გაშვების სტარტი ამერიკის შეერთებული შტატები KC Kennedy LC-39A
Space Shuttle Atlantis-ის გამშვები მანქანა
გაშვება 2001 წლის 7 თებერვალს
დამაგრება 2001 წლის 10 თებერვალს
როგორც სადგურის ნაწილი 21 წელი 136 დღე
სეგმენტი ამერიკის შეერთებული შტატები ამერიკული
ტეხნიკური მახასიათებლები
წონა 14056 კგ
ზომები 8.5 x 4.3 მ
ჰერმეტული კუპე 117 მ3
დოკ სადგურები 2
დოკ კავშირები
უკანა (CBM) ერთიანობა
(ინგლ. Destiny, ბედი; Destiny Laboratory Module-ის სრული სახელია Destiny laboratory module) არის საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის ამერიკული სამეცნიერო მოდული. იგი მიმაგრებული იყო Unity მოდულის წინა პორტთან შატლ Atlantis-ის ეკიპაჟის მიერ STS-98 მისიის დროს. 2001 წლის 9 თებერვალს სრული ფუნქციონირება დაიწყო. მოდული იყო NASA-ს პირველი მუდმივი ორბიტული ლაბორატორია Skylab-ის შემდეგ, რომელიც ბოლოს ეკიპაჟით 1974 წლის თებერვალში იყო.
ამერიკული სამეცნიერო მოდული 8,5 მეტრი სიგრძისა, 4,3 მეტრი სიგანისა და დამზადებულია ალუმინის შენადნობებისგან. იგი შედგება სამი ცილინდრული განყოფილებისა და ორი ტერმინალის შეკვეცილი კონუსისგან, რომლებიც შეიცავს ჰერმეტულ ლუქებს, რომლებსაც ეკიპაჟი იყენებს მოდულში შესვლისა და გასასვლელად. Destiny დამაგრებულია Unity მოდულის წინ დამაგრების პორტთან.
იხ. ვიდეო - INTERNATIONAL SPACE STATION ISS EPISODE 4.4 DESTINY INSTALLATION / МКС ЭПИЗОД 4.4 ДЕСТИНИ: УСТАНОВКА
როგორც ISS-ისთვის დაგეგმილ ევროპულ და იაპონურ ლაბორატორიებში, Destiny მოდულის შიგნით სამეცნიერო და დამხმარე აღჭურვილობა დამონტაჟებულია ე.წ. საერთაშორისო სტანდარტების დატვირთვის თაროებზე (ISPR)[3]. თითოეული თარო იწონის დაახლოებით 540 კილოგრამს. Destiny მივიდა ISS-ზე ხუთი ISPR თაროებით, რომლებიც შეიცავს სიცოცხლის მხარდაჭერის სისტემას, რომელიც უზრუნველყოფს ძალას, გამაგრილებელს, ჰაერის გაწმენდას და ტემპერატურისა და ტენიანობის კონტროლს მოდულში. შვიდი დამატებითი ერთეული გადაეცა Destiny მოდულს ლეონარდოს მრავალ დანიშნულების მომარაგების მოდულში STS-102 მისიის დროს და კიდევ ათი თანდათან მიიტანეს სხვა ფრენების დროს. ოთხი ოფსეტური საყრდენი უზრუნველყოფს მილსადენის და საკაბელო მარშრუტს, რომელიც აკავშირებს ცალკეულ თაროებს მთელ ლაბორატორიაში. საერთო ჯამში, Destiny შეიცავს 23 ISPR თაროებს - 6 თითო მარჯვენა მხარეს, პორტის მხარეს და ჭერზე და ხუთი იატაკზე.
ზეწოლის ქვეშ მოდულში ასტრონავტებს შეუძლიათ შეასრულონ კვლევა სამეცნიერო ცოდნის სხვადასხვა სფეროში. მეცნიერები მთელს მსოფლიოში შეძლებენ გამოიყენონ ამ ექსპერიმენტების შედეგები მედიცინაში, ტექნოლოგიაში, ბიოტექნოლოგიაში, ფიზიკაში, მასალების მეცნიერებაში და დედამიწის შესწავლაში.
Boeing-მა 1995 წელს დაიწყო 14,5 ტონიანი უახლესი სამეცნიერო ლაბორატორიის მშენებლობა ალაბამას შტატში, ჰანტსვილში, მარშალის კოსმოსურ ცენტრში. 1998 წელს, Destiny-ის მოდული გადაეცა მარშალის კოსმოსურ ცენტრს ფლორიდაში და გაიარა ფრენისწინა სწავლება 2000 წლის აგვისტომდე. 2001 წლის 7 თებერვალს მოდული გაუშვეს ISS-ში შატლ Atlantis-ზე STS-98 მისიით.
იხ. ვიდეო - O Módulo Destiny, Segmento Z1, Painéis Solares | A construção da ISS #2
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
სუზენ ჰელმსი
სიუზენ ჯეინ ჰელმსი (ინგლ. Susan Helms დაიბადა 26 თებერვალი, 1958. Charlotte, North Carolina, U.S.) - პენსიაზე გასული შეერთებული შტატების საჰაერო ძალების გენერალ-ლეიტენანტი და ნასას ასტრონავტი. იგი იყო მე -14 საჰაერო ძალების მეთაური, კოსმოსური ერთობლივი ფუნქციონალური კომპონენტის სარდლალი კალიფორნიაში, ვანდენბერგის საჰაერო ძალების ბაზაზე. ჰელმსი იყო ხუთი ხომალდის ეკიპაჟის წევრი და იყო საერთაშორისო კოსმოსური სადგურის (ISS) რეზიდენტი 5 თვეზე მეტი ხნის განმავლობაში. ISS Expedition 2 – ში მონაწილეობის დროს, მან და ჯიმ ვოსმა ჩაატარეს 8 – საათიანი და 56 წუთიანი კოსმოსური გასეირნება, მათ დაამყარეს მსოფლიო რეკორდი ყველაზე გრძელი კოსმოსური გასეირნებისათვის (და ქალისთვის ყველაზე გრძელი კოსმოსური გასეირნება). ჰელმსი შეერთებული შტატების საჰაერო ძალებიდან ოფიციალურად პენსიაზე გავიდა 2014 წელს.
