ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                     რობერტ ოპენჰაიმერი   

 (ინგლ. Julius Robert Oppenheimer; დ. 22 აპრილი, 1904 — გ. 18 თებერვალი, 1967) — ამერიკელი ფიზიკოს-თეორეტიკოსი. ატომური ბომბის შექმნის ხელმძღვანელი 1943-1945 წლებში. სწავლობდა ჰარვარდის, კემბრიჯისა და გეტინგენის უნივერსიტეტებში. 1928-1929 წლებში მუშაობდა ლეიდენსა და ციურიხში. 1929 წლიდან კალიფორნიის უნივერსიტეტისა და კალიფორნიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის პროფესორი. 1947 წლიდან პრინსტონის პერსპექტიულ გამოკვლევათა ინსტიტუტის დირექტორი. მაქს ბორნთან ერთად დაამუშავა ორატომიანი მოლეკულების აღნაგობის თეორია (1927), დაადგინა y-სხივებით ელექტრონ-პოზიტრონის წყვილთა წარმოქმნის მექანიზმი (1933) და სხვა. 1941 წლიდან აშშ-ის ეროვნული მეცნიერებათა აკადემიის წევრი. 1939-1945 წლებში ხელმძღვანელობდა ატომური ბომბის შექმნასთან დაკავშირებულ სამუშაოებს. 1943-1945 წლებში იყო ლოს-ალამოსის ლაბორატორიის დირექტორი, ხოლო 1947-1953 წლებში აშშ-ის ატომური ენერგიის კომისიის გენერალური საკონსულტაციო კომიტეტის თავმჯდომარე. რობერტ ოპენჰაიმერი ფართო არის ცნობილი როგორც მანჰეტენის პროექტის სამეცნიერო ხელმძღვანელი, რომლის ფარგლებში მეორე მსოფლიო ომის წლებში მუშავდებოდა ბირთვული იარაღის პირველი ნიმუშები, რის გამოც მას ხშირად მოიხსენიებენ როგორც „ატომური ბომბის მამად“. ატომური ბომბი პირველად გამოსცადეს ნიუ-მექსიკოში 1945 წლის ივლისში.

აგრეთვე გახდა ახლადწარმოქმნილი აშშ-ის ატომური ენერგიის კომისიის მთავარი მრჩეველი და თავისი მდგომარეობის გამოყენებით მხარს უჭერდა საერთაშორისო კონტროლს ბირთვულ ენერგიაზე ატომური იარაღის გამოყენებისა და ბირთვული რბოლის თავიდან აცილების მიზნით. ოპენჰაიმერის ომის საწინააღმდეგო პოზიციამ რიგი პოლიტიკური მოღვაწის რისხვა გამოიწვია წითელი საფრთხის მეორე ტალღის დროს. შედეგად, 1954 წელს მომხდარი ფართოდ ცნობილი პოლიტიზირებული შემთხვევის გამო მას საიდუმლო სამსახურში მუშაობის უფლება ჩამოერთვა. ოპენჰაიმერი აგრძელებდა ლექციების კითხვას, წერდა ნაშრომებს და მუშაობდა ფიზიკის დარგში. 10 წლის შემდეგ ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა ჯონ კენედიმ მეცნიერი პოლიტიკური რეაბილიტაციის ნიშნად დააჯილდოვა ენრიკო ფერმის პრემიით; ოპენჰაიმერს ჯილდო გადაეცა კენედის გარდაცვალების შემდეგ, პრეზიდენტ ლინდონ ჯონსონის მიერ.

ოპენჰაიმერის მნიშვნელოვანი მიღწევები ფიზიკის დარგში არის: ბორნი-ოპენჰაიმერის მიახლოება მოლეკულური ტალღური ფუნქციებისათვის, ელექტრონებისა და პოზიტრონების თეორიებზე მუშაობა, ოპენჰაიმერი-ფილიპსის პროცესი ბირთვულ სინთეზში და კვანტური ტუნელირების პირველი წინასწარმეტყველება. თავის მოწაფეებთან ერთად მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ნეიტრონული ვარსკვლავისა და შავი ხვრელის თანამედროვე თეორიის საკითხების შესწავლაში და აგრეთვე კვანტური მექანიკის, ველის კვანტური თეორიისა და კოსმოსური სხივების ფიზიკის ცალკეული პრობლემების გადაჭრაში. რობერტ ოპენჰაიმერი იყო მეცნიერების მასწავლებელი და პროპაგანდისტი, აშშ-ის თეორიული ფიზიკის სკოლის დამაარსებელ-მამამთავარი, რომელმაც მსოფლიო აღიარება მოიპოვა XX საუკუნის 30-იან წლებში.

როდესაც 1945 წელს ნიუ-მექსიკოს შტატში პირველად გამოცდილი ატომური ბომბის შემდეგ ოპენჰაიმერი იხსენებდა:

„ბომბის აფეთქების დროს გამახსენდა სიტყვები ბჰაგავადგიტადან (სანსკრ. भगवद्गीता bhagavadgītā „ღვთის ნამღერი“, ასევე ცნობილია როგორც გიტა) მე სიკვდილი ვარ, ქვეყნიერების დამანგრეველი.“

იხ. ვიდეო ავტობიოგრფაიული ფილმი

ჯულიუს რობერტ ოპენჰაიმერი დაიბადა ნიუ-იორკში 1904 წლის 22 აპრილს ებრაელის ოჯახში. მამამისი, ქსოვილების შეძლებული იმპორტიორი ჯულიუს სელიგმენ ოპენჰაიმერი აშშ-ში იმიგრირებული იყო გერმანიის ქალაქ ჰანაუდან 1888 წელს. დედამისი ელა ფრიდმანი იყო მხატვარი, რომელიც აგრეთვე იყო იმიგრირებული აშშ-ში გერმანიიდან 1840-იან წლებში. რობერტს ჰყავდა უმცროსი ძმა ფრენკი, რომელიც აგრეთვე ფიზიკოსი გახდა.

