თავადები კარგად ხედავდნენ, რომ ერეკლე მეფე რუსეთთან ურთიერთობას უკავშირებდა ქვეყანაში პროგრესული ცვლილებების გატარებას, რაც, საბოლოოდ, მათი უფლებების შეკვეცით უნდა დამთავრებულიყო. შეშფოთებულ თავადებს თანაუგრძნობდა ერეკლეს მეუღლე, დედოფალი დარეჯანი. ეს ერთობ შეზღუდული და ინტრიგების დახლართვაში გამოცდილი ქალი, მხოლოდ თავისი პირადი და თავისი შვილების კეთილდღეობისთვის ზრუნავდა. მას ამ მიზნისთვის არაფრად მიაჩნდა ქვეყნის მომავლის მსხვერპლად მიტანა. ისინი დაჟინებით ურჩევდნენ უკვე მოხუცებულობაში გადამდგარ მეფეს, გაეწყვიტა კავშირი რუსეთთან და ისევ თურქეთთან შეთანხმება ეცადა.

1787 წელს რუსეთ-თურქეთის ახალი ომი დაიწყო და რუსეთის მთავრობამაც, იმ საბაბით, რომ თურქეთს საქართველოზე შემოტევა არ დაეწყო, აქედან თავისი ჯარები უკან გაიწვია. მტრების წინაშე მარტოდ დარჩენილ და შინაარეულობით მოცულ ქვეყნის მეთაურს ახალი რთული პრობლემები წამოეჭრა. როგორც ჩანს, ამ უმაგალითო სიძნელეებმა და ასაკმა აქამდე დაუღალავი და მხნე მეფე ერეკლეს ნებისყოფა გატეხა. იგი სულ უფრო და უფრო მეტ დათმობაზე მიდიოდა ჟინიანი დედოფლისა და ოჯახის სხვა წევრების მიმართ. ამ უკანასკნელთა გავლენით იყო, რომ ვერ განხორციელდა დიდმნიშვნელოვანი წამოწყება, ამერეთ-იმერეთის გაერთიანებას რომ ისახავდა მიზნად.

რუსული ისტორიოგრაფიის მტკიცებით, გეორგიევსკის ტრაქტატის წყალობით „ქართველი ხალხი გადაურჩა სპარსეთის და ოსმალეთის მხრიდან გარდაუვალ აგრესიასა და სრულ გადაშენებას“ . ამ აზრს იზიარებდა ქართული საბჭოთა ისტორიოგრაფია. თუმცა, აღმოსავლეთმცოდნე რევაზ გაჩეჩილაძე ასეთ შეფასებას „რეალობის თავდაყირა დაყენების მცდელობას“  უწოდებს. რადგანაც „სპარსეთს არ ესაჭიროებოდა საქართველოში ლაშქრობა, თუკი შაჰის ნორმალური ვასალი (სპარსეთისათვის ის ერეკლე ხანი იყო) არ განუდგებოდა მას. არც ოსმალეთი გეგმავდა აღმოსავლეთ საქართველოში ლაშქრობას, რაც სპარსეთთან ომის დაწყების ტოლფასი იყო. ქართლ–კახეთისათვის ბევრად უფრო სახიფათო დაღესტნელი მოთარეშეების ... ყაჩაღური თავდასხმების აღსაკვეთად რუსის ჯარი ერეკლე II-ს არც დახმარებია“. უარყოფითად აფასებს გეორგიევსკის ტრაქტატს ივანე ჯავახიშვილი: „1783 წ. ხელშეკრულების წყალობით საქართველო გაძლიერების და გარეშე მტრებისაგან უზრუნველყოფის მაგიერ სამის მხრით მტრებით შემორტყმული გახდა და განუწყვეტლივ საომარ განწყობილებაში ჩავარდა იმ თავის მეზობლებთანაც, რომელნიც წინათ მისი ერთგული მოკავშირენი იყვნენ. თვით ერეკლე მეფეც და მმართველი წრეები ხედავდნენ, რომ ამ პოლიტიკური ნაბიჯის გამოისობით საქართველო ისეთს საშინელს განსაცდელში ჩავარდა, რომლის მსგავსში შაჰ-აბასის შემდგომ არ ყოფილა“.

                           ვეგეტარიანელობა

                                                  
 ცხოვრების წესი, ხასიათდება უპირველეს ყოვლისა კვებით, რომელიც გამორიცხავს ნებისმიერი ცხოველის ხორცს (ასევე ფრინველის, თევზის და ა.შ.). ვეგეტარიანელობაში არსებობს იგივე მოძრაობა — ვეგანობა, რომლის მიმდევრებიც უარს იძახიან ცხოველური წარმოშობის პროდუქტზე როგორც კვებაში (ძუძუმწოვრების რძეზე, კვერცხზე), ასევე საოჯახო ნივთებზეც (ბეწვი, ტყავი, და ა.შ.).
იხ. ვიდეო

ოქსფორდის ლექსიკონის თანახმად, ტერმინი ვეგეტარიანელი (vegetarian) მოდის ინგლისური სიტყვიდან – vegetable (მცენარე, ბოსტნეული). ლექსიკონში აღნიშნულია, რომ სიტყვა მხოლოდ 1847 წელს, ვეგეტარიანული საზოგადოების შექმნის შემდეგ გახდა პოპულარული. თუმცა არსებობს ტერმინის მოხმარების უფრო ადრინდელი შემთხვევებიც.

ვეგეტარიანული საზოგადოება, რომელსაც მიეწერება შექმნა ტერმინის „ვეგეტარიანელი“ თავისთვის, ამტკიცებს, რომ იგი ჩამოყალიბდა ლათინური სიტყვისგან vegetus (მხნე, ნედლი, ცოცხალი.

ვეგეტარიანელები არ ხმარობენ საკვებში ხორცს, ფრინველს, თევზს და ცხოველური წარმოშობის ზღვის პროდუქტებს. რძის პროდუქტებს და კვერცხს ვეგეტარიანელების მხოლოდ ნაწილი იგნორირებს. სადავო პროდუქტებს ასევე ეკუთვნის თაფლიც. სოკო ტრადიციულად ეკუთვნის მცენარეულობის საკვებს, თუმცა თანამედროვე მეცნიერება გამოყოფს მათ ცალკე სამეფოში.

ზოგი ვეგეტარიანელი, კვების პროდუქტების გარდა, ასევე იგნორირებს:

• ტანსაცმელს და სხვა პროდუქციას, რომლის ნაწილებიც ბეწვის ან ტყავისგან არის დამზადებული.

1 ოქტომბერი – ვეგეტარიანელობის მსოფლიო დღე

1 ნოემბერი – ვეგანის საერთაშორისო დღე

                                                    

                                                              ვეგეტარიანული სუფრა ტავანში

გეოგრაფიულად ინდოეთში, სადაც ვეგეტარიული ცხოვრება ღრმად უძველესი წარმოშობა აქვს მნიშვნელოვანი ნაწილი მოსახლეობა ვეგეტერიანელია ტავანში(14%) 5-დან 10%-მდე მორყებს ბრაზილიაში, ისრაელში, იტალიაში, გერმანიაში, დიდ ბრიტანეთში 5% ნაკლები ესპანეთში, საფრაგენთში ავსტრალიაში ახალ ზელანიაში. სტატისტუკური მონაცემებით ამერიკაში 5% მიაჩნია ვეგტერიანელი..

იხ. ვიდეო

მოტივები ჩამოვთვალოთ ეთიკური - ცხოველებს, რომ არ მივაყენოთ ტანჯვა  და ავირიდოთ მისი ექსლუატაცია.

სამედიცინო- ვეგეტარიანული დიეტა წარმოადგენს რიკების კლებას ათეროსკლეროზის, კიბოს, და მთელი რიგითი გულსისძარღვთა დაავადებები და ზოგიერთი კუჭნაწლავთა დაავადებები.

რელიგიური - რწმენით ბუდიზმი,ინდუიზმი, ჯაინიზმი, ადვენტისტები მეშვიდე დღე , რასტაფარი.

ეკომონიური - ხედვა მათ შორის ის რომ ვეგეტარიაული იდეტა ეკონომიას იძლევა ხორცის არ გამოყენებით.

ეკოლოგია - ასე ხედვა იმსა, რომ მცენარეული კვება არის ბუნებრივი.

კრიპტონი

                               კრიპტონი

                                            

უსუნო უსუნო უგემო ინეტული აირი  დიმიტრი მენდელეევისპერიოდული სისტემის მეოთხე პერიოდის, მერვე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტია, ატომური ნომერით 36. აღინიშნება სიმბოლოთი Kr (ლათ. Krypton). მარტივი ნივთიერება კრიპტონი (CAS-ნომერია: 7439-90-9) — ერთ ატომიანი ინერტული აირი, ფერის, გემოსა და სუნის გარეშე.უილიამ რამზაიმ და მ. ტრავერიმ (ინგლისელი ქიმიკოსის) მიერ თხევადი აირის შემადგენელი კომპონენტების აორთქლების შემდეგ დარჩენილ ნაშთში (წინასწარ ჟანგბადის, აზოტის, არგონის მოცილების შემდეგ) ნარევში, სპექტრული მეთოდით აღმოჩენილი იქნა ორი აირი: კრიპტონი («ფარული», «საიდუმლო») და ქსენონი («უცხო», «უჩვეულო»). იმავე მეცნიერების მიერ, რამდენიმე კვირის მოგვიანებით, მსგავსი პროცედურებით აღმოჩენილ იქნა ნეონიც. 1904 წელს უ. რამზეის მიანიჭეს ნობელის პრემია კეთილშობილი აირების სერიის აღმოჩენისათვის (მათ შორის კრიპტონ.