ჰელმსი უღებს ფოტოს დედამიწას.
პირადი ცხოვრება
ჰელმსი დაიბადა შარლოტაში, ჩრდილოეთ კაროლინაში, მაგრამ ის ორეგონის პორტლენდს თავის მშობლიურ ქალაქად თვლის. მას სიამოვნებს ფორტეპიანოზე დაკვრა და სხვა მუსიკალური საქმიანობა, სირბილი, მოგზაურობა, კითხვა, კომპიუტერული ტექნიკები და სამზარეულო. იგი ცხოვრობს კოლორადოს სპრინგსში, კოლორადო. მისი მშობლები, პოლკოვნიკი (პენსიონერი, USAF) პატ და დორი ჰელმსი, ცხოვრობენ დენვერში, კოლორადოს შტატში. მას სამი და ჰყავს.
სამხედრო კარიერა
ჰელმსმა დაამთავრა აშშ-ს საჰაერო ძალების აკადემია 1980 წელს. მან გაიარა კომისია და დაინიშნა ეგლინის საჰაერო ძალების ბაზაზე, ფლორიდაში, როგორც F-16 იარაღის გამიჯვნის ინჟინერი საჰაერო ძალების შეიარაღების ლაბორატორიაში. 1982 წელს იგი გახდა F-15 იარაღის გამოყოფის მთავარი ინჟინერი. 1984 წელს ის აირჩიეს ასპირანტურაში. 1985 წელს მიიღო სტენფორდის უნივერსიტეტის აერონავტიკისა და ასტრონავტიკის მეცნიერებათა მაგისტრის წოდება და მიენიჭა აერონავტიკის ასისტენტ პროფესორის სტატუსი აშშ-ს საჰაერო ძალების აკადემიაში. 1987 წელს მან გაიარა საჰაერო ძალების საცდელი მფრინავების სკოლა ედვარდსის საჰაერო ძალების ბაზაზე, კალიფორნია. ერთ წლიანი ტრენინგის გავლის შემდეგ, ჰელმსი დაინიშნა USAF– ის გაცვლით ოფიცრად, კოსმოსური ინჟინერიის ტესტის დაწესებულებაში, კანადის ძალების ბაზა Cold Lake– ში, სადაც ის მუშაობდა ფრენის ტესტის ინჟინრად და პროექტის ოფიცრად. იგი ასრულებდა CF-18 ფრენის მართვის სისტემის სიმულაციის შექმნას კანადის ძალებისთვის, როდესაც ასტრონავტ პროგრამაში შეირჩა.
ჰელმსი დესტინის მოდულში
NASA– ში 12 – წლიანი კარიერის შემდე, რომელიც 211 დღეს მოიცავდა კოსმოსში, ჰელმსი დაბრუნდა აშშ – ს საჰაერო ძალებში 2002 წლის ივლისში, HQ USAF Space Command– ში პოზიციის დასაკავებლად. კოლორადოს შტატში, კოლორადოს სპრინგსის საჰაერო ძალების კოსმოსური სარდლობის მოთხოვნების დირექტორატის კოსმოსური უპირატესობის განყოფილების უფროსის თანამდებობაზე მუშაობის შემდეგ, იგი მსახურობდა 45-ე კოსმოსური ფრთის მეთაურის მოადგილედ პატრიკის საჰაერო ძალების ბაზაზე კანავერალის კონცხთან, ფლორიდა. შემდეგ იგი მუშაობდა საჰაერო განათლებისა და სწავლების სარდლობის ოპერაციების დირექტორის მოადგილედ რენდოლფის საჰაერო ძალების ბაზაზე სან-ანტონიოში, ტეხასის შტატში. ჰელმსი მსახურობდა Return To Flight სამუშაო ჯგუფში კოლუმბიის ავარიის შემდეგ იგი 2006 წლის ივნისში დაწინაურდა და დაწინაურების იმავე დღეს გახდა 45-ე კოსმოსური ფრთის მეთაური.
იხ. ვიდეო - The Final Frontier: A Conversation with Astronaut Susan Helms - The lure of exploration, particularly of the “final frontier,” continues to fuel the imagination of humankind. And many advances in science and technology have resulted from space exploration as well. Wilson Center Board of Trustees member, Susan Helms, has logged 5,064 hours in space, including a world record spacewalk of nearly 9 hours. She shares reflections of her time off planet and her thoughts on the future of space travel and exploration with host John Milewski in this special edition of Wilson Center NOW.
Guest
Lt. Gen. Susan Helms, USAF (Ret.), is a former NASA astronaut and a current member of the Wilson Center’s Board of Trustees. She was a crew member on 5 shuttle missions and also served about the International Space Station. Her time on the space station included a record setting 8 hours and 56 minutes spacewalk. Helms graduated from the U.S. Air Force Academy in 1980. She received her commission and was assigned to Eglin Air Force Base, Florida, as an F-16 Weapons Separation Engineer with the Air Force Armament Laboratory. In 1982, she became the lead engineer for F-15 weapons separation. In 1984, she was selected to attend graduate school. She received her degree from Stanford University in 1985 and was assigned as an assistant professor of aeronautics at the U.S. Air Force Academy. In 1987, she attended the Air Force Test Pilot School at Edwards Air Force Base, California. After completing one year of training as a Flight Test Engineer, Helms was assigned as a U.S. Air Force Exchange Officer to the Aerospace Engineering Test Establishment, Canadian Forces Base, Cold Lake, Alberta, Canada, where she worked as a Flight Test Engineer and project officer on the CF-18 aircraft. She was managing the development of a CF-18 Flight Control System Simulation for the Canadian Forces when selected for the astronaut program. As a Flight Test Engineer, Helms flew in 30 different types of U.S. and Canadian military aircraft.
After a 12-year NASA career that included 211 days in space, Helms returned to the U.S. Air Force in July 2002 to take a position at Headquarters U.S. Air Force Space Command. In June of 2006, she was appointed a Brigadier General and became Commander of the 45th Space Wing and Director, Eastern Range, Patrick Air Force Base, Florida. As the 45th Space Wing Commander, she was responsible for the processing and launch of U.S. Government and commercial satellites from Cape Canaveral Air Force Station, Florida. From November 2006 to January 2011 she served as the Director of Plans and Policy for the United States Strategic Command (USSTRATCOM), Offutt Air Force Base, Nebraska, where she earned the rank of Major General. In 2011, she was appointed to the rank of Lieutenant General and became Commander, 14th Air Force (Air Forces Strategic), Air Force Space Command and Commander, Joint Functional Component Command for Space (JFCC SPACE), USSTRATCOM, Vandenberg Air Force Base, California. As the Commander of 14th Air Force, General Helms leads more than 20,500 personnel, who are responsible for providing missile warning, space superiority, space situational awareness, satellite operations, space launch and range operations. As Commander, JFCC SPACE, she directs all assigned and attached USSTRACOM forces in providing tailored, responsive, local and global space effects in support of national, USSTRATCOM and combatant commander objectives.
ჰელმსის პორტრეტი ნასაში
ჰელმსი გენერალ-მაიორის თანამდებობამდე მივიდა 2009 წლის აგვისტოში. იგი მსახურობდა აშშ – ს სტრატეგიული სარდლობის გეგმისა და პოლიტიკის დირექტორად, ნებრასკის ოფუტის საჰაერო ძალების ბაზაზე. იგი უშუალოდ პასუხისმგებელი იყო აშშ-ს სტრატეგიული სარდლობის მეთაურის წინაშე ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკის შემუშავებასა და განხორციელებაში; სამხედრო სტრატეგია და ხელმძღვანელობა; კოსმოსისა და იარაღის დასაქმების კონცეფციები და პოლიტიკა; იგი ასევე პასუხისმგებელი იყო ქვეყნის სტრატეგიული ომის გეგმის, მებრძოლების მეთაურების სტრატეგიული მხარდაჭერის გეგმების და გლობალური საშიში მისიის დაგეგმვისთვის.
2011 წლის იანვარში ჰელმსი დაინიშნა გენერალ-ლეიტენანტად და აიღო მეთაურის, მე -14 საჰაერო ძალების, საჰაერო ძალების კოსმოსური სარდლობისა და მეთაურის და აშშ-ს სტრატეგიული სარდლობა.
როგორც ფრენის ტესტის ინჟინერი, ჰელმსი გაფრინდა 30 სხვადასხვა ტიპის აშშ და კანადის სამხედრო თვითმფრინავით.
2013 წელს ჰელმსი პრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ წარადგინა საჰაერო ძალების კოსმოსური სარდლობის ვიცე მეთაურად. სენატორმა კლერ მაკკასილმა ნომინაცია დროებით დააყოვნა, რადგან ჰელმსი არ დაემორჩილა სექსუალური ძალადობის ბრალდებას, რასაც მოჰყვა მისი გათავისუფლება USAF– დან. როგორც ჰელმსის ადვოკატმა განმარტა, ჰელმსი თვლიდა, რომ პროკურატურამ ვერ დაადასტურა თავისი საქმე გონივრული ეჭვის მიღმა სტანდარტით. ობამამ საბოლოოდ მოხსნა ჰელმსის ნომინაცია და იგი პენსიაზე გავიდა საჰაერო ძალებიდან 2014 წელს.
იხ. ვიდეო - Сьюзан Хелмс , член Зала славы женщин Колорадо, 2018 г.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
პეტრე მელიქიშვილი
(დ. 11 ივლისი [ ძვ. სტ. 29 ივნისი], 1850, თბილისი — გ. 23 მარტი, 1927, თბილისი) — ქართველი ქიმიკოსი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ერთ-ერთი დამფუძნებელი, პირველი რექტორი (1918-1919) და ორგანული ქიმიის კათედრის გამგე (1919-1927), სსრკ-ის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1927) და ოდესის უნივერსიტეტის პროფესორი.
ორგანულ ქიმიაში პეტრე მელიქიშვილის ინტერესის სფერო არაორგანული პეროქსიდებისა და ზემჟავების სინთეზი და თვისებები იყო, არაორგანულ ქიმიაში ― გლიციდური მჟავებისა და აკრილის მჟავების ქიმია. იკვლევდა მეტეორიტების შემადგენლობებსა და სოფლის მეურნეობის საკითხებსაც. პეტრე მელიქიშვილმა პირველმა მიიღო ორგანულ ნაერთთა ახალი კლასი, რომელთაც გლიციდმჟავები უწოდა, ამონიუმის ზეჟანგი და ნატრიუმის პერბორატი.
მამა გრიგოლ მელიქიშვილი საზოგადო მოღვაწე იყო და აქტიურად მონაწილეობდა თბილისში პირველი კერძო ქართული სტამბის დაარსებისთვის. სწორედ მან შეიტანა სტამბის ამხანაგობაში უფროსი ვაჟის წილი ფული და სტამბის მოწყობილობების ჩამოსატანად და ქართული შრიფტის ჩამოსასხმელად ვენაშიც გაგზავნა. პეტრე მელიქიშვილის უფროსი ძმა სტეფანე მელიქიშვილი გაზეთ „დროების“ პირველი რედაქტორი და გამომცემელი იყო. უმცროსი ძმა იოსებიც გამომცემელი, ხოლო და, სერგეი მესხის მეუღლე, ეკატერინე მელიქიშვილი-მესხი - მწერალი, მთარგმნელი და ფემინისტი იყო. მელიქიშვილების ოჯახში ხშირად იყრიდნენ თავს ქართველი ინტელიგენციის მოწინავეები: ილია ჭავჭავაძე, აკაკი წერეთელი, სერგეი მესხი, ნიკო ნიკოლაძე და სხვ.
ადრეული წლები და განათლება
პეტრე მელიქიშვილი 1850 წლის 11 ივლისსთბილისში დაიბადა. წერა-კითხვა დიდედამ ასწავლა. ათი წლის ასაკში გიმნაზიაში მიაბარეს, სადაც მას ნიკოლოზ ღოღობერიძეც ასწავლიდა. პეტრე მელიქიშვილმა გიმნაზია 1868 წელს წარჩინებით დაამთავრა და ბესარიონ ღოღობერიძის გავლენით საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები აირჩია. პეტრე მელიქიშვილმა მოსკოვის ან პეტერბურგის უნივერსიტეტში გადაწყვიტა სწავლის გაგრძელება, მაგრამ ცუდი ჯანმრთელობის გამო ექიმებმა რუსეთში სწავლის გაგრძელება დაუშალეს. 1869 წელს იგი უკრაინაში გაემგზავრა და ოდესის უნივერსიტეტის ფიზიკა-მათემატიკის ფაკულტეტის საბუნებისმეტყველო განყოფილებაზე ჩაირიცხა. ფიზიკა-მათემატიკის ფაკულტეტის ბოლო კურსზე სწავლობდა ვასილ პეტრიაშვილიც (შემდგომში ოდესის უნივერსიტეტის რექტორი), რომელსაც პეტრე მელიქიშვილი მალევე დაუმეგობრდა.
პეტრე მელიქიშვილი
1872 წელს პეტრე მელიქიშვილმა უნივერსიტეტი ორი წლით ადრე (ექსტერნის წესით) წარჩინებით დაამთავრა და საპროფესოროდ მოსამზადებლად ოდესის უნივერსიტეტში დარჩა. ამავე წელს თბილისში ჩავიდა, სადაც ქალთა კერძო გიმნაზიაში ერთი წლით ბოტანიკას ასწავლიდა.
1873 წელს პეტრე მელიქიშვილი მივლინებით საზღვარგარეთ გაემგზავრა. 2 წლის მანძილზე იგი ტიუბინგენსა და კარლსრუეშილოთარ მაიერისა და იოჰანეს ვილიცენუსის ქიმიურ ლაბორატორიებსა და იქ მიმდინარე სამუშაოებს ეცნობოდა. 1876 წელს, უკრაინაში დაბრუნების შემდეგ იგი ოდესის უნივერსიტეტის ქიმიური ლაბორატორიის ლაბორანტად მუშაობდა.
1877 წელს პეტრე მელიქიშვილმა სამეცნიერო მუშაობა დაიწყო ორგანულ ქიმიაში. იგი გლიცერინიდან მონოქლორძმარმჟავისა და ბიოქლორპროპანის მიღებაზე მუშაობდა. 1878 წელს ოდესის უნივერსიტეტში სამაგისტრო გამოცდები ჩააბარა და ინტენსიური მუშაობა დაიწყო უჯერი მჟავების ნაწარმებზე. 1879-1880 წლებში აკრილის მჟავასა და მასთან დაკავშირებულ საკითხებზე ექვსი ნაშრომი გამოაქვეყნა.
1881 წელს პეტრე მელიქიშვილმა სამაგისტრო ხარისხის მოსაპოვებლად დისერტაცია „აკრილის მჟავათა ნაწარმის შესახებ“ დაიცვა, რის შემდეგაც პარიზში გაემგზავრა, სადაც ფრანგი ქიმიკოსის, მარსელინ ბერთლოს ლექციებს ისმენდა. საფრანგეთიდან პეტრე მელიქიშვილი მიუნხენში გაემგზავრა, სადაც გერმანელი ქიმიკოსის, ადოლფ ბაიაერის ლაბორატორიაში მუშაობდა.
1884 წელს პეტრე მელიქიშვილი ოდესაში დაბრუნდა. იმავე წელს იგი უნივერსიტეტის აგრონომიული ქიმიის კათედრის დოცენტად დანიშნეს. 1885 წელს მელიქიშვილმა ნაშრომი „იზომერულ კროტონმჟავას ნაწარმთა შესახებ“ დაიცვა და ქიმიის მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი მიენიჭა. იმავე წელს იგი წმინდა ქიმიის კათედრის ექსტრაორდინარულ პროფესორად, ხოლო 1889 წელს კათედრის პროფესორად აირჩიეს. ამ პერიოდში პეტრე მელიქიშვილი აკრილის მჟავის ჰომოლოგიური რიგის სინთეზსა და მათ ნაწარმზე მუშაობდა.
სამეცნიერო მოღვაწეობა
პეტრე მელიქიშვილი ოდესის ქალთა უმაღლესი კურსების მსმენელებთან ერთად
1885-1917 წლებში პეტრე მელიქიშვილი ნოვოროსიისკის უნივერსიტეტის აგრონიმიული ქიმიის კათედრის პროფესორი იყო.
პეტრე მელიქიშვილი დიდ ინტერესს იჩენდა ქალთა ემანსიპაციისადმი. მან თავისი და უმაღლესი განათლების მისაღებად საფრანგეთში გაგზავნა და აქტიურ საქმიანობას ეწეოდა, რათა ქართველ ქალებს საზღვარგარეთ უმაღლესი განათლება მიეღოთ. 1905 წელს აქტიურად მონაწილეობდა ოდესის ქალთა უმაღლესი კურსების ჩამოყალიბებაში. 1906 წელს ქალთა კურსებზე ფიზიკა-მათემატიკის ფაკულტეტი გაიხსნა. იმავე წლის ოქტომბერში ფაკულტეტის დეკანად პეტრე მელიქიშვილი აირჩიეს.
1923 წელს პეტრე მელიქიშვილის პედაგოგიური და სამეცნიერო-საზოგადოებრივი მოღვაწეობის 50 წლისთავი აღინიშნა. 4 წლის შემდეგ იგი საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტად აირჩიეს.
პეტრე მელიქიშვილს 85 სამეცნიერო ნაშრომი ეკუთვნის. იგი ძირითადად ორი: ორგანული ქიმიისა და არაორგანული ქიმიის მიმართულებით მუშაობდა, საქართველოში დაბრუნების შემდეგ კი ინტენსიურად მუშაობდა სოფლის მეურნეობის საკითხებზე. პეტრე მელიქიშვილმა პირველი ორი ნაშრომი ჯერ კიდევ სტუდენტობისას, 1872 წელს გამოაქვეყნა. ამ პერიოდში ოდესის უნივერსიტეტში წამყვანი იყო აზო და აზოქსიშენაერთების კვლევა და პეტრე მელიქიშვილიც ძირითადად ამ შენაერთებზე მუშაობდა. 1875 წელს ფიზიკური ქიმიის დარგში ორი ნაშრომი გამოაქვეყნა.
პეტრე მელიქიშვილმა საფუძველი ჩაუყარა ქართულ ენაზე ქიმიური ტერმინოლოგიის შექმნას, რომელიც შემდეგში მისმა მოწაფეებმა: ნინო ციციშვილმა და რუსუდან ნიკოლაძემ განავითარეს.
მეტეორიტები და აგროქიმია
პეტრე მელიქიშვილი ოდესის უნივერსიტეტის სტუდენტებთან ერთად
1890-იან წლებში პეტრე მელიქიშვილი მეტეორიტების ბუნებით დაინტერესდა. იგი სხვადასხვა ადგილას ჩამოცვენილ, მათ შორის: ცმეტის, ზაბროდის, მიგეის, ვაკულოვისა და სხვ. მეტეორიტებს იკვლევდა. მეტეორიტების ქიმიური გამოკვლევის შემდეგ დაასკვნა, რომ ისინი ისეთივე ქიმიურ ელემენტებს შეიცავენ, როგორც დედამიწა. მიგეის მეტეორიტი სხვებისგან იმით განსხვავდებოდა, რომ მასში ნახშირი, გოგირდი, ფოსფორი და ორგანული ნაერთები, კერძოდ, უმაღლესი ნახშირწყალბადები შედიოდა.
პეტრე მელიქიშვილი შეისწავლიდა სასარგებლო წიაღისეულსა და სოფლის მეურნეობის პროდუქტებსაც. მისი კვლევის სფეროში შედიოდა: ღვინო, ყველი, ჩაი და სხვ. ღვინისა და ხორბლის ქიმიური ანალიზის შედეგად მან დაასკვნა, თუ რა გავლენას ახდენს ამ პროდუქტების ხარისხზე კლიმატის პირობები და დრო. მ. როზენბლატთან ერთად პეტრე მელიქიშვილმა ჩაქვის ჩაის შესახებ გამოკვლევით დაადგინა, რომ დასავლეთ საქართველოში სუბტროპიკული კლიმატი და ნიადაგი ჩაის პლანტაციის გაშენებისთვის იყო შესაფერისი.
პეტრე მელიქიშვილს ეკუთვნის გამოკვლევები: „თურქესტანის ხორბლის ქიმიური შედგენილობა“, „ოდესის მაზრის ღვინოები“, „სამხრეთ რუსეთის ხორბლის გამოკვლევა“, „წებოვანას ცვლა“, „ხერსონის გუბერნიის ღვინოები“, „რუსული ცხვრის ყველის ქიმიური შედგენილობა“, „ჩაქვის ჩაის ანალიზი“, „ჩილეს გვარჯილა, როგორც მცენარეთა სასუქი“, „ფილოქსერამედეგი ნიადაგი“ და ა.შ., რომლებიც რუსეთის იმპერიის სხვადასხვა გამოცემაში იბეჭდებოდა. რუსეთის ცხვრის ყველის ქიმიური ანალიზის შედეგად პეტრე მელიქიშვილმა დაამტკიცა, რომ ველის ცხვრისგან მიღებული ყველი უფრო ცხიმიანია, ვიდრე მთის ცხვრის ყველი. მანვე პირველმა ახსნა ვაზის მდგრადობაზე ქვიშის გავლენა ფილოქსერიით დაავადების დროს.
1896 წელს პეტრე მელიქიშვილმა გამოაქვეყნა გამოკვლევა ბუნებრივი სოდის შესახებ, რომელშიც მისი წარმოქმნის საკითხი განიხილა. მან პირველმა გამოთქვა მოსაზრება, რომ ბუნებრივი სოდის წარმოქმნისთვის ნიადაგის ბუნებასა და მასში არსებულ კოლოიდური სისტემების წარმომქმნელ ნივთიერებებს დიდი მნიშვნელობა აქვს, რაც შემდეგში ექსპერიმენტებით დაადასტურა. პეტრე მელიქიშვილმა შეისწავლა ახტალის ტალახიც და დაასკვნა, რომ ის 2%-მდე წყალში ხსნად ელექტროლიტებს შეიცავდა.
არაორგანული ქიმია
პეტრე მელიქიშვილი ქიმიის ლაბორატორიაში სტუდენტებთან ერთად
პეტრე მელიქიშვილი იყო პირველი, რომელმაც ორგანულ ნაერთთა ახალი კლასი მიიღო და მათ გლიციდმჟავები უწოდა. მელიქიშვილმა თავის მოსწავლე ლევ პისარჟევსკისთან ერთად მიიღო ზოგიერთი ელემენტის (ურანი, ნიობიუმი, ტანტალი, ვოლფრამი, ბორი,მოლიბდენი, ტიტანი, ვანადიუმი) ზემჟავები. მელიქიშვილი იყო პირველი, ვინც ამონიუმის ზეჟანგი და ნატრიუმის პერბორატი მიიღო.
პეტრე მელიქიშვილი მუშაობდა გლიცერინის მჟავაზე. მასზე HCl-ის მოქმედების შედეგად ჰიდროქსილის ჯგუფი ქლორით ჩაანაცვლა და დიქლორპროპიონი და მონოქლორრძემჟავები მიიღო. ეს ნაშრომები ოქსიმჟავების ბუნებას შეეხებოდა, რომელიც მაშინ ნაკლებად იყო შესწავლილი. შემდეგში პეტრე მელიქიშვილმა უჯერი მჟავების (პირველ რიგში ერთფუძიანი უჯერი მჟავების პირველი ჰომოლოგი აკრილის მჟავა) შესწავლა დაიწყო. მან პირველმა შეიტანა შესწორება უილიამ ჰენრის წესში.
მჟავების ქიმიური თვისებების შესწავლის შემდეგ პეტრე მელიქიშვილმა გლიცერინიდმჟავების აღნაგობა დაამტკიცა. მან გლიციდმჟავაზე წყლის მოქმედებით გლიცერინის მჟავა მიიღო. მანვე დაამტკიცა, რომ გლიციდმჟავა ეთილენის ჟანგს შეიცავს. პეტრე მელიქიშვილმა სადოქტორო დისერტაცია სწორედ „იზომერული კროტონმჟავების შესახებ“ დაიცვა, რომელშიც ფართოდ მიმოიხილა ჰომოლოგების სინთეზი და მათი თვისებები.
იხ. ვიდეო - ეპოქის სახელები - პეტრე მელიქიშვილი
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
პეტრე მელიქიშვილი
ივანე ჯავახიშვილის წინადადებით, 1918 წლის 13 იანვარს პეტრე მელიქიშვილი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პირველ რექტორად აირჩიეს. რექტორის თანამდებობაზე მუშაობის დროს მას ხელფასი არ აუღია. პეტრე მელიქიშვილი კითხულობდა ლექციებს და საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტზე ლაბორატორიებიც მოაწყო. 1918 წელს ქიმიის კათედრა დააარსა, რომელსაც თავად ჩაუდგა სათავეში, შემდეგ კი იგი ორ კათედრად, არაორგანული ქიმიისა (ხელმძღვანელი იასონ მოსეშვილი) და ორგანული ქიმიის კათედრებად გაყო, რომელსაც თავად ხელმძღვანელობდა.
1919 წელს პეტრე მელიქიშვილმა და სამათემატიკო-საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტის დეკანმა ანდრია რაზმაძემ იკამათეს. პეტრე მელიქიშვილმა პროფესორთა საბჭოს რექტორის პოზიციიდან და პროფესორის მოვალეობებისგან გათავისუფლების თხოვნით მიმართა, თუმცა ორგანული ქიმიის კათედრაზე გააგრძელა მუშაობა და უნივერსიტეტის ახლად ჩამოყალიბებულ სასოფლო-სამეურნეო ფაკულტეტს ჩაუდგა სათავეში.
გარდაცვალება და მემკვიდრეობა
პეტრე მელიქიშვილი
პეტრე მელიქიშვილი მარტოხელა ადამიანი იყო. პოლიტიკურ საქმიანობას გაურბოდა, მათ შორის, ადმინისტრაციულ თანამდებობებსაც.
პეტრე მელიქიშვილი 1927 წლის 23 მარტს 77 წლის ასაკში გარდაიცვალა. დაკრძალულია თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეზო-სავანეში. პეტრე მელიქიშვილი პირველი პროფესორი იყო, რომელიც უნივერსიტეტის ეზოში დაკრძალეს. ერთი წლის შემდეგ პანთეონში იაკობ ნიკოლაძის მიერ შექმნილი ძეგლი დაიდგა.
საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნულ აკადემიაში დაწესებულია პეტრე მელიქიშვილის სახელობის პრემია. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში არსებობს მისი სახელობის სტიპენდია, აუდიტორია და კაბინეტ-ბიბლიოთეკა. პირველი რექტორის სამუშაო მაგიდა და პირადი ნივთები უნივერსიტეტის მუზეუმში ინახება. პეტრე მელიქიშვილის პირადი ფონდის ორიგინალი ფოტოები ოდესის საოლქო არქივშია დაცული. ელექტრონული ვარიანტები თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მუზეუმში ინახება.
თბილისში მდებარეობს პეტრე მელიქიშვილის სახელობის ქუჩა. ქიმიკოსის სახელს ატარებს ფიზიკური და ორგანული ქიმიის ინსტიტუტი.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
გეოკრიოლოგია
თემა - მუდმივი ყინვა, მყინვარი
შესწავლის საგანი დედამიწა, ყინული, თოვლი
წარმოშობის პერიოდი XIX ს
ძირითადი მიმართულებები ყინულისა და გაყინული ქანების გეოლოგია და ფიზიკა, კრიოლოგია, გლაციოლოგია, თოვლის მეცნიერება
(ბერძ. gē – მიწა, kryos – სიცივე, logos – მოძღვრება) — გეოლოგიურ მეცნიერებათა დარგი მზრალი ქანების (ნიადაგის, გრუნტის) შესახებ. შეისწავლის დედამიწის ქერქში დამზრალი შრეების წარმოქმნას, განვითარებასა და არსებობის პირობებს; მზრალი ან გაყინვისა და ლღობის პროცესში მყოფი ქანების (ნიადაგის, გრუნტის) აგებულებას, შედგენილობას, თვისებებს და მათთან დაკავშირებულ გეოფიზიკურ, გეოლოგიურ, გეომორფოლოგიურ და ჰიდროგეოლოგიურ მოვლენებს. გეოკრიოლოგიასთან ახლოს დგას მეცნიერების დარგი — კრიოლითოლოგია, რომელიც მიიჩნევა ან გეოკრიოლოგიის შემადგენელ ნაწილად, ან გეოლოგიის ცალკე დისციპლინად.
გეოკრიოლოგიის განვითარება დიდად არის დაკავშირებული ვლადიმერ ვერნადსკის, ვლადიმერ ობრუჩევისა და მიხეილ სუმგინის სახელებთან. მზრალობის პროცესების თეორიასთან ერთად (ზოგადი მზრალობისმცოდნეობა) გეოკრიოლოგია იყენებს გეოლოგიურ, გეოგრაფიულ, გეოფიზიკურ, კომპლექსური კვლევის საველე და კამერულ მეთოდებს, ფიზიკურ და ფიზიკა-ქიმიურ ლაბორატორიულ და მათემატიკურ მეთოდებს. გეოკრიოლოგია, როგორც დამოუკიდებელი დარგი, ყოფილ სსრკ-ში 1920-იან წლებში ჩამოყალიბდა.
მზრალობას შეისწავლის რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ციმბირის განყოფილების მზრალობისმცოდნეობის ინსტიტუტი, მოსკოვის უნივერსიტეტის გეოგრაფია-გეოლოგიის ფაკულტეტი, ჰიდროგეოლოგიის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი და სხვა. უმნიშვნელოვანესი კვლევები მიმდინარეობს აშშ-ში და კანადაში.
იხ. ვიდეო - Брушков А. В. - Геокриология. Часть 1 - Тепловой баланс Земли. Часть 1
საშუალო სიმკვრივე ({\displaystyle \rho }{\displaystyle \rho })≈ 2.8 გ/სმ3
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g)≈ 0.18 მ/წმ² / .018g
პირველი კოსმოსური სიჩქარე ({\displaystyle v_{1}}{\displaystyle v_{1}})0.32 კმ/წმ
ბრუნვის პერიოდი (T)0.32555 დღე
(7.8132 საათი)
ღერძის დახრილობა78°±13°
ალბედო0.159 (გეომეტრიული)
ტემპერატურა
ზედაპირზე164 K (მაქს. ≈ 265K (−8 °C)
(უმცროსი პლანეტების განსაზღვრით 2 Pallas) — მეორე აღმოჩენილი ასტეროიდი (ცერერას შემდეგ). ის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ასტეროიდია მზის სისტემაში. მეცნიერთა შეფასებით, მისი მასა ასტეროიდთა სარტყლის მასის 7%-ს შეადგენს და მისი დიამეტრი 544 კილომეტრს უტოლდება, რომელიც ოდნავ დიდია, ვიდრე 4 ვესტასი. ის ვესტაზე 10-30%-ით ნაკლებია მასით, ანუ სიდიდით მესამე ასტეროიდია. ის ყველაზე დიდი არაწესიერი ფორმის სხეულია მზის სისტემაში (ეს არის უდიდესი სხეული, რომელმაც თავისი გრავიტაციით მრგვალი ფორმა ვერ მიიღო) და ნარჩენი პროტოპლანეტა.
როდესაც პალასი ასტრონომმა ჰაინრიხ ვილჰელმ ობერმა აღმოაჩინა 1802 წლის 28 მარტს, ის პლანეტად ჩათვალეს. უფრო მეტი ასტეროიდის აღმოჩენამ 1845 წლის შემდეგ განაპირობა მათი ხელახალი კლასიფიკაცია.
პალასის ზედაპირი, როგორც ჩანს, სილიკატური მატერიითაა დაფარული. მისი ორბიტა კი, 34.8°-ით, უჩვეულოდაა დახრილი ასტეროიდთა სარტყლის სიბრტყის მიმართ და ორბიტალური ექსცენტრისიტეტი თითქმის პლუტონის ზომისა აქვს, ეს კი პალასს თითქმის მიუღწეველს ხდის კოსმოსური ზონდებისთვის.
იხ. ვიდეო - Астероид Паллада — второй по размеру объект в Главном поясе астероидов
სახელწოდება
2 პალასს პალას ათენას სახელი ჰქვია, ქალღმერთ ათენას ალტერნატიული სახელი. ზოგ მითოლოგიაში ათენამ პალასი მოკლა, შემდეგ აიღო თავისი მეგობრის სახელი გლოვიდან (არსებობს ამავე სახელწოდების რამდენიმე მამრი გმირი ბერძნულ მითოლოგიაში, მაგრამ პირველ ასტეროიდებს მდედრების სახელები უცვლელად დაერქვა).
ქვა-რკინის პალაზიტური მეტეორიტები პალასის ასტეროიდთან არაა დაკავშირებული, არამედ გერმანელი ნატურალისტის პეტრე სიმონ პალასის სახელი ჰქვია. ქიმიურ ელემენტ პალადიუმს, მეორე მხრივ, ამ ასტეროიდის პატივსაცემად დაერქვა სახელი, რომელიც ელემენტის აღმოჩენამდე სულ მცირე ხნით ადრე აღმოაჩინეს.
როგორც სხვა ასტეროიდებთან ერთად, პალასის ასტრონომიული სიმბოლო არის დისკო თავისი აღმოჩენის ციფრით, ②. მას ასევე აქვს ხნიერი, უფრო ცნობილი სიმბოლო — ⚴ ()
ასტეროიდული სარტყლის 10 ყველაზე მასიური ობიექტისა და მთვარის ზომების შედარება
პალადა (პალასი) აღმოჩენილ იქნა 1802 წლის 28 მარტს, გერმანელი ასტრონომის ჰენრიხ უილიამ მათეუს ოლბერსის (გერმ.: Heinrich Wilhelm Matthäus Olbers) მიერ და დიდი ხნის განმავლობაში მიიჩნეოდა პლანეტად. ჰენრიხ უილიამ ოლბერსმა შექმნა მათემატიკური მოდელი, რომლის მიხედვითაც გამოთვალა, რომ მზის სისტემაში უნდა არსებულიყო კიდევ ერთი პლანეტა, რომელსაც უწოდა ფაეტონი. საერთოდაც, XVIII საუკუნის ბოლოს და XIX საუკუნის დასაწყისში მეცნიერებს შორის გავრცელებული იყო მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ მარსისა და იუპიტერის ორბიტებს შორის უნდა არსებულიყო კიდევ 1 მასიური სხეული, პლანეტა, რომელიც ჯერ კიდევ ელოდა აღმომჩენს. პირველად ეს მოსაზრება 1772 წელს გამოთქვა იოჰან ელერტ ბოდემ. ბოდე ეყრდნობოდა თეორიას — ტაციუსისა და ბოდეს წესი, რომლის მიხედვითაც მზისგან პლანეტების დაშორება ექვემდებარება გარკვეულ კანონზომიერებას. ამ კანონის თანახმად მზიდან 2,8 — 3 ასტრონომიული ერთეულის დაშორებაზე უნდა არსებულიყო კიდევ ერთი პლანეტა. 1800 წელს შეიქმნა ასტრონომთა სპეციალური 24 წევრიანი ჯგუფი, რომელიც ასტრონომიის ისტორიაში „ზეციური დარაჯების“ სახელითაა ცნობილი. ჯგუფის 24 წევრი სხვადასხვა წერტილიდან აკვირდებოდა ზეცის იმ მონაკვეთს, რომელზეც უნდა გამოჩენილიყო მარსისა და იუპიტერის ორბიტებს შორის არსებული პლანეტა. ასტეროიდთა სარტყლის პირველი (ზომითაც და აღმოჩენის რიგის მიხედვით) სხეული - 1 ცერერა (ცერესი) 1801 წლის 1 იანვარს აღმოაჩინა იტალიელმა ასტრონომმა ჯუზეპე პიაციმ, რომელიც აღმოჩენის დროისთვის არ ყოფილა "ზეციური დარაჯების" ჯგუფის წევრი. რიგით მეორე პლანეტა, პალასი 1 წლის შემდეგ აღმოაჩინეს. მალევე, იგივე ოლბერსმა აღმოაჩინა სიდიდით მესამე ასტეროიდი 4 ვესტა. ზეციური დარაჯების ჯგუფის აღმოჩენებმა მალევე ცხადყო, რომ მზის სისტემის იმ ნაწილში, სადაც ბოდე პლანეტის არსებობას ვარაუდობდა გაბნეული იყო ერთის ნაცვლად რამდენიმე მცირე ზომის სხეული. გაჩნდა მოსაზრება, რომ ეს სხეულები ადრე ერთი დიდი პლანეტის ნაწილები იყო, რომელიც რაღაც გლობალური მასშტაბის კატასტროფის შედეგად დაიშალა, თუმცა სადღეისოდ ცნობილია, რომ ასტეროიდების სარტყელში მოთავსებული სხეულების მთლიანი მასა მთვარის მასის 5%-საც კი არ შეადგენს. შესაბამისად ნაკლებია იმის ალბათობა, რომ ასტეროიდები ერთი პლანეტის ნამსხვრევებს წარმოადგენდნენ. ამის საპირისპიროდ სადღეისოდ ასტრონომიაში დომინირებს მოსაზრება, რომ მზის სისტემის ფორმირებს საწყის ეტაპზევე ასტეროიდთა სარტყელში არ აღმოჩნდა ნივთიერების საკმარისი რაოდენობა
სრულფასოვანი პლანეტის წარმოსაქმნელად.
იხ. ვიდეო - 2 Pallas - How Big Is Asteroid Pallas? - Asteroid Pallas, A Large Asteroid Located In The Asteroid Belt Of Our Solar System, One Of The Largest In Our Solar System. The Asteroid Pallas Was Discovered On March 28, 1802 By The German Astronomer Heinrich Wilhelm Matthias Olbers, Pallas Is The Third Largest Asteroid In Our Solar System By Both Mass And Size And Has A Mean Diameter Of 513 Km,Pallas Constitutes Around 7% Of The Mass Of The Entire Asteroid Belt. It Was The Second Asteroid To Be Discovered After Ceres, Which Is The Largest Asteroid In Our Solar System,and Is Classified As A Dwarf Planet. Ceres And Pallas Have Identical Rotation Periods Of 4.6 Years.
.svg?uselang=ka){kind=small}