1912 წელს ოპენჰაიმერი საცხოვრებლად მანჰეტენზე გადავიდა, სადაც დაბინავდა რივერსაიდ-დრაივზე. ეს რაიონი ცნობილია თავისი მდიდრული ცალკე სახლებითა და ტაუნჰაუსებით. ოჯახის სურათების კოლექცია შეიცავდა პაბლო პიკასოსა და ედუარ ვიუიარის ორიგინალურ ტილოებსა და ასე თუ ისე ვინსენტ ვან გოგის 3 ორიგინალურ ტილოს.

ოპენჰაიმერი გარკვეული დროით სწავლობდა ალკუინის მოსამზადებელ სკოლაში, შემდეგ 1911 წელს სწავლა განაგრძო საზოგადოების ეთიკური კულტურის სკოლაში, რომელიც ფელიქს ადლერმა, მოსწავლეთათვის აღზრდა-განათლების წასახალისებლად დააარსა. პროპაგანდას უწევდა ეთიკური კულტურის მოძრაობას, რომლის ლოზუნგი იყო „Deed before Creed“. ოპენჰაიმერის მამა მრავალი წლის განმავლობაში ამ საზოგადოების წევრი იყო და 1907-1915 წლებში შედიოდა მზრუნველთა საბჭოში.

რობერტ ოპენჰაიმერი მრავალმხრივი მეცნიერი იყო, დაინტერესებული იყო ინგლისური და ფრანგული ლიტერატურითა და განსაკუთრებით მინერალოგიით.1 წელიწადში მესამე და მეოთხე კლასის პროგრამა დაამთავრა, ხოლო ნახევაწელიწადში მერვე კლასი და ასე გადავიდა მეცხრე კლასში. ბოლო კლასში ქიმიით დაინტერესდა. ჰარვარდის კოლეჯში ერთი წლის შემდეგ, 18 წლისამ ჩააბარა, რადგან წყლულოვანი კოლიტის შეტევა გადაიტანა. სამკურნალოდ იგი ნიუ-მექსიკოში გაემგზავრა, სადაც მოიხიბლა იქაური ბუნებითა და საცხენოსნო სპორტით.

მაპროფილებელ დისციპლინებთან ერთად სტუდენტებს ევალებოდათ ისტორიის, ლიტერატურის, ფილოსოფიის ან მათემატიკის შესწავლა. ოპენჰაიმერმა მოახდინა თავისი „გვიანდელი სტარტის“ კომპენსირება, იღებდა რა სემესტრში 6 კურსს და ჩაირიცხა ფი ბეტა კაპის სტუდენტთა საპატიო საზოგადოებაში. პირველ კურსზე ოპენჰაიმერს საშუალება მიეცა დამოუკიდებელი შესწავლის საფუძველზე სამაგისტრო პროგრამის გავლა ფიზიკაში; შესაბამისად, იგი გათავისუფლდა საწყისი საგნებისაგან და ხელი მოჰკიდა მაღალი სირთულის კურსების შესწავლას. თერმოდინამიკაში მოსმენილი კურსის შემდეგ, რომელსაც პერსი უილიამს ბრიჯმენი კითხულობდა ოპენჰაიმერი გაიტაცა ექსპერიმენტულმა ფიზიკამ. უნივერსიტეტი მან 3 წელიწადში წარჩინებით დაამთავრა

პენჰაიმერის მეცნიერული შრომები მიეძღვნა თეორიულ ასტროფიზიკას, მჭიდროდ დაკავშირებულს ფარდობითობის ზოგად და ატომური ბირთვის თეორიებთან, ბირთვულ ფიზიკასთან, თეორიულ სპექტროსკოპიასთან, ველის კვანტურ თეორიასთან, მათ შორის კვანტურ ელექტროდინამიკასთან. მის ყურადღებას იპყრობდა აგრეთვე რელატივისტური კვანტური მექანიკის ფორმალური მათემატიკა, თუმცა მას ეჭვი ეპარებოდა მის სისწორეში. მის ნაშრომებში ნაწინასწარმეტყველები იყო ზოგიერთი გვიანდელი აღმოჩენა, მათ შორის ნეიტრონის, მეზონისა და ნეიტრონული ვარსკვლავების აღმოჩენა.

გეტინგენში ყოფნისას ოპენჰაიმერმა გამოაქვეყნა მრავალი სამეცნიერო სტატია, მათ შორის ბევრი ნაშრომი ახლახან შემუშავებული კვანტური მექანიკის შესახებ. ბორნთან თანაავტორობით გამოაქვეყნა ცნობილი სტატია „მოლეკულების კვანტური მოძრაობის შესახებ“, რომელიც შეიცავს ეგრეთ წოდებულ ბორნ—ოპენჰაიმერის მიახლოებას, რომელიც იძლევა შესაძლებლობას გაიყოს ბირთვული და ელექტრონული მოძრაობა მოლეკულების კვანტურმექანიკური აღწერის ფარგლებში. ეს ნაშრომი რჩება ოპენჰაიმერის ყველაზე ციტირებად სტატიად.

ალბერტ აინშტაინი ოპენჰაიმერთან ერთად

1920-იანი წლების ბოლოს მისი მთავარი ინტერესი მიმართული იყო სპექტრის თეორიის მიმართ, რომლის ფარგლებში მან შეიმუშავა მეთოდი, რომელიც იძლევა კვანტური გადასვლების ალბათობის გამოთვლის შესაძლებლობას. გეტინგენში, თავის დისერტაციაში მან გამოიანგარიშა ფოტოელექტრული ეფექტის პარამეტრები და ელექტრონული გარსის ელექტრონებისთვის შთანთქმის ზდაპირზე მიიღო შთანთქმის კოეფიციენტი. მისი გათვლები სწორი აღმოჩნდა სპექტრის შთანთქმის რენტგენული გაზომვებისთვის, თუმცა ვერ უთანხმდებოდა მზეზე არსებულ წყალბადის გაუმჭვირვალობის კოეფიციენტს. შემდეგ წლებში აღმოჩნდა, რომ მზე დიდწილად შედგება წყალბადისაგან (და არა მძიმე ელემენტებისაგან, როგორც ეს ადრე მიაჩნდათ) და, რომ ახალგაზრდა მეცნიერის გამოთვლები სინამდვილეში იყო სწორი. 1928 წელს ოპენჰაიმერმა დაწერა ნაშრომი, სადაც კვანტური ტუნელირების ახალი ეფექტის მეშვეობით ახსნილი იყო ავტოიონიზაციის მოვლენა და აგრეთვე დაწერა რამდენიმე სტატია ატომური შეჯახებების თეორიის შესახებ. 1931 წელს პაულ ერენფესტთან ერთად მან დაამტკიცა თეორემა, რომლის თანახმად, ბირთვები, რომლებიც შედგება ფერმიონის კენტი რიცხვებისაგან უნდა ექვემდებარებოდეს ფერმი—დირაკის სტატისტიკას, ხოლო ლუწის შემთხვევაში ბოზე—აინშტაინის სტატისტიკას. ეს მტკიცება ცნობილია როგორც ერენფესტ—ოპენჰაიმერის თეორემა, რომელმაც შესაძლებლობა მისცა ეჩვენებინა ატომური ბირთვის აგებულების პროტონ-ელექტრონული ჰიპოთეზის ნაკლოვანება.

ოპენჰაიმერმა არსებითი წვლილი შეიტანა კოსმოსური გამოსხივების თეორიასა და სხვა მაღალენერგეტიკული მოვლენების საკითხებში, ხოლო მათი აღწერისათვის იმ დროს არსებული კვანტური ელექტროდინამიკის ფორმალიზმს იყენებდა, რომელიც შემუშავებული იყო პოლ დირაკის, ვერნერ ჰაიზენბერგისა და ვოლფგაგ პაულის პიონერულ შრომებში. მან უჩვენა, რომ ამ თეორიის ფარგლებში პერტურბაციის თეორიის მეორე რიგში შეიმჩნევა ინტეგრალების კვადრატიკული უთანხმოება, რომელიც ელექტრონის საკუთარ ენერგიას შეესაბამება. ეს სირთულე მხოლოდ 1940-იანი წლების ბოლოს იქნა დაძლეული, როდესაც განვითარდა ნორმირების პროცედურა.1931 წელს ოპენჰაიმერმა თავის სტუდენტთან ჰარვი ჰოლთან თანაავტორობით დაწერა სტატია „ფოტოელექტრული ეფექტის რელატივისტური თეორია“, რომელშიც ემპირიულ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით მათ ეჭვქვეშ დააყენეს დირაკის განტოლება. მოგვიანებით ოპენჰაიმერის ერთ-ერთმა ასპირანტმა უილის ლემბმა დაამტკიცა, რომ ამ ენერგიის დონეების სხვაობას, რომელმაც მიიღო სახელწოდება ლემბის წანაცვლება, ნამდვილად აქვს ადგილი, რისთვისაც მიიღო ნობელის პრემია ფიზიკის დარგში 1955 წელს.

1930 წელს ოპენჰაიმერმა დაწერა სტატია, რომელშიც, არსებითად, ნაწინასწარმეტყველებია პოზიტრონის არსებობა. ეს იდეა დაფუძნებული იყო პოლ დირაკის 1928 წლის ნაშრომზე, რომელშიც ნაწინასწარმეტყველებია, რომ ელექტრონებს შესაძლებელია ჰქონდეთ დადებითი მუხტი, თუმცა ამასთან ერთად, უარყოფითი ენერგიაც. ზეემენის ეფექტის ასახსნელად ამ სტატიაში მიღებული იქნა ეგრეთ წოდებული დირაკის განტოლება, რომელიც აერთიანებს კვანტურ მექანიკას, ფარდობითობის სპეციალურ თეორიასა და იმ დროს არსებულ ახალ გაგებას ელექტრონის სპინის შესახებ.

ოპენჰაიმერი, რომელიც სარგებლობდა, სანდო ექსპერიმენტული მტკიცებულებებით, უარყოფდა დირაკის თავდაპირველ წინადადებას იმის შესახებ, რომ დადებითად დამუხტული ელექტრონები შესაძლოა ყოფილიყვნენ პროტონები. სიმეტრიის გათვალისწინებით, იგი ამტკიცებდა, რომ ამ ნაწილაკებს უნდა ჰქონოდათ იგივე მასა, რაც ელექტრონებს, იმ დროს როდესაც პროტონები გაცილებით უფრო მძიმეა. გარდა ამისა, ამ გათვლების შესაბამისად, თუკი დადებითად დამუხტული ელექტრონები იქნებოდნენ პროტონები, ნივთიერებას დროის ძალიან მცირე მონაკვეთში უნდა განეცადა ანიჰილირება. ოპენჰაიმერის, ჰერმან ვაილისა და იგორ ტამის არგუმენტებმა დირაკს უარი ათქმევინა დადებითი ელექტრონებისა და პოზიტრონების გაიგივებისაგან და ახალი ნაწილაკის არსებობას პოსტულირება გაუწია, რომელსაც ანტიელექტრონი უწოდა. 1932 წელს ეს ნაწილაკი, რომელსაც ჩვეულებრივ, პოზიტრონს უწოდებდნენ, იქნა აღმოჩენილი კოსმოსური სხივების ნაკადში კარლ დეივიდ ანდერსონის მიერ, რომელმაც ამ აღმოჩენისათვის ნობელის პრემია მიიღო ფიზიკის დარგში 1936 წელს.

1934 წელს ოპენჰაიმერმა უენდელ ფერისთან ერთად განაზოგადა დირაკის ელექტრონის თეორია და მასში პოზიტრონები ჩართო და მიიღო ვაკუუმის პოლარიზების ეფექტი. ოპენჰაიმერი თავის პირველ ასპირანტთან მელბა ფილიპსთან ერთად მუშაობდა დეიტრონული დაბომბვით განცდილი ელემენტების ხელოვნური რადიოაქტივობის გაანგარიშებაზე. ატომების ბირთვის დეიტრონებით დასხივებისას ერნესტ ლოურენსმა და ედვინ მაკმილანმა აღმოაჩინეს, რომ შედეგები ახლოს დგას გიორგი გამოვის ვარაუდებთან, მაგრამ ექსპერიმენტისას ჩართული იყო უფრო მაღალი ენერგიის ახალი მასიური ბირთვები და ნაწილაკები და შედეგმა გაწყვიტა კავშირი თეორიასთან. 1935 წელს ამ შედეგების ასახსნელად ოპენჰაიმერმა და ფილიპსმა შეიმუშავეს ახალი თეორია, რომელმაც მიიღო ოპენჰაიმერ-ფილიპსის პროცესის სახელწოდება, რომელიც დღესაც გამოიყენება.

1930-იანი წლების ბოლოს ოპენჰაიმერი დაინტერესდა ასტროფიზიკით, რაც გამოიხატა მის მიერ დაწერილ რიგ სტატიაში. ამ მხრივ, თავისი პირველი სტატია გამოაქვეყნა რობერტ სერბერთან ერთად 1938 წელს, სადაც თეთრ ჯუჯებს იკვლევდა. შემდეგ, ჯორჯ ვოლკოვთან ერთად გამოაქვეყნა მორიგი სტატია, სადაც მეცნიერებმა უჩვენეს ვარსკვლავების მასის ზღვარი, რომელსაც დღეს ტოლმენ—ოპენჰაიმერ—ვოლკოვის ზღვარი ეწოდება. 1939 წელს ოპენჰაიმერი თავის მოწაფესთან ჰარტლენდ სნაიდერთან ერთად დაწერა სტატია „უსაზღვრო გრავიტაციული კუმშვის შესახებ“, რომელშიც ნაწინასწარმეტყველები იყო იმ ობოექტების არსებობა, რომელთაც დღეს შავ ხვრელებს უწოდებენ. ოპენჰაიმერის შრომებდა ხელი შეუწყო ასტროფიზიკული კვლევების განახლებას აშშ-ში 1950-იან წლებში.

ოპენჰაიმერის ნაშრომები გასაგებად რთული იყო. ფიზიკური პრინციპების დემონსტრაციისთვის მას უყვარდა ელეგანტური, თუმცა უკიდურესად რთული მათემატიკური ხერხების გამოყენება, რის გამოც დაშვებული მათემატიკური შეცდომებისთვის მას ხშირად აკრიტიკებდნენ. „მისი ფიზიკა იყო კარგი, — იძახდა მისი მოწაფე სნაიდერი, — თუმცა არითმეტიკა საშინელი“.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             სელენი

                                           

შავი, რუხი და წითელი სელენი ალოტროპები

ლენი (სელენიუმი)

34 Se

78,96

[Ar] 3d10 4s2 4p4

სელენი ან სელენიუმი — დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის მე-4 პერიოდის მე-16 ჯგუფის (ძველი კლასიფიკაციით VI ჯგუფის), მთავარი ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტი, რომლის ატომური ნომერია 34, აღინიშნება სიმბოლოთი Se (ლათ. Selenium), შავი ფერის მყიფე გარდატეხვაზე ბზინვარე არალითონი (მდგრადი ალოტროპიული ფორმა, არამდგრადი ფორმა — კინოვალ-წითელი ფერის).

ელემენტი აღმოჩენილია იენს იაკობ ბერცელიუსის მიერ 1817 წ.

შემორჩა თვითონ ბერცელიუსის მონათხრობი იმის შესახებ, თუ როგორ მოხდა ეს აღმოჩენა:

მე გოტლიბ განთან ერთად ვიკვლევდი მეთოდს, რომელსაც გამოიყენებენ გოგირდმჟავის წარმოებისათვის გრიპსხოლმში. ჩვენ აღმოვაჩინეთ გოგირდმჟავაში ნალექი, ნაწილობრივ წითელი, ნაწილობრივ ღია-ყავისფერი. ეს ნალექი, გასინჯული სარჩილავი მილით, გამოსცემდა სუსტ სუნს. ჰენრიხ მარტინ კლაპროტის თანახმად, ასეთი სუნი მიანიშნებს ტელურის არსებობაზე. განმა შეამჩნია, რომ ფალუნის საბადოში, სადაც გროვდებოდა გოგირდი, ამ მჟავის წარმოებისათვის იყო მსგავსი სუნი, რაც მიუთითებდა ტელურზე. ცნობისმოყვარეობამ, გამოწვეული იმედით, რომ აღმოგვეჩინა ახალი იშვიათი ლითონი ამ ნალექში, მაიძულა გამოგვეკვლია ნალექი. და მიზნად დავისახეთ გამოგვეყო ტელური, თუმცა მე ვერ შევძელი ვერავითარი ტელურის გამოყოფა. მაშინ მე შევაგროვე რაც კი წარმოიქმნებოდა გოგირდმჟავის მიღებისას, ფალუნის გოგირდის წვის გზით რამდენიმე თვის განმავლობაში, და დიდი რაოდენობით აღებულ ნალექზე ჩავატარე კვლევა. მე აღმოვაჩინე რომ მასა (ანუ ნალექი) შეიცავდა აქამდე უცნობ რაღაც ლითონს, რომელიც ძალიან წააგავდა თავისი თვისებებით ტელურს. ამ ანალოგიის შესაბამისად, მე ამ სხეულს უწოდე სელენი (Selenium) ბერძნული σελήνη (მთვარე), რადგანაც, ტელური შერქმეულია სახელისაგან Tellus — ჩვენი პლანეტები

იხ. ვიდეო

 

სახელწოდება მოდის ბერძ. σελήνη — მთვარედან. ელემენტზე ეს სახელი დარქმეულია იმიტომ რომ ბუნებაში ის წარმოადგენს მსგავსი თვისებების ლითონის ტელურის თანამგზავრს (რომელზეც შერქმეულა ეს სახელი დედამიწის პატივსაცემად).

                                                                   

ნატურალური სელენი

სელენის შემცველობა დედამიწის ქერქში მიახლოებით 500 მგრ/ტ. სელენის გეოქიმიის ძირითადი თვისებები დედამიწის ქერქში განისაზღვრება მისი იონების რადიუსის სიახლოვით გოგირდის იონების რადიუსთან. სელენი წარმოქმნის 37 მინერალს, რომელთა შორის, უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია აშავალიტი FeSe, კლაუსტალიტი PbSe, ტიმანიტი HgSe, გუანახუატიტი Bi₂(Se, S)₃, ხასტიტი CoSe₂, პლატინიტი PbBi₂(S, Se)₃, რომლებიც ასოცირდებიან სხვადასხვა სულფიდებთან, ზოგჯერ კასიტერიტთან. იშვიათად გვხვდება თვითნაბადი სელენიც. მთავარი სამრეწველო მნიშვნელობა სელენზე აქვს სულფიდურ საბადოებს. სელენის შემცველობა სულფიდებში მერყეობს 7-დან 110 გ/ტ. სელენის კონცენტრაცია ზღვის წყალში არის 4×10⁻⁴ მგ/ლ.

სელენის მნიშვნელოვან რაოდენობას იღებენ სპილენძ-ელექტროლიტური წარმოების წიდისაგან, სადაც სელენი იმყოფება ვერცხლის სელენიდის სახით. გამოიყენებენ მიღების რამდენიმე მეთოდს: SeO₂ ჟანგვითი მოწვის მეთოდი სუბლიმაციით; წიდის გახურებით კონცენტრირებულ გოგირდმჟავასთან ერთად, სელენის ნაერთების ჟანგვა SeO₂-მდე მისი შემდგომი სუბლიმაციით; ჟანგვითი ცხობა სოდასთან ერთად, მიღებული სელენის ნაერთების ნარევის კონვერსია Se(IV)-ის ნაერთებამდე და მათი აღდგენა ელემენტარულ სელენამდე SO₂-ის ქმედებით.

მყარ სელენს გააჩნია რამდენიმე ალოტროპიული სახესხვაობა. ყველაზე მდგრად მოდიფიკაციას წარმოადგენს რუხი სელენი. წითელი სელენი წარმოადგენს შედარებით ნაკლებად მდგრად ამორულ მოდიფიკაციას.

რუხი სელენის გახურებისას იქმნება რუხი შენადნობი, ხოლო შემდგომი გახურებისას ორთქლდება ყავისფერი ორთქლის წარმოქმნით. ორთქლის მკვეთრი გაცივებისას სელენი კონდენსირდება წითელი ალოტროპიული მოდიფიკაციის სახით.

სელენი — არის გოგირდის ანალოგი და ავლენს შემდეგ დაჟანგვის ხარისხს −2 (H₂Se), +4 (SeO₂) და +6 (H₂SeO₄). თუმცა, გოგირდისაგან განსხვავებით, სელენის ნაერთები დაჟანგვის ხარისხით +6 — ძლიერი მჟანგავები არიან, ხოლო სელენ (-2)-ის ნაერთები — უფრო ძლიერი აღმდგენებია, ვიდრე გოგირდის შესაბამისი ნაერთები.

მარტივი ნივთიერება — სელენი გაცილებით ნაკლებად აქტიურია ქიმიურად, ვიდრე გოგირდი. გოგირდთან განსხვავებით, სელენს არ შეუძლია ჰაერზე დამოუკიდებლად წვა. სელენის დაჟანგვა ხერხდება მხოლოდ დამატებითი გახურებისას, რომლის დროსაც ის ნელა იწვის ლურჯი ალით, და გარდაიქმნება SeO₂ ორჟანგად. ტუტე ლითონებთან სელენი რეაგირებს მეტად აქტიურად მხოლოდ გამდნარ მდგომარეობაში.

SO₂-საგან განსხვავებით, SeO₂ — არა აირია, არამედ კრისტალური ნივთიერება, რომელიც კარგად იხსნება წყალში. სელენიან მჟავის მიღება (SeO₂ + H₂O → H₂SeO₃) არ არის რთული ისევე როგორც გოგირდოვანი მჟავისა. ხოლო მასზე ძლიერი დამჟანგავის ზემოქმედებით (მაგალითად, HClO₃), მიიღებენ სელენმჟავას H₂SeO₄, თითქმის ისეთივე ძლიერს, როგორიც გოგირდმჟავაა.