კრიპტონი ხასიათდება მკვეთრი, მწვანე და ყვითელი ხაზის გამოყოფით (სპექტრალური ხელწერა). იგი წარმოადგენს ურანის დაშლის ერთ-ერთ პროდუქტს. მყარი კრიპტონი თეთრია, ცენტრიკუბური კრისტალური სტრუქტურით, რომელიც წარმოადგენს ყველა კეთილშობილი აირისათვის საერთო თვისებას.

ხარისხობრივად კრიპტონს პოულობენ ემისიური სპექტროსკოპიის მეშვეობით (დამახასიათებელი ხაზებია 557,03 ნმ და 431,96 ნმ). რაოდენობრივად მას განსაზღვრავენ მასური-სპექტრომეტრიულად, ქრომატოგრაფიულად, და ასევე აბსორბციული ანალიზის მეთოდებით.

იხ. ვიდეო

კრიპტონი ქიმიურად ინერტულია. მკაცრ პირობებში რეაგირებს ფთორთან, კრიპტონის დიფტორიდისწარმოქმნით. შედარებით ეხლახან მიღებული იქნა პირველი ნაერთი კავშირებით Kr-O (Kr(OTeF₅)₂)

კრიპტონს აგრეთვე შეუძლია წყალთან წარმოქმნას კლარტატები (ჰიდრატები, მაგალითად, Kr × 6H2O), სადაც წყალში მოლეკულათშორისი მანძილები შევსებულია აირის მოლეკულებით. კლარტატები წარმოადგენენ არამდგრად ნაერთებს და მათ არსებობა შეუძლიათ შედარებით დაბალ ტემპერატურაზე. კრიპტონის ატომების მიერ კრისტალჰიდრატის წარმოქმნა იმის მაჩვენებელია, რომ მათ აქვთ პოლარიზაციის უნარი.

1965 წელს გაცხადებული იქნა შემდეგი შემადგენლობის შენაერთის მიღების შესახებ - KrF₄, KrO₃·H₂O და BaKrO₄. მოგვიანებით კი მათი არსებობა უარყოფილ იქნა.

2003 წელს ფინეთში პირველად იქნა მიღებული ფოტოლიზის გზით კრიპტონის მატრიცაზე კრიპტონისა და აცეტილენის ნაერთი კავშირებით C-Kr (HKrC≡CH — ჰიდროკრიპტოაცეტილენი).

გამოიყენება ზემძლავრი ექსიმერული ლაზერების (Kr-F) წარმოებაში.

კრიპტონის ფტორიდი შემოთავაზებულია როგორც სარაკეტო საწვავის მჟანგავი და როგორც საბრძოლო ლაზერების კომპონენტი.

გამოიყენება მინაპაკეტებში როგორც მინებს შორისი სივრცის შემავსებელი, მინაპაკეტებისათვის უფრო მაღალი თბოფიზიკური და ხმის იზოლაციის თვისებების მისაცემად.

კრიპტონოსაგან გამოყოფილი მრავალი სპექტრალური ხაზი იწვევს მის იონიზაციას, რაც საშუალებას იძლევა იგი გამოყენებულ იქნას ფოტოგრაფიაში, როგორც ბრილიანტის თეთრის ნათების წყარო. კრიპტონი, სხვა აირებტან ერთად იძლევა კაშკაშა მომწვანო-ყვითელნათებას.

კრიპტონს არგონთან ერთად იყენებენ ფლუორესცენციული ნათურების შესავსებად (კრიპტონი 100-ჯერ უფრო ძვირია, ვიდრე არგონი). კრიპტონი ქსენონთან ერთად გამოიყენება გავარვარებული ნათურების შესავსებად. კრიპტონი ასრულებს მნიშვნელოვან როლს კრიპტონ-ფტორიდის ლაზერის მიღებასა და გამოყენებაში.

ექსპერიმენტულ ფიზიკაში თხევადი კრიპტონი გამოიყენება კვაზი-ჰომიგენური ელექტრომაგნიტური კალორიმეტრის მისაღებად. ამის მაგალითია NAM48-ის ცდა CERN-ში, რომელიც შეიცავს დაახლოებით 27 ტონა თხევად კრიპტონს. კრიპტონ-83 გამოყენება ჰპოვა (MRI) - მაგნიტურ რეზონანსულ იმიჯში (გამოსახულება), კერძოდ იგი გამოიყენება ჰიდროფილური და ჰიდროფობური ზედაპირების განსასხვავებლად, რომელსაც მოიცავს აირის სივრცე.

ბილოგიური ზემოქედება კრიპტონის ორგანიზმზე ნაკლებად არის შესწავლილი. კვლევები მიმდინარეობს შესაძლებლობა გამოყეენება მყვინთავების მიერ.

დიდი რაოდენობით შესუნთქვამ ჟანგბადის არ ყოფნის შემთხვევაში შეიძლება გამოიწვიოს გაგუდვა.

