კაუჩუკი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 კაუჩუკი

ლატექსის შეგროვებე ჰევეას ხისგან, შრი-ლანკა

ი (ბრაზილიის ინდიელების ენაზე — „ხის ცრემლები“ [„კაუ“ — ხე, „უჩუ“ — დენა, ტირილი]) — სამრეწველო პოლიმერების ჯგუფი, რომელთა გადამუშავებით მიიღება რეზინი.

ნატურალური კაუჩუკი

ნატურალური კაუჩუკი მცენარეული წარმოშობის პოლიმერია, რომლის ვულკანიზაციით მიიღება რეზინი. მიეკუთვნება ელასტომერების ჯგუფს. ნატურალური კაუჩუკი არის კაუჩუკისშემცველი მცენარეების რძისებრ წვენში (ლატექსში). მას უმთავრესად ღებულობენ ბრაზილიური ჰევეის ლატექსისაგან.

ტერმინი „კაუჩუკი“ წარმოდგება სახელწოდებისაგან „კაუჩუ“, რომლითაც ბრაზილიის ინდიელები აღნიშნავდნენ ჰევეასაგან მიღებულ პროდუქტს. ნატურალური კაუჩუკის სამრეწველო გამოყენება შესაძლებელი გახდა ვულკანიზაციის პროცესის აღმოჩენის შემდეგ (ჩ. გუდირი — აშშ, 1839; ტ. ჰენკოვი — ინგლისი, 1843).

ბუნებრივი კაუჩუკის წარმოების მონოპოლისტი დიდხანს რჩებოდა ბრაზილია. 1876 წელს ინგლისელებმა ბრაზილიიდან მოიპარეს ჰევეას თესლი, მიუხედავად სიკვდილით დასჯის შიშისა (მისი გატანა ქვეყნიდან აკრძალული იყო). პირველი ნატურალური კაუჩუკის პლანტაციები გააშენეს 1898 წელს.

საერთაშორისო კლასიფიკაციის მიხედვით ნატურალური კაუჩუკი იყოფა 8 საერთაშორისო ტიპად. ნატურალური კაუჩუკის ტიპს განსაზღვრავენ საწყისი ნედლეულითა და მიღების მეთოდებით, გარეგანი შემოწმებითა და ეტალონურ ნიმუშთან შედარებით.

ნატურალური კაუჩუკის ძირითადი შემადგენელი ნაწილია — კაუჩუკის ნახშირწყალბადი (91-96%), რომელიც განიხილება როგორც პოლიიზოპრენი ${\displaystyle ({\text{C}}_5^{}{\text{H}}_8^{})\text{n}}$. ნატურალური კაუჩუკი აგრეთვე შეიცავს 2,2-3,8% ცილებსა და ამინმჟავებს, 1,5-4% აცეტონში ხსნად ნივთიერებებს (ე. წ. აცეტონის ექსტრაქტი — ოლეინის, სტერინის, ლინოლის მჟავები, კაროტინი და სხვები), ცვალებადი ვალენტობის ლითონთა (სპილენძი, მანგანუმი, რკინა) ნაერთებს, სილას და ზოგიერთ სხვა მინარევს.

ნატურალური კაუჩუკი სტერეორეგულარული პოლიმერია. მისი მოლეკულები შეიცავს იზოპრენის რგოლებს (98-99%), რომლებიც 1,4 ცის მდგომარეობაში არიან შეერთებულნი.

Н3C    Н   Н3C    Н
  │  │      │  │
   С=С        С=С
  │  │      │  │
Н2C    CН2—CН2    CН2

ნატურალური კაუჩუკის მოლეკულური მასაა 1400000-2600000, სიმკვრივე 910-920 კგ/მ³. კარგად იხსნება ბენზოლში, ბენზინში, ოთხქლორიან ნახშირბადში, ქლოროფორმში, გოგირდნახშირბადში, ციკლოჰექსანში. მედეგია წყლის მიმართ. 10°C უფრო მაღალი ტემპერატურისას ნატურალური კაუჩუკი ამორფულია. უფრო დაბალ ტემპერატურაზე ხანგრძლივი შენახვისას ან ოთახის ტემპერატურაზე გაჭიმვისას ნაწილობრივ კრისტალდება. მისთვის დამახასიათებელია მარალი კომპოზიტური სიმტკიცე.

ნატურალური კაუჩუკის გადამუშავებისას მიმართავენ მის პლასტიკაციას, რის შედეგად მისი საშუალო მოლეკულური მასა მცირდება. ამ ოპერაციას ატარებენ რეზინშემრევებში, კაუჩუკს შეურევენ მავულკანიზებელ და ვულკანიზაციის დამაჩქარებელ ნივთიერებებს, აქტიურ შემავსებებს, პლასტიფიკატორებს, ანტიოქსიდანტებს ანტიოზონანტებსა და სხვას, რომელთა დამატებით მიიღება მაღალი თვისებების მქონე რეზინის ნაკეთობები.

ნატურალური კაუჩუკის ვულკანიზაციისათვის ფაროდ იყენებენ გოგირდს. ვულკანიზაციას აჩქარებენ სხვადასხვა გოგირდშემცველი ორგანული ნაერთებით. ასევე შესაძლებელია მისი რადიაციული ვულკანიზაციაც. ნატურალური კაუჩუკის კრისტალიზაცია განაპირობებს მის საფუძველზე დამზადებული რეზინის მაღალ სიმტკიცეს. აქტიური შემვსების დამატებით რეზინის სიმტკიცე უმნიშვნელოდ იცვლება, მაგრამ ზოგიერთი სხვა მექანიკური თვისება მნიშვნელოვნად დიდდება. ნატურალური კაუჩუკიდან მიღებული რეზინისათვის დამახაზიათებელია კარგი ელასტიურობა, ცვეთა- და ყინვამედეგობა და მაღალი დინამიური თვისებები, მაგრამ დაბალია მისი მედეგობა გამხსენელებისა და ზეთებისადმი, აგრეთვე დაბალია მათი თბო- და ატმოსფერომედეგობა ზოგიერთ სინთეზურ კაუჩუკთან შედარებით.

ნატურალურ კაუჩუკს იყენებენ საბურავების წარმოებაში, აგრეთვე რეზინტექნიური ნაკეთობების, ელექტროსაიზოლაციო მასალის, რეზინის ნაკეთობების, რეზინის წებოს დასამზადებლად. იმის გამო, რომ მიღებულია სტერეორეგულარული სინთეზური კაუჩუკი და სპეციალური დანიშნულების სხვადასხვა სინთეზური კაუჩუკი, ნატურალური კაუჩუკის გამოყენება მრეწველობის ზოგიერთ დარგში თანდათანობით მცირდება.

სინთეზური კაუჩუკი

სინთეზური კაუჩუკი სინთეზური პოლიმერია, რომელიც ნატურალური კაუჩუკის მსგავსად შეიძლება გადამუშავდეს რეზინად.

ტექნიკის განვითარებასთან ერთად სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა მოთხოვნა კაუჩუკზე. ბუნებრივი რესურსები კი არ იყო საკმარისი ამ მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად. მეცნიერთა წინაშეე დადგა მაღალელასტიური სინთეზური მასალის შექმნის აუცილებლობის საკითხი.

ქიმიური ანალიზის მეთოდებით დადგენილია, რომ ნატურალური კაუჩუკი შედგება ნახშირბადისა (${\displaystyle \text{C}}$) და წყალბადისაგან (${\displaystyle \text{H}}$). მისი ფორმულაა ${\displaystyle ({\text{C}}_5^{}{\text{H}}_8^{})\text{n}}$ . ე.ი. კაუჩუკი ბუნებრივი მაღალმოლეკულური ნივთიერებაა. მისი ფარდობითი მოლეკულური მასა 100-ს აღწევს.

კაუჩუკის მოლეკულა შედგება იზოპრენის მოლეკულებისაგან -კაუჩუკი არის იზოპრენის პოლიმერიზაცის პროდუქტი, რაც ტოლობის სახით შემდეგნაირად გამოისახება.

  n CH2 = C _ CH = CH2     ___>      (_ CH2 _ C = CH _ CH2 _)n
              |                               | 
            CH3                             CH3
          იზოპრენი                                იზოპრენის კაუჩუკი

პირველადი კაუჩუკის მასის მიღება შეძლო იზოპრენიდან ი. ოსტრომისლენსკიმ და ს. ლებედევმა 1906 წელს, მაგრამ მიღებული პოლიმერის ხარისხი არ იყო დამაკმაყოფილებელი. დიდი რაოდენობის კარგი პოლიმერის მისაღებად საჭირო იყო იაფი იზოპრენი, რომლის მიღებაც იმ დროს არ იცოდნენ.

ს. ლებედევმა თავისი გამოკვლევა ჩაატარა დიენური ნახშირწყალბადის პოლიმერიზაციით. მსოფლიოში კაუჩუკის პირველი სამრეწველო სინთეზი ს. ლებედევმა განახორციელა ეთილის სპირტისაგან (${\displaystyle {\text{C}}_2^{}{\text{H}}_5^{}\text{OH}}$), კატალიზატორების (${\displaystyle {\text{Al}}_2^{}{\text{O}}_3^{}\text{ZnO}}$) მეშვეობით მიიღეს 1,3-ბუტადიენი.

ეთილის სპირტი                 ბუტადიენი 1,3

ბუტადიენი 1,3 -ის პოლიმერიზაციით (კატალიზატორი მეტალური ნატრიუმი Na) მიიღება სინთეზური კაუჩუკი.

ამჟამად მიღებულია მრავალი სახის სინთეზური კაუჩუკი, რომელიც წარმატებით გამოიყენება საყოფაცხოვრებო სფეროში. მიღებულია მრავალი სახის სინთეზური კაუჩუკი.

სინთეზური კაუჩუკი ცალკეული მაჩვენებლებით ბუნებრივ კაუჩუკზე უკეთესი თვისებებით ხასიათდება, მაგრამ დაბალია მისი ელასტიურობა. მაგალითად ქლოროპრენის კაუჩუკს ქლორის შემცველობის გამო ამაღლებული აქვს ცეცხლგამძლეობა. იგი მდგრადია ქიმიური რეაგენტების, გამხსნელების, სითბოსა და სინათლის მიმართ. ბუტადიენსტიროლის კაუჩუკი ცვეთამედეგია, რის გამოც წარმატებით გამოიყენება ავტომობილების საბურავების დასამზადებლად.

დროთა განმავლობაში შეიცვალა კაუჩუკის სინთეზურად მიღების წყაროები. მაგალითად: ბუტადიენის მისაღებად საჭირო იყო ეთილის სპირტი, ხოლო სპირტის მისაღებად საჭირო იყო მარცვლეული და კარტოფილი. ამჟამად კაუჩუკის სინთეზისათვის იყენებენ ნახშირწყალბადებს, რომელიც არის ნავთობის თანხლები აირებში და ნავთობის გადამუშავების შედეგად მიღებულ ნავთობპროდუქტებში.

სინთეზური კაუჩუკი ორგვარია: საერთო და სპეციალური დანიშნულების. პირველს იყენებენ ისეთი ნაკეთობების წარმოებაში, რომლებშიც რეალიზებულია რეზინის ძირითადი თვისება — ჩვეულებრივ ტემპერატურაზე მაღალი ელასტიურობა. სპეციალური დანიშნულების სინთეზურ კაუჩუკს იმ ნაკეთობათა წარმოებაში იყენებენ, რომელთაც ახასიათებთ მედეგობა გამხსნელების, ზეთების, ჟანგბადის, ოზონის მოქმედებისადმი, უნდა ჰქონდეთ სითბო- და ყინვამედეგობის უნარი და სხვა. გამოყენების დარგების მიხედვით სინთეზური კაუჩუკის კლასიფიკაცია ერთგვარად პირობითია, რადგან ზოგიერთ კაუჩუკს აქვს თვისებათა ისეთი კომპლექსი, რომელიც საშუალებას იძლევა გამოყებულ იქნეს როგორც საერთო, ისე სპეციალური დანიშნულების კაუჩუკადაც. სინთეზური კაუჩუკის განსაკუთრებული ჯგუფებია: კაუჩუკის წყლიანი დისპერსია (ლატექსი), თხევადი კაუჩუკი (ოლიგომერი), შევსებული კაუჩუკი (შემვსებების ან პლასტიფიკატორების ნარევს სინთესურ კაუჩუკთან).

სინთეზური კაუჩუკის ყველაზე გავრცელებული ხერხია ემულსიური და სტერეოსპეციფიური პოლიმერიზაცია. პოლიმერიზაციისას შესაძლებელია კაუჩუკის მოლეკულლური მასის რეგულირება, რაც საშუალებას იძლევა მათი გადამუშავებისას გამოვრიცხოთ ენერგოტევადი პლასტიკაციის სტადია.

სინთეზური კაუჩუკი ავტომობილების საბურავების მასალაა.

კაუჩუკის ვულკანიზაცია

ბუნებრივ და სინთეზურ კაუჩუკს ძირითადად რეზინის სახით იყენებენ, რადგან მათ გაცილებით მეტი სიმტკიცე, ელასტიურობა და ბევრი უკეთესი მექანიკური თვისება აქვს.

რეზინის მისაღებად ახდენენ კაუჩუკის ვულკანიზაციას. კაუჩუკს, გოგირდს, შემავსებლებს (მნიშვნელოვანი შემავსებელია მური) და სხვა ნივთიერებების ნარევს ახურებენ. შედეგად წარმოიქმნება გიგანტური მოლეკულები, რომელთაც უკვე 3 განზომილება აქვს: სიგრძე, სიგანე, სისქე. ასეთ კაუჩუკს (რეზინს) სივრცითი სტრუქტურა აქვს და მნიშვნელოვნად უფრო მტკიცეა, ვიდრე არავულკანიზირებული კაუჩუკი: არ იხსნება გამხსნელებში, ის მხოლოდ ჯირჯვდება.

თუ კაუჩუკს დავუმატებთ მეტი რაოდენობით გოგირდს, ის კარგავს ელასტიურობას, მიიღება ებონიტი, რომელიც ფართოდ გამოიყენება როგორც იზოლატორი.

კაუჩუკოვანი მცენარეები

კაუჩუკოვანი მცენარეები, მცენარეები, რომლებიც თავის ამა თუ იმ ორგანოში წარმოქმნიან და შეიცავენ ნატურალურ კაუჩუკს. იმის მიხედვით, თუ რომელ ქსოვილში გროვდება კაუჩუკი, გამოყოფენ ლატექსურ (კაუჩუკი რძეწვენში - ლატექსშია), პარენქიმულ (ღერძული ორგანოების — ღეროსა და ფესვის პარენქიმიაში) და ქლორენქიმულ (ახალგაზრდა ყლორტებისა და და ფოთლების მწვანე ქსოვილებში) კაუჩუკოვან მცენარეებს. მათ შორის საწარმოო მნიშვნელობა აქვს ლატექსიან ხეებს, რომლებიც დიდი რაოდენობით შეიცავენ რძეწვენს, საიდანაც ადვილად შეიძლება კაუჩუკის გამოყოფა. ამ მხრივ ყველაზე მნიშვნელოვანია ბრაზილიური ჰევეა, რომელიც ბუნებრივი კაუჩუკის მსოფლიო წარმოების 95%-ს იძლევა, დანარჩენი 5% მიიღება სხვა ტროპიკული ლიტექსიანი მცენარეებისაგან - საპიუმის, მანიოკის (რძიანასებრთა ოჯახი), ფიკუსის, კასტილას (თუთისებრთა ოჯახი), ლანდოლფიას (ქენდირისებრთა ოჯახი) გვარებიდან. ლატექსიანი კაუჩუკოვანი მცენარეებია აგრეთვე კოგსაგიზი, ტაუსაგიზი, კრიომსაგიზი და სხვა, მაგრამ მათ ფესვებში კაუჩუკი მცირე რაოდენობითაა. პარენქიმულ კაუჩუკოვან მცენარეებს განეკუთვნება მექსიკური გვაიულა (რთულყვავილოვნებიდან). ქლორენქიმულ კაუჩუკოვან მცენარეებს საწარმოო მნიშვნელობა არა აქვთ.

იხ. ვიდეო - Удивительная Азия натурального каучук Farm - Резина Заготовка и переработка

ალერგიული რეაქციები

მთავარი სტატია: ლატექსის ალერგია

ზოგიერთ ადამიანს აქვს ლატექსის სერიოზული ალერგია და ბუნებრივი ლატექსის რეზინის პროდუქტების ზემოქმედებამ, როგორიცაა ლატექსის ხელთათმანები, შეიძლება გამოიწვიოს ანაფილაქსიური შოკი. Hevea-ს ლატექსში ნაპოვნი ანტიგენური ცილები მნიშვნელოვნად მცირდება დაახლოებით 99,9 პროცენტით (თუმცა არ არის აღმოფხვრილი) ვულკანიზაციის დამუშავების შედეგად.

ლატექსი არა-ჰევეას წყაროებიდან, როგორიცაა გუაულე, შეიძლება გამოყენებულ იქნას ალერგიული რეაქციის გარეშე ჰევეას ლატექსზე ალერგიის მქონე პირებისთვის.

ზოგიერთი ალერგიული რეაქცია ხდება არა ლატექსზე, არამედ ქიმიკატების ნარჩენებისგან, რომლებიც გამოიყენება ჯვარედინი კავშირის პროცესის დასაჩქარებლად. მიუხედავად იმისა, რომ ეს შეიძლება იყოს დაბნეული ლატექსზე ალერგიასთან, ის განსხვავდება მისგან და, როგორც წესი, იღებს IV ტიპის ჰიპერმგრძნობელობის ფორმას სპეციფიკური გადამამუშავებელი ქიმიკატების კვალის არსებობისას.

მიკრობული დეგრადაცია

ბუნებრივი რეზინი მგრძნობიარეა ბაქტერიების ფართო სპექტრის დეგრადაციის მიმართ. ბაქტერიები Streptomyces coelicolor, Pseudomonas citronellolis და Nocardia spp. შეუძლიათ გააფუჭონ ვულკანიზებული ბუნებრივი რეზინი

კასეტური ჭურვი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          კასეტური ჭურვი

MGR-1 სარაკეტო ქობინი სავსეა სარინის კონტეინერებით

საჰაერო-მიწა ან მიწა-მიწა საბრძოლო საბრძოლო მასალის მრავალფეროვნება.

როდესაც კასეტური საბრძოლო მასალა აფეთქდება, ის ათავისუფლებს ან აფრქვევს ქვედანაყოფებს - უფრო მცირე საბრძოლო მასალებს. ჩვეულებრივ გამოიყენება პერსონალის და მანქანების განადგურებისთვის. ისინი ასევე გამოიყენება ასაფრენი ბილიკებისა და ელექტროგადამცემი ხაზების განადგურებისთვის, ქიმიური ან ბიოლოგიური იარაღის შესხურებისთვის.

კასეტური ბომბების გამოყენება საფრთხეს უქმნის მშვიდობიან მოსახლეობას, როგორც გამოყენებისას, ასევე შემდგომში ზოგიერთი ქვედანაყოფების უკმარისობის გამო, რაც შედეგად ხდება ერთგვარი ნაღმი. ამ აუფეთქებელ ბომბებს შეუძლიათ მოკლან ან დასახიჩრდნენ მშვიდობიანი მოქალაქეები საომარი მოქმედებების დასრულებიდან დიდი ხნის შემდეგ და ძვირი ჯდება მათი პოვნა და ამოღება.

კასეტური საბრძოლო მასალის გამოყენება აკრძალულია 2008 წლის მაისში დადებული კასეტური საბრძოლო მასალის შესახებ კონვენციით . 2022 წლის 10 თებერვლის მონაცემებით, კონვენციას შეუერთდა სულ 123 სახელმწიფო, როგორც 110 მონაწილე სახელმწიფო და კიდევ 13, როგორც ხელმომწერი.

იხ. ვიდეო - Кассетные бомбы

ისტორია - პირველი კასეტური ბომბი იყო გერმანული SD-2 ან Sprengbombe Dickwandig 2, ცნობილი როგორც "პეპლის ბომბი"  (ილუსტრირებული). გამოიყენებოდა მეორე მსოფლიო ომის დროს.

1970-იანი წლებიდან 1990-იან წლებამდე 34 ქვეყანაში იწარმოებოდა სხვადასხვა ტიპის კასეტური ბომბები, 2010 წლის მდგომარეობით წარმოებულია დაახლოებით 210 სხვადასხვა ტიპის კასეტური საბრძოლო მასალა: ყუმბარები, რაკეტები, ბომბები, რაკეტები და კასეტური გამშვებები. დაახლოებით 87 ქვეყანას ჰქონდა კასეტური საბრძოლო მასალის მარაგი 2010 წელს ან წარსულში, 16 ქვეყანა იყენებდა შეიარაღებული კონფლიქტის დროს

2022 წლის მონაცემებით, მსოფლიოს 16 ქვეყანა აწარმოებს კასეტურ საბრძოლო მასალას ან გეგმავს მომავალში, ხოლო ჩინეთი და რუსეთი მუშაობენ ახალი ტიპის კასეტური საბრძოლო მასალის შექმნაზე, როგორც რუსეთი. გამოიყენა ორი ახალი ტიპის კასეტური საბრძოლო მასალა უკრაინაში შეჭრის დროს, 2022 წელს

"პეპელა ბომბი" SD2, 1940. როდესაც ბომბი ვარდება, ფრთები ბრუნავენ, ხსნიან დამჭერს, რომელიც დაკავშირებულია დაუკრავენ.

კლასიფიკაცია

ბომბების მტევანი შეიძლება იყოს კონტროლირებადი და უმართავი, ჩამოსაშვები და დაუშვებელი, ისინი იყენებენ ასეთ საბრძოლო მასალას თვითმფრინავიდან, არტილერიიდან, MLRS, OTRK.

წვეთოვანი ბომბის კასეტურში ისინი მიმოფანტული არიან განდევნილი ან ფეთქებადი მუხტით, ანთებულნი (აფეთქდებიან) დისტანციური დაუკრავით სამიზნეზე მაღლა გარკვეულ სიმაღლეზე, არაწვეთოვანი ბომბის კასეტურში ისინი ისროლებენ სკიბით, იშლება ათეულებიდან. ასობით საბრძოლო მასალა, ამიტომ ერთი ბომბის კასეტური შეიძლება გამოყენებულ იქნას რამდენიმე სამიზნის განადგურების რადიუსში.

სხვადასხვა დანიშნულების საბრძოლო ელემენტებით აღჭურვილ კასეტებს მრავალფუნქციურს უწოდებენ .

კრიტიკა

კასეტური ბომბის დაუკრავების არასრულყოფილების გამო, ასეთ საბრძოლო მასალას აქვს მაღალი უკმარისობის მაჩვენებელი, ქვეტყვია ფაქტობრივად გადაიქცევა კონფლიქტის ზონაში მიმოფანტულ ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმებად. მწარმოებლების აზრით, წარუმატებლობის მაჩვენებელი 2-5%-ის დიაპაზონშია, მაგრამ განაღმვითი ექსპერტები აცხადებენ, რომ წარუმატებლობის მაჩვენებელი 10-30%-ის ფარგლებშია. აუფეთქებელი ქვედანაყოფების შეგროვების გასამარტივებლად, ამერიკელმა მწარმოებლებმა ისინი (კერძოდ, BLU-3 Pineapple[en] კასეტები) ფერადი ფერადი საღებავით დაფარეს. თუმცა, ამ ღონისძიებამ ასევე უარყოფითი გავლენა მოახდინა - კაშკაშა ქვედანაყოფები იპყრობს ბავშვების ყურადღებას, რომლებიც ცდილობდნენ მათ აყვანას, დაიღუპნენ ან დაშავდნენ. საკრავებისა და თვითლიკვიდატორების მექანიზმების მნიშვნელოვანი გაუმჯობესების მიუხედავად, რამაც პრაქტიკულად გააუქმა ტერიტორიების „მაღაროება“ აუფეთქებელი ქვეტყით, ბევრი უფლებადამცველი ორგანიზაცია კვლავ მიიჩნევს ბომბის კასეტურს „არაადამიანურ“ იარაღად და ცდილობს მათ აკრძალვას. გარდა ამისა, ბევრი საბრძოლო მასალა არ იშლება და შეიძლება საშიში იყოს გამოყენების შემდეგ ათწლეულების განმავლობაში. ასე რომ, IWC ამტკიცებს, რომ აუფეთქებელმა ქვედანაყოფებმა ლაოსში 10000-ზე მეტი მშვიდობიანი მოსახლე დაიღუპა. 2021 წელს მსოფლიოში დაფიქსირდა კასეტური საბრძოლო მასალის 149 მსხვერპლი, ყველა გამოწვეული იყო აუფეთქებელი საბრძოლო მასალისგან, რომელთაგან 66% ბავშვებია. 2022 წლის მონაცემებით, მსოფლიოს 29 ქვეყანა რჩება კასეტური საბრძოლო მასალის ნარჩენებით დაბინძურებული.

ქვეყნები, რომლებმაც ხელი მოაწერეს კასეტური იარაღის აკრძალვის კონვენციას, მონიშნული არიან ლურჯად, ქვეყნები, რომლებმაც მოახდინეს მისი რატიფიცირება მეწამულში და შეუერთდნენ მას ვარდისფერში.

2010 წელს ძალაში შევიდა კონვენცია კასეტური საბრძოლო მასალის შესახებ, რომელიც კრძალავს კასეტური საბრძოლო მასალის გამოყენებას, გადაცემას და შენახვას. 2013 წლის მონაცემებით, კონვენციას 113-მა სახელმწიფომ მოაწერა ხელი და 84-მა მოახდინა მისი რატიფიცირება. კონვენციის მიღების შემდეგ, ხელშეკრულების მონაწილე სახელმწიფოებმა გაანადგურეს კასეტური საბრძოლო მასალის დეკლარირებული მარაგის 99%, თითქმის 1,5 მილიონი კასეტური საბრძოლო მასალა და 178 მილიონი ქვეტყვია.

თუმცა, კასეტური საბრძოლო მასალის უმსხვილესმა მწარმოებლებმა და უმსხვილესი არსენალის მფლობელებმა - შეერთებულმა შტატებმა, რუსეთმა, ჩინეთმა - ხელი არ მოაწერეს ამ შეთანხმებას. ინდოეთმა, ბრაზილიამა, სამხრეთ კორეამ, პაკისტანმა და ისრაელმა ასევე უარი განაცხადეს ხელმოწერაზე, კასეტური საბრძოლო მასალის ეფექტურ იარაღად მიჩნევით. ამავდროულად, 2010 წელს შეერთებულმა შტატებმა განაახლა კასეტური საბრძოლო მასალის ზოგიერთი სახეობა (კასეტური ბომბებისგან განსხვავებით, ახალი ქობინის თითოეული ელემენტი არ ფეთქდება და განადგურებისთვის იყენებს მხოლოდ კინეტიკურ ენერგიას). 2022 წლის მდგომარეობით, მსოფლიოს 74 ქვეყანას არ მოუწერია ხელი კონვენციაზე.

ამავდროულად, კასეტური ბომბები ექვემდებარება ზოგად შეზღუდვებს, რომლებიც დაწესებულია განურჩეველ იარაღზე, კერძოდ, აკრძალულია მათი გამოყენება მჭიდროდ დასახლებულ ადგილებში. ეს არის ჩვეული წესი, რომელიც სავალდებულოა ყველა სახელმწიფოსთვის, კასეტური საბრძოლო მასალის კონვენციაში მათი წევრობის მიუხედავად.

იხ. ვიდეო -  What are cluster weapons and why are they used in war? - Joe Biden has decided to send cluster weapons to Ukraine, reportedly as part of a new military aid package worth up to $800 million.

Such a move is opposed by human rights groups but could provide a powerful new element to a counteroffensive against Russian forces.

გამოყენება 

1945 წლიდან მოყოლებული, სულ მცირე 23 მთავრობამ გამოიყენა კასეტური საბრძოლო მასალები 41 ქვეყანაში. კონვენციის ძალაში შესვლიდან, 2010 წლის აგვისტოდან, კასეტური საბრძოლო მასალები გამოიყენება რვა ქვეყანაში: აზერბაიჯანში 2020 წელს, კამბოჯაში 2011 წელს, ლიბიაში 2011, 2015 და 2019 წლებში, სამხრეთ სუდანში 2014 წელს, სუდანში 2012-2015 წლებში; სირია 2012-2021 წლებში, უკრაინა 2014-2015 და 2022 წლებში; იემენი 2015-2017 წლებში.

შეერთებულმა შტატებმა გამოიყენა კასეტური საბრძოლო მასალები სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში 1960-იან და 1970-იან წლებში, ავღანეთში, ერაყში, ასევე კოალიციის ძალებს ოპერაციის Desert Storm-ის დროს და იუგოსლავიაში

საბჭოთა კავშირმა გამოიყენა კასეტური საბრძოლო მასალები ავღანეთში, რუსეთში ჩეჩნეთის ომების დროს, კერძოდ შალის დაბომბვის დროს (სხვა აუფეთქებელი კასეტური საბრძოლო მასალა აღმოაჩინეს 2010 წელს აჩხოი-მარტანი-სამაშკის გზის მშენებლობაზე; მთლიანობაში ჩეჩნეთის პირველმა ომმა რუსეთის საჰაერო ძალებმა გამოიყენეს 1635 ბომბის კასეტური), საქართველოში, ასევე უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დროს დასახლებების დაბომბვისას. დიდმა ბრიტანეთმა გამოიყენა ფოლკლენდის ომში, ბოსნიელი სერბები ხორვატიაში, ისრაელი მეორე ლიბანის ომში, აზერბაიჯანი და სომხეთი მეორე ყარაბაღის ომში. ასევე დაფიქსირდა რუსული და საბჭოთა კასეტური საბრძოლო მასალის გამოყენება სირიაში და ასევე ლიბიაში.

კასეტური საბრძოლო მასალები გამოიყენეს რუსეთმა და უკრაინამ დონბასში ომის დროს. Human Rights Watch-ის თანახმად, 2014 წლის ოქტომბერში დონეცკის სამთავრობო ობიექტებზე სეპარატისტების მიერ გამოყენებული თავდასხმისას უკრაინამ გამოიყენა მინიმუმ 5 კასეტური საბრძოლო მასალა.

რუსული სარაკეტო ჭურვის დახარჯული კასეტა 9M544 Tornado-S MLRS-ისთვის, ნიკოლაევი, 2022 წლის მარტი

რუსეთის არმიამ გამოიყენა კასეტური საბრძოლო მასალის ფართო სპექტრი უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დროს. 2022 წლის აგვისტოს მდგომარეობით, რუსულმა მხარემ ასობითჯერ გამოიყენა კასეტური საბრძოლო მასალები უკრაინის 24 რეგიონიდან მინიმუმ 10-ში, მაშინ როცა 2022 წლის პირველ ნახევარში მათგან სულ მცირე 689 მშვიდობიანი მოქალაქე დაზარალდა. ამრიგად, რუსეთის მიერ კასეტური საბრძოლო მასალის გამოყენება ხარკოვში საცხოვრებელი უბნების და პოლიკლინიკის დაბომბვისას დაფიქსირდა, რის შედეგადაც ასობით მშვიდობიანი მოქალაქე დაიღუპა. ასევე, რუსეთის არმიამ გამოიყენა კასეტური საბრძოლო მასალები უგლედარში საავადმყოფოს, ჩერნიგოვის საავადმყოფოს, ნიკოლაევისა და სხვა დასახლებების დაბომბვისას. რუსეთმა ასევე დააფიქსირა ტოჩკა-U კომპლექსის 9M79K რაკეტების განმეორებითი გამოყენება კასეტური ქობინით 9N123K, ამიტომ 2022 წლის 8 აპრილს რუსეთის არმიამ შეუტია კრამატორსკში რკინიგზის სადგურს Tochka-U კომპლექსის რაკეტით. კასეტური საბრძოლო მასალის შედეგად დაიღუპა მინიმუმ 58 მშვიდობიანი მოქალაქე და 100-ზე მეტი ადამიანი დაშავდა.

Amnesty International და სხვა ანალიტიკოსები ამტკიცებენ, რომ შეგროვდა მტკიცებულებები საერთაშორისოდ აკრძალული 9N210/9N235 კასეტური საბრძოლო მასალისა და ტაქტიკური რაკეტების განმეორებით გამოყენების შესახებ, დროული ნაღმებით დატვირთული კასეტური ქობინით. მონაცემები დაადასტურეს BBC, CNN, The Guardian, Bellingcat და რიგი სხვა მედიის, ასევე სამხედრო ექსპერტებისა და ანალიტიკოსების გამოკვლევებით. გარდა ამისა, გაერო-მ, Human Rights Watch-მა და სხვა უფლებადამცველმა ორგანიზაციებმა თავიანთი გამოძიების დროს აღნიშნეს რუსული ჯარების მიერ კასეტური საბრძოლო მასალის გამოყენება უკრაინაზე თავდასხმის დროს.

უკრაინა იყენებდა კასეტურ ბომბებს შეზღუდული წესით, არსებობს ასეთი საბრძოლო მასალის გამოყენების ორი შემთხვევა, რადგან უკრაინამ გამოიყენა კასეტური საბრძოლო მასალა, რათა დაარტყა რუსული არმიის იმპროვიზებულ შტაბს სოფელ გუსაროვკას განთავისუფლების დროს. , რომელიც უკრაინაზე თავდასხმის დროს რუსეთის ჯარებმა დაიკავეს

იხ.ვიდეო - What are cluster munitions, and why does Ukraine need them? - Cluster munition. It's deadly and controversial, and news of the announced delivery of this munition to Ukraine from the USA has raised a lot of eyebrows. But how does cluster munition work, and why does Ukraine need it to rid the country of Russian invaders? Watch Talking Tactics to find out.

ფინანსისტები

BankTrack-ის თანახმად, არასამთავრობო ორგანიზაციების საერთაშორისო ქსელი, რომელიც სპეციალიზირებულია ფინანსური ინსტიტუტების კონტროლზე, ბევრი მსხვილი ბანკი და სხვა ფინანსური კორპორაცია ან პირდაპირ აფინანსებდა ან ფინანსურ მომსახურებას უწევდა კომპანიებს კასეტური საბრძოლო მასალის მწარმოებელ კომპანიებს 2005–2012 წლებში. სხვათა შორის, BankTrack 2012 ანგარიშში ასახელებს ABN AMRO, Bank of America, Bank of China, Bank of Tokyo Mitsubishi UFJ, Barclays, BBVA, BNP Paribas, Citigroup, Commerzbank AG, Commonwealth Bank of Australia, Credit Agricole Group, Credit Subishi Group. , Deutsche Bank, Goldman Sachs, HSBC, Industrial Bank of China, ING Group, JPMorgan Chase, Korea Development Bank, Lloyds TSB, Merrill Lynch, Morgan Stanley, Royal Bank of Canada, Royal Bank of Scotland, Sberbank, Société Générale, UBS, უელს ფარგო.

ამ ფინანსური კომპანიებიდან ბევრი დაკავშირებულია კასეტური საბრძოლო მასალის ისეთ მწარმოებლებთან, როგორიცაა Alliant Techsystems, China Aerospace Science and Technology Corporation, Hanwha, Norinco, Singapore Technologies Engineering, Textron და სხვები.

ნიდერლანდებში დაფუძნებული არასამთავრობო ორგანიზაციის Pax Christi-ის თანახმად, 2009 წელს, დაახლოებით 137 ფინანსური ინსტიტუტი აფინანსებდა კასეტური საბრძოლო მასალის წარმოებას. 137 დაწესებულებიდან 63 დაფუძნებულია აშშ-ში, კიდევ 18 ევროკავშირში (გაერთიანებული სამეფო, საფრანგეთი, გერმანია, იტალია და სხვ.), 16 დაფუძნებულია ჩინეთში, 4 სინგაპურში, 3 თითოეულში: კანადა, იაპონია, ტაივანში, 2 შვეიცარიაში და 4 სხვა ქვეყანაში 1 ფინანსური ინსტიტუტი იყო ჩართული

აცეტილცელულოზა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        აცეტილცელულოზა

აცეტილცელულოზას სტრუქტურული ფორმულა

ცელულოზის აცეტატები — ცელულოზის ძმარმჟავა ეთერები. აცეტილცელულოზას ღებულობენ ცელულოზის (ბამბის ღინღლი, მერქნის გაკეთილშობილებული ცელულოზა) ძმრის ანჰიდრიდის მოქმედებით სხვადასხვა კატალიზატორის და გამხსნელის თანაობისას:

რეაქციის საბოლოო პროდუქტს — ცელულოზის ტრიაცეტატს, ტექნიკაში ჩვეულებრივ ტრიაცეტილცელულოზას ან კიდევ პირველად აცეტატს უწოდებენ. ტრიაცეტატის ნაწილობრივი ჰიდროლიზისას ეგრეთ წოდებული მეორეული აცეტატი მიიღება.

აცეტილცელულოზა თეთრი ამორფული მასაა. აცეტილცელულოზა (განსაკუთრებით ტრიაცეტატი) მცირედ ჰიგროსკოპულია, შუქმედეგია, კარგი ფიზიკურ-მექანიკური თვისებები აქვს და პრაქტიკულად არ იწვის. 190–210°C-ზე აცეტილცელულოზის ნაკეთობა ფერს იცვლის, ხოლო 230°C-ზე იწყებს დაშლას. ტუტეები და მინერალური მჟავები აცეტილცელულოზის თანდათანობით გასაპვნას იწვევს. პირველადი აცეტილცელულოზა იხსნება ძმარმჟავაში, მეთილენქლორიდში, ქლოროფორმში, დიქლორეთანში, ანილინში, პირიდინში; მეორეული აცეტატი — აცეტონში, აცეტონისა და სპირტის ნარევში, ეთილაცეტატში, დიოქსანში და სხვა ორგანულ გამხსნელში. აცეტილცელულოზას იყენებენ აცეტატური ბოჭკოს, აფსკების (კერძოდ, ელექტროსაიზოლაციო), პლასტმასების წარმოებაში.

იხ. ვიდეო - Cellulose acetate membrane electrophoresis tank

მიღებისა და განოყენების ისტორია

ცელულოზის აცეტატი პირველად ლაბორატორიაში მიიღო ინგლისელმა ქიმიკოსმა ჩარლზ ფრედერიკ კროსმა 1894 წელს. მან შენიშნა, რომ ცელულოზის აცეტატს ნიტროცელულოზის მსგავსი თვისებები ჰქონდა, მაგრამ არ იყო აალებადი. თუმცა, წარმოების მაღალი ღირებულების გამო, ახალი მასალისთვის განაცხადის დაუყოვნებლივ პოვნა ვერ მოხერხდა. 1909 წელს არტურ ეიჩენგრიუნმა მიიღო ცელონი, რომელიც მსგავსია ცელულოიდის თვისებებით. Cellon-ს ჰქონდა ხანძარსაწინააღმდეგო უპირატესობა და გამოიყენებოდა ფილმების წარმოებაში. მოგვიანებით გამოიგონეს ხისგან ცელულოზის აცეტატის მიღების მეთოდი. ეს მეთოდი საგრძნობლად იაფი აღმოჩნდა, ვიდრე ადრე გამოყენებული ბამბის მატყლიდან მოპოვების მეთოდი. ასევე, ცელულოზის აცეტატი გამოიყენებოდა ლაქების დასამზადებლად, რომლებიც გამოიყენებოდა თვითმფრინავების ლითონის ზედაპირების დასაფარავად და როგორც საიზოლაციო მასალა. ასევე გამოიყენებოდა წყალგაუმტარი ქსოვილების, ხელოვნური ტყავის და ა.შ.

გამოყენება 

ცელულოზის ტრიაცეტატი, ან ტრიაცეტილცელულოზა, არის მთავარი ნივთიერება ფოტო და ფირის სუბსტრატების წარმოებაში 1952 წლიდან. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, იგივე მასალა გამოიყენებოდა, როგორც საფუძველი მაგნიტური ლენტები. თანამედროვე კინოფილმებში ცელულოზის ტრიაცეტატს ცვლის პოლიესტერის შეუმცირებელი საყრდენი. ჩვეულებრივ მოიხსენიება როგორც პირველადი აცეტატი, შეიცავს 62.5% შეკრულ ძმარმჟავას. ხსნადი ძმარმჟავაში, მეთილენქლორიდში, ქლოროფორმში, დიქლორეთანში, ანილინში, პირიდინში.

ცელულოზის აცეტატზე დაფუძნებული პლასტმასი (ეტროლები) გამოიყენება გამძლე პლასტმასის დასამზადებლად. ეტროლები გამოიყენება ბუნებრივი აირის სატუმბი მილების, მანქანების ნაწილების, თვითმფრინავების, გემების (ბორბლები, ინსტრუმენტების პანელები, სახელურები, სამაჯურები), ტელეფონების, რადიოსა და ტელევიზიის მიმღებების, სამედიცინო ინსტრუმენტების, სათვალეების ჩარჩოების, სათამაშოების, მაგიდის ჩოგბურთის ბურთების წარმოებაში. გალავანი და საკანცელარიო ნივთები, სიმებიანი მუსიკალური ინსტრუმენტების პლექტრუმები და სხვ.; ეტროლების გამჭვირვალე ფურცლები - დამცავი და სანახავი ეკრანები, მაგალითად, რადიოაქტიურ და ადვილად ფეთქებადი ნაერთებთან მუშაობისას. ეტროლების პროდუქტები შესაფერისია არქტიკისა და ტროპიკების ექსტრემალურ პირობებში მუშაობისთვის.

ბოლო დრომდე, ცელულოზის აცეტატის გამოყენება რაიონის წარმოებისთვის შედარებით შეზღუდული იყო, მაგრამ სწორედ აქ შეიძლება ველოდოთ მისი გამოყენების მნიშვნელოვან განვითარებას უახლოეს მომავალში, ცელულოზის აცეტატის ღირებულების მკვეთრი შემცირების გამო. როგორც ასეთი რაიონის შეღებვის სირთულეების აღმოფხვრა ამ მიზნით შესაფერისი სპეციალური საღებავების აღმოჩენით. ხის რბილობისაგან ცელულოზის აცეტატის დამზადებისას შეიძლება ვიფიქროთ ხელოვნური აბრეშუმის ქსოვილების კონკურენციაზე ბამბის ქსოვილებთან.

2005 წელს გამოჩნდა გამოგონება ცელულოზის აცეტატის საფუძველზე, რომელიც ეხება მყარი სარაკეტო საწვავის ჯავშანტექნიკის სფეროს, კერძოდ, თერმოპლასტიკური დაბალი კვამლის ჯავშანტექნიკის შემუშავებას. აცეტილცელულოზაზე დაფუძნებული თერმოპლასტიკური დაბალი კვამლის ჯავშანტექნიკა შეიცავს აცეტილცელულოზას, აცეტილტრიეთილციტრატს, β-(2,4-დინიტროფენოქსი) ეთანოლს და შემავსებელს. შემავსებლად გამოიყენებოდა კალციუმის კარბონატი, ხოლო ჯავშანტექნიკის კომპონენტები მიღებულ იქნა შემდეგი თანაფარდობით (წონით%): აცეტილტრიეთილციტრატი 25–36, β-(2,4-დინიტროფენოქსი) ეთანოლი 2.0, კალციუმის კარბონატი 30–50, ცელულოზის აცეტატი დანარჩენი. ეფექტი: გამოგონება შესაძლებელს ხდის ჯავშანტექნიკის თერმული წინააღმდეგობის გაზრდას კვამლის გამომუშავების უნარის დაბალი დონის შენარჩუნებით.

ცელულოზის აცეტატი არის ეფექტური შემკვრელი, რომელიც გამოიყენება ტაბლეტების წარმოებაში. თუმცა წყალში უხსნადობა ზღუდავს მის გამოყენებას. ამ მხრივ, მეორადი აცეტილცელულოზის გამოყენება დიდ შესაძლებლობებს იძლევა. მეორადი ცელულოზის აცეტატი შეიძლება გამოყენებულ იქნას წამლების გადამზიდავ პოლიმერად მათი მოქმედების გახანგრძლივების მიზნით. მეორადი ცელულოზის აცეტატი მიიღება ცელულოზის ტრიაცეტატის ნაწილობრივი საპონიფიკაციის პროდუქტის სახით. მეორადი ცელულოზის აცეტატი შეიცავს უფრო თავისუფალ ჰიდროფილურ ჯგუფებს და ხასიათდება უფრო მაღალი ჰიდროფილურობით და სხვა ინგრედიენტებთან სხვადასხვა ინტერმოლეკულური ბმების წარმოქმნის უფრო დიდი უნარით. მეორადი ცელულოზის აცეტატის წყალხსნარებს 5-7% კონცენტრაციით აქვს ელასტიური გელის ფორმა, რომელიც ადვილად იხსნება წყლით. მეორადი ცელულოზის აცეტატის ხსნარები ფიზიოლოგიურად გულგრილია, აქვს ნეიტრალური რეაქცია, უსუნო და უგემოვნო, სტაბილურია 20-30 დღის განმავლობაში. მეორადი აცეტილცელულოზა იძლევა მისგან წყალში ხსნადი ბოჭკოების წარმოქმნას, რომლებსაც აქვთ დაბალი სიმტკიცე. მეორადი აცეტილცელულოზის აცეტილაციის ხარისხის შეცვლით შესაძლებელია ნაკერის ან ჩამკეტი მასალის სასურველი ხსნადობის დროულად მიღწევა. მეორადი აცეტილცელულოზის ბოჭკოების საფუძველზე მიზანშეწონილად მიჩნეულია ბაქტერიციდული დამამუხრუჭებელი მასალების წარმოება მათი სამკურნალო ნივთიერებების ნარევიდან ან ამ ნივთიერებების პირდაპირი ქიმიური დამატების გზით. ატმოსფერული ზემოქმედებისგან, ძირითადად ტენიანობისგან დასაცავად, ტაბლეტები დაფარულია (ფილმები), რომლებიც იხსნება კუჭის წვენის მჟავების და ფერმენტების გავლენის ქვეშ. ტაკიელ-ფილები (სისქე 0,06-0,1 მმ) საკმაოდ საიმედოდ ეწინააღმდეგება ტენიანობას, ამავდროულად უზრუნველყოფს მათ დაშლას კუჭში 10-20 წუთში. ასეთი ფირის შემქმნელები მოიცავს ცელულოზის აცეტატს და ცელულოზაზე დაფუძნებულ ზოგიერთ სხვა ნივთიერებას (დიეთილი და ბენზიამინომეთილცელულოზა, ამინოაცეტილცელულოზის ალკილის წარმოებულები და ა.შ.). ტაბლეტები დაფარულია ამ ნივთიერებების ხსნარებით ორგანულ გამხსნელებში - ეთილის ან იზოპროპილის სპირტით ან აცეტონით.

დღეს ცელულოზის აცეტატი ერთ-ერთი უდავო ლიდერია იმ მასალებში, რომლებიც გამოიყენება როგორც ჩარჩოების, ასევე სათვალეების წარმოებისთვის. ცელულოზის აცეტატით დამზადებული ჩარჩოები, სხვადასხვა შეფასებით, პლასტმასის ჩარჩოების ბაზრის დაახლოებით 70%-ს იკავებს. ზოგადად, ბაზარზე დომინირებს დაფქული ჩარჩოები, რადგან ისინი საშუალებას გაძლევთ გამოიყენოთ უფრო მრავალფეროვანი ფორმები და ფერები. დიდი პოპულარობით სარგებლობს ლამინირებული „მრავალფენიანი“ მოდელები, რომლებიც იყენებენ ცელულოზის აცეტატის მრავალფეროვან ფენებს, რომელთა პლასტიკური თვისებები აადვილებს ასეთი „სენდვიჩების“ დამზადებას ფენების გამოყოფის შიშის გარეშე. ჩარჩოების მაღალი ფასის კატეგორიას მიეკუთვნება ცელულოზის აცეტატით დამზადებული ჩარჩოების მრავალი კოლექცია, რომლებიც წარმოებულია ისეთი კომპანიების მიერ, როგორიცაა Alain Mikli, Face a Face, Morel, Lafont, Prodesign Denmark, Lunettes Beausoleil, Brenda. მათი წარმოებისთვის საჭიროა 50-მდე ოპერაცია, რომელთაგან ბევრი ვერ განხორციელდება ხელით შრომის გამოყენების გარეშე. ამჟამად ელექტროფორეზისთვის გამოიყენება ცელულოზის აცეტატის ფილმები. მათ აქვთ ერთგვაროვანი მიკროფოროვანი სტრუქტურა, რომელიც წააგავს მიკროსკოპულ ღრუბელს, ფორების საშუალო დიამეტრი რამდენიმე მიკრონი. მათში შეინიშნება ზონების გაცილებით ნაკლებად გამოხატული გაფართოება, ვიდრე ფილტრის ქაღალდზე, რომელიც ხასიათდება ძალიან ჰეტეროგენული განშტოებული სტრუქტურით. ცელულოზის აცეტატის ფილმები მაღალი სისუფთავისაა. ჰემიცელულოზები და ლიგნინები მათში არ არის, მძიმე ლითონები კი მხოლოდ უმნიშვნელო რაოდენობით გვხვდება. ცელულოზის აცეტატის ფილებს ცილების ადსორბციის გაცილებით დაბალი უნარი აქვთ, ვიდრე ქაღალდს, ამიტომ ისინი არ წარმოქმნიან „კუდებს“, რომლებიც შეინიშნება ფილტრის ქაღალდზე ელექტროფორეზის დროს. შეღებვის შემდეგ ფონი უფერო აღმოჩნდება და მასზე გამოყოფილი ზოლები აშკარად ჩნდება. ეს უპირატესობები შესაძლებელს ხდის ელექტროფორეზის გამოყენებას ცელულოზის აცეტატის ფენებზე ძალიან მცირე რაოდენობით ნივთიერებების შესასწავლად და ექსპერიმენტის ჩატარებას ნაკლები დრო სჭირდება. გარდა ამისა, ცელულოზის აცეტატი არის იმუნოდიფუზიისთვის შესაფერისი საშუალება და, შესაბამისად, მისგან ფილმებს შეუძლიათ. გამოიყენებოდა იმუნოელექტროფორეზისთვის.თავდაპირველად, ფილმები ცელულოზის აცეტატის ფილმები განკუთვნილი იყო ფილტრაციისთვის და კონმა მათ რეკომენდაცია გაუწია, როგორც დამხმარე საშუალება ელექტროფორეზისთვის 1957 წელს. მას შემდეგ, მათ ფართო გამოყენება ჰპოვეს. ფილტრის ქაღალდი, რომელიც ხშირ შემთხვევაში ხელს უშლის მათ გამოყენებას ელექტროფორეზის ნაცვლად ქაღალდის ნაცვლად. ეს მეთოდი სასარგებლოა მცირე რაოდენობით ნივთიერებების გამოყოფისთვის, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ მას ასევე აქვს უფრო მაღალი გარჩევადობა და ნაკლებ დროს მოითხოვს. 60-იან წლებში ინდუსტრია იწარმოებოდა. რამდენიმე ტიპის მოწყობილობა მიკროელექტროფორეზისთვის ცელულოზის აცეტატზე. ამავდროულად, შემოთავაზებული იყო მოდიფიცირებული დამხმარე საშუალება - ჟელატინიზებული ცელულოზის აცეტატი, რომელსაც ეწოდება ცელოგელი (Ce'llogel). ჩვეულებრივი ცელულოზის აცეტატის ფილმებისგან განსხვავებით, ცელოგელი მიეწოდება სველი სახით და გამოყენებამდე უნდა ინახებოდეს 30%-იან მეთანოლში.

ჩვეულებრივ, ცელულოზის აცეტილაცია იწვევს პროდუქტს სამივე ჰიდროქსილის სრული ჩანაცვლებით აცეტატური ჯგუფებით, ანუ ცელულოზის ტრიაცეტატით. ცელულოზის ტრიაცეტატი ხსნადია მხოლოდ ძვირადღირებულ ან ტოქსიკურ გამხსნელებში, როგორიცაა ქლოროფორმი ან ტეტრაქლოროეთანი, რაც ხელს უშლის მის გავრცელებას გარკვეული დროის განმავლობაში. შემდეგ ნაჩვენები იყო, რომ რბილი მჟავა ჰიდროლიზი წარმოქმნის ცელულოზის აცეტატს (ცელულოზის დიაცეტატს) აცეტონში ხსნად. ჰიდროლიზი ტარდება მანამ, სანამ არანაკლებ ერთი აცეტატის ჯგუფი კვლავ არ შეიცვლება ჰიდროქსილით. ცელულოზის დიაცეტატის თვისებები განსხვავდება აცეტილაციის ხარისხზე, გამოყენებული პლასტიზატორის რაოდენობასა და ტიპზე, მაგრამ ზოგადად ეს არის მყარი, გამძლე მასალა კარგი მშრალი ელექტრული თვისებებით, აერთიანებს კარგ საიზოლაციო თვისებებს რკალის და კოროზიის წინააღმდეგობას. დიაცეტატმა დაამტკიცა თავი დიაცეტატური ფილმების წარმოებაში.

დიაცეტატური ფილმები ძალიან მგრძნობიარეა ტენიანობის შთანთქმის მიმართ და, შესაბამისად, არ განსხვავდება განზომილებიანი სტაბილურობით, როდესაც იცვლება ტენიანობა. მათ აქვთ მაღალი გამჭვირვალობა და კარგი პრიალა, მშრალი ცრემლის ძალა. ისინი კარგად იღებენ ბეჭდვას; ისინი გამოიყენება მრავალშრიანი ლამინატების გარე ფენად, როგორც აცვიათ მდგრადი საფარი. პლასტიზატორების სავალდებულო არსებობა მოითხოვს ზრუნვას საკვების შეფუთვის ბრენდის არჩევისას.

ფირები რბილდება გაცხელებისას, მაგრამ შედუღება შეუძლებელია, ამიტომ ფილმების კავშირი არ არის

გლიკოზიდები

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             გლიკოზიდები

              გლიკოზიდი კვერცეტინი

  ორგანული ნაერთები, რომელთა მოლეკულები შედგება ორი ნაწილისაგან: ნახშირწყლების (პირანოზიდი ან ფურანოზიდი) ნარჩენი და არანახშირწყლოვანი ფრაგმენტი (ე.წ. აგლიკონი). უფრო ზოგადი გაგებით, ნახშირწყლები, რომლებიც შედგება ორი ან მეტი მონოსაქარიდის ნარჩენებისგან, ასევე შეიძლება ჩაითვალოს გლიკოზიდებად. უპირატესად კრისტალური, ნაკლებად ხშირად ამორფული ნივთიერებები, ადვილად ხსნადი წყალში და ალკოჰოლში.

გლიკოზიდები არის ორგანული ნივთიერებების ფართო ჯგუფი, რომლებიც გვხვდება მცენარეულ (იშვიათად ცხოველურ) სამყაროში და/ან მიიღება სინთეზურად. მჟავა, ტუტე, ფერმენტული ჰიდროლიზის დროს ისინი იყოფიან ორ ან მეტ კომპონენტად - აგლიკონად და ნახშირწყლად (ან რამდენიმე ნახშირწყლად). გლიკოზიდებიდან ბევრი ტოქსიკურია ან აქვს ძლიერი ფიზიოლოგიური ეფექტი, მაგალითად, ციფრული გლიკოზიდები, სტროფანტუსი და სხვა.

იხ. ვიდეო -  Carbohydrate - Glycoside formation hydrolysis | Chemical processes | MCAT | Khan Academy

გლიკოზიდებმა მიიღეს სახელი ბერძნული სიტყვებიდან გლიკისი - ტკბილი და ეიდოს - სახე, რადგან ისინი ჰიდროლიზის დროს იშლება შაქრიან და უშაქრო ნაწილებად. ყველაზე ხშირად, გლიკოზიდები გვხვდება მცენარეების ფოთლებში და ყვავილებში, ნაკლებად ხშირად სხვა ორგანოებში. გლიკოზიდების შემადგენლობაში შედის ნახშირბადი, წყალბადი, ჟანგბადი, ნაკლებად ხშირად აზოტი (ამიგდალინი) და მხოლოდ ზოგიერთი შეიცავს გოგირდს (სინალბინი, მიროსინი).

სწავლის ისტორია

გლიკოზიდების შემცველი მცენარეები უძველესი დროიდან იპყრობდნენ ყურადღებას. ამგვარად, ეგვიპტელები და რომაელები იყენებდნენ სკილს (Drimia maritima) გულის ამაღელვებლად. სტროფანტუსის თესლისა და ქერქის პრეპარატები (Strophantus hispidus) გამოიყენებოდა არა მხოლოდ გულის აქტივობის გასააქტიურებლად, არამედ ისრების მოსაწამლად. მელას (Digitalis purpurea) გამოყენება წვეთოვანი დაავადების სამკურნალოდ უკვე ცნობილი იყო 1785 წელს, როდესაც W. Withering-მა პირველად შემოიტანა იგი პრაქტიკულ მედიცინაში.

მელას ფოთლებისგან იზოლირებული ნივთიერებების შესწავლის პირველი მცდელობები 1809 წლით თარიღდება. 1841 წელს იგივე მელას ხელთათმანიდან გამოყო ნივთიერებების ნარევი, რომელსაც ეწოდა ციფრული ; კიდევ უფრო ადრე, P. Robike-მა (1830) გამოყო ამიგდალინი ნუშისგან.

1869 წელს ნატიველმა გამოყო საკმაოდ სუფთა დიგიტოქსინი მელასგან. 1889-1892 წლებში. E. A. Shatsky-მ გამოაქვეყნა მრავალი ნაშრომი, რომელიც დაკავშირებულია გლიკოზიდებთან და ალკალოიდებთან. თუმცა, გლიკოზიდების ქიმიამ განსაკუთრებული განვითარება მიიღო 1915 წლიდან, როდესაც გამოქვეყნდა ვინდოუსის, იაკობსის, სტოლისა და ჩეშეს და სხვათა კვლევები გულის გლიკოზიდების სფეროში. რუსული ნაშრომებიდან ცნობილია N. N. Zinin-ის კვლევები მწარე ნუშის ზეთზე (მწარე გლიკოზიდებზე), ლემანის პერიპლოცინზე, კუროტზე რიგ გლიკოზიდებზე და A. E. Chichibabin-მა, რომელმაც პირველად მიიღო სინთეზური ამიგდალინი 1913 წელს.

ქიმიური და ფიზიკური თვისებები

ქიმიური მხრივ, გლიკოზიდები არის შაქრის ეთერები, რომლებიც არ იძლევიან კარბონილის რეაქციებს, რაც ნიშნავს, რომ მათი შაქრის კარბონილის ჯგუფი უკავშირდება აგლიკონს, ისევე როგორც სინთეზური გლიკოზიდების ალკილ გლიკოზიდებს.

გლიკოზიდის მოლეკულებში შაქრის ნარჩენები დაკავშირებულია აგლიკონთან, რომელიც წარმოადგენს გლიკოზიდის ფარმაკოლოგიურად აქტიურ ნაწილს O, N ან S ატომის მეშვეობით.

აგლიკონების შემადგენლობა მოიცავს ძირითადად ალიფატური ან არომატული სერიის ჰიდროქსილის წარმოებულებს. ბევრი ბუნებრივი გლიკოზიდის სტრუქტურა კარგად არ არის გასაგები.

შაქრის ურთიერთქმედება ალკოჰოლებთან, მერკაპტანებთან, ფენოლებთან და სხვა ნივთიერებებთან მარილმჟავას თანდასწრებით წარმოქმნის სინთეზურ გლიკოზიდებს. ამ ტიპის ნაერთები განსაკუთრებით ადვილად წარმოიქმნება ჰიდროქსილის ან სხვა წარმოებულების აცეტოქლორო- ან აცეტობრომგლუკოზის ურთიერთქმედებით.

იმ შემთხვევაში, როდესაც გლუკოზა წარმოიქმნება გლიკოზიდების ჰიდროლიზის დროს, ასეთ ნაერთებს ჩვეულებრივ გლუკოზიდებს უწოდებენ, ხოლო სხვა შაქრების წარმოქმნისას - გლიკოზიდებს.

გლიკოზიდები არის მყარი, არამდგრადი, ძირითადად კარგად კრისტალიზებული, ნაკლებად ხშირად ამორფული ნივთიერებები, ადვილად ხსნადი წყალში და სპირტში. გლიკოზიდების წყალხსნარებს აქვთ ნეიტრალური რეაქცია.

მიუხედავად იმისა, რომ მათი დაშლა შაქრებად და აგლიკონებად ძალიან მარტივია, ასევე ცნობილია გლიკოზიდები (საპონინები), რომლებიც არ იშლება განზავებულ მჟავებთან (H2SO4) გახანგრძლივებული გაცხელების დროსაც კი. როდესაც გლიკოზიდები იშლება ფერმენტებით, შეინიშნება გარკვეული სელექციურობა; მხოლოდ გარკვეულ ფერმენტს შეუძლია კონკრეტული გლიკოზიდის დაშლა. ნაკლებად ხშირად, ერთი ფერმენტი წყვეტს რამდენიმე გლიკოზიდს, მაგალითად, ემულსინი არღვევს არა მხოლოდ ამიგდალინს, არამედ სალიცინს, ესკულინს , წიწვოვანს და ზოგიერთ სხვა გლიკოზიდს, მაგრამ არ არღვევს სინიგრინს. საფუარის ფერმენტი არღვევს ამიგდალინს პრუნოზინად, პირიქით, ემულსინი არღვევს მას ბენზალდეჰიდ ციანოჰიდრინად.

ფერმენტების ჰიდროლიზური მოქმედება მჭიდრო კავშირშია გლიკოზიდის მოლეკულის სტრუქტურასთან და შაქრის ნახშირბადის ატომების ასიმეტრიასთან. ასე, მაგალითად, დექსტროროტორული α-მეთილგლუკოზიდი იშლება ინვერტინით, ხოლო მისი ლევოროტორული იზომერი არ იცვლება, პირიქით, β-მეთილ-გლუკოზიდი იშლება ემულსინის მიერ α-იზომერზე ზემოქმედების გარეშე. ბუნებრივ გლიკოზიდებს, ემულსინის მიერ გახლეჩილს, აქვთ მარცხენა ბრუნვა.

გლიკოზიდების ნაწილობრივი დაშლა ხდება ნაწილობრივ თავად მცენარეში, ვინაიდან მასში ნაპოვნი ფერმენტი (თუმცა სხვადასხვა უჯრედებში) ზოგჯერ კონტაქტში მოდის მასთან. იგივე, გარკვეულ პირობებში, ხდება მცენარეების გაშრობის ან მათგან გლიკოზიდების იზოლირებისას. ამიტომ, გამხმარი მცენარეებიდან მიღებული გლიკოზიდები ხშირად მკვეთრად განსხვავდებიან ახალ მცენარეში ნაპოვნი გლიკოზიდებისგან. გამხმარ მცენარეში ფერმენტები ჩვეულებრივ არ აჩვენებენ ჰიდროლიზურ მოქმედებას, მაგრამ წყლით დატენიანებისას, განსაკუთრებით 35-50 °C ტემპერატურაზე, ხდება ინტენსიური ჰიდროლიზის რეაქცია. დაბალ ტემპერატურაზე, ტენიანობის არსებობისას, ფერმენტების მოქმედება ნელდება, ხოლო 0 ° C ტემპერატურაზე თითქმის არ არის გამოვლენილი. 70 °C-ზე ზემოთ, პირიქით, ხდება ფერმენტების ინაქტივაცია და განადგურება.

გლუკოზიდებთან, ანუ გლუკოზის ეთერებთან მჭიდრო კავშირშია პენტოზიდები ან რამნოზიდები, რომლებიც ჰიდროლიზებისას აგლიკონებთან ერთად წარმოქმნიან რამნოზას (მაგალითად, ფრანგულინი, კვერცეტინი), რამნოგლუკოზიდები, რომლებიც ჰიდროლიზებისას წარმოქმნიან რამნოზას, გლუკოზას და სხვა. შაქარი (მაგალითად, რუტინი, ჰესპერიდინი).

კუმარინი

ადრე ძალიან გავრცელებული ბოტანიკური კლასიფიკაცია ამჟამად გამოიყენება მხოლოდ დაუდგენელი სტრუქტურის გლიკოზიდებისთვის. ასევე ვერ მოხერხდა გლიკოზიდების ბიოლოგიური მოქმედების საფუძველზე ფარმაკოლოგიური კლასიფიკაცია. ყველაზე შესაფერისი ქიმიური კლასიფიკაცია ემყარება გლიკოზიდების ჰიდროლიზის დროს წარმოქმნილი აგლიკონების ან შაქრების ქიმიურ სტრუქტურას. ამ შემთხვევაში გლიკოზიდებს უწოდებენ შაქარს სუფიქსის „id“-ის დამატებით. ამგვარად, გლიკოზიდებს, რომლებიც ჭრიან პენტოზას, უწოდებენ პენტოზიდებს, ხოლო მათ, რომლებიც წყვეტენ ჰექსოზას, ჰექსოზიდებს. ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, იყოფა ქვეჯგუფებად, მაგალითად, გლუკოზას გამოყოფს გლუკოზიდებს უწოდებენ, მათ, ვინც ფრუქტოზას ან გალაქტოზას იშლება, ფრუქტოზიდებს, გალაქტოზიდებს და ა.შ.

ანტრაკინონი

ქიმიური კლასიფიკაცია აგლიკონების ყველაზე დამახასიათებელი ჯგუფების ბუნების მიხედვით

ციანოგენური ან ციანოფორული გლიკოზიდები - ჰიდროციანმჟავას წარმოქმნა ჰიდროლიზის დროს; მაგ: ამიგდალინი, პრუნაზინი.

ფენოლ გლიკოზიდები - ფენოლური ჯგუფის შემცველი ან ჰიდროლიზის დროს წარმოქმნილი.

კუმარინის ჯგუფის გლიკოზიდები. ეს გლიკოზიდები ბუნებაში ფართოდ არის გავრცელებული; მათ შორისაა, მაგალითად, კუმარინის გლიკოზიდი, სკიმინი, ესკულინი, დაფნინი, ფრაქსინი. ყველა მათგანი, როდესაც ჰიდროლიზდება, იშლება კუმარინად და შაქარში.

ბუნებაში ფართოდ არის გავრცელებული ოქსიანტრაკინონის გლიკოზიდები; ისინი ძირითადად წითელი ან ყვითელი ფერისაა. მათ შორისაა მრავალი საფაღარათო საშუალება, როგორიცაა რევანდი, სენა, წიწაკა, ალოე, რომლებიც შეიცავს ოქსიანტრაკინონის წარმოებულებს. ჰიდროლიზის დროს ისინი იშლება დი-, ტრიჰიდროქსიანტრაკინონებად და შაქარად.

გლიკოსინაპიდები არის გლიკოზიდები, რომლებიც შეიცავს გოგირდს. მათი უმეტესობა გვხვდება ჯვარცმულ მცენარეებს შორის. ჰიდროლიზისას ისინი წარმოქმნიან მდოგვის (ეთერზეთს) ფერმენტ მიროსინის მონაწილეობით.

გულის გლიკოზიდები, რომლებიც შეიცავს პერჰიდროციკლოპენტანოფენანთრენის სტრუქტურას აგლიკონში და ამ გლიკოზიდებისთვის დამახასიათებელ ხუთწევრიან (ლაქტონურ) ციკლს, კუთხური მეთილის ან ალდეჰიდის ჯგუფთან ერთად C10-ზე.

ცხოველების ტვინიდან მიღებული ცერებროზიდები; ისინი არიან სფინგოზინ დ-გალაქტოზიდები.

ფიტოსტეროლინები სტეროლების გლიკოზიდებია (ისინი ფართოდ არის გავრცელებული ბუნებაში, მაგრამ ნაკლებად შესწავლილი).

                                                    

ანტრაცინი

სხვა კლასიფიკაციის მიხედვით, ატომების ბუნებიდან გამომდინარე, რომლებიც ქმნიან კავშირს აგლიკონთან, არსებობს:

სტატიის ამ ნაწილის სანდოობა ეჭვქვეშ დადგა.

აუცილებელია ამ ნაწილში მითითებული ფაქტების სისწორის გადამოწმება.

განხილვის გვერდზე შეიძლება იყოს განმარტებები.

O-გლიკოზიდები: -O-HH-O-C6H11O5

C-გლიკოზიდები: -C-HH-O-C6H11O5

N-გლიკოზიდები: -N-HH-O-C6H11O5

S-გლიკოზიდები: -S-HH-O-C6H11O5

აგლიკონის ქიმიური ბუნებიდან გამომდინარე, სამკურნალო O-გლიკოზიდები იყოფა ჯგუფებად:

ციანოგენური გლიკოზიდები

გულის გლიკოზიდები

საპონინები (ტრიტერპენი და სტეროიდული ნაერთები)

ანტრაგლიკოზიდები (ანტრაცენი)

გლიკოზიდები - სიმწარე

გლიკოზიდების წარმოქმნა მცენარეებში და მათი როლი

გლიკოზიდების როლი და მნიშვნელობა მცენარეებში საკმარისად არ არის განმარტებული. მიუხედავად იმისა, რომ გლიკოზიდებს განსხვავებული ქიმიური შემადგენლობა აქვთ, უფრო დაბალი მოლეკულური წონის ნაერთები ბუნებაში ბევრად უფრო გავრცელებულია. ასე, მაგალითად, ლობიოში შემავალი ფაზაოლუნატინი (ან ლიმარინი) გვხვდება პეპლის, შროშანისა და ეიფორბიის ოჯახებში.

ბუნებაში კიდევ უფრო გავრცელებულია არომატული ბუნების გლიკოზიდები, რომლებიც წარმოადგენენ ფენოლებს ან ფენოლების ეთერებს, მაგალითად, არბუტინი, მეთილარბუტინი, წიწვოვანი. წიწვოვანთან ახლოს არის ჰესპერიდინი, რომელიც შეიძლება ჩაითვალოს ანთოციანებთან და ფლავონებთან „დაკავშირებულ“ ქალკონად. უმარტივესი ქალკონის წარმოქმნა შეიძლება ჩაითვალოს, როგორც აცეტოფენონის კონდენსაცია ბენზალდეჰიდთან.

                                                        არბუტინი

ჟანგვის აგენტების გავლენის ქვეშ, ქალკონს შეუძლია ციკლირება წყალბადის ორი ატომის დაკარგვით და ფლავონების წარმოქმნით. ეს უკანასკნელი დ-გლუკოზის ან რამნოზის ნაერთების სახით გვხვდება მრავალი მცენარის უჯრედის წვენში; მათ შეუძლიათ ულტრაიისფერი სხივების შთანთქმა და მცენარეთა უჯრედების ქლოროფილის დაცვა განადგურებისგან.

ორგანული ნაერთების სხვა კლასებიდან ცნობილია ალიზარინის წარმოებულები, რომლებიც ქმნიან გლუკოზის ორი ნაწილაკით რუბერტრიკულ მჟავას, რომელიც მადრიდის შეღებვის ნივთიერებაა. ეს ასევე მოიცავს ფრანგულინს (რამნოზიდს), რომელიც წარმოადგენს აგლუკონის ემოდინის წარმოებულს (1,6,8-ტრიოქსი-3-მეთილანტრაკინონი).

ალოეს ემოდინი

რაც შეეხება სხვა გლიკოზიდებს, გარდა სტეროიდული (გულის გლიკოზიდებისა), მათი როლი საკმარისად არ არის განმარტებული. მონოკოტებს შორის ტოქსიკური ეფექტის მქონე წარმომადგენლები აღმოჩნდა, მაგალითად, ავენინი - C14H10O8, აკორინი - C36H60O8; დიკოტებს შორის - წიწაკის გლიკოზიდები, წყლის წიწაკა, ზოგიერთი მათგანი, როგორიცაა ფამ. Leguminosae, აქვს ტოქსიკური ეფექტი.

ზოგიერთი გლიკოზიდი, როგორიცაა Loganiceae ოჯახის გლიკოზიდები, შეიცავს აზოტს და წარმოადგენს, თითქოს, ალკალოიდებზე გადასვლას. მათ შორისაა პურინისა და პირიმიდინის წარმოებულები, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ინტერსტიციულ რესპირატორულ პროცესებში; მათ შორისაა გუანინის დ-რიბოზიდი, რომელიც ცნობილია როგორც ვერნინა. ის გვხვდება სხვადასხვა მცენარის ყლორტებში, შაქრის ჭარხლის წვენში, თხილისა და ფიჭვის მტვერში.

გლიკოზიდები არ არის მიმოფანტული შემთხვევით, მაგრამ ალკალოიდების ან ეთერზეთების მსგავსად მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ მცენარეთა ცხოვრებაში. ამ თვალსაზრისით ფლავონების შესწავლამ აჩვენა, რომ ისინი აჩქარებენ რეაქციას წყალბადის ზეჟანგს, პეროქსიდაზას და ასკორბინის მჟავას შორის, ამ უკანასკნელს გარდაქმნის დეჰიდროასკორბინის მჟავად.

აღმოჩნდა, რომ ფლავონები აკატალიზებს ჟანგვის რეაქციას 50-100-ჯერ უფრო ენერგიულად, ვიდრე პიროკატექოლი.

მცენარეთა სუნთქვის დროს გამოთავისუფლებული ენერგია იხარჯება სხვადასხვა ენდოთერმული სინთეზის პროცესში; ამ ენერგიის გამო, ორგანული მჟავების სინთეზი ხდება სუკულენტებში.

რაც შეეხება სტეროიდულ გლიკოზიდებს, როზენჰაიმის მიხედვით, ისინი წარმოიქმნება ნახშირწყლებისგან. პირიქით, ვილანდი მიიჩნევს, რომ სტეროლების ძირითადი ნივთიერებაა ოლეინის მჟავა, რომელიც ბიოლოგიური პროცესების დროს გადაიქცევა ციბეტონად, რომელიც იჟანგება და ერთდროულად წარმოიქმნება დიმეთილჰექსაჰიდროციბეტონად. რობინსონი აკავშირებს სტეროლებს სკალენთან, რომელიც ახლოს არის ტერპენებთან და კაროტინოიდებთან. ნეიბერგი იძლევა ნახშირწყლებისგან სტეროლების წარმოქმნის საშუალებას; ბიოქიმიური გახლეჩის დროს მათგან გამოიყოფა ლიკოპენი და მისი მონო- და ბიციკლური კონდენსაციის პროდუქტები. ვინაიდან ასაფრონი, რომელიც წარმოიქმნება ციკლიზაციისა და ჰიდროგენიზაციის დროს კაროტინის დაშლის დროს, იქცევა ტეტრაციკლურ მჟავად, რომელიც დაკავშირებულია ქოლანის მჟავასთან, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ სტეროლები მართლაც წარმოიქმნება ნახშირწყლებიდან.

გლიკოზიდების გამოყოფა მცენარეებიდან

მცენარეებისგან გლიკოზიდების გამოყოფის მეთოდები ძალიან მრავალფეროვანია და დამოკიდებულია გლიკოზიდების ბუნებაზე და მათ ურთიერთობაზე გამხსნელებთან. ხშირად, იზოლაცია დაკავშირებულია დიდ სირთულეებთან მათი ადვილად დეგრადაციის გამო. ჩვეულებრივ, გლიკოზიდების იზოლირებისას გამორიცხულია მჟავების და ტუტეების, აგრეთვე გლიკოზიდების დაშლის ფერმენტების გამოყენება. ამ მიზნით მცენარეს ამუშავებენ სპირტით ტუტე აგენტების (სოდა, კალიუმის და ა.შ.) თანდასწრებით, შემდეგ კი შესაბამისი გამხსნელებით (წყალი, სპირტი, ეთერი, ქლოროფორმი, დიქლოროეთანი, ეთილის აცეტატი და ა.შ.) ექსტრაქცია. ტემპერატურა. ზოგჯერ გლიკოზიდები გარდაიქმნება უხსნად, ადვილად გასუფთავებულ ნაერთებად და შემდეგ იშლება მათი სუფთა სახით იზოლირებისთვის.

დაქუცმაცებული მცენარეული მასალა ექვემდებარება ექსტრაქციას დიფუზერებში (პერკოლატორებში) და შემდეგ გაწმენდას მთრიმლავი ნივთიერებების, საღებავების, ლორწოვანი გარსების, ცილების და სხვა ნივთიერებების მოსაშორებლად, სახელწოდებით "ბალასტი".

მცენარეებში გლიკოზიდების ჩვეულებრივ დაბალი შემცველობის გათვალისწინებით, ხშირად შემოიფარგლება არა ცალკეული ნივთიერებების, არამედ მათი ნარევების იზოლირებით ცხოველებზე ბიოლოგიური მოქმედებისთვის სტანდარტიზებული წყალხსნარების სახით. ასეთ პრეპარატებს უწოდებენ ნეოგენურს ან ნოვოგენურს. ჩვეულებრივ, ასეთი ხსნარის 1 მლ შეიცავს გლიკოზიდების გარკვეულ რაოდენობას, გამოხატული მოქმედების ერთეულებში (ED). მაგალითად, გულის ჯგუფის გლიკოზიდების აქტივობა გამოხატულია ბაყაყის (ICE) ან კატის (CED) ერთეულებში, რომლებიც ახასიათებენ ნივთიერების უმცირეს რაოდენობას, რომელიც ავლენს ბიოლოგიურ ეფექტს ცხოველებზე. ბუნებრივია, თუ შესაძლებელია გლიკოზიდების აქტივობის გამოხატვა წონის ერთეულებში, ეს უკანასკნელი გამოხატულია გრამებში (ან მილიგრამებში).

განსაკუთრებით დიდი სირთულეები წარმოიქმნება მცენარეების შესწავლისას გლიკოზიდების მოსაძებნად. ამ შემთხვევაში გამოიყენება ორი ძირითადი მიმართულება: „წამყვანი მეთოდი“ ან დიფერენციალური თანმიმდევრული მოპოვება. „ტყვიის მეთოდი“ ეფუძნება მცენარის შემადგენელი ნაწილების ტყვიის მარილების სახით გამოყოფას და ამ უკანასკნელთა გამოყოფას სხვადასხვა გამხსნელებში მათი განსხვავებული ხსნადობის მიხედვით.

დიფერენციალური ექსტრაქციისას მცენარეული მასალა თანმიმდევრულად მოიპოვება სხვადასხვა გამხსნელებითა და ქიმიკატებით და შესწავლილია თითოეული ექსტრაქტი.

გლიკოზიდების ხარისხობრივი რეაქციები

გლიკოზიდებს განსხვავებულად განიხილავენ, როგორც ქიმიურ აგენტებს. ალკალოიდებისგან განსხვავებით, ისინი ჩვეულებრივ არ იძლევიან სპეციფიკურ რეაქციებს; ისინი არ ამცირებენ არც ფელინგის ხსნარს და არც ვერცხლის ოქსიდის ამიაკის ხსნარს. გამონაკლისს წარმოადგენს ის გლიკოზიდები, რომელთა აგლიკონები შეიცავენ აღმდგენი ჯგუფებს. გლიკოზიდის ჰიდროლიზის შემდეგ გოგირდმჟავას განზავებული ხსნარით წყალხსნარის ადუღებით, მიღებულ შაქარს ავლენენ მისი შემცირების უნარით ფეჰლინგის ხსნარით.

უფრო ზოგადია ფერმენტული გაყოფა, რომელიც საშუალებას იძლევა არა მხოლოდ გლიკოზიდის არსებობის დადგენა, არამედ მისი იდენტურობის დამტკიცება შედარებით.

ანუ ცნობილთან. ყველაზე ხშირად ეს კეთდება ემულსინის ფერმენტის დახმარებით. ყველა ასეთ გლიკოზიდს აქვს მარცხნივ ბრუნვა წყალხსნარებში, ხოლო ჰიდროლიზის შედეგად წარმოქმნილ გლუკოზას აქვს მარჯვენა ბრუნვა. ამ ორი პოზიციიდან გამომდინარე, თითოეული გლიკოზიდი ხასიათდება ფერმენტული აღდგენის ინდექსით. ამ ინდექსში იგულისხმება გლუკოზის შემცველობა, გამოხატული მილიგრამებით 100 მლ სატესტო ხსნარში, რომელიც წარმოიქმნება გლიკოზიდის დაშლის დროს იმ რაოდენობით, რომელიც საჭიროა 20 სმ სიგრძის მილში ბრუნვის მარჯვნივ 1°-ით შესაცვლელად.

გლიკოზიდების ფერადი რეაქციები, როგორც წესი, შესაფერისია მხოლოდ თავისუფალი შაქრის არარსებობის შემთხვევაში. ამრიგად, მრავალი გლიკოზიდი გასუფთავებული მსხვილფეხა რქოსანი ნაღვლისა და გოგირდის მჟავით იძლევა წითელ ფერს, ხოლო α-ნაფთოლის ალკოჰოლური 20%-იანი ხსნარი კონცენტრირებული გოგირდმჟავასთან ერთად იძლევა ლურჯ, იისფერ ან წითელ ფერს. მსგავსი ფერი ასევე ხდება β-ნაფთოლის ან რეზორცინოლის გამოყენებისას. გლიკოზიდები, რომლებიც შეიცავს ფენოლს ან ნაერთებს ფენოლური ჰიდროქსილით, როგორც აგლიკონი, ფერს აძლევს რკინის ქლორიდს. ზოგიერთ გლიკოზიდთან, რეაქცია უფრო მკაფიოდ მიმდინარეობს რეაგენტის ალკოჰოლური ხსნარების გამოყენებისას.

გლიკოზიდები, რომელთა აგლიკონები შეიცავს კარბონილის ჯგუფს, იდენტიფიცირებულია როგორც ჰიდრაზონები, ნახევრადკარბაზონები ან ოქსიმები. ძმარმჟავას ანჰიდრიდთან ფრთხილად აცეტილირებისას ბევრი გლუკოზიდი იძლევა დამახასიათებელ აცეტილის წარმოებულებს. აცეტილირების ნარევის მოქმედება ზოგჯერ გამოიყენება გლუკოზის, როგორც გლიკოზიდის შაქრის კომპონენტის აღმოსაჩენად. მისი აღმოჩენა ეფუძნება აცეტილირების შედეგად მიღებული პენტააცეტილგლუკოზის პ-ტოლუიდინის მოქმედებით პენტააცეტილგლუკოზილ-პ-ტოლუიდად გადაქცევას. ეს ნაერთი ალკოჰოლში უხსნადია, აქვს მარცხენა ბრუნვა და აქვს მკვეთრი დნობის წერტილი.

გლიკოზიდების რაოდენობრივი განსაზღვრის მეთოდები

მცენარეული მასალის და ძირითადად სამკურნალო ნედლეულის შესწავლისას მნიშვნელოვანია გლიკოზიდების რაოდენობრივი განსაზღვრა.

გლიკოზიდების წონით განსაზღვრა გამხსნელებით მისი მოპოვების შემდეგ ძალიან რთულია, რადგან ის ჯერ მცენარეული მასალისგან უნდა იყოს იზოლირებული საკმარისად სუფთა სახით. ამიტომ ზოგიერთ შემთხვევაში მიზანშეწონილია განისაზღვროს ჰიდროლიზის დროს წარმოქმნილი აგლიკონის რაოდენობა. ასე რომ, მდოგვის ან მდოგვის სინიგრინის რაოდენობა განისაზღვრება არგენომეტრიულად ან იოდომეტრიულად გაყოფილი და გამოხდილი ალილ მდოგვის ზეთის რაოდენობით.

წყალბადის ციანიდის შემცველი გლიკოზიდები ასევე შეიძლება განისაზღვროს ამ უკანასკნელის ოდენობით გაყოფისა და გამოხდის შემდეგ.

ხშირ შემთხვევაში, გლიკოზიდის რაოდენობა შეიძლება განისაზღვროს ფერმენტული გაყოფის შემდეგ ბრუნვის კუთხის ცვლილების საფუძველზე.

ზოგიერთ შემთხვევაში, კონკრეტული გლიკოზიდისთვის დამახასიათებელი ფლუორესცენცია განისაზღვრება ცნობილ გლიკოზიდთან შედარებით.

დიამეთილსულფატი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    დიამეთილსულფატი

ორგანული ქიმიური ნაერთი, მეთანოლისა და გოგირდმჟავას ეთერი ფორმულით, მიღებული შემოკლებული ფორმულა ${\displaystyle {\text{Me}}_2^{}{\text{SO}}_4^{}}$.

პირველად მიიღო დასაწყისში XIX საუკენე.

იგი ფართოდ გამოიყენება როგორც მეთილაციური აგენტი ორგანულ სინთეზში. ზოგიერთ შემთხვევაში შეიძლება შეიცვალოს ტრიფტორმეთანსულფონის მჟავას მეთილის ესტერი  , ან  იოდმეთანი.

ყველა ალკილატორული აგენტის მსგავსად, დიმეთილ სულფატი არის ტოქსიკური და კანცეროგენული მაღალი კონცენტრაციით.

ფიზიკური თვისებები

ეს არის უფერო ცხიმიანი სითხე, წყალში ოდნავ ხსნადი. სუფთა დიმეთილ სულფატი უსუნოა. მინარევებს შეუძლია მას ნივრის სუსტი სუნი მისცეს.

გამოხდა შესაძლებელია 140-150°C ტემპერატურაზე და დაახლოებით 15 მმ Hg. Ხელოვნება.

ქიმიური თვისებები

ხსნადია მეთანოლში, ეთანოლში, ეთილის ეთერში, დიქლორმეთანში, აცეტონში, ქლოროფორმში, ნიტრობენზოლში, ასევე რეაქციები ზოგჯერ ხდება წყალში. ფეთქებად რეაგირებს ამიაკით და ამინებით. ამინის ხსნარების რეაქციები იძლევა, შესაბამისად, ნივთიერებებს მეთილის ჯგუფების მაღალი შემცველობით აზოტზე, მესამეული ამინები იძლევა მეოთხეულ მარილებს. ამ შემთხვევაში, პირველი მეთილის ჯგუფი ტოვებს ბევრად უფრო სწრაფად, ვიდრე მეორე. ის ასევე ალკილატებს ფენოლებსა და თიოლებს. ითვლება, რომ რეაქციები მიჰყვება SN2 მექანიზმს.

დიმეთილ სულფატის მაღალი ეფექტურობის მიუხედავად ალკილირებისთვის, ტოქსიკურობისა და მაღალი ღირებულების გამო, ის ხშირად იცვლება. ასე რომ, ო-ალკილირებისას გამოიყენება იოდომეთანი. დიმეთილ კარბონატი ნაკლებად ტოქსიკურია, ვიდრე სხვა რეაგენტები, ამიტომ მისი წარმატებით ჩანაცვლება შესაძლებელია N-ალკილირებისას. ზოგადად, ალკილირების აგენტების ტოქსიკურობა პირდაპირ კავშირშია მათ ალკილირების უნართან.

სხვა გამოყენება

დიმეთილ სულფატს შეუძლია გამოიწვიოს გუანინის სპეციფიკური გაყოფა დნმ-ში იმიდაზოლის ჰეტეროციკლის განადგურებით . ეს პროცესი შეიძლება გამოყენებულ იქნას დნმ-ში და სხვა აპლიკაციებში აზოტოვანი ფუძეების თანმიმდევრობის დასადგენად.

დიმეთილ სულფატი გამოიყენება დნმ-ის ერთჯაჭვიანი ფრაგმენტების გამოსასწორებლად. მეთოდი ეფუძნება ციტოზინის ფრაგმენტების მეთილაციის სიჩქარის განსხვავებას ერთ და ორჯაჭვიან ნუკლეინის მჟავებში.

ტოქსიკოლოგია და უსაფრთხოება

უაღრესად ტოქსიკური ნივთიერება კანის რეზორბციული ეფექტით, LD50 140 მგ/კგ (თაგვები, პერორალური).

დიმეთილ სულფატის ორთქლებს აქვს ძლიერი გამაღიზიანებელი და გამაღიზიანებელი მოქმედება სასუნთქი გზებისა და თვალების ლორწოვან გარსებზე (ანთებითი მოვლენები, შეშუპება, სასუნთქი გზების დაზიანება, კონიუნქტივიტი).

მას ასევე აქვს ზოგადი ტოქსიკური ეფექტი, განსაკუთრებით ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე. თხევადი დიმეთილ სულფატი კანთან კონტაქტისას იწვევს დამწვრობას და ხანგრძლივ შეუხორცებელ წყლულებს, მაღალი კონცენტრაციით ნეკროზი (ნეკროზი). ტოქსიკურობა გამოწვეულია ჰიდროლიზის პროდუქტებით, რომლებიც მოიცავს მეთანოლს და გოგირდის მჟავას.

მსუბუქი მოწამვლის ლატენტური პერიოდი 15 საათამდეა, ზომიერი მოწამვლისას - 5 საათამდე, მძიმე მოწამვლისას - 2-3 საათამდე .

განსაკუთრებით საშიშია თვალის დაზიანება (მხედველობის შესაძლო დაკარგვა). მოწამვლის მძიმე შემთხვევებში კომა, დამბლა და სიკვდილი შეინიშნება 3-4 დღეში .

ის არის ძლიერი კანცეროგენი, ავლენს მუტაგენურ ეფექტს. კანცეროგენული და მუტაგენური ეფექტები გამოწვეულია დნმ-ის მეთილაციის გამო.

იხ. ვიდეო - DMS (Dimethyl sulfate) - Beer sensory characteristics, causes and control factors

დიმეთილგიოქსიმი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         დიმეთილგიოქსიმი

დიმეთილგლიოქსიმი არის ქიმიური ნაერთი, რომელიც აღწერილია ფორმულით CH3C(NOH)C(NOH)CH3. მისი აბრევიატურაა dmgH2 ნეიტრალური ფორმისთვის და dmgH− ანიონური ფორმისთვის, სადაც H ნიშნავს წყალბადს. ეს უფერო მყარი არის დიოქსიმის წარმოებული დიკეტონის ბუტან-2,3-დიონის (ასევე ცნობილი როგორც დიაცეტილი). DmgH2 გამოიყენება პალადიუმის ან ნიკელის ანალიზში. მისი საკოორდინაციო კომპლექსები თეორიულად საინტერესოა, როგორც ფერმენტების მოდელები და როგორც კატალიზატორები. ბევრი დაკავშირებული ლიგანდი შეიძლება მომზადდეს სხვა დიკეტონებისგან, მაგ. ბენზილი.

Თვისებები

დიმეთილგლიოქსიმი არის უფერო კრისტალები; mp 238–240 °C. დიმეთილგლიოქსიმი ხსნადია სპირტში, ეთერსა და ტუტე ხსნარებში; ნიკელის მარილებთან ერთად წარმოქმნის ნიკელის დიმეთილგლიოქსიმატის (C4H7O2N2) 2Ni წითელ უხსნად ნალექს, რომელიც წარმოადგენს კომპლექსურ ნაერთს.

ნიკელის დიმეთილგლიოქსიმატი

ნიკელის დიმეთილგლიოქსიმატი ფლაკონში

გამოიყენება - დიმეთილგლიოქსიმი გამოიყენება პალადიუმის და ნიკელის ხარისხობრივი და რაოდენობრივი განსაზღვრისათვის. როგორც შერჩევითი რეაგენტი ნიკელის დასადგენად ტუტე გარემოში ჟანგვის აგენტების თანდასწრებით, დიმეთილგლიოქსიმი შემოთავაზებული იქნა 1905 წელს L.A. ჩუგაევის მიერ; ამიტომ, დიმეთილგლიოქსიმს ზოგჯერ უწოდებენ "ჩუგაევის რეაგენტს" .

ნიკელის იონებთან ურთიერთქმედებისას დიმეთილგლიოქსიმი აყალიბებს წითელ კომპლექსს, რომელიც შეიძლება ადვილად დალექოს და განისაზღვროს გრავიმეტრულად.

იხ. ვიდეო -  Получение диметилглиоксимата никеля