ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 ბერბერები

ახალაგაზრდა ბერბერი ქალი ტრადიციულ სამოსში 1910წ

  (ბერბერ. ⵉⵎⴰⵣⵉⵖⴻⵏ Imazighen) — მკვიდრი ეთნიკური ჯგუფი ჩრდილოეთ აფრიკაში, ნილოსის ხეობის დასავლეთით. ისინი უწყვეტად სახლობენ ატლანტის ოკეანის სანაპიროდან ეგვიპტეში მდებარე სივას ოაზისამდე, ხმელთაშუა ზღვიდან მდინარე ნიგერამდე. ისტორიულად, ისინი ბერბერულ ენაზე ან მის სახესხვაობებზე ლაპარაკობდნენ, რომელიც აფრაზიული ენების ოჯახის ერთ-ერთი განშტოებაა. დღეისათვის, ბერბერების დიდი ნაწილი ბერბერულთან ერთად არაბულ ენაზე საუბრობს. ზოგიერთ ქვეყანაში, მაგალითად მაროკოში, ტუნისსა და ალჟირში ბერბერები განათლებას ფრანგულ ენაზე იღებენ. მაროკოსა და მის მიერ ოკუპირებულ დასავლეთ საჰარაში მცხოვრებთა გარკვეუულმა ნაწილმა ასევე იცის ესპანური, ლიბიაში კი იტალიური. ევროპული ენების ასეთი მდგომარეობა ბერბერული სამყაროს ევროპული ოკუპაციისა და კოლონიზაციის შედეგია. ამჟამად, ბერბერულზე მოლაპარაკე ხალხის უდიდესი ნაწილი მაროკოსა და ალჟირში სახლობს, მცირე ნაწილი კი მიმოფანტულია ტუნისში, ლიბიაში, მავრიტანიაში, მალისა და ნიგერში, ასევე ევროპაში არსებულ დიასპორებში.

                                                                        

ბერებერების დროშა

ბერბერებს შორის არაბული ენისა და მისი დიალექტების გავრცელება საუკუნეების წინ რეგიონში ისლამის გავრცელებისა და სხვადასხვა არაბული ტომების იმიგრაციის შედეგია. ბერბერული იდენტობა როგორც წესი, უფრო ფართოა ვიდრე ენა და ეთნიკურობა; იგი მთლიანი ჩრდილოეთ აფრიკის ისტორიასა და გეოგრაფიას გასდევს. ბერბერები არ არიან ერთგვაროვანი ეთნიკური ჯგუფი და ის მოიცავს ფენოტიპების მთელ რიგს, კულტურასა და წარმომავლობას. მთავარი გამაერთიანებელი ძალაა ბერბერული ენა, ბერბერული მიწა და ბერბერულ მემკვიდრეობასა და ისტორიასთან იდენტიფიცირება.

ბევრი ბერბერი საკუთარ თავს imazighen-ს უწოდებს, რაც შესაძლოა „თავისუფალ ხალხს“ ან „თავისუფალ და დიდსულოვან კაცს“ ნიშნავდეს.

ძველ, სახელგანთქმულ ბერბერებს შორის არიან ნუმიდიის მეფე მასინისა, მეფე იუგურტა, ბერბერ-რომაელი მწერალი აპულეიუსი, ნეტარი ავგუსტინე და ბერბერ-რომაელი გენერალი ლუსიუს კვიეტუსი, რომელმაც 115–117 წლებში ებრაელთა ამბოხებების მთავარი ტალღები ჩაახშო. შუა საუკუნეების ცნობილ ბერბერებს შორის არიან ბერბერების ალმორავიდული იმპერიის მეფე იუსუფ იბნ ტაშფინი, ტარიქ იბნ ზიადი — გენერალი, რომელმაც ესპანეთი დაიპყრო, მკვლევარი იბნ ბატუტა, ამერიკის ადრეული მკვლევარი ესტანვანსიო და ა. შ. თანამედროვე ცნობილ ბერბერთაგან შეიძლება დასახელდეს ფეხბურთელი ზინედინ ზიდანი — საფრანგეთში დაბადებული, ალჟირელი კაბილების შთამომავალი, ლორინი — შვედეთში დაბადებული, ევროვიზიის 2012 წლის კონკურსის გამარჯვებული მომღერალი, ფეხბურთელი იბრაჰიმ აფელაი — გერმანიაში დაბადებული, მაროკოელი რიფიანების შთამომავალი.