შესუნთქვის შემთხევაში არა უმეტეს 3,5 ატმოსფეროს აღინიშნება ნარკოტიკული ეფექტი.

ომი ხორვატიის დამოუკიდებლობისათვის

                                                                     

ომი ხორტვაიაში ბრძოლა ხორვატიის დამოუკიდებლონისათვის ხორვ.. Domovinski rat (სამამულო  ომი)
ძირითადი კონფლიქტი : იუგოსლავიის ომი
დაზიანებული წყლის წნევის კოშკივუკოვერში; ხორვატიელი ჯარისკაცი ომის დროს ემზადება განადგურებული სერბების ტანკი; მემორიალი სასაფლაო  ბუკობერში ; განდურებუილი სებეთბის ტანკიТ-55 დნიშასთან; ქუჩა სტრადუნ ალყის დროს  დუბროვნიკა
თრიღი	31 მარტი 1991 — 12 ნოემბერი 1995
ადგილი	ხორვატია
მიზეზი	გამოცხადა ხორვატიის დამოუკიდებლობა და გამოცხადა სერბეთის რესპუბლიკა სერბსკაია კრაინა
შედეგი	გამარჯვება ხორვატიის
ცვლილება	დამოუკიდებლობა ხორვატიის საზღვრებში, არსებული  და ლიკვიდაცია სერბეთის რესპუბლიკის კრაინის
მოწინაამღდეგები
ხოვატია:  არმია ხორვატიის  შსს  ხოვატიის ხორვატიელი მოხალისეები:  ხორვატიიის  თავდაცვის  ძალები  ბოსნია და ჰერცოგონია (1995): არმია ბოსნია  და ჰერცოგონიია საზღვარგარეწთული დაქირავებულები და მოხალისეები  იუგოსლავია (1991—1992):  იუნა  სერბეთის  გვარდია  სერბსკაია  კრაინა(1992—1995): არმია სერბსკაიას  კრაინასი  სერბების  მოხალისეთა გვარდია  სერბეთის რეპუბლიკა  (1992—1995):  არმია  რესბუპლიკა სერბსკოე ირიბი მონაწილე:  მოკავშირე რეპუბლიკა იუგოსლავია( 1992)  დასავლეთ ბოსნია
ძალები    მხარეების
200 000 ადამიანი(1995) 130 000 ადამიანი(1995)
დანაკარგები
ხორვატიის მონაცემებით: 13 583 მოკლული და უგზოულოდ დაკარგული * 10 668 მოკლული * 2915 უგზოუკვლოდ დაკარგული * 37 180 დაჭრილი ან დაახლ. 12 000 მოკლული და უგზოუკვლოდ დაკარგული ან 15 970 მოკლული და  დაკარგული უგზოუკვლოდ * 8147 სახედრო მოსამსახურე * 6605 სამოქალაქო პირი * 1218 უგზოუკვლოდ დაკარგული UNHCR: * 221 000 ლტოლვილები ან * 196 000 ლტოლვილები სერბეთის მონაცემებით: 7501—8039 მოკლული иდა უგზოუკვლოდ დაკარგული * 5603 კომბატატოვი (სვკ4324 იუნა 1279) * 2344 სამოქალაქო პირი საერთაშორისო მონაცემებით: 300 000 ლტოლვილები კონფლიქტის პერიოდში* 254 000 ლტოლვილები(1991—1993) * 230 000 ლტოლვილები ( 1995)
საერთო   დანაკარგი
დაახლ 20 000 მოკლული ორივე  მხრიდან

იყო შეიარაღებული კონფლიქტი ხორვატიის პოლიციასა და ხორვატიაში მცხოვრებ სერბებს შორის, რომლებიც ხორვატიის იუგოსლავიიდან გამოყოფის 1990-იან წლებში ეროვნულმა სიძულვილმა, ხორვატებსა და სერბებს შორის, პიკს მიაღწია. სერბებმა ხორვატიის პოლიციის საგუშაგოებზე შეტევები დაიწყეს. მხოლოდ 1991 წლის აპრილში, 20 ხორვატი პოლიციელი დაიღუპა, სერბებთან შეტაკებაში. ხორვატიის სერბი უმცირესობები მოითხოვდნენ ხორვატიისაგან, კრაინის(სერბული დასახლება ხორვატიაში) ხორვატიისაგან გამოყოფას.

1991 წლის 25 ივნისს, ხორვატიამ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 1 თვის შემდეგ, სერბებმა, სარაკეტო დარტყმები მიიტანეს ხორვატულ ქალაქებზე, როგორებიცაა დუბროვნიკი, გოსპიჩი, შიბენიკი, სისაკი, ვუკოვარი და სხვ.

აგვისტოში, სერბებმა, ხორვატიის განაპირა ქალაქის, ვუკოვარის შტურმი წამოიწყეს. სერბებმა იგი 18 ნოემბერს აიღეს, რასაც უამრავი უდანაშაულო ხორვატის სიცოცხლე შეეწირა.

5 ოქტომბერს, ხორვატიის პრეზიდენტი, ფრანიო ტუჯმანი სიტყვით გამოვიდა, სადაც მან მთელს ხორვატიის მოსახლეობას მოუწოდა სამხედრო მობილიზაციისა და "სერბი იმპერიალისტებისაგან" თავის დაცვისკენ.

19 დეკემბერს, კრაინას ავტონომიურმა რესპუბლიკამ თავი დამოუკიდებელ რესპუბლიკად გამოაცხაწინააღმდეგნი იყვნენ.

კრაინამ, საერთაშორისო წნეხის გამო, სერბეთის მხარდაჭერა დაკარგა. შედეგად, ხორვატიის ჯარებმა შედეგიანი შტურმი (ოპერაცია ფლეში) მიიტანეს კრაინის დასავლეთ ნაწილზე (დას.სლავონია).

ოპერაცია შტორმი

4 აგვისტოს ხორვატიამ დაიწყო "ოპერაცია შტორმის" განხორციელება. მხოლოდ 4 დღეში, კრაინა დატოვა 150 000 მეტმა სერბმა. ისინი მსხვერპლნი გახდნენ დაგეგმილი ეთნიკური წმენდისა, რომლის ხელმძღვანელი ანტე გოტოვინა შემდგომში ჰააგის ტრიბუნალზე გაასამართლეს.

ოპერაცია, 4 დღეში, 7 აგვისტოს, ხორვატიის დამაჯერებელი გამარჯვებით დამთავრდა . ხორვატიის ჯარებმა სრული კონტროლი აღადგინეს კრაინაზე.

ომის შემდგომ ერდუთის შეთანხმება ურთიერთობა ხორვატისა და სერბეთს შორის თანდათანობით გაუმჯობესდა. 1996წ-ს ქვეყნებმა დიპლომატიური ურთიერთობა აღადგინეს. 1999წ-ის 2 ივლისს ხორვატიამ შეიტანა გაეროს სართაშორისო სასამართლოში სარჩელიიუგოსლავიის წინაამღდეგ 9 კონვეციის გენოციდის დანშაულისთვის. 2010წ-ს სერბეთმა საპასუხო სარჩელი შეიტანა.

ომი ხორვატიაში საიწყო იმ დროს როცა სართაშორისო თანამეგრობობის ყურადღება იყო სპარსეთის ყურეში მიპყრობილი. ასევე მკვეთრი გაზრდა მიმდინარეობდა ფასის ნავთობის. იხ. ვიდეო

აშშ-ს ანტისარაკეტო თავდაცვა

           აშშ-ს ანტისარაკეტო თავდაცვა

                              
                            ებლემა მართვის ანტისარაკეტო თავდაცვის ეროვნული გვარდიის აშშ
ეროვნული ანტისარაკეტო თავდაცვა (ეათ) ინგლ.  National Missile Defense, NMD) - კომპლექსური სისტემა აღმოჩენის, დევნისა და გადაჭერა ყველა კლასის ბალისტიკური რაკეტების. მიზანი - თავდაცვა აშშ, ასევე მისი მოკავშირეების და სახედრო ბაზების, სარაკეტო დარტყმების მოგერიების შეზღვუდა სიძლიერის - ისეთების რ-იც პოტენციურად წარმოადგენს საფრთხეს  ქვეყნები ე.წ.  ბოროტები ღერძი ან სახელმწიფო ხულიგნებისგან. აშშ წარმოაგდენს საფრთხეს ამ ქვეყნების მხრიდან ესენია: ჩრდ. კორეა, ირანი, (ადრე ერაყი და ლივია). იხ. ვიდეო

სისტემა წარმოაქდგენს თავისთავში რადარებსა შორეული აღმომჩენი (ადრეული გაფრთხილების), თანამგზავრული  თვალთვალის გაშვებული რაკეტების, გამშვები დანადგარების,  დამიზნება რაკეტა გაადმჭერების მიწისა და საზღვაო ბაზირების, განსაზღვრული განადგურებისთვის საბრძოლო ბლოკების ბალისტიკური რაკეტების მცირე, საშუალოს და კონტინეტთაშორისო რადიუსის მოქედების რაკეტების ასევე კომოსური სივრცეში და ატმოსფეროში სხვადასხვა მონაკვეთში ტრაექტორიის.

რუსული პოლიტიკური და სანხედრო ხელმძღვანელობამ არაერთხელ განაცხადეს, რომ ანტისარაკეტო სისტემა ემუქრება რუსეთის უსაფრთხოება (როგც ჩანს აქვთ სანერვიულო რაღაც )

ჩაოვთვალოთ პროგრამები და სისტემები პირველი პროგრამა  Sentinel შეიქმნა 1963წ-ს.  აშშ-ს თავდაცვის მინისტრის რობერტ მაკმნამერრმა განაცხადა ან პროგრამის. ანტისარაკეტო სისტემა უნდა ყოფილიყო ორ ეშელონიანი, სადც შევლენ მაღალი შორეული რაკეტა-გადამჭერი  LIM-49A Spartan და ახლო რადიუსის გადამჭერებისგან Sprint, დაკავშირებული რადარული სიტემებთან PAR» и «MAR, ასევე გამოთვლითი სისტემები. შემდეგი პროგრამა იყო СОИ 1983 წ-ის 23მარტი პრეზიდენტ რონალდ რეიგანის მიერ მიზანი იყო დამატებითი კვლევები საკონტეტაშორისო ბალისტიკური რაკეტების წინაამრდეგ (ამ პერიოდს უკავშირდება ვარსკვლავტა ომების კონცეფციის ჩამოყალიბება)

1991წ-ის პრეზიდენ ჯორჯ ბუში უფროსმა წამოაყენა ახალი კონცფცია მოდერიზება ანსტისარაკეტო სიტემების (გლობალური თავდაცვა შეზღუდული დარტყმის), რ-იც ითვალისწინებდა გადაჭერას  შეზღუდული რაოდენობის ის დაკავშირებული იყო სოის პრობლემებთან. სსრკს დაშლის შემდეგ დაძაბულობა შემცირდა.

ეროვნული ანტისარაკეტო სიტემა 199წ-ის 23 ივლის აშშ-ს პრეზიდენტმა ბილ კლინტონმა მოაწერა ხელი ადრე კოგრესმა შექმნის ეროვნული ანტისარაკეტო სისტემის.

1999ე-იც 2 ოქტპმბერ პირველი გამოცდები დაიწყო.

2001წ-ს ჯორჯ ბუშ უცროსმა განაცხადა, რომ ანტისარაკეტო სისტემა დაიცავს არამარტო აშშ-ს არამედ მისი მოკავშირეებს და განათავსებენ სხვა და სხვა ქვეყნებში. პირველი სადაცგანლაგდა იყო დიდი ბრიტანეთი როგორ ახლო მოკავშირე ქვეყანა შემდეგ კი ტელი რიგი აღმოსავლეტ ქვეყნები პირველ რიგში პოლონეთში. 2002წ-ს აშშ ოფიციალურად გავიდა 1972წ-ის ხელშეკრულებიდან შეზღვუდისა ანტისარაკეტ სიტემების.

                       სააგენტოს ლოგოტიპი ანტისარაკეტო თავდაცვის  სისტემის

Ground-Based Midcourse Defense ძირითადი კომპონენტი ანტისარაკეტო სისტემის გახლავთ და წარმოადგენს მიწაზე კომპლექს გადაჭერი სისტემას ბალისტიკური რაკეტების. ამ კომპონენტში შედის ადრეული შეტყობინები რადარების სიტემები.

თავდაპირველად 14 რაკეტა გადამჭერი იყო განლაგებული GB ალიასკაზე. მიჩნეული იყო რომ სარაკეტო თავდასხმა იყო მოსალოდნელი ამ მიმათულებაზე ვინაიდან ჩრდ. კორეას გააჩნდა ბალისტიკური ბირთვული რაკეტები. 2013წ-ს იყო გადაწყვეტილი გაზრდის რაოდენიბის ანტისარაკეტო სიტემების ალისკასა და კალიფორნიაზე.

Aegis Ballistic Missile Defense System ანუ იჯისი 1990წ-ს საზღავო ფლოტი აშშ-მ წარმოადგინა უახლოესი ფართომოქედების შესაძლებლობის ანტისარაკეტო სისტემა БИУС  იჯისი.რომელსაც თავის მახასიათებლით შეეძლოთ გადაეწყვიტათ რთული ამოცანები. ანტისაკატოსისტემა იჯისი წარმოდგენილი იყო განეთავსებინათ გემებზე პსეციალიზირებული ანტირაკეტებით SM-3 განადგურების მიზნით სამიზეების. 

2011წ-ს აშშ-ს საზღვაი ძალებს გააჩნდათ უკვე 24 ასეტი გემი იჯისით აღჭურვილი 19 ესმინეცის კლასის  Arleigh Burke». ხოლო დანარჩენი კრეისერებზე Ticonderoga» კლასის. საბოლოოდ 2011-2041წწ უნდა იყოს განლაგებული 84 ასეთი გემები.განსაზღვრულია განალაგონ იჯისი 22 კრეისერზე და თითქმის ყველა ესმინცემზე 62 ერთეულზე. შედეგად საერთო რაოდენობით  SM-3 აკეტა გადამჭერი გაიზრდება 111 რადენობა 2011წ-ს 436 რაოდენობით 2015წ-ს ხოლო 515 ერთეულით. არსებობს სახმელეთო ვერსია ანტისარაკეტო სიტემების 2018წ-ის 22 იანვარს იაპონიის პრემირმა სინდო აბემ განცხადა რომ ქვეყნის ტერიტორიაზე განტავსდება ანტისარაკეტო სისტემები აშშ-ს იჯისი ეშორი

Terminal High-Altitude Area Defense (THAAD) იხ. ლინკზე 

მობილური კომლექსი განკუთვნილია დაფარვისთვის სამხედრო ბაზებისა დასტრატეგიული ობიექტების დასავად შემოღწევისას ატმოსფეროში ბალისტიკრი რადიუსი მცირე და საშუალო რადიუსის მოქედების. კომლექსის აქ აქვს შესაძლებლობა გაანდგურს სამიზნე კოსმოსურ სივრცეში.

ძირითადი დანიშნულება კომლექსის არის სტრატეგიული სამხედრო ბაზების, აერდომების და სმგავსი სტრატეგიული ობიექტების ზურგის გამაგრება თავდასხმისგან სტრატეგიული რაკეტების საშუალო და მცირე რადიუსის. განადგურებისთვის სამიზნეს გამოიყენება კინეტიკური ენერგია 200კმ სიშორის სარაკეტო თავდასხმის მოგერიება 150კმ სიმაღლეზე. ანალოგიურად მოქედებს იჯისიც.

2008წ-ს 24 რაკეტის ბატარეა განალაგეს ჰავაის კუნძულებზე არქიპელაგის თავდაცვისთვის ჩრდ. კორეისგან.2013წ-ს დაანონსდა ასევე განლაგება კუნძულ გუამზე. ასევე ინტერსი გამოტქვა ომანმა განათავსოს ეს სისტემები ირანისგან თავდაცვისათვის.

                                                  PAC-3 «Patriot»

ამერიკული საჰაერი-სარაკეტო კომპლექსი MIM-104 «Patriot» თავდაპირველად განიხილებოდა როგორც ტაქტიკური 

ანტისარაკეტო სისტემად ბალისტიკური რაკეტებისგან საშუალო მცირე და საშუალო

და მცირე რადიუსის მოქედების. 1991წ-ს კოპლექსი გამოყენებული იყო მოგერიებისთვის 

ერაყის იპერატიულ-ტაქტიკური რაკეტებისგან. უნდა აღინიშნოს, რომ სიზუსტე იყო 

საკმაოდ დამაკმოყილებელი თუმცა საბრძოლო ნაწილი არა განადგურებისას მთავარი ნა-

წილი რაკეტა ელ-ხუსეინის და მისი ანალოგების.
                                                  
                                                                     გაშვება ანტირაკეტის ERINT
თანამგზავრული სისტემა SBIRS კოსმოსური სისტემა ადრეული აღმოჩენის გაშვების ბალისტიკური რაკეტების წასმოდგენილია ორეშელონიანი ვარიანტი. მუშაობა შექმნის დაიწყო 1990წ-ში არსებობს სიტემა რ-საც შეუძლია რეგისტრაცია მოახდინოს რაკეტის სტარდიდან 40 - 50 წმ-ზე და განსაზღვრო ტრაექტორია აქტიური უბანი.
საბრძოლო ლაზერი საჰაერო ბაზირების -გამოიყენებენ მფირინავი ლაზერს ABL. 2011წ-ს შეჩერებული იყო კვლევები.
                                                      
                                                                                    ბოინგი YAL-1A ფენისას 

სადაზვერვო სისტემა 2003წ-ს გადაწყვეტილება იქნა მირებული კონსრევაციიდან მოეხსნათ დახურული 1996წ-ს სამხედრო-საზღვაო ბაზა კუნძულ ადაკაზე ალიასკაზე მხარდაჭერისთვის შექმნისთვის ანტისარაკეტო სისტემისთვის - მცურავი რადარი SBX. 
                                                
                                                                              რადარი SBX-1 მოძრაობისას
ძლიერი ფაზირებული ანტენა  რადარი დაყენებული იქნა მოდერნიზებული ნავთობის პლატფორმაზე, რ-საც შეუძლია იმოძრაოს 4 კვანძი.
2004წ-ის ოქტომბერში იყო გაცხადებული აშშ-ს-გან რომ თავისი შეშფოთება იმის გამო, რომ იარნმა შექმნა საშუალო რადიუსის რაკეტები, რ-საც შეუძლია სამიზნე გაანადგუროს 2ათასი კმ მიიღეს გადაწყვეტილება დააჩქარონ გადაწყვეტილება განალაგოს ანტისარაკეტო სისტემები ევოკავშირის ტერიტორიაზე.
                                                                                

 რადარი ფაილინსდეისლი დიდი ბრიტანეთში
აღმოსავლეთ ევროპა  2006წ-ს აშშ-მ და პოლონეთმა მიარწიეს შეთანხმება განთავსებაზე რაკეტების პოლონეთის ტერიტორიაზე ხოლო ჩეხეთში რადარების განთავსებაზე 2007წ-ის 20 იანვარს. რუსეტის ფედერაციამ პროტესტი გამოთქვა და საპასუხოდ ისკანდერები განათავსა კალილნინგრადში ასევე 2010წ-ს გამოთქვა შეშოთება რუმინეთში ანტისარაკეტო.
უკრაინა 2007წ-ს 13 მარტს უკრაინაში ჩავიდა აშშ-ს თავდაცვის  ანტისარაკეტო სისტემის დირექტორი გენერალ ლეიტენატი ჰენრი ობერინგი სადაც მან განაცხადა რომ აშშ გეგმავს განალაგოს ანტისარაკეტო სისტემა უკრაინის ტერიტორიაზე.
კავკასია 2007წ-ს 1 მარტს აშშ-ს ანტისარაკეტო სისტემის დირექტორმა განაცხადა ნატოში, რომ აშშ-ს განარახული  აქვს 2011წ-ს განალაგოს კავკასიაში მობილური რადარის სიტემა ანტისარაკეტო სისტემის.
  ადრეული გაფრთხილების სისტემა რასაკეტო თავდასხმის დამხმარე საშუალება

                                    ჟანგბადი

                                                          

                                                     ჟანგბადის ორ ატომიანი მოლეკულა O₂

(ლათ. Oxygenium) — ქიმიური ელემენტი, პერიოდულ ცხრილში აქვს სიმბოლო O, ატომური ნომერი 8;ფორმულა-${\displaystyle {O_{2}}}$

                                               

                                                                         თხევადი ჟანგბადი

მეორე ყველაზე გავრცელებული ელემენტიადედამიწაზე, შეადგენს რა დედამიწის ქერქის მასის დაახ. 49% და სრული მასის 28%; მესამე ყველაზე გავრცელებული ელემენტია სამყაროში. დედამიწაზე ჟანგბადი კოველანტურად ან იონურად ებმის სხვა ელემენტებს. ცალკე ჟანგბადი (მოლეკულური ორჟანგი O₂, დიატომური მოლეკულა) პირველად დიდი რაოდენობით დედამიწაზე გაჩნდა პელოპროტეროზოულ ერაში (დაახ. 2,5-1,6 მილიარდი წლის წინა პერიოდში), როგორც ადრეული ანაერობების (არქეა და ბაქტერია) მეტაბოლური ურთიერთქმედების შედეგი. თავისუფალი ჟანგბადის დიდი რაოდენობით გაჩენამ იმდროინდელი ორგანიზმების უმრავლესობის გადაშენება გამოიწვია. ატმოსფერული თავისუფალი ჟანგბადის სიუხვე გვიანდელ გეოლოგიურ ეპოქებში დღემდე გამოწვეულია ფოტოსინთეზური ორგანიზმების - ოკეანეებში ფიტოფლანქტონისა და ფოთლოვანი მცენარეებით ხმელეთზე - არსებობით. ჩვეულებრივ პირობებში ჟანგბადის მოლეკულა ორ ატომიანია.

ოფიციალურად მიჩნეულია, რომ ჟანგბადი აღმოაჩინა ინგლ. ქმიკოსმა ჯოზეფ პრისტლიმ 1774წ-ის 1 აგვისტოს. რადენიმე წლით ადრე (1771წ-ს) ჟანგბადი მიიღო შვედმა ქიმიკოსმა კარლ შაეელემ.

ჟანგბადი დედმიწის ქერქში  ყველაზე გავრცელებულია  ქიმ. ელემენტია სხვადა სხვა შემადგენლობით ძირითადად სილიკატებში. 47% მპდო წილი მყარი დედამიწის ქერში. ზღვის და მტკნარ წყლები შედგება დიდი რაოდენობით შედგება ჟანგბადი - 85,82%. 1500 შედგენილობა დედამიწის წერში სემადგენლობა შეიცავს ჟანგბადს.

ატმოსფეროში ტავისუფალ მდგომარეობაში შემადგენლობა შეადგეს 20,95% მოცულობით კი 23,10% მასა (დაახლ 10^{15 ტ )   თუმცა არქეების გამოჩენის მერე ფოტოსინტეზირებისას 3,5მლრდ წ.  უკან ატმოსფეროში ის პრაქტიკულად არ იყო. თავისუფალი ჟანგბადი დიდი რაოდენობით დაიწყო გამოჩენა პალოპროტეროზოოლ ერაში (3-2,3 მლრდ. წ-ის წინ) რის შედეგადაც ატმოსფეროს შეადგენლობამ დაიცყო ცვლილება. (ჟანგბადის კატასტროფა).}

^{იხ. ვიდეო}

ჟანგბადი გამოიყენება მეტალურგიაში საშემდუღლო საშუალებად მედიცინაში, კვებითი მრეწველობაში, ქიმურ მრეწველობაში, სასოფლო მეოურნეობაში. ბოლოგიური როლი ჟანგბადის ცოცხლალ ორგანიზმებზე (აერობები) დიდი როლი აქვს.