• სელენის მოპოვების და გამოყენების ტექნოლოგიის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მიმართულებას წარმოადგენს ნახევარგამტარების თვისებები როგორც თვითონ სელენისა ისე მისი მრავალრიცხოვანი ნაერთები (სელენიდები), მათი შენადნობები სხვა ელემენტებთან, სადაც სელენი თამაშობს გადამწყვეტ როლს. სელენის ეს როლი თანდათან იზრდება, იზრდება მოთხოვნა და ფასებიც მასზე (ამის გამო არის ამ ელემენტის დეფიციტი).

ნახევარგამტარების თანამედროვე ტექნოლოგიებში გამოიყენება ბევრი ელემენტის სელენიდები, მაგალითად კალას, ტყვიის, ბისმუტის, სტიბიუმის და ლანთანოიდების სელენიდები. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თვითონ სელენისა და მისი სელენიდების ფოტოელექტრული და თერმოელექტრული თვისებები.

• სელენ-74-ის სტაბილური იზოტოპის საფუძველზე შესაძლებელი გახდა პლაზმური ლაზერის შექმნა, რომელსაც გააჩნია კოლოსალური გაძლიერებით ულტრაიისფერ დიაპაზონში (მიახლოებით მილიარდჯერ).
• სელენ-75-ის რადიოაქტიური იზოტოპი გამოიყენება გამაგამოსხივების ძლიერ წყაროდ დეფექტოსკოპიისათვის.
• მედიცინაში, ასევე სოფლის მეურნეობაში გამოიყენება სელენის მიკროდანამატები სამკურნალო პრეპარატებში, ვიტამინის პრეპარატებში, ბიოლოგიურად აქტიურ დანამატებში|ბად-ებში, და ა.შ.

კალიუმის სელენიდი ვანადიუმის ხუთჟანგთან ერთად წყალბადისა და ჟანგბადის მიღებისას წყლიდან თერმოქიმიური ხერხით (სელენური ციკლი, ლოურენსის სახ. ლივერმორის ეროვნული ლაბორატორია, ლივერმორი, აშშ).

ბიოლოგიური როლი

შედის ზოგიერთი ცილების აქტიური ცენტრების შემადგენლობაში, ამინომჟავების სელენოცისტეინის ფორმით.

მიკროელემენტი, თუმცა უმრავლესი ნაერთი საშუალო კონცენტრაციითაც კი საკმაოდ ტოქსიკურია (სელენწყალბადი, სელენმჟავა და სელენური მჟავა) .

იზოტოპი

ბუნებაში არსებობს სელენის 6 იზოტოპი (⁷⁴Se, ⁷⁶Se, ⁷⁷Se, ⁷⁸Se, ⁸⁰Se და ⁸²Se), მათ შორის ხუთი, რამდენად ეს ცნობილია, სტაბილურია, ხოლო ერთი (⁸²Se) განიცდის ორმაგი ბეტა-დაშლას ნახევარდაშლის პერიოდით - 9,7×10¹⁹ წ. ამას გარდა, ხელოვნურად შექმნილია კიდევ 24 რადიოაქტიური იზოტოპი (ასევე 9 მეტასტაბილური აღგზნებული მდგომარეობაში) 65-დან 94-მდე დიაპაზონისმასური რიცხვით.

დინამიტი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              დინამიტi

დინამიტის შემადგენლობა - 

A - ნახერხი ან ნიტროგლიცერინით გაჟღენთილი სხვა შთამნთქმელი მასალა; B - დამცავი გვირგვინი; C - კაფსულ-დეტონატორი; D - კაბელი, რომელიც დაკავშირებულია აფეთქების კაფსულასთან; E - შესაკრავი ლენტი

 მაღალბრიზანტული ფეთქებადი ნივთიერება, რომელიც წარმოადგენს ნიტროეთერების და ფლეგმატიზატორების ნარევს. 1859 წელს შექმნა ალფრედ ნობელმა, ტრინიტროგლიცერინის და კაჟმიწის (კიზელგურის) შერევის შედეგად. გამოიყენებოდა სამხედრო და სამთო-მომპოვებელ საქმეში. დღესდღეობით, პრაქტიკული გამოყენებიდან გამოდევნილია ამონიტების მიერ, რომელთა წარმოებაც გაცილებლად იაფი ჯდება.

იხ. ვიდეო როგორ იქნა აღმოჩენილი დინამიტი

სტანდარტული დინამიტი 62% ტრინიტროგლიცერინი ან მისი ნარევი ეთილენგლიკოლდინიტრატთან, დაბალაზოტიანი ნიტროცელულოზა-3%, კალიუმის ან ნატრიუმის ნიტრატი-27%, ხის ფქვილი-8%.

დინამიტი ცეცხლსაშიშ მაღაროებში მუშაობისთვის (ცეცხლჩამქრობი დანამატით სუფრის მარილით)-10% ტრინიტროგლიცერინი ან მისი ნარევი ეთილენგლიკოლდინიტრატთან, დაბალაზოტიანი ნიტროცელულოზა-1%, ამონიუმის ნიტრატი-58%, ნატრიუმის ქლორიდი 18%.

დამზადებისას ჯერ იღებენ „მგრგვინავ ლაბას“, რომელიც წარმოადგენს ნიტროეთერების და კოლოქსილინის ნარევს, ინგრედიენტების გამხსნელში გახსნით და გამხსნელის აორთქლებით (ხშირად გამხსნელი ეთილის სპირტის და დიეთილის ეთერის 1-1-ზე ნარევია მასებით), შემდეგ მგრგვინავ ლაბას ფლეგმატიზატორებს ურევენ.

                                                                        

ალფრეს ნობელი 1883

მიუხედავად იმისა, რომ უმრავლეს შემთხვევაში დინამიტი ჟელესებრი მასაა, თხევადი ნიტროეთერების თვისებების გამო (კერძოდ დეტონაციის ორი რეჟიმის ქონა), მისი დეტონაციისთვის ძლიერი დეტონატორების გამოყენებაა მიზანშეწონილი. ძირითდად იყენებენ кд-8 (კაფსულ-დეტონატორი 8).

                                                                       

დინამიტის წარმოება ნობელის ქარხანაში

დინამიტის წარმოების პროცესს თან ახლავს ყველა სიფრთხილე, რომელიც გამოიყენება ასაფეთქებელი ნივთიერებების წარმოებაში: წარმოება მკაცრად რეგულირდება შემთხვევითი აფეთქების თავიდან ასაცილებლად; მოწყობილობა სპეციალურად შექმნილია იმისათვის, რომ შეამციროს გარე გავლენა შერეულ კომპონენტებზე, როგორიცაა ცეცხლი, სითბო ან დარტყმა; საგანგებოდ გამაგრებულია შენობები და საწყობები, დგება აფეთქებადი სახურავები და იქმნება წვდომის მკაცრი კონტროლი; შენობები და საწყობები გაფანტულია ქარხნების ტერიტორიაზე და აღჭურვილია სპეციალური გათბობის, სავენტილაციო და ელექტრომომარაგების სისტემებით; პროცესების ყველა ეტაპს მუდმივად აკონტროლებს ავტომატური სისტემები და მუშაკები; მომუშავეები გადიან სპეციალურ ტრენინგებს, სამედიცინო ჩათვლით, აფეთქების შედეგად დაზარალებულთა პირველადი დახმარების აღმოჩენის მიზნით და მათი ჯანმრთელობა ექვემდებარება გაძლიერებულ კონტროლს.

ასაფეთქებელი სამუშაოები დინამიტის დახმარებით, ნახატი ფრანგული ჟურნალიდან  La Nature 1873

საწყისი მასალები არის ნიტრო ნარევი (ნიტროგლიცერინი ეთილენგლიკოლის დინიტრატით, რომელიც ამცირებს მის გაყინვის წერტილს), შთამნთქმელი და ანტაციდი. თავდაპირველად, ნიტრო ნარევი თანდათანობით ემატება მექანიკურ მიქსერს, სადაც იგი შეიწოვება ადსორბენტის მიერ, ახლა ის ორგანული ნივთიერებაა, როგორიცაა ხის ან ხორბლის ფქვილი, ნახერხი და მსგავსი რამ, ნატრიუმის ან / ამონიუმის ნიტრატის შესაძლო დამატება რომლებიც აძლიერებენ დინამიტის ფეთქებად თვისებებს. შემდეგ ემატება ანტაციდის დაახლოებით 1%, როგორც წესი კალციუმის კარბონატი ან თუთიის ოქსიდი, ადსორბენტის შესაძლო მჟავიანობის სრულად გასანეიტრალებლად - მჟავე გარემოში, ნიტროგლიცერინი იშლება. შერევის შემდეგ, ნარევი მზადაა შეფუთვისთვის. დინამიტებს, როგორც წესი, მფარველობენ ქაღალდის მკლავებში 2-3 სმ დიამეტრის და 10-20 სმ სიგრძის, რომლებიც დალუქულია პარაფინით - ის იცავს დინამიტს ტენიანობისგან და ნახშირწყალბადების მსგავსად აძლიერებს აფეთქებას. ასევე ხელმისაწვდომია დინამიტის მრავალი სხვა ფორმა, დაწყებული მცირე ზომის ტყვიებით, რომლებიც გამოიყენება შენობების დანგრევის დროს, დიდი მუხტებით 25 სმ დიამეტრით, 75 სმ სიგრძით და 23 კგ წონით, რომლებიც გამოიყენება ღია საბადოების მოპოვებაში. ზოგჯერ გამოიყენება დინამიტის ფხვნილის ფორმა, ხოლო წყალქვეშა სამუშაოებისთვის იწარმოება გელირებული დინამიტი.

                                                                   

15-დიუმიანი პნევმატური ქვემეხი ეწ ბატარეა ,, დინამიტის ბატარეა'' (ინგლ. Battery Dynamite) ფორტ იუნფორდ სკოტი, სან-ფრანცისკო, 1895 - 1901)

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            დერმატოლოგია

დერმატელოგიური მკურნალობა - სახის წმენდა

 (ძვ. ბერძნ. derma, dermat (os) — კანი; logos — სიტყვა, მოძღვრება) — კლინიკური მედიცინის ნაწილი, რომელიც შეისწავლის კანის აგებულებას, მის ნორმას და პათოლოგიებს.

თანამედროვე დერმატოლოგია სწავლობს კანის დაავადებების ეტიოლოგიას, პათოგენეზს, დიაგნოსტიკას, მათი მკურნალობის მეთოდებს და პროფილაქტიკას. აგრეთვე, კანის დაავადებების ურთიერთკავშირს ორგანიზმის სხვა პათოლოგიებთან, ორგანიზმის სხვა პათოლოგიებთან. ევროპის დერმატო-ვენეროლოგთა აკადემიის პრაღის მე-11 კონგრესის 2002 მემორანდუმით დადგინდა დერმატოლოგიის ქვედისციპლინები: ანდროლოგია, ფლებოლოგია, მიკოლოგია, ჰისტოპათოლოგია, ალერგოლოგია, იმუნოლოგია, პედიატრიული დერმატოლოგია, დერმატოლოგიური ქირურგია, ესთეტიკური მედიცინა, კოსმეტოლოგია. კანის დაავადებების კვლევის კლინიკურ მეთოდებთან ერთად, გამოიყენება ჰისტოლოგიური, მიკრობიოლოგიური, ვირუსოლოგიური, ბიოქიმიური, ჰისტოქიმიური, ელექტრონულ -მიკროსკოპული, ექსპერიმენტული, სტატისტიკური და სხვა მეთოდები.

დერმატოლოგია მჭიდრო კავშირშია მედიცინის ისეთ დარგებთან, როგორებიცაა: ვენეროლოგია, თერაპია, პედიატრია, ენდოკრინოლოგია, მეანობა, გინეკოლოგია, ქირურგია, ნევროლოგია, ფსიქიატრია, ოფთალმოლოგია და სხვ.

იხ. ვიდეო

კანის დაავადებები უძველესი დროიდანაა ცნობილი. ისინი აღწერილია ჩინურ მანუსკრიპტებში, და ეგვიპტურ პაპირუსებში, სადაც ჩამოთვლილია მათი სხვადასხვა სახეობა და მოყვანილია მკურნალობის მეთოდები.

ჰიპოკრატემ (ძვ.წ. V-IV სს.) აღწერა კანის მრავალი დავადება და მათი გამომწვევი მიზეზი, რომაელმა ექიმმა აულიუს ცელსიუსმა (ძვ.წ I ს.) კი კანის მთელი რიგი დაავადებები: კარბუნკული, ფლეგმონა, წვეტიანი კონდილომები, წითელი ქარი, სიკოზი, ფსორიაზი და სხვ. რომაელმა ექიმმა, კლავდიუს გალენოსმა (129-200/216) დაიწყო კანის აგებულების შესწავლა. X- XI ექიმმა და ფილოსოფოსმა ავიცენამ წიგნში „სამკურნალო მეცნიერების კანონები“ შეაგროვა და სისტემაში მოიყვანა მედიცინაში არსებული იმდროინდელი ცნობები (ბერძნული, ჩინური, ინდური). მასში აღწერილია პემფიგუსი, ეგზემა, ჭინჭარა და ქავანა. იტალიელმა ექიმმა მერკურიალისმა პირველმა (1572) დასტამბა კანის სნეულებათა სახელმძღვანელო; მარჩელო მალპიგიმ (XIV საუკუნე) შეისწავლა კანის შრეები; ფატერმა (XVIII საუკუნე) კანში აღმოაჩინა ნერვული დაბოლოებები მეცნიერული დერმატოლოგიის საწყისად ითვლება XVIII საუკუნე. ეს არის ემპირიულად დაგროვებული მასალის სისტემაში მოუვანის პირველი მცდელობა. 1760 წელს, ფრანგმა დერმატოლოგმა დე სოვაჟმა გამოსცა წიგნი, სადაც კანის დაავადებები დაყოფილია 5 ძირითად ჯგუფად და 39 სახედ. 1776 წელს, ავსტრიელმა ექიმმა ვენიდან, პლენკმა, წიგნში „Doctrima de morbis Cutaneis“ დერმატოზები მორფოლოგიური ჯგუფით დაყო 14 ჯგუფად. 1777 წელს, ლორი თავის წიგნში „Tractatus de morbis cutaneis“ ეხება კანის ფიზიოლოგიას, პათოლოგიას.

დერმატოლოგია, როგორც დამოუკიდებელი დარგი, ჩამოყალიბდა XXI საუკუნის დასაწყისში.

საქართველოში ცნობები კანის დაავადებათა შესახებ უძველესი დროიდან გვხვდება. იაკობ ცურტაველის „შუშანიკის წამებაში“ აღწერილია მუნი, სირსველი, კეთრი, მჭამელი. ფეოდალური ხანის სამედიცინო-ფიოლოსოფიურ ტრაქტატებში (ქანანელის „უსწორო კარაბადინი“ და ხოჯაყოფილის „წიგნი სააქიმოჲ“) განხილულია კანის სხვადასხვა დაავადება (მათ შორის სოკოვანიც) და მათი მოვლის საკითხები. ამავე ხასიათისაა ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილის „სამკურნალო წიგნი - კარაბადინი“, დავით ბატონიშვილის „იადიგარ დაუდი“ და სხვ.

იხ.ვიდეო - Дерматология 1. Вводная лекция по дерматологии

ვარ 22 წლის ზაფხულში ზღვაზე გავირუჯე, შემოდგომაზე კი ზემოთ ყავისფერი აქები გამიჩნდა მივმართე კანის ექიმს დამინიშნა მალამოები - ტერმიზოლი, ფუგონდერმა, მაშინ ლაქები გამიქრა, მაგრამ მერე ისევ გამომივიდა, თან თეთრიც მაინტერსებს, რა დაავადება ეს თუ იკურნება

პასუხი: აუცილებლად უნდა მიმართოთ დერმატოლოგს, რადგან ტეთრი ლაქები კანზე სხვადასხვა მიზეზიტ შეიძლება იყოს გამომწვეული 9ვიტილოგი, ნაირფერი პიტირიაზი, თეთრი ლიქენი და სხვ) ყველა მათგანი განსხვავებული მკურნალობას მოითხოვს, დიაგმოზი დერმატოლოგმა უნდა დასვას და ამის საფუძველზე შეარციოს შესაბამისი მკურნალლობა.