იხ. ვიდეო

ქრისტეშობამდე 2000 წლით ადრე ბერბერული ენები გავრცელებული იყო ნილოსიდან ჩრდილოეთ საჰარამდე. ქრისტეშობიდან ბერბერები ძირითადად რომის, საბერძნეთისა და კართაგენის ტერიტორიაზე ცხოვრობენ.

მეშვიდე საუკუნემდე, ანუ მუსლიმების მიერ ჩრდილოეთ აფრიკის დაპყრობამდე, ბერბერების უმეტესობა ისტორიული წყაროების მიხედვით, ქრისტიანი იყო, ხოლო შედარებით მცირე ნაწილი — იუდეველი. მიუხედავად იმისა, რომ ბერბერების ისლამიზაცია საკმაოდ სწრაფად მოხდა და ერთ საუკუნეზე ნაკლები დასჭირდა, ისინი ეტაპობრივად მუსლიმთა წინააღმდეგ გამოდიოდნენ, მაგალითად, მეცხრე საუკუნეში მათ ფატიმიანთა დინასტიის მხარე დაიჭირეს ჩრდილოეთ აფრიკის დაპყრობისას. იქამდე კი 739–740 წლებში ბერბერები პირველად აჯანყდნენ არაბების წინააღმდეგ და მოკლე დროით გამოეყვნენ კიდეც.

ბერბერული წარმოშობის სამეფოები, მაგალითად ნუმიდია და მავრიტანია ძვ. წ. II საუკუნეში რომის იმპერიის ნაწილი გახდა, მაგრამ სხვები შედარებით გვიან წარმოიქმნენ. არაბები ამ ტერიტორიაზე VII-VIII საუკუნეებში გამოჩნდნენ. სწორედ მათს ჯარში იბრძოდნენ ბერბერები ესპანეთის ასაღებად. ამ პერიოდში იწყება ბერბერების ისლამიზაცია. დასაწყისიდანვე ისლამი იყო ერთგვარი იდეოლოგიური სტიმულის მიმცემი ბერბერების ახალი დინასტიების წარმოშობისათვის. XI და XIII საუკუნეებში ყველაზე დიდმა და ძლიერმა ბერბერულმა დინასტიებმა, ალმორავიდებმა და ალმოჰადებმა დაიპყრეს ისლამური ესპანეთი და ჩრდილოეთ აფრიკის დიდი ნაწილი. ბერბერების მემკვიდრეები, მარინიდები და ზიანიდები ჩრდილოეთ აფრიკის დიდ ტერიტორიაზე XVI საუკუნემდე ბატონოდნენ

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              შვეიცარია

(გერმ. die Schweiz, ფრანგ. la Suisse, იტალ. Svizzera, რეტორომანული la Svizra), ოფიციალურად შვეიცარიის კონფედერაცია (ლათ. Confoederatio Helvetica, გერმ. Schweizerische Eidgenossenschaft, ფრანგ. Confédération suisse, იტალ. Confederazione Svizzera) — ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო დასავლეთ ევროპაში, რომელიც ფედერაციულ რესპუბლიკას წარმოადგენს. დედაქალაქი — ბერნი.

დევიზი : Unus pro omnibus, omnes pro uno (ლათ. ერთი ყველასათვის, და ყველა ერთისთვის), პფიციალური ენებია გერმანული, ფრანგული, იტალიური, რეტორომანული.

იხ. ვიდეო

მთავრობა -საპარლამენტო რესპუბლიკა, მოსახლეოობა - 2011წ-ის შეფასებით - 7 952 600, მშპ - 2011წ-ს შეფასებით $ 339 890 მლრდ. 

ოფიციალური — შვეიცარიის კონფედერაცია. ეროვნული — Schweiz; Schweizerische Eidgenossenschaft (გერმანულად); Suisse; Confederation suisse (ფრანგულად); Confederazione Svizzera (იტალიურად); Confederaziun Svizera (რეტორომანულად). ქვეყნის ინგლისური დასახელება Switzerland მომდინარეობს სიტყვიდან Switzer რომელიც შვეიცარიელების მოძველებული ვარიანტია და გამოიყენებოდა XVI-XIX საუკუნეებში, რომელიც თავის მხრივ ძველგერმანულ სიტყვას Schweitz-ს უკავშირდება (მისი მნიშვნელობაა „ჭაობი“) და ერთ-ერთ იმ კანტონს ეწოდება, რომელიც შვეიცარიის ცენტრალურ ნაწილს წარმოადგენს. ტოპონიმი პირველად 972 წელს ზემო ძველგერმანულ ენაში მოიხსენიება როგორც Suittes რაც ნიშნავს ადგილს რომელიც უნდა დაიწვას და შეესაბამება ტყის მასივს რომელიც გადაიწვა მშენებლობებისთვის. სახელი შემდგომში მთელს კანტონზე განივრცო, ხოლო 1499 წელს შვაბიური ომის შემდეგ სახელი მთელს კონფედერაცია ეწოდა.

ახალი ლათინური სახელწოდება, Confederatio Helvetica, 1848 წელს შვეიცარიის როგორც ფედერალური სახელმწიფოს ჩამოყალიბების შემდეგ წარმოიქმნა, ეს დასახელება ნაპოლეონური ჰელვეციის რესპუბლიკიდან მოდიოდა. დსახელება გამოსახული ფედერალურ სასახლეზე და ოფიციალურ გერბზე გამოიყენებოდა 1902 წლამდე და 1948 წლის შემდეგ. ჰელვეცია ჰელვეტების გალური ტომისგან მომდინარეობს, რომლების შვეიცარიის ზეგანზე რომაულ პერიოდამდე ცხოვრობდნენ. ჰელვეცია შვეიცარიელებისთვის წარმოადგენს ეროვნული პერსონიფიკაციას, ქვეყნის ამჟამინდელი კოდი CH სწორედ მისი ძველი ოფიციალური სახელწოდებიდანაა ნაწარმოები - Confederatio Helvetica.

იხ. ვიდეო შევიცარია თითქმის იდეალური ქვეყანა

მოსახლეობა - 7,4 მლნ (2003), მათ შორის 61,5 % გერმანო-შვეიცარიელები, 17,1 % ფრანკო-შვეიცარიელები, 6,4 % იტალიელები, 3,4 % იტალო-შვეიცარიელები, 2,5 % გერმანელები. სახელმწიფო ენები - გერმანული (65 %), ფრანგული (18 %), იტალიური (12 %) და რეტორომანული (1 %). რელიგია - კათოლიციზმი (50 %), პროტესტანტობა (48 %). დედაქალაქი - ბერნი (123 ათასი). ქალაქები - ციურიხი (348), ჟენევა (179), ბაზელი (163), ლოზანა (117).  

ეკონომიკა - რესურსები - ჰიდროენერგია, საშენი ხე-ტყე, მარილი. ერთობლივი ეროვნული პროდუქტი - 305 მლრდ $. ეროვნული შემოსავალი ერთ სულზე - 40 630 $. ექსპორტი - მანქანათმშენებლობის პროდუქცია, ქიმიკატები, საათები, კვების პროდუქტები, შოკოლადი. ვალუტა - შვეიცარიული ფრანკი (CHF). შვეიცარიის ეკონომიკა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე თავისუფალი ბაზრის ეკონომიკაა. სერვის-სექტორმა მოახდინა მნიშვნელოვანი ეკონომიკური როლი, განსაკუთრებით შვეიცარიის საბანკო ინდუსტრია და ტურიზმი. შვეიცარიის ეკონომიკა პირველ რიგში მსოფლიოში 2014 წლის ინოვაციური ინდექსის და 2017 გლობალური კონკურენტუნარიანობის ანგარიშშია. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მონაცემებით, 2016 წლისთვის შვეიცარია ლიხტენშტეინისა და ლუქსემბურტის შემდეგ მსოფლიოში ყველაზე მდიდარი მესამე ქვეყანაა, ხოლო ნორვეგიასთან ერთად მხოლოდ სამი ქვეყანაა მსოფლიოში, სადაც ერთ სულ მოსახლეზე ეშპ 70,000 აშშ დოლარს შეადგენს.

   

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    ქალი ძველ ეგვიპტეში

ლედის გამოსახულება მენას საფლავში (TT69), ლუქსორი

ძველ ეგვიპტეში ქალს მაღალი თანამდებობა ეკავა იმ პერიოდის სხვა განვითარებულ ცივილიზაციებთან შედარებით - ძველი საბერძნეთისა და რომის იმპერიის ჩათვლით. ამავე დროს, საზოგადოებაში გენდერული პასუხისმგებლობები ეკისრა ქალებსა და მამაკაცებს.

იხ. ვიდეო როგორ ცხოვრობდნენ ძველ ეგვიპტეში ქალები

ეგვიპტელე ქალებს მემკვიდრეობის თანაბარი კანონიერი უფლებები ჰქონდათ მამაკაცებთან, ანდერძი, თავისუფლად გადაადგილდებოდნენ ქვეყანაში ომის გარეშე, შეეძლოთ ხელშეკრულების გაფორმება და მოწმის სტატუსით დასწრება, ჩივილი და აღრიცხავდნენ ბავშვებს საკუთარ სახელებზე. პტოლემეიკის პერიოდში ეგვიპტეში მცხოვრები ბერძენი ქალები, რომლებიც კირიოსის (ძველი ბერძნული κύριος) მფარველ მამაკაცზე იყვნენ დამოკიდებული, ეგვიპტელი ქალების თავისუფლებას და დამოუკიდებლობას შურდათ.

                                                                               Nb.t-pr

სახლის დისახლისი იეროგლიფზე
იშვიათად, მაგრამ ქალები სღწევდნენ მაღალ თანამდებობებს ადმინისტრაციულ მენეჯმენტში, ძალაუფლების სტრუქტურებში, გახდნენ მწიგნობრები. ასეთი ექსკლუზიურობა ასოცირდება ქალის მიერ საზოგადოების მიერ მინიჭებულ მთავარ პასუხისმგებლობებთან - დედობა, ეკონომიკის მართვა.

ქალმა ძველ ეგვიპტეში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მემკვიდრეობის სისტემაში, რადგან მიწის საკუთრება ქალის ხაზით გადიოდა. ეს იმის გამო მოხდა, რომ დედობის ფაქტი უფრო ნათელია, ვიდრე მამობა. ქმარს შეეძლო მიწა გამოეყენებინა, სანამ ცოლი ცოცხალი იყო, მაგრამ მისი გარდაცვალების შემდეგ ქალიშვილმა მემკვიდრეობით მიიღო ყველაფერი. ამიტომ, ტახტის ნებისმიერ მემკვიდრესთან ქორწინებამ ფარაონს ქვეყნის მართვის უფლება მისცა. ცოლის ასაკს ამ შემთხვევაში ხშირად მნიშვნელობა არ ჰქონდა - მოხდა ისე, რომ მოხუცი მოხუცი ქალიც და ახალშობილიც გახდნენ ცოლი. ხშირად, კონკურენტების მოსაშორებლად, ფარაონი ტახტზე ყველა მემკვიდრე ცოლად მიჰყავდა. მაგალითად, რამზეს II- მ იქორწინა დედოფალ ისიტნოფრიტზე, ხოლო შემდგომში, ტახტის დაკარგვის მიზნით, შეირთო ქალიშვილი ბენტ-ანატ

იხ. ვიდეო

ღალატი - ვესტკარის პაპირუსი საუბრობს ქალზე, რომელიც ღალატისთვის ცოცხლად დაწვეს. გასტონ მასპეროს კოლექცია Contes populaires (პოპულარული ზღაპრები) შეიცავს უძველეს ლეგენდას ფერმერ ბიტუს შესახებ, რომელსაც აცდუნებდა მისი ძმის ცოლი ანოპა. მზაკვრული ქალი ქმარს ხრიკებს, რომ ბიტუსთან ურთიერთობა ჰქონდეს. მხოლოდ მისი ძმის ანოპუს მკვლელობის შემდეგ ცხადდება მისი ღალატი ცოლის მოტყუება და ის ძაღლებს მიუგდებს .

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                   გალილეო გალილეი

 (დ. 15 თებერვალი, 1564, პიზა — გ. 8 იანვარი, 1642, არჩეტრი, ფლორენციის მახლობლად) — იტალიელი ფიზიკოსი, ასტრონომი და ფილოსოფოსი, სამეცნიერო რევოლუციის ერთ-ერთი სულისჩამდგმელი, პოეტი, ფილოლოგი და კრიტიკოსი.

მის მიღწევათა შორისაა ტელესკოპის გაუმჯობესება, რიგი ასტრონომიული დაკვირვებებისა, ნიუტონის პირველი და მეორე კანონები. მას ხშირად თანამედროვე ასტრონომიის მამად მოიხსენიებენ, ისევე როგორც თანამედროვე ფიზიკისა და მეცნიერების მამად. მისი ექსპერიმენტალური ნაშრომები ფართოდ აღიარებულია, ფრენსის ბეკონის შრომებთან ერთად, თანამედროვე მეცნიერული მეთოდის ფუძემდებლად. გალილეოს კარიერა თან ხვდება იოჰანეს კეპლერისას.

გალილეოს ნამუშევრები მნიშვნელოვანი გადახვევა იყო არისტოტელეს ნააზრევისგან. ამასთან ერთად მისი კონფლიქტი კათოლიკურ ეკლესიასთან განიხილება როგორც მნიშვნელოვანი ადრეული მაგალითი ავტორიტეტთან კონფლიქტისა და აზროვნების თავისუფლებისა, განსაკუთრებით მეცნიერების დარგში, დასავლურ საზოგადოებაში.

იხ. ვიდეო

გალილეო მიჩნეულია არა მხოლოდ ექსპერიმენტული, არამედ - დიდწილად - თეორიული ფიზიკის ფუძემდებლად. თავისი სამეცნიერო მეთოდით, მან განზრახ დააკავშირა გააზრებული ექსპერიმენტი მის რაციონალურ გაგებასთან და განზოგადებასთან და პირადად მოიყვანა ასეთი კვლევის შთამბეჭდავი მაგალითები ზოგჯერ, სამეცნიერო მონაცემების არარსებობის გამო, გალილეო ცდებოდა (მაგალითად, პლანეტური ორბიტების ფორმის, კომეტების ხასიათის ან ტალღების მიზეზების შესახებ შეკითხვებში), მაგრამ უმეტეს შემთხვევებში, მისი მეთოდი მიზანი. კეპლერმა, რომელსაც გალილეოზე უფრო სრულყოფილი და ზუსტი მონაცემები ჰქონდა, სწორი დასკვნები გამოიტანა, როდესაც გალილეო შეცდა.

იხ. ვიდეო ყველა დროის გენია

ალილეომ გამოიგონა: ჰიდროსტატიკური ბალანსი მყარი მასალების კონკრეტული სიმძიმის დასადგენად. გალილეომ მათი მშენებლობა აღწერა ტრაქტატში La bilancetta (1586). პირველი თერმომეტრი, ჯერ კიდევ მასშტაბის გარეშე (1592). ნახატების ბიზნესში გამოყენებული პროპორციული კომპასი (1606) . მიკროსკოპი, უხარისხო (1612); მისი დახმარებით გალილეომ შეისწავლა მწერები

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          ირმის ნახტომი

გალაქტიკის ბირთვი ინფრაწითელი გამოსახულებაში

, აგრეთვე ცნობილი როგორც რძიანი გზა, ხარის ნავალი, იერუსალიმის გზა, დათვისფეხა, ცის-იკანკლედი, დევის ნამუხლარი (ლათ. Via Lactea; ბერძ. Γαλαξίας გალაქსიას — „რძიანი გზა“) არის გალაქტიკა, გიგანტური ვარსკვლავური სისტემა, რომელშიც ჩვენი მზის სისტემა, ასევე ყველა შეუიარაღებელი თვალით ხილული ვარსკვლავი, პლანეტა და ციური სხეული მდებარეობს; დაკვირვებადი სამყაროს მილიარდობით გალაქტიკიდან ერთ-ერთი.

გალაქტიკა შედგება ელიფსური ფორმის ცენტრისგან, რომელიც გარშემორტყმულია გაზისა და კოსმიური მტვრის დისკით, ხოლო ვარსკვლავები ქმნიან ოთხ მკაფიო სპირალისებურ მკლავს. ირმის ნახტომის დიამეტრი დაახლოებით 30 ათასი პარსეკია (100 000 სინათლის წელი) და მისი სისქე კი დაახლოებით 1000 სინათლის წელიწადია. გალაქტიკა შეიცავს სულ მცირე 200 მილიარდ ვარსკვლავს (თანამედროვე შეფასება მერყეობს 200-დან 400 მილიარდ ვარსკვლავამდე). 2009 წლის იანვარის მონაცემებით გალაქტიკის მასა არის მზის მასის 3×10¹², ანუ 6×10⁴² კგ. მისი ძირითადი მასა მოდის არა ვარსკვლავებისა და ვარსკვლავთშორისი აირის, არამედ უჩინარი შავი მატერიის ჰალოზე. ყველაზე ცნობილი ასაკიანი ვარსკლავების ასაკია -  13,2მლრდ. წ.,  

იხ. ვიდეო

ასტრონომებმა გაზომეს მოძრზოაბ 30- ათასზე მეტი ვარკლავების მოძრაობის სიცქარე ჩვენს გალაქტიკაში აღმოჩინეს, რომ 10მლრდ წ-ის წინ ჩვენი გალაქტიკა შეეჯეხა კრაკენ გალაქტიკას შედეგ კი რმის ნახტომი გაერთიანდა დიდი გაიაენცელადესთან. რამაც გამოიწვია სქელი დისკის ჩამოყალიბებას და მას გაბერილის ფორმა მიეცა.

ირმის ნახტომი მშვილდოსნის თანავარსკვლავედისკენ (გალაქტიკური ცენტრის ჩათვლით), როგორც ჩანს, ბნელი ადგილიდან, რომელსაც აქვს მცირე სინათლის დაბინძურება (შავი კლდის უდაბნო, ნევადა), ქვედა ობიექტის ნათელი ობიექტი არის იუპიტერი, ანტარესის ზემოთ.

გალაქტიკის ცენტრი არის ამოზნექილი და სიგანეში დაახლოებით 8 ათასი პასეკია. მის ცენტრში მდებარეობს ზემასიური შავი ხვრელი (მშვილდოსანი A*), რომლის გარშემო ბრუნავს საშუალო მასის შავი ხვრელი. მათი ერთობლივი გრავიატაცია აიძულებს მათ გარშემო მყოფ ვარსკვლავებს იბრუნონ უჩვეულო ტრაექტორიაზე.

გალაქტიკის ჰალოს აქვს სფეროსებური ფორმა დაახლოებით 5-10 ათასი სინათლის წელიწადის დიამეტრით და მისი ტემპერატურა დაახლოებით 5×10⁵ კელვინია.

                                                                       

ვარსკვლავების 3 ‑ D რუკა მზის სამეზობლოში.

ვასრკლავთა რაოდება გალაქტიკაში თანამედროევე შეფასებით შეადგენს 200 - დან 400 მილრდს. მათ უმეტესობა განლაგებულია ბრტყელ  დისკზე. ირმის ნახტომი ასევე შეიცავს 25-დან 100მლრდ-მდე ყავისფერ ჯუჯას.