ვერცხლი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           ვერცხლი

                                                                ვერცხლი, 47Ag

 

ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	თეთრი ფერის პლასტიკური ლითონი
სტანდ. ატომური წონა Ar°(Ag)	107.8682±0.0002 107.87±0.01 (დამრგვალებული)
ვერცხლი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი Cu ↑ Ag ↓ Au პალადიუმი ← ვერცხლი → კადმიუმი
ატომური ნომერი (Z)	47
ჯგუფი	11
პერიოდი	5 პერიოდი
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Kr] 4d10 5s1
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 18, 1
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	961.78 °C ​(1234.93 K, ​​1763.2 °F)
დუღილის ტემპერატურა	2162 °C ​(2435 K, ​​3924 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	10.49 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	9.320 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	11.28 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	254 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	25.350 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 1283 1413 1575 1782 2055 2433
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	−2, −1, 0, +1, +2, +3
ელექტროდული პოტენციალი
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.93
იონიზაციის ენერგია	1: 731.0 კჯ/მოლ 2: 2070 კჯ/მოლ 3: 3361 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 144 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	145±5 პმ
ვან-დერ-ვალსის რადიუსი	172 პმ
ვერცხლის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	პირველადი ნუკლიდების სახით
მესრის სტრუქტურა	კუბური წახნაგცენტრირებული
ბგერის სიჩქარე	2680 m/s (ო. ტ.)
თერმული გაფართოება	18.9 µმ/(მ·K) (25 °C)
თბოგამტარობა	429 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	15.87 ნომ·მ (20 °C)
მაგნეტიზმი	დიამაგნეტიკი
მაგნიტური ამთვისებლობა	−19.5×10−6 სმ3/მოლ
იუნგას მოდული	83 გპა
წანაცვლების მოდული	30 გპა
დრეკადობის მოდული	100 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.37
მოოსის მეთოდი	2.5
ვიკერსის მეთოდი	251 მპა
ბრინელის მეთოდი	206–250 მპა
CAS ნომერი	7440-22-4
ისტორია
აღმომჩენია	ძვ. წ. 5000-მდე
ვერცხლის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 105Ag სინთ 41.3 დღ-ღ ε 105Pd γ – 106mAg სინთ 8.28 დღ-ღ ε 106Pd γ – 107Ag 51.839% სტაბილური 108mAg სინთ 439 წ ε 108Pd IT 108Ag γ – 109Ag 48.161% სტაბილური 110m2Ag სინთ 249.86 დღ-ღ β− 110Cd γ – 111Ag სინთ 7.43 დღ-ღ β− 111Cd γ –

ვერცხლი^[1][2] (ლათ. Argentum; ქიმიური სიმბოლო — ${\displaystyle \text{Ag}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეხუთე პერიოდის, პირველი ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — პირველი ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, Iბ) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია 47, ატომური მასა — 107.87, t_დნ — 961.78 °C, t_დუღ — 2162 °C, სიმკვრივე — 10.49 გ/სმ³. პლასტიკური გარდამავალი თეთრი ფერის კეთილშობილი ლითონი. ხასიათდება მაღალი ელექტრო- და სითბოგამტარობით, არეკვლის საუკეთესო უნარით. ბუნებრივი ვერცხლი შედგება ორი სტაბილური სიზოტოპისაგან ${\displaystyle {}^{107}\text{Ag}}$ (51.8%) და ${\displaystyle {}^{109}\text{Ag}}$ (48.2%). რადიოაქტიური იზოტოპებიდან მნიშვნელოვანია ${\displaystyle {}^{110\text{m}2}\text{Ag}}$ (T_1/2=249.86 დღე-ღამე).

ლითონთა შორის და გვხვდება როგორც მინერალებში, ისე თავისუფალი ფორმითაც. ვერცხლს იყენებენ მონეტებში, სამკაულებში, ჭურჭელში, ფოტოგრაფიასა და სარკეებში, ასევე თანამედროვე ტექნოლოგიებში.

ისტორია

ვერცხლი ცნობილი იყო ჯერ კიდევ ძვ. წ. IV ათასწლეულში ეგვიპტეში, სპარსეთში, ჩინეთში. ეს განპირობებული იყო იმით რომ ის როგორც ოქრო ძალიან ხშირად იყო თავისუფალი თვითნაბადი სახით, და არ იყო საჭირო მისი მადნიდან მიღება. ასურეთში და ბაბილონში ვერცხლი ითვლებოდა წმინდა ლითონად და მთვარის სიმბოლო იყო. სასაქონლო წარმოების პირობებში ოქროსთან ერთად ვერცხლი ასრულებდა საყოველთაო ეკვივალენტის ფუნქციას და ფულად იქცა, რასაც ხელი შეუწყო ვერცხლის თვისებებმა – ერთგვაროვნებამ, დამუშავების სიადვილემ და სხვა. თავდაპირველად ვერცხლი მიმოქცევაში იყო სხმულების სახით. ძვ. აღმოსავლეთის ქვეყნებში, აგრეთვე საბერძნეთსა და რომში, ვერცხლი როგორც ოქრო და სპილენძი, ფართოდ გავრცელებული ფულადი ლითონი იყო. ადრეულ საუკუნეებში უპირატესად ოქროს მონეტებს ჭრიდნენ; XVI ს-დან ოქროს უკმარისობისა და ევროპაში ვერცხლის მოპოვების გაფართოების გამო ვერცხლი ევროპის ქვეყნებში ძირითად ფულად ლითონად იქცა.

კაპიტალის თავდაპირველი დაგროვების ეპოქაში თითქმის ყველა ქვეყანაში არსებობდა ვერცხლის მონომეტალიზმი და ბიმეტალიზმი. ოქროს მსოფლიო მოპოვების ზრდამ დააჩქარა მიმოქცევიდან გაუფასურებული ვერცხლის გამოდევნა. მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში ოქროს ვალუტით ვერცხლის ვალუტის გამოდევნა XX ს-ის დასაწყისისათვის დამთავრდა. მეორე მსოფლიო ომამდე მოპოვებული ვერცხლის 75 %-ს მონეტების მოსაჭრელად იყენებდნენ, 1971 წლისათვის ეს მაჩვენებელი 5%-მდე შემცირდა.

ვერცხლი ბუნებაში

ვერცხლის საშუალო შემცველობა დედამიწის ქერქში (ალექსანდრე ვინოგრადოვის მიხედვით) 70 მგ/ტ არის. მისი მაქსიმალური კონცეტრაციაა თიხნარ ფენებში სადაც აღწევს 900 მგ/ტ. ვერცხლი ხასიათდება იონების დაბალი ენერგეტიკულობით,რაც იწვევს ამორფიზმის უმნიშვნელო გამოვლინებას და სხვა ლითონების მესრებში შედარებით რთულად შესვლას. შეინიშნება მხოლოდ ტყვიისა და ვერცხლის იონების იზომორფიზმი. ვერცხლის იონები შედიან თვითნაბადი ოქროს მესერში სადაც მისი რაოდენობა საკმაოდ დიდია. ვერცხლის იონების მცირე რაოდენობა შედის სპილენძის სულფიდების მესრებში, ასევე ტელურიდებში, ოქრო-კვარცულ საბადოებში.

კეთილშობილი და ფერადი ლითონების გარკვეული ნაწილი ბუნებაში გვხვდება თვითნაბადი სახით. დოკუმენტურად დამტკიცებულია და ცნობილია ვერცხლის არათუ დიდი არამედ უზარმაზარი თვითნაბადი ვერცხლის პოვნა. მაგალითად, 1477 წელს «წმინდა გიორგის" მაღაროებში (შნეებერგის საბადო ქალაქ ფრეიბერგიდან 40-45 კმ დაცილებით) იქნა აღმიჩენილი თვითნაბადი ვერცხლი წონით 20 ტ. ლოდი ზომით 1 × 1 × 2,2 მ გამოიტანეს მაღაროდან, და მასზე მოაწყვეს სადღესასწაულო სადილი, შემდეგ გახეთქეს და აწონეს. დანიაში კოპენჰაგენის მუზეუმში, ინახება თვითნაბადი ვერცხლი წონით 254 კგ, რომელიც 1666 წელს ნორვეგიის კონგსბერგის საბადოში იპოვეს. კანადის პარლამენტის შენობაში ინახება კობალტის საბადოებში ნაპოვნი თვითნაბადი ვერცხლის ფირფიტები წონით - 612 კგ. მეორე ფირფიტას რომელიც იქვე იქნა აღმოჩენილი უწოდეს "ვერცხლის საცალფეხო გზა " რადგან ის 30 მ. სიგრძის იყო და წონით 29 ტ. ვერცხლი ქიმიურად უფრო აქტიურია ვიდრე ოქრო ამიტომაც თვითნაბადი ვერცხლი უფრო იშვიათად გვხვდება ვიდრე ოქროსი. ამიტომაც მისი ხსნადობა უფრო მაღალია ვიდრე ოქროსი, ამიტომაც ზღვის წყალში მისი შემცველობაც შედარებით მაღალია (მიახლოებით 0,04 მკგ/ლ და 0,004 მკგ/ლ შესაბამისად ).

ცნობილია 50 მეტი ვერცხლის მინერალი, რომელთაგან სამრეწველო მნიშვნელობისაა მხოლოდ 15-20, მათ შორის:

• თვითნაბადი ვერცხლი;
• ელექტრუმი (ოქრო-ვერცხლი);
• კრუსტელიტი (ვერცხლი-ოქრო);
• არგენტიტი (ვერცხლი-გოგირდი);
• პრუსტიტი (ვერცხლი-დარიშხანი-გოგირდი);
• ბრომარგერიტი (ვერცხლი-ბრომი);
• კერარგირიტი (ვერცხლი-ქლორი);
• პირარგირიტი (ვერცხლი-სტიბიუმი-გოგირდი);
• სტეფანიტი (ვერცხლი-სტიბიუმი-გოგირდი);
• პოლიბაზიტი (ვერცხლი-სპილენძი-სტიბიუმი-გოგირდი);
• ფრეიბერგიტი (სპილენძი-გოგირდი-ვერცხლი);
• არგენტოიაროზიტი (ვერცხლი-რკინა-გოგირდი);
• დისკრაზიტი (ვერცხლი-სტიბიუმი);
• აგვილარიტი (ვერცხლი-სელენი-გოგირდი) და სხვა.

როგორც ყველა კეთილშობილი ლითონი, ვერცხლსაც ახასიათებს ორი ტიპის გამოვლინება:

• თვითონ ვერცხლის საბადოები, სადაც შემცველი სასარგებლო კომპონენტების ღირებულების 50 %-ზე მეტს შეადგენს;
• კომპლექსური ვერცხლშემცველი საბადოები (სადაც ვერცხლი შედის ფერადი, კეთილშობილი, ლეგირირებადი ლითონების მადნებში, როგორც მეორადი კომპონენტი).

აღსანიშნავია რომ მთლიანად ვერცხლის მოპოვების 75 %-ს შეადგენს კომპლექსურ საბადოებში ვერცხლის მიღება.

საბადოების მდებარეობა

ვერცხლის მნიშვნელოვანი საბადოები მდებარეობენ შემდეგი ქვეყნების ტერიტორიებზე:

გერმანია, ესპანეთი, პერუ, ჩილე, მექსიკა, ჩინეთი, კანადა, აშშ, ავსტრალია, პოლონეთი, რუსეთი, ყაზახეთი, რუმინეთი, შვედეთი, ჩეხეთი, სლოვაკეთი, ავსტრია, უნგრეთი, ნორვეგია^[4].

ასევევ ვერცხლის საბადოები არის, სომხეთში, კვიპროსში, სარდინიაზე.

ფიზიკური თვისებები

თვითნაბადი ვერცხლი

წმინდა ვერცხლი — საკმაოდ მძიმეა (ტყვიაზე მჩატე, მაგრამ სპილენძზე მძიმეა), ძალიან პლასტიკური ლითონია (შუქის არეკვლის კოეფიციენტი 100 %-ს უახლოვდება). ვერცხლის თხელ ქაღალდს (ფოლგა, კილიტა) შუქის გავლისას აქვს იისფერი. დროთა განმავლობაში ლითონი ფერმკთალდება, რეაგირებს ჰაერში არსებული გოგირდწყალბადის ნარჩენებთან და წარმოქმნის ვერცხლის სულფიდის ზედა საფარ ფენას. გააჩნია მაღალი თბოგამტარობა. ოთახის ტემპერატურაზე მას გააჩნია ყველაზე მაღალი კუთრი გამტარობა სხვა ლითონებთან შედარებით.

ქიმიური თვისებები

ვერცხლი, როგორც კეთილშობილი ლითონი, გამოირჩევა შედარებით დაბალი რეაქციის უნარით, ის არ იხსნება მარილმჟავასა და გაზავებულ გოგირდმჟავაში. მაგრამ დამჟანგავ გარემოში (აზოტმჟავაში, ცხელ გოგირდმჟავაში, ასევე მარილმჟავაში თავისუფალი ჟანგბადის თანხლებით) ვერცხლი იხსნება:

Ag + 2HNO_3(конц.) = AgNO₃ + NO₂↑ + H₂O

იხსნება ის რკინის ქლორიდში:

Ag + FeCl₃ = AgCl + FeCl₂

ვერცხლი ასევე ადვილად იხსნება ვერცხლისწყალში, ამალგამის წარმოქმნით (ვერცხლისა და ვერცხლისწყლის თხევადი შენადნობი).

ვერცხლი ჟანგბადით არ იჟანგება ნაღალი ტემპერატურის პირობებშიც, მაგრამ ჟანგბადის პლაზმით ან ოზონით და ულტრაიისფერი დასხივებით მის ზედაპირზე წარმოიქმნება ჟანგის ფენა. ნოტიო ჰაერში სადაც არის ძალიან უმნიშვნელო ორ ვალენტიანი გოგირდის ნარჩენებ (გოგირდწყალბადი, ნატრიუმის ტიოსულფატი, რეზინი) წარმოიქმნება ნაკლებად ხსნადი ვერცხლის სულფიდის ფენა, აპკი, რაც ვერცხლის გამუქებას იწვევს:

4Ag + 2H₂S + O₂ = 2Ag₂S + 2H₂O

თავისუფალი ჰალოგენები ადვილად ჟანგავენ ვერცხლს ჰალოგენიდებამდე:

2Ag + I₂ = 2AgI

მაგრამ შუქზე ეს რეაქცია შებრუნებადია და ვერცხლის ჰალოგენიდები (ფთორიდის გარდა) თანდათან იშლება.

ვერცხლის გოგირდთან ერთად გახურებისას წარმოიქმნება სულფიდი.

ყველაზე მდგრად დაჟანგვია ხარისხს ნაერთებში წარმოადგენს +1. ამიაკის თანხლებით ვრეცხლის ნაერთები (I) იძლევიან წყალში ადვილად ხსნად კომპლექს [Ag(NH₃)₂]⁺. ვერცხლი ასევე ქმნის კომპლექსებს ციანიდებთან. კომპლექსოწარმოქმნა გამოიყენება ვერცხლის ნაკლებად ხსნადი შენაერთების გასახსნელად, მადნებიდან ვერცხლის გამოსაყოფად. უფრო მაღალი დაჟანგვის ხარისხს (+2, +3) ვერცხლი ავლენს მხოლოდ ჟანგბადთან (AgO, Ag₂O₃) და ფთორთან (AgF₂, AgF₃), ასეთი ნაერთები უფრო არამდგრადები არიან, ვიდრე ვერცხლის (I) ნაერთები.

ვერცხლის მარილები (I), იშვიათი გამონაკლისის გარდა (ნიტრატი, პერქლორატი, ფთორიდი), წყალში უხსნადებია, რაც გამოიყენება ჰალოგენების იონების განსაზღვრისთვის (ქლორი, ბრომი, იოდი) წყლის ხსნარებში.

გამოყენება

ვერცხლის მონეტა

• რადგანაც მას გააჩნია კარგი ელექტრო გამტარობა, თბოგამტარობა და მდგრადია ჟანგბადით დაჟანგვისადმი (ჩვეულებრივ პირობებში) გამოიყენება ელექტროტექნიკაში კონტაქტებისთვის, მაგალითად სარელეო კონტაქტები, ასევე მრავალფენოვანი კერამიკული კონდენსატორები.
• ჩრჩილვის დროს: სპილენძ-ვერცხლის ჩრჩილვა პსრ-45 გამოიყენება სპილენძის ქვაბებისათვის, რაც უფრო მეტია ვერცხლის შემცველობა მით უფრო მაღალია ხარისხი; ზოგჯერ, ჩრჩილვის მასალად კალას ცვლიან ტყვიასა და ვერცხლს (რაოდენობის 5 %).
• შენადნობების შემადგენლობაში: ბატარეის გალვანური ელემენტის კათოდების დასამზადებლად).
• გამოიყენება როგორც ძვირფასი ლითონი საიუველირო საქმეში (ჩვეულებრივ სპილენძთან შენადნობში, ზოგჯერ კი ნიკელთან ერთად).
• გამოიყენება მონეტების მოსაჭრელად, ორდენებისა და მედლების დასამზადებლად.
• ვერცხლის ჰალოგენიდები და ვერცხლის ნიტრატი გამოიყენება ფოტოგრაფიაში, რადგან გააჩნია მაღალი შუქმგრძნობიარობა.
• იოდოვანი ვერცხლი გამოიყენება კლიმატის მართვისათვის («ღრუბლების დაშლა»).
• გამოიყენება მაღალი არეკვლის უნარის მქონე სარკის ზედაპირის დასაფარად (ჩვეულებრივ სარკეებში გამოიყენება ალუმინი).
• ხშირად გამოიყენება როგორც კატალიზატორი ჟანგვის რეაქციებში, მაგალითად მეთანოლიდან ფორმალდეგიდების მისაღებად.
• გამოიყენება როგორც სადეზინფექციო საშუალება, ძირითადად წყლისათვის. რამდენიმე ხნის წინ გაცივების სამკურნალოდ.

ვერცხლის გამოყენების სფეროები თანდათან ფართოვდება და მას არა მარტო შენადნობებში არამედ ქიმიურ შენაერთებშიც გამოიყენებენ. ვერცხლის ქლორიდი გამოიყენება ქლორი-ვერცხლი-თუთიის ბატარეებში, ზოგიერთი რადარის ზედაპირის დასაფერავად.

ვერცხლის ფტორიდის მონოკრისტალი გამოიყენება 0,193 მკმ ლაზერული გამოსხივების გენერაციისას (ულტრაფიალეტური გამოსხივება).

ვერცხლი გამოიყენება აირწინაღების ფილტრებში კატალიზატორად.

ვერცხლის აცეტილენიდი (კარბიდი) ზოგჯერ გამოიყენება როგორც ძლიერი დეტონატორი.

ვერცხლის ფოსფატი გამოიყენება სპეციალური მინების ხარშვისას, რომელიც გამოიყენება დოზიმეტრიული გამოსხივებისას. მისი მიახლოებითი შემადგენლობაა: ალუმინის ფოსფატი — 42 %, ბარიუმის ფოსფატი — 25 %, კალიუმის ფოსფატი — 25 %, ვერცხლის ფოსფატი — 8 %.

ვერცხლის პერმანგანატი, კრისტალური მუქი-იისფერი ფხვნილი, წყალში ხსნადი; გამოიყენება აირწინაღებში. კვების მრეწველობაში ვერცხლი დარეგისტრირებულია საკვები დანამატი Е174.

მედიცინაში

 მთავარი სტატია: კოლოიდური ვერცხლი.

ვერცხლის გამოყენების ერთ-ერთი მთავარი სფეროა ალქიმია, რომელიც მჭოდროდაა დაკავშირებული მედიცინასთან. ჯერ კიდევ ძველი ეგვიპტელები იარებზე ვერცხლის ფირფიტებს ადებდნენ მისი ადვილად შესახორცებლად. ასევე უძველესი დროიდან იცოდნენ ვერცხლისაგან წყლის სასმელად ვარგისიანობის დიდი ხნით შენახვის შესახებ. მაგალითად სპარსეთის მეფე კიროსი წყალს საომარი მოქმედებებისას ვერცხლის ჭურჭელით ატარებდა. ცნობილი შუასაუკუნეების ექიმი პარაცელსუსი ზოგ დაავადებებს მკურნალობდა «მთვარის» ქვით.

ფარმაკოლოგიისა და ქიმიის განვითარებამ, და მრავალი სინთეზური წამლის გაჩენამ არ შეანელა ფარმაცევტების ყურადღება ვერცხლისადმი. ჩვენს დროში ვერცხლი ფართოდ გამოიყენება ინდურ ფარმაკოლოგიაში (ტრადიციული ინდური აურვედული პრეპარატების დასამზადებლად). აურვედა (Ayurveda) — ეს ძველი ინდური დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის მეთოდია რომელიც მის ფარგლებს გარედ ნაკლებადაა ცნობილი. 500 მლნ. მეტი ადამიანი იღებს ასეთ პრეპარატერბს, ამიტომაც გასაგებიცაა, რომ ვერცხლის დიდი რაოდენობა გამოიყენება ინდოეთში. შედარებით ბოლო დროს გამოკვლევებმა აჩვენა რომ თავის ტვინი შეიცავს ვერცხლს. ასე რომ დაასკვნეს რომ ვერცხლი წარმოადგენს ორგანიზმისათვის აუცილებელ ნივთიერებას. მწვრილად დაქუცმაცებული ვერცხლი ფართოდ გამოიყენება წყლის გასაუვნებლად დეზინფექციისათვის. ვერცხლი იონებისსახით მეტად აქტიურად მოქმედებენ სხვა სახის იონებთან და მოლეკულებთან. მისი მცირე კონცენტრაცია სასარგებლოა, რადგანაც ის ანადგურებს ბევრ ავადმყოფობის გამომწვევ ბაქტერიებს. დადგენილია ასევე რომ, ვერცხლის იონების მცირე კონცენტრაცია ხელს უწყობს ორგანიზმის წინააღმდეგობის უნარის ამაღლებას სხვადასხვა ინფექციური დაავადებების წინააღმდეგ.

დიდი ხანია ცნობილია, რომ თუ კი ვერცხლის ელექტროდებს ჩავრთავთ რამდენიმე ვოლტ ძაბვაში, მაშინ მისი წყლის გაუვნებლობისა და დეზინფექციის თვისება საგრძნობლად იზრდება. განსაკუთრებით გაძლიერებული ეფექტი შეინიშნება თუ კი ელექტროდების ზედაპირზე გავზრდით ვერცხლის ნანოძელაკებს. ამ შემთხვევაში ძაბვის ჩართვა ელექტროდებზე საჭირო არ არის, არამედ შეიძლება გარე ველის შექმნით.

უფრო ეფექტურად მოქმედებს ვერცხლისა და ამიაკის კომპლექსური ნარევის სუსტი ხსნარი, რომელიც გამოიყენება მედიცინაში სახელწოდებით ამარგენი (წარმოებულია სიტყვები «ამიაკისა» და «არგენტუმისაგან»). ვერცხლის ნიტრატები ამარგენის ხსნარების სახით ფართოდ გამოიყენება ჭრილობების დასამუშავებლად ან ლორწოვანი გარსის ანთებების დროს, ასევე გამოიყენება ანტიბაქტერიული საშუალებების მისაღებად.

ფიზიოლოგიური ქმედება

ვერცხლის კვალი (მიახლოებით წონის 0,02 მგ/კგ) ნაპოვნია ყველა ცოცხალ ორგანიზმში. მაგრამ მისი ბიოლოგიური ქმედება შესწავლილი არ არის. ადამიანში ვერცხლის მაღალი შემცველობით ხასიათდება თავის ტვინი (0,03 მგ - 1000 გ ახალი ქსოვილი)..

საკვები რაციონით ადამიანი ვერცხლს იღებს მიახლოებით 0,1 მგ. დღეღამეში. შედარებით მეტს შეიცავს კვერცხის გული (0,2 მგ - 100 გ). ვერცხლი ორგანიზმიდან ჩვეულებრივ კალთან ერთად გამოდის.

ვერცხლის იონებს გააჩნიათ განსაკუთრებით ძლიერი ბაქტერიციდული თვისებები. ამ იონების ძალიან მცირე რაოდენობაც კი რომელიც ლითონიდან გადადის წყალში, საკმარისია, რომ წყალი არ გაფუჭდეს განუსაზღვრელი დროით.

ვერცხლის ბაქტერიციდული ქმედების ქვედა ნიშნული შეფასებულია 1 მკგ/ლ.

ვერცხლი როგორც ყველა მძიმე ლითონი, ორგანიზმში ჭარბი რაოდენობით მოხვედრისას ტოქსიკურია.

აშშ-ის სანიტარული ნორმებით, ვერცხლის შემცველობა სასმელ წყალში არ უნდა აღემატებოდეს 0,05 მგ/ლ. ეს იმ დროს როცა წყალი გამოიყენება მუდმივად.

ორგანიზმში ვერცხლის ხანგრძლივი მიღებისას ვითარდება არგერია, გარეგნულად გამოიხატება მხოლოდ კანისა და ლორწოვანი გარსის სერი ფერით. ამ დროს რაიმე სახის დარღვევები უმრავლესად არ შეინიშნება..

ვერცხლის მოპოვება

მიღებულია რომ, ვერცხლის პირველი საბადოები არსებობდა სირიაში საიდანაც გადაჰქონდათ ეგვიპტეში (5000-3400 წწ. ჩ.წ.ა.).

VI—V საუკუნეებში ჩვენ წელთ აღრიცხვამდე ვერცხლის მოპოვების ცენტრმა გადაინაცვლა ლავრიის მაღაროებში (საბერძნეთი).

ჩ.წ.ა. IV -დან I-ს-ის ბოლომდე ვერცხლის მოპოვების ლიდერი იყო ესპანეთი და კართაგენი.

II—XIII სს. მთელი ევროპის ტერიტორიაზე მრავალი მაღარო მოქმედებდა, რომლებიც თანდათან იფიტებოდნენ.

XV—XVI სს. პირველ რიგებში გადის მადნეულიანი მთები. ამ ძველ საბადოებს შორის უდიდესი გახდა 1623 წელს აღმოჩენილი თვითნაბადი ვერცხლის კონგსბერგის საბადო (ნორვეგია).

ამერიკის ათვისებამ გამოიწვია ახალი საბადოების აღმოჩენა კორდილიერებში. მთავარ წყაროს წარმოადგენდა მექსიკა, სადაც 1521—1945 წწ. მოპოვებული იქნა მიახლოებით 205 ათასი ტ ლითონი — ამ პერიოდში მოპოვებული ვერცხლის მესამედი. სამხრეთ ამერიკის უდიდეს საბადოში — პოტოსიში — 1556-დან 1783 წლამდე მოპოვებულ იქნა 820 513 893 პესო და 6 «მტკიცე რეალი» (ბოლო 1732 წელს უდრიდა 85 მარავედის).

2008 წელს  სულ მოპოვებულია 20 900 ტ ვერცხლი. მოპოვების ლიდერია პერუ (3600 ტ), შემდეგ მოდის მექსიკა (3000 ტ), ჩინეთი (2600 ტ), ჩილე (2000 ტ), ავსტრალია (1800 ტ), პოლონეთი (1300 ტ), აშშ (1120 ტ), კანადა (800 ტ).

ვერცხლის მსოფლიო მარაგი შეფასებულია მიახლოებით 570 000 ტ.

საინტერესო ფაქტები

ვერცხლი — ოთახის ტემპერატურის პირობებში ყველაზე ელექტროგამტარი ლითონია

იხ.ვიდეო - Why Central Banks are DOOMED! The Silver Price Surge You Can't Ignore | Rafi Farber

Სიფრთხილის ზომები

ვერცხლი

საფრთხეები

GHS მარკირება:

პიქტოგრამები GHS09: გარემოს საშიშროება

სასიგნალო სიტყვა გაფრთხილება

საშიშროების განცხადებები H410

პრევენციული განცხადებები P273, P391, P501

NFPA 704 (ცეცხლოვანი ბრილიანტი)

NFPA 704 ოთხფერი ბრილიანტი

000

ვერცხლის ნაერთებს აქვთ დაბალი ტოქსიკურობა სხვა მძიმე მეტალების უმეტესობის ნაერთებთან შედარებით, რადგან ისინი ცუდად შეიწოვება ადამიანის ორგანიზმის მიერ მიღებისას და ის, რაც შეიწოვება, სწრაფად გარდაიქმნება უხსნად ვერცხლის ნაერთებად ან კომპლექსდება მეტალოთიონეინის მიერ. თუმცა, ვერცხლის ფტორი და ვერცხლის ნიტრატი კაუსტიკურია და შეიძლება გამოიწვიოს ქსოვილის დაზიანება, რაც გამოიწვევს გასტროენტერიტს, დიარეას, არტერიული წნევის დაცემას, კრუნჩხვებს, დამბლას და სუნთქვის გაჩერებას. ვერცხლის მარილებით არაერთხელ მიღებულ ცხოველებს აღენიშნებოდათ ანემია, შენელებული ზრდა, ღვიძლის ნეკროზი და ღვიძლისა და თირკმელების ცხიმოვანი დეგენერაცია; დაფიქსირდა ლოკალიზებული სიმსივნეების განვითარება ვირთხებში, რომლებსაც ჩაუნერგეს ვერცხლის ფოლგა ან გაუკეთეს კოლოიდური ვერცხლი. პარენტერალურად შეყვანილი კოლოიდური ვერცხლი იწვევს ვერცხლის მწვავე მოწამვლას. წყლის ზოგიერთი სახეობა განსაკუთრებით მგრძნობიარეა ვერცხლის მარილებისა და სხვა ძვირფასი ლითონების მიმართ; თუმცა, უმეტეს სიტუაციებში, ვერცხლი არ წარმოადგენს სერიოზულ გარემოს საფრთხეს.

დიდი დოზებით, ვერცხლი და მისი შემცველი ნაერთები შეიძლება შეიწოვება სისხლის მიმოქცევის სისტემაში და დეპონირდება სხეულის სხვადასხვა ქსოვილებში, რაც იწვევს არგირიას, რაც იწვევს კანის, თვალების და ლორწოვანი გარსების ლურჯ-ნაცრისფერ პიგმენტაციას. არგირია იშვიათია და, როგორც ცნობილია, სხვაგვარად არ აზიანებს ადამიანის ჯანმრთელობას, თუმცა დამახინჯებული და, როგორც წესი, მუდმივია. არგირიის მსუბუქი ფორმები ზოგჯერ შეცდომით აღიქმება ციანოზით, კანზე ცისფერი ელფერით, გამოწვეული ჟანგბადის ნაკლებობით.

მეტალის ვერცხლი, ისევე როგორც სპილენძი, არის ანტიბაქტერიული აგენტი, რომელიც ცნობილი იყო ძველთათვის და პირველად მეცნიერულად გამოიკვლია და დაასახელა ოლიგოდინამიკური ეფექტი კარლ ნაგელის მიერ. ვერცხლის იონები აზიანებენ ბაქტერიების მეტაბოლიზმს ისეთ დაბალ კონცენტრაციებშიც კი, როგორიცაა 0,01–0,1 მილიგრამი ლიტრზე; მეტალის ვერცხლს აქვს მსგავსი ეფექტი ვერცხლის ოქსიდის წარმოქმნის გამო. ეს ეფექტი იკარგება გოგირდის არსებობისას ვერცხლის სულფიდის უკიდურესი უხსნადობის გამო.

ვერცხლის ზოგიერთი ნაერთი ძალიან ფეთქებადია, როგორიცაა აზოტის ნაერთები ვერცხლის აზიდი, ვერცხლის ამიდი და ვერცხლის ფულმინატი, ასევე ვერცხლის აცეტილიდი, ვერცხლის ოქსალატი და ვერცხლის (II) ოქსიდი. ისინი შეიძლება აფეთქდნენ გაცხელების, ძალის, გაშრობის, განათების დროს ან ზოგჯერ სპონტანურად. ასეთი ნაერთების წარმოქმნის თავიდან ასაცილებლად, ამიაკი და აცეტილენი უნდა იყოს დაცული ვერცხლის მოწყობილობებისგან. ვერცხლის მარილები ძლიერად დაჟანგვის მჟავებით, როგორიცაა ვერცხლის ქლორატი და ვერცხლის ნიტრატი, შეიძლება აფეთქდეს ადვილად დაჟანგვის მასალებთან კონტაქტის დროს, როგორიცაა ორგანული ნაერთები, გოგირდი და ჭვარტლი.

ადამიანის ანატომია

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                     ადამიანის ანატომია

                                                                კვლევის საგანი: ადამიანის სხეული

ადამიანის ანატომია (ძველი ბერძნულიდან ἀνατομή - გაკვეთა < ძველი ბერძნული ἀνά ზემოდან და სხვა ბერძნული τομή, tomé - ჭრა) არის ანატომიის განყოფილება, რომელიც შეისწავლის ადამიანის სხეულის, მისი სისტემებისა და ორგანოების მორფოლოგიას. ადამიანის ანატომიის შესწავლის საგანია ადამიანის სხეულის ფორმა და სტრუქტურა, წარმოშობა და განვითარება. ადამიანის ანატომია არის ერთ-ერთი ფუნდამენტური დისციპლინა სამედიცინო და ბიოლოგიური განათლების სისტემაში, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული ისეთ განცალკევებულ დისციპლინებთან, როგორიცაა ანთროპოლოგია და ადამიანის ფიზიოლოგია, ასევე შედარებითი ანატომია, ევოლუციური კვლევები და გენეტიკა. ადამიანის ანატომიის განცალკევება ცოცხალი ორგანიზმების ანატომიის სფეროდან განპირობებულია არა მხოლოდ ადამიანებში დამახასიათებელი ანატომიური მახასიათებლების არსებობით, არამედ ადამიანის აზროვნების, ცნობიერების და არტიკულირებული მეტყველების ფორმირებით.

"ნორმალური" (ჯანსაღი) ადამიანის სხეულის ანატომია ტრადიციულად განიხილება ორგანოთა სისტემების მიხედვით - ნორმალური (სისტემური) ადამიანის ანატომია. გარდა ამისა, ადამიანის ანატომიის საფუძველზე, დაგროვილი ქირურგიული გამოცდილების გათვალისწინებით, შეიქმნა დისციპლინა, როგორიცაა ტოპოგრაფიული ანატომია, რომელიც საშუალებას აძლევს ოპერაციულ ქირურგებს შეისწავლონ სხეულის სტრუქტურა რეგიონების მიხედვით, ორგანოების ერთმანეთთან ურთიერთობის გათვალისწინებით. ჩონჩხთან და ა.შ. ვითარდება ფუნქციური ანატომია, ადამიანის სტრუქტურის გათვალისწინებით მისი ფუნქციების თვალსაზრისით (მაგალითად, სისხლძარღვების აგებულება ჰემოდინამიკის თვალსაზრისით, ძვლის რესტრუქტურიზაციის მექანიზმის გათვალისწინებით. მასზე მოქმედი კუნთების ფუნქციები და ა.შ.).

მედიცინის მიღწევებმა ხელი შეუწყო ცალკეული დისციპლინის ჩამოყალიბებას, რომელიც შეისწავლის დაავადების დროს ადამიანის სისტემებსა და ორგანოებში მორფოლოგიურ ცვლილებებს - პათოლოგიური ანატომია.

რადიოლოგიის განვითარებასთან ერთად შეიქმნა ფუნდამენტურად ახალი ანატომიური დისციპლინა - რენტგენის ანატომია, რომლის საგანია შინაგანი ორგანოების რენტგენოლოგიური გამოსახულების სტრუქტურა. პლასტიკური ანატომია სწავლობს ადამიანის სხეულის გარეგნულ ფორმას და მის პროპორციებს.

                                     ალბრეხტ დიურერი - ადამიანის სხეულის პროპორციები (მამაკაცი)

ანატომიის ცოდნა ძველ სამყაროში

ადამიანის სხეულის სტრუქტურის შესახებ პირველი ნახსენები გვხვდება ძველ ეგვიპტეში. 27-ე საუკუნეში ძვ. ე. ეგვიპტელმა ექიმმა იმჰოტეპმა აღწერა ზოგიერთი ორგანო და მათი ფუნქციები, კერძოდ ტვინი, გულის აქტივობა და სისხლძარღვებში სისხლის განაწილება. ძველ ჩინურ წიგნში „ნეიჯინგი“ (ძვ. წ. XI-VII სს.) მოხსენიებულია ადამიანის სხეულის გული, ღვიძლი, ფილტვები და სხვა ორგანოები. ინდური წიგნი „აიურვედა“ („სიცოცხლის ცოდნა“, ძვ.

ძველი საბერძნეთის მეცნიერებმა დიდი გავლენა მოახდინეს ადამიანის ანატომიის განვითარებაზე. პირველ ბერძენ ანატომისტად ითვლება ექიმი და ფილოსოფოსი ალკმეონ კროტონელი, რომელსაც ჰქონდა შესანიშნავი დისექციის ტექნიკა. ბერძნული მედიცინისა და ანატომიის გამორჩეული წარმომადგენლები იყვნენ ჰიპოკრატე, არისტოტელე და ჰეროფილე. ჰიპოკრატე (ძვ. წ. 460-377 წწ.) ასწავლიდა, რომ სხეულის სტრუქტურის საფუძველი შედგება ოთხი "წვენებისგან": სისხლი (სანგუისი), ლორწო (ფლეგმა), ნაღველი (ქოლე) და შავი ნაღველი (მელაინა ქოლე). ადამიანის ტემპერამენტის ტიპები დამოკიდებულია ერთ-ერთი ასეთი წვენის უპირატესობებზე: სანგური, ფლეგმატური, ქოლერიული და მელანქოლიური. ტემპერამენტის დასახელებული ტიპები ჰიპოკრატეს მიხედვით განსაზღვრავს ადამიანის კონსტიტუციის სხვადასხვა ტიპებს, რომლებიც შეიძლება შეიცვალოს სხეულის ერთი და იგივე "წვენების" შემცველობის მიხედვით. სხეულის ამ იდეიდან გამომდინარე, ჰიპოკრატე ასევე უყურებდა დაავადებებს, როგორც სითხეების არასათანადო შერევის შედეგად, რის შედეგადაც მან მკურნალობის პრაქტიკაში შემოიტანა სხვადასხვა "სითხის მამოძრავებელი" აგენტები. ასე გაჩნდა სხეულის აგებულების „იუმორული“ თეორია. ჰიპოკრატე დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ანატომიის შესწავლას და მას მედიცინის ფუნდამენტურ საფუძვლად თვლიდა. პლატონის (ძვ. წ. 427-347 წწ.) მიხედვით, ადამიანის სხეულს აკონტროლებდა სამი სახის „პნევმა“, რომელიც განლაგებულია სხეულის სამ მთავარ ორგანოში - ტვინში, გულსა და ღვიძლში. პლატონის სტუდენტმა არისტოტელემ (ძვ. წ. 384-323 წწ.) პირველი მცდელობა გააკეთა ცხოველთა სხეულის შედარებისა და ემბრიონის შესასწავლად და იყო შედარებითი ანატომიის და ემბრიოლოგიის ფუძემდებელი.

ჰიპოკრატე

2020 წელს მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ძველი ჩინური სამედიცინო ტექსტები ნაპოვნია მავანგდუიში და თარიღდება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 168 წლით. ე., არის ადამიანის ანატომიის უძველესი ატლასი.

ძველ რომაელ მეცნიერებს არანაკლებ წვლილი მიუძღვით ადამიანის ანატომიის შესწავლაში, ვიდრე ძველ ბერძნებს. მათ დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს ლათინური ანატომიური ტერმინოლოგიის შექმნა. რომაული მედიცინის ყველაზე თვალსაჩინო წარმომადგენლები იყვნენ ცელსუსი და გალენი. გალენი თვლიდა, რომ ადამიანის სხეული შედგება მყარი და თხევადი ნაწილებისგან და სხეულს სწავლობდა პაციენტებზე დაკვირვებით და გვამების გაკვეთით. ის იყო ერთ-ერთი პირველი, ვინც გამოიყენა ვივისექცია და იყო ექსპერიმენტული მედიცინის ფუძემდებელი. მისი ძირითადი ნაშრომები ანატომიაზე: „ანატომიური კვლევა“, „ადამიანის სხეულის ნაწილების დანიშნულების შესახებ“. ცელსუსმა მედიცინის შესახებ თავის ნაშრომებში შეაგროვა ყველაზე საიმედო (იმ დროისთვის) ცოდნა ჰიგიენის, დიეტის, თერაპიის, ქირურგიისა და პათოლოგიის შესახებ. საფუძველი ჩაუყარა სამედიცინო ტერმინოლოგიას. მან შემოიტანა ლიგატურა სისხლძარღვების დამაგრების ქირურგიაში.

ავიცენა

ყველაზე ცნობილმა სპარსელმა ექიმმა ავიცენამ (980-1037) დაწერა "სამედიცინო მეცნიერების კანონი" (დაახლოებით 1000), რომელიც შეიცავს ჰიპოკრატეს, არისტოტელესა და გალენისგან ნასესხებ მნიშვნელოვან ანატომიურ და ფიზიოლოგიურ მონაცემებს, რომელსაც ავიცენამ დაამატა საკუთარი იდეები, რომ ადამიანის სხეული არის. იმართება არა სამი ორგანო, როგორც პლატონი ამტკიცებდა, არამედ ოთხი: გული, ტვინი, ღვიძლი და სათესლე ჯირკვალი.

შუა საუკუნეები და რენესანსი

შუა საუკუნეებში ადამიანის ანატომიაში მნიშვნელოვანი აღმოჩენები არ გაკეთებულა. ამ პერიოდში აკრძალული იყო გაკვეთა და ჩონჩხის წარმოება.

რენესანსის ეპოქის ანატომისტები იყვნენ პირველი, ძველი მკურნალების შემდეგ, ვინც ცდილობდა შეესწავლა ადამიანის სტრუქტურა და მასში მიმდინარე პროცესები და საფუძველი ჩაუყარა სამეცნიერო მედიცინასა და ანატომიას. მათ მიიღეს გაკვეთის ჩატარების ნებართვა. ანატომიური თეატრები შეიქმნა საჯარო დისექციის შესასრულებლად.

პიონერი არის თანამედროვე ანატომიის მამა, მონდინო დე ლუცი. მან განაახლა გარდაცვლილთა საჯარო განკვეთის პრაქტიკა, რომელიც დიდი ხანია აკრძალული იყო შუა საუკუნეების კათოლიკური ეკლესიის მიერ, რათა ასწავლოს სტუდენტებს მედიცინა და ასევე დაწერა პირველი თანამედროვე ანატომიური ტრაქტატი გალენის შემდეგ, ანატომია (1316), საკუთარი გაკვეთის შედეგების საფუძველზე.

სამეცნიერო ანატომიის ფუძემდებლები არიან ლეონარდო და ვინჩი, ანდრეას ვესალიუსი და უილიამ ჰარვი.

                                                                    ლეონარდო და ვინჩის ჩონჩხის ნახატი

ლეონარდო და ვინჩი (1452-1519), დაინტერესდა ანატომიით, როგორც მხატვარი, მოგვიანებით დაინტერესდა მისით, როგორც მეცნიერებით და იყო ერთ-ერთი პირველი, ვინც ადამიანის გვამებს გაკვეთა ადამიანის სხეულის სტრუქტურის შესასწავლად. ლეონარდო და ვინჩი იყო პირველი, ვინც სწორად გამოსახა ადამიანის სხეულის სხვადასხვა ორგანო, დიდი წვლილი შეიტანა ადამიანისა და ცხოველების ანატომიის განვითარებაში და ასევე იყო პლასტიკური ანატომიის ფუძემდებელი. შემდგომში პლასტიკურმა ანატომიამ შეიძინა არა მხოლოდ სამეცნიერო, არამედ მნიშვნელოვანი აკადემიური დისციპლინის სტატუსი მხატვრებისთვის, მათ შორის ორი ძირითადი განყოფილება: ოსტეოლოგია (ძვლის ფუძის შესწავლა) და მიოლოგია (ადამიანის გარე კუნთების შესწავლა და დახატვა). სხეული). პლასტიკური ანატომია მჭიდრო კავშირშია ადამიანის სხეულის პროპორციულობის თეორიასთან

ანდრეას ვესალიუსმა (1514–1564) გამოიყენა დაკვირვების ობიექტური მეთოდი ადამიანის სხეულის სტრუქტურის აღსაწერად. გვამების გაკვეთით ვესალიუსი იყო პირველი, ვინც სისტემატურად შეისწავლა ადამიანის სხეულის სტრუქტურა. ამავე დროს, მან გამოავლინა და აღმოფხვრა გალენის მრავალი შეცდომა (200-ზე მეტი). ასე დაიწყო ანატომიის ანალიტიკური პერიოდი, რომლის დროსაც გაკეთდა აღწერითი ხასიათის მრავალი აღმოჩენა. ვესალიუსმა ყურადღება გაამახვილა ახალი ანატომიური ფაქტების აღმოჩენასა და აღწერაზე, რომლებიც მან გამოაქვეყნა ვრცელ და მდიდრულად ილუსტრირებული ნაშრომში "De humani corporis fabrica" ​​("ადამიანის სხეულის აგებულების შესახებ") (1543). ვესალიუსის წიგნის გამოქვეყნებამ გამოიწვია, ერთი მხრივ, რევოლუცია იმდროინდელ ანატომიურ კონცეფციებში, ხოლო მეორეს მხრივ, წინააღმდეგობა ანატომების მხრიდან, რომლებიც ცდილობდნენ შეენარჩუნებინათ გალენის ავტორიტეტი.

ინგლისელი ექიმი, ანატომი და ფიზიოლოგი უილიამ ჰარვი (1578-1657), ისევე როგორც მისი წინამორბედი ვესალიუსი, სწავლობდა სხეულს დაკვირვებისა და გამოცდილების გამოყენებით. ანატომიის შესწავლისას ჰარვი არ შემოიფარგლა სტრუქტურის მარტივი აღწერით, არამედ მიუახლოვდა მას ისტორიული (შედარებითი ანატომია და ემბრიოლოგია) და ფუნქციური (ფიზიოლოგია) თვალსაზრისით. მან გამოთქვა ვარაუდი, რომ ცხოველი იმეორებს ფილოგენიას თავის ონტოგენეზში და, ამრიგად, ელოდა ბიოგენეტიკური კანონს, რომელიც დაამტკიცა კოვალევსკის მიერ და მოგვიანებით ჩამოაყალიბა ჰეკელმა და მიულერმა მე-19 საუკუნეში. ჰარვი ამტკიცებდა, რომ ყველა ცხოველი კვერცხიდან მოდის. ეს პოზიცია იძლევა უფლებას ჰარვი ემბრიოლოგიის ფუძემდებლად მივიჩნიოთ. ჰარვიმ დაამტკიცა სისხლის მიმოქცევის ციკლური ბუნება და ამით უარყო გალენის სწავლება „პნევმასა“ და სისხლის ნაკადის შესახებ. ჰარვიმ გამოაქვეყნა თავისი კვლევის შედეგები ცნობილ ტრაქტატში "ცხოველებში გულისა და სისხლის მოძრაობის ანატომიური შესწავლა" (1628), სადაც ის ამტკიცებდა, რომ სისხლი მოძრაობს სისხლძარღვების დახურულ წრეში და გადადის არტერიებიდან ვენებში. ყველაზე პატარა მილები.

ახალი დრო

მე-17-18 საუკუნეებში გამოჩნდა არა მხოლოდ ახალი აღმოჩენები ანატომიის სფეროში, არამედ გაჩნდა მთელი რიგი ახალი დისციპლინები: ჰისტოლოგია, ემბრიოლოგია, შედარებითი და ტოპოგრაფიული ანატომია.

მარჩელო მალპიგი

ჰარვის აღმოჩენის შემდეგ, ჯერ კიდევ გაურკვეველი იყო, როგორ გადადის სისხლი არტერიებიდან ვენებში, მაგრამ ჰარვიმ იწინასწარმეტყველა თვალით უხილავი ანასტომოზების არსებობა, რაც მოგვიანებით დაადასტურა მარჩელო მალპიგიმ (1628-1694), როდესაც მიკროსკოპი გამოიგონეს. მალპიგიმ მრავალი აღმოჩენა გააკეთა კანის, ელენთა, თირკმელების და რიგი სხვა ორგანოების მიკროსკოპული სტრუქტურის სფეროში. მალპიგიმ აღმოაჩინა ჰარვის მიერ ნაწინასწარმეტყველები კაპილარები, მაგრამ მას სჯეროდა, რომ არტერიული კაპილარების სისხლი ჯერ "შუალედურ სივრცეებში" შედის და მხოლოდ ამის შემდეგ ვენურ კაპილარებში. მხოლოდ შუმლიანსკიმ (1748-1795), რომელმაც შეისწავლა თირკმელების სტრუქტურა, დაამტკიცა "შუალედური სივრცეების" არარსებობა და არტერიულ და ვენურ კაპილარებს შორის პირდაპირი კავშირის არსებობა. ამრიგად, შუმლიანსკიმ პირველმა დაამტკიცა, რომ სისხლის მიმოქცევის სისტემა დახურულია.

პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრმა კასპარ ვოლფმა (1734-1794) დაამტკიცა, რომ ემბრიოგენეზის დროს ორგანოები ახლიდან წარმოიქმნება და ვითარდება. ამიტომ, პრეფორმაციონიზმის თეორიისგან განსხვავებით, რომლის მიხედვითაც რეპროდუქციულ უჯრედში ყველა ორგანო არსებობს შემცირებული სახით, მან წამოაყენა ეპიგენეზის თეორია.

ფრანგი ნატურალისტი ჟან ბატისტ ლამარკი (1744-1829) თავის ნარკვევში „ზოოლოგიის ფილოსოფია“ (1809) იყო ერთ-ერთი პირველი, ვინც გამოთქვა იდეა გარემოს გავლენის ქვეშ ორგანიზმის ევოლუციის შესახებ. ვოლფის ემბრიოლოგიური კვლევის გამგრძელებელმა, რუსმა აკადემიკოსმა კარლ ერნსტ ფონ ბაერმა (1792-1876 წწ.), აღმოაჩინა ძუძუმწოვრებისა და ადამიანების კვერცხუჯრედები, დაადგინა ორგანიზმების ინდივიდუალური განვითარების ძირითადი კანონები (ონტოგენეზი), რომლებიც ეფუძნება თანამედროვე ემბრიოლოგიას და შექმნა დოქტრინა. ჩანასახების ფენები. ინგლისელმა მეცნიერმა ჩარლზ დარვინმა (1809-1882) დაამტკიცა ცხოველთა სამყაროს ერთიანობა თავის ნაშრომში "სახეობათა წარმოშობა" (1859).

კოვალევსკის, ისევე როგორც ბაერის, მიულერის, დარვინისა და ჰეკელის ემბრიოლოგიურმა კვლევებმა თავისი გამოხატულება იპოვა ბიოგენეტიკურ კანონში. ეს უკანასკნელი გაღრმავდა და შეასწორა სევერცოვმა, რომელმაც დაამტკიცა გარემო ფაქტორების გავლენა ცხოველების სხეულის სტრუქტურაზე და ევოლუციური სწავლების ანატომიის გამოყენებით, იყო ევოლუციური მორფოლოგიის შემქმნელი.

ნორმალური ადამიანის ანატომია

მთავარი სტატია: ადამიანის ნორმალური ანატომია

ნორმალური (სისტემური) ადამიანის ანატომია არის ადამიანის ანატომიის განყოფილება, რომელიც სწავლობს "ნორმალური", ანუ ჯანმრთელი ადამიანის სტრუქტურას ორგანოთა სისტემების, ორგანოებისა და ქსოვილების მიხედვით. ორგანო არის სხეულის გარკვეული ფორმისა და დიზაინის ნაწილი, რომელსაც აქვს გარკვეული მდებარეობა სხეულში და ასრულებს გარკვეულ ფუნქცია(ებს). თითოეული ორგანო იქმნება გარკვეული ქსოვილებით, რომლებსაც აქვთ დამახასიათებელი უჯრედული შემადგენლობა. ანატომიურად და ფუნქციურად გაერთიანებული ორგანოები, რომლებსაც აქვთ საერთო წარმოშობა და ზოგადი სტრუქტურული გეგმა, ქმნიან ორგანოთა სისტემას.

ადამიანის ნორმალური (სისტემური) ანატომიის განყოფილებებია: ოსტეოლოგია - ძვლების შესწავლა, სინდესმოლოგია - ჩონჩხის ნაწილების კავშირების შესწავლა, მიოლოგია - კუნთების შესწავლა, სპლანქოლოგია - საჭმლის მომნელებელი, რესპირატორული და შინაგანი ორგანოების შესწავლა. შარდსასქესო სისტემა, ანგიოლოგია - სისხლის მიმოქცევის და ლიმფური სისტემების შესწავლა, ნერვული სისტემის ანატომია (ნევროლოგია) - ცენტრალური და პერიფერიული ნერვული სისტემების შესწავლა, ესთეზიოლოგია - გრძნობის ორგანოების შესწავლა.

"თაფლოვანი ფილტვის" პათოლოგიური სურათი, როგორც ფილტვის ქსოვილის ინტერსტიციული დაავადების შედეგი.

მთავარი სტატია: პათოლოგიური ანატომია

პათოლოგიური ანატომია არის სამეცნიერო და გამოყენებითი დისციპლინა, რომელიც შეისწავლის პათოლოგიურ პროცესებსა და დაავადებებს მეცნიერული, ძირითადად მიკროსკოპული, ცვლილებების შესწავლით, რომლებიც ხდება სხეულის უჯრედებსა და ქსოვილებში, ორგანოებსა და ორგანოთა სისტემებში. თანამედროვე პათოლოგიური ანატომიის ფუძემდებლად ითვლება რუდოლფ ვირხოვი, გერმანელი მკვლევარი, რომელმაც შექმნა მოძღვრება ფიჭური (უჯრედული) პათოლოგიის შესახებ. გარდა ქსოვილებში მიკროსკოპული ცვლილებების არსისა, თანამედროვე პათოლოგიური ანატომია მოიცავს მიზეზების (ეტიოლოგიის), განვითარების მექანიზმების (პათოგენეზი), ასევე დაავადების გართულებებსა და შედეგებს. იგი ასევე სწავლობს სიკვდილის (თანატოგენეზის) მიზეზებსა და მექანიზმებს სხვადასხვა დაავადებებში, დაავადებათა ცვალებადობას (პათომორფოზი) და მკურნალობით გამოწვეულ პათოლოგიას (იატროგენული პათოლოგია, იატროგენიკა).

ტოპოგრაფიული ანატომია

ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ტოპოგრაფიული ანატომია ხელმისაწვდომი იყო კომპიუტერული ტომოგრაფიის გამოყენებით სამგანზომილებიანი და მრავალპლანიანი (მრავალპროექციული) რეკონსტრუქციით

ტოპოგრაფიული ანატომია (ქირურგიული ანატომია) არის სამეცნიერო და გამოყენებითი დისციპლინა, ანატომიის განყოფილება, რომელიც შეისწავლის ანატომიური რეგიონების ფენოვან სტრუქტურას, ორგანოების ფარდობით პოზიციას (სინტოპიას), მათ პროექციას კანზე (ჰოლოტოპია), ჩონჩხთან (ჩონჩხის) მიმართებას. ), სისხლის მიწოდება, ინერვაცია და ლიმფური დრენაჟი ნორმალურ პირობებში და პათოლოგიაში, სხეულის ასაკის, სქესის და კონსტიტუციური მახასიათებლების გათვალისწინებით.

აქვს პრაქტიკული მნიშვნელობა ქირურგიისთვის.

ტოპოგრაფიული ანატომია სწავლობს ადამიანის სხეულის სტრუქტურას სხეულის პირობითად გამორჩეული ცნობილი ნაწილების მიხედვით (თავი, კისერი, ტანი და კიდურები), რომელთაგან თითოეული დიფერენცირებულია შედარებით მცირე ანატომიურ უბნებად.

ანატომიური ტერმინოლოგია

მთავარი სტატია: ანატომიური ტერმინოლოგია

ადამიანის ანატომიაში ყველა აღწერილობა ეფუძნება ვარაუდს, რომ სხეული ანატომიური პოზიციის მდგომარეობაშია, ანუ ადამიანი დგას ვერტიკალურად, ხელები ქვემოთ, ხელისგულები წინ არის.

მიმართულება

თავთან უფრო ახლოს მდებარე უბნებს უმაღლესი ეწოდება; შემდგომი - ქვედა პირობა. ზედა, უმაღლესი და ქვედა, ქვედა, შეესაბამება კრანიალური და კუდის ზოგად ანატომიური ცნებებს. წინა, წინა და უკანა, უკანა, შეესაბამება ვენტრალური და დორსალური ზოგად ანატომიურ ცნებებს. შუა ხაზთან უფრო ახლოს მდებარე ანატომიური წარმონაქმნები არის მედიალური, მედიალური, ხოლო შემდგომში განლაგებული არის გვერდითი, ლატერალური. შუა ხაზზე განლაგებულ წარმონაქმნებს მედიანური, მედიანუსი ეწოდება. სხეულის შუათან უფრო ახლოს მდებარე წარმონაქმნები პროქსიმალური იქნება უფრო შორეულ, დისტალურთან მიმართებაში.

სიბრტყე

ანატომიური სიბრტყეები. მწვანე მიუთითებს ღერძულ სიბრტყეს, ლურჯი მიუთითებს შუბლის სიბრტყეზე, წითელი მიუთითებს საგიტალურ სიბრტყეს, ხოლო ყვითელი მიუთითებს ერთ-ერთ პარასაგიტალურ სიბრტყეს (საგიტალურის პარალელურად).

თუ ანატომიურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანის სხეული პირობითად მოთავსებულია სამგანზომილებიანი მართკუთხა კოორდინატულ სისტემაში, YX სიბრტყე აღმოჩნდება ჰორიზონტალურად, X ღერძი მდებარეობს ანტეროპოსტერიის მიმართულებით, Y ღერძი მიდის მარცხნიდან მარჯვნივ. ან მარჯვნიდან მარცხნივ და Z ღერძი მიმართულია ზემოთ და ქვემოთ, ანუ ადამიანის სხეულის გასწვრივ.

საგიტალური სიბრტყე, XZ, ჰყოფს სხეულის მარჯვენა და მარცხენა ნახევარს. საგიტალური სიბრტყის განსაკუთრებული შემთხვევაა მედიანური სიბრტყე, რომელიც გადის ზუსტად სხეულის შუაზე, ყოფს მას ორ სიმეტრიულ ნაწილად.

შუბლის სიბრტყე, ან კორონალური, YZ, ასევე მდებარეობს ვერტიკალურად, პერპენდიკულარულად საგიტალურზე, ის გამოყოფს სხეულის წინა (ვენტრალურ) ნაწილს უკანა (დორსალური) ნაწილისგან.

ჰორიზონტალური, ღერძული ან განივი სიბრტყე, XY, პერპენდიკულარულია პირველი ორისა და დედამიწის ზედაპირის პარალელურად, იგი გამოყოფს სხეულის ზედა ნაწილებს ქვემოდან.

მოძრაობა

ტერმინი მოქნილობა, მოქნილობა, აღნიშნავს ძვლის ერთ-ერთი ბერკეტის მოძრაობას შუბლის ღერძის გარშემო, რომლის დროსაც მცირდება არტიკულაციის ძვლებს შორის კუთხე. მოძრაობას საპირისპირო მიმართულებით ეწოდება გაფართოება, გაფართოება.

გამონაკლისს წარმოადგენს ტერფის (სუპრატალარული) სახსარი, რომლის დაგრძელებას თან ახლავს თითების ზევით მოძრაობა და მოხრისას, მაგალითად, როდესაც ადამიანი დგას ფეხის წვერებზე, თითები ქვევით მოძრაობს.

საგიტალური ღერძის ირგვლივ მოძრაობები არის ადუქცია, ადდუქცია და გატაცება, აბდუქცია. ადუქცია არის ძვლის მოძრაობა სხეულის შუა სიბრტყისკენ ან (თითებისთვის) კიდურის ღერძამდე, ახასიათებს მოძრაობას საპირისპირო მიმართულებით.

ბრუნვაში, ბრუნვაში, ვგულისხმობთ სხეულის ნაწილის ან ძვლის მოძრაობას მისი გრძივი ღერძის გარშემო. კიდურების ბრუნვა ასევე აღინიშნება ტერმინებით pronation, pronatio ან შიგნით ბრუნვა და supination, supinatio ან გარე ბრუნვა. პრონაციით თავისუფლად ჩამოკიდებული ზედა კიდურის ხელი უკან ბრუნავს, სუპინაციით კი – წინ. თუ სამივე ღერძის გარშემო მოძრაობისას კიდურის ბოლო აღწერს წრეს, ასეთ მოძრაობას წრიული, ცირკუმდუქციო ეწოდება.

ანტეროგრადული არის მოძრაობა სითხეებისა და ნაწლავის შიგთავსის ბუნებრივი ნაკადის გასწვრივ, ხოლო მოძრაობას ბუნებრივი ნაკადის საწინააღმდეგოდ ეწოდება რეტროგრადული. ამრიგად, საკვების მოძრაობა პირიდან კუჭისკენ არის ანტეროგრადული, ხოლო ღებინებასთან ერთად – რეტროგრადული.

იხ.ვიდეო-  Анатомия за 22 минуты

ელექტრომეტრი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         ელექტრომეტრი

ვოლტას ელექტროსკოპები.

ელექტრომეტრი, ან სტატიკური ვოლტმეტრი არის მოწყობილობა, რომელიც გამოიყენება ელექტრული პოტენციალის გასაზომად. ასეთი მოწყობილობები შეიძლება ემსახურებოდეს ნებისმიერ დანიშნულებას: ნაკლებად ზუსტი - ელექტროსკოპები, აღმოაჩენენ სხეულზე მუხტის არსებობას, შესაძლებელს ხდის სხეულის პოტენციალის ძალიან უხეშად განსჯას; უფრო ზუსტი ელექტრომეტრები საშუალებას გაძლევთ განსაზღვროთ პოტენციალი მიღებულ ერთეულებში.

მექანიკური ელექტრომეტრები

პირველი ელექტროსკოპი გამოიგონა იტალიელმა ფიზიკოსმა ალესანდრო ვოლტამ: მოწყობილობა შედგებოდა ლითონის ღეროსგან, რომელიც გადიოდა რეზინის საცობში, რომელიც ხურავდა მინის ბოთლს. ლითონის ღეროს ზედა ბოლო ლითონის ბურთულით სრულდებოდა, ქვედა ბოლოდან კი ბოთლის შიგნით მდებარე 2 ჩალი ეკიდა. როდესაც მოწყობილობა ელექტრიფიცირებულ სხეულს უერთდებოდა, ჩალები, ისევე როგორც ელექტრიფიცირებული სხეულები, იგერიებდნენ ერთმანეთს და ამით შესაძლებელი იყო იმის მსჯელობა, იყო თუ არა სხეული დამუხტული. ამ ტიპის მოწყობილობების შემდგომი გაუმჯობესება იმაში მდგომარეობდა, რომ ჩალის ნაცვლად დაიწყეს თხელი ქაღალდის ფურცლების ან თხელი ოქროს ფოთლების დაკიდება, რის შედეგადაც შესაძლებელი გახდა სხეულებზე სუსტი მუხტების გამოვლენა.

XX საუკუნის დასაწყისში, ამ ტიპის ყველაზე მოსახერხებელი და მოსახერხებელი იყო B. Yu.

მექანიკური ელექტრომეტრი.

მექანიკური ელექტრომეტრები ახლა თითქმის ექსკლუზიურად გამოიყენება საგანმანათლებლო მიზნებისთვის. ისინი ფართოდ გამოიყენებოდა მეცნიერებასა და ტექნოლოგიაში ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნის პირველ მეოთხედში (კერძოდ, რადიოაქტიურობისა და კოსმოსური სხივების შესწავლისას, ელექტრომეტრების გამოყენებით იზომებოდა ჰაერის მაიონებელი გამოსხივების მიერ გამოწვეული მუხტის დაკარგვის სიჩქარე. ელექტრომეტრი იყო DKP-50A ტიპის ