ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
სტანისლავ ლემი
(პოლ. Stanisław Herman Lem; დ. 12 სექტემბერი, 1921, ლვოვი — გ. 27 მარტი, 2006) — პოლონელი მწერალი. დაამთავრა კრაკოვის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტი (1948). 1946 წლიდან ბეჭდავდა ლექსებსა და მოთხრობებს. 1956 წლიდან აქვეყნებდა სამეცნიერო ფანტასტიკურ ნაწარმოებებს („ასტრონავტები“, 1951, ,,სოლარისი", 1961 ,,მაგელანის ღრუბელი" და სხვა). ლემი იყო ფანტასტიკის თვალსაჩინო წარმომადგენელი. იგი ავტორია ფსიქოლოგიური რომანისა „დაუკარგავი დრო“ (1955), დეტექტიური ნაწარმოებისა „გამოძიება“ (1959). საყოველთაოდ აღიარებული აკადემიური ფუტუროლოგიური კრებულის ,,ტექნოლოგიათა ჯამი" და სხვა. ლემის ნაწარმოებები , მსოფლიოს მრავალ ენაზეა თარგმნილი.
ბიოგრაფია - სტანისლავ ლემი დაიბადა 1921 წლის 12 სექტემბერს ლვოვში ოტოლარინგოლოგ სამუილ ლემის (1879-1954) და საბინა ვოლერის (1892-1979) ოჯახში. ოჯახი ბრიეროვსკაიას ქუჩაზე 4 ნომერში ცხოვრობდა.
სწავლობდა ლვოვის კაროლ შაინოხას სახელობის გიმნაზიაში. ის სწავლობდა მედიცინას ლვოვის უნივერსიტეტში, როდესაც მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო. მიუხედავად მათი ებრაული წარმომავლობისა, ომის წლებში ოჯახმა მოახერხა გეტოში დეპორტაციის თავიდან აცილება ყალბი დოკუმენტების წყალობით (ლემას ოჯახის ყველა ახლო ნათესავი, რომელიც მაშინ იმყოფებოდა პოლონეთში გარდაიცვალა). . გერმანული ოკუპაციის დროს ლემი მუშაობდა ავტომექანიკოსად და შემდუღებლად, მონაწილეობდა ნაცისტების წინააღმდეგობის ჯგუფში. ომის დასრულების შემდეგ ლემის ოჯახი იძულებული გახდა დაეტოვებინა ტერიტორია, რომელიც სსრკ-ს შემადგენლობაში შევიდა და გადასულიყო კრაკოვში. იქ სტანისლავმა დაიწყო მედიცინის შესწავლა იაგელონის უნივერსიტეტში (Uniwersytet Jagielloński).
1948 წელს სწავლის დამთავრების შემდეგ სტანისლავ ლემმა უარი თქვა საბოლოო გამოცდების ჩაბარებაზე, არ სურდა სამხედრო ექიმი გამხდარიყო და მიიღო მხოლოდ კურსის დასრულების მოწმობა. მუშაობდა პროფესორ მიეჩილავ ჩოინოვსკის ასისტენტად "სამეცნიერო წრეში" ("წრე" იყო მთელი უცხოური სამეცნიერო ლიტერატურის კოლექციონერი, რომელიც შემდეგ მოვიდა პოლონეთში). ლემ თავისუფალ დროს დაიწყო მოთხრობების წერა, რათა ომისშემდგომ რთულ პერიოდში დამატებითი საარსებო წყარო ეშოვა. მისი ნამუშევრები პირველად 1946 წელს გამოიცა. მოგვიანებით ეს ჰობი ლემის მთავარ პროფესიად გადაიზარდა, რამაც მედიცინაში მუშაობა უკანა პლანზე გადაიტანა. 1948-1950 წლებში ლემი ასევე მუშაობდა უნივერსიტეტის ანატომიური თეატრის უმცროს ასისტენტად.
იხ. ვიდეო - სტანისლავ ლემის 100 წლის იუბილე: სპეციალური ონლაინ პრეზენტაცია ქართული აუდიტორიისთვის - იმდინარე წელს პოლონეთი სტანისლავ ლემის 100 წლის იუბილეს აღნიშნავს. ლემი სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის ყველაზე ცნობილი პოლონელი ავტორია, რომლის ნამუშევრებიც მსოფლიოს გარშემო 50-ზე მეტ ენაზეა ნათარგმნი.
გვსურს, რომ აღნიშნულ მოკლე პრეზენტაციაში ქართულ საზოგადოებას მეტი ინფორმაცია მივაწოდოთ სტანისლავ ლემისა და მისი მნიშვნელობის შესახებ. ვიდეოში გამოყენებული მასალები უფრო ვრცელი სახით ხელმისაწვდომია ინგლისურენოვან პოდკასტში „პოლონური სამეცნიერო ფანტასტიკისა და ფენტეზის შესწავლა. სტანისლავ ლემის 100 წლის იუბილე“, რომელიც პოდკასტების პლატფორმებზეა განთავსებული. - This presentation is supported by a grant from the Polish Ministry of Culture, National Heritage and Sport under the grant program “Promotion of Polish Culture Abroad” from the Fund for the Promotion of Culture, obtained from subsidies established in games subject to state monopoly, in accordance with Art. 80 sec. 1 of the Act of November 19, 2009 on Gambling.
ლემის პირველი ლიტერატურული წარმატება მოვიდა 1951 წელს ასტრონავტების გამოქვეყნებით. რომანი არაერთხელ გამოიცა საზღვარგარეთ.
1962 წელს დიმიტრი ბრუსკინმა რუსულად თარგმნა ლემის რომანი Solaris, რის შემდეგაც მწერლის წიგნების რეგულარულად დიდი რაოდენობით გამოცემა დაიწყო. საბჭოთა მეცნიერთან ი. შკლოვსკის ნაშრომი ეხმიანება მისი წიგნის მესამე ნაწილს: „ცივილიზაცია, კოსმოსური ხომალდები“.
უკვე 1963 წელს ლემმა მიიღო მოსფილმისგან შეთავაზება სოლარისის კინოადაპტაციის შესახებ, მაგრამ მას ეჭვი ეპარებოდა ამ რომანის თარგმნის შესაძლებლობებში ბუნებასთან და იდეის გაგების სირთულეების გამო. მას სურდა შეეთავაზებინა „უძლეველის“ გადაღება. ასევე, ოდესის კინოსტუდიამ მიმართა ლემს წინადადებებით ფილმის ადაპტაციისთვის
1973 წელს ლემს მიენიჭა საპატიო წევრობა ამერიკული სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერლების ორგანიზაციაში SFWA (ნებულა პრიზის დამფუძნებელი), საიდანაც იგი გააძევეს 1976 წელს ამერიკული სამეცნიერო ფანტასტიკის ლიტერატურის კრიტიკის გამო, რომელსაც მან კიჩი უწოდა, ბრალს სდებდა ცუდ აზროვნებაში. ცუდი სტილის წერა და მოგებისადმი გადაჭარბებული ინტერესი ახალი იდეებისა და ლიტერატურული ფორმების ხარჯზე. მოგვიანებით, ურსულა ლე გუინისა და მისი რამდენიმე წევრის პროტესტის შემდეგ, SFWA-მ შესთავაზა მას რეგულარული წევრობა, რაც ლემ უარყო.
PPR-ში ლემი თანაუგრძნობდა დისიდენტურ მოძრაობას, შეუერთდა პოლონეთის დამოუკიდებელი შეთანხმების ოპოზიციური ინტელექტუალების ორგანიზაციას.
1981 წელს ლემმა მიიღო საპატიო ხარისხი ვროცლავის ტექნოლოგიური უნივერსიტეტიდან (პოლონური: Politechnika Wrocławska), მოგვიანებით კი ოპოლის, ლვოვის და იაგელონის უნივერსიტეტებიდან. ლვოვის სამედიცინო უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი.
იხ. ვიდეო - В доме Станислава Лема. Телевизионный журнал "Содружество". Эфир 19 ноября 1977
პოლონეთის პოლიტიკური კრიზისის შემდეგ, 1983 წლიდან 1988 წლამდე მწერალი გერმანიასა და ავსტრიაში ემიგრაციაში იმყოფებოდა.
1997 წელს სტანისლავ ლემი კრაკოვის საპატიო რეზიდენტი გახდა.
იგი გარდაიცვალა 2006 წლის 27 მარტს კრაკოვში 84 წლის ასაკში ხანგრძლივი გულის დაავადების შემდეგ. ის დაკრძალეს სალვატორის სასაფლაოზე.
სტანისლავ ლემის ცხოვრებასა და შემოქმედებით გზაზე დაიწერა ავტობიოგრაფია "ჩემი ცხოვრება" (გერმ. Mein Leben, 1983) და რომანი ლვოვის ბავშვობის შესახებ "მაღალი ციხე". გამოქვეყნებულია ინტერვიუების სერია სათაურით "ასე ლაპარაკობდა... ლემ" (Tako rzecze ... Lem)
მოღვაწეობა - სტანისლავ ლემი წერდა (ხშირად ერთი შეხედვით გადაულახავ) სირთულეებზე კაცობრიობის არამიწიერ ცივილიზაციებთან კომუნიკაციის, პლანეტის ტექნოლოგიური მომავლის შესახებ. მისი შემდგომი ნამუშევრები ასევე ეძღვნება იდეალისტურ და უტოპიურ საზოგადოებას და ადამიანის არსებობის პრობლემებს სამყაროში, სადაც ტექნოლოგიური განვითარების გამო არაფერია გასაკეთებელი. მისი არამიწიერი სამყაროების თემები მოიცავს მექანიკური თვითორგანიზებული "მწერების" ჯგუფს ("უძლეველი"), მგრძნობიარე ოკეანეს ("სოლარისი") და სხვა. ტექნოლოგიური უტოპიის პრობლემები განიხილება რომანებში „დაბრუნება ვარსკვლავებიდან“, „მშვიდობა დედამიწაზე“, „შემოწმება ადგილზე“ და ცოტა ციკლში „კიბერიადა“.
ლემის ნამუშევრები სავსეა ინტელექტუალური იუმორით, სიტყვით, ყველანაირი მინიშნებით.
თავად ლემის თქმით, მის შემოქმედებაზე დიდი გავლენა მოახდინა შემდეგი ავტორების ნაშრომებმა:
სოლ ბელოუ (1915–2005), ამერიკელი მწერალი, 1976 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი ლიტერატურაში;
ჰ.გ უელსი (1866-1946) - ინგლისელი მწერალი და პუბლიცისტი, მე-20 საუკუნის სამეცნიერო ფანტასტიკური ლიტერატურის ფუძემდებელი;
ნორბერტ ვინერი (1894-1964) - ამერიკელი ფილოსოფოსი და მათემატიკოსი, კიბერნეტიკის ფუძემდებელი;
კლოდ ელვუდ შენონი (1916-2001) - ინფორმაციის მათემატიკური თეორიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი;
ჟიულ ვერნი (1828-1905 წწ.) - ფრანგი მწერალი, სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის ერთ-ერთი ფუძემდებელი;
უილიამ ოლაფ სტეპლდონი (1886-1950), ინგლისელი ფილოსოფოსი და სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერალი.
იხ. ვიდეო - The Visionary Sci-Fi World of Lem - Often described as a prophet and visionary, world-renowned Sci-Fi writer and futurologist Stanisław Lem is the world’s most often translated Polish writer, whose book Solaris was perhaps his internationally best known work, twice made into a film, most recently directed by Steven Soderbergh with George Clooney in the starring role. His recognition is such that it was recently announced that European Space Agency astronauts travelling on Elon Musk’s SpaceX Crew Dragon spacecraft will honour Lem in space as part of their six-month mission.
With 2021 named in Poland as the year of Sci-Fi writer Stanisław Lem, who would have turned 100 this year, Heart of Poland’s Patrick Ney spoke to Szymon Kloska, curator of the Lem 2021 programme at the Kraków Festival Office about a fascinating man and the dozens of events being organised in his honour this year, including flagship project, Planet Lem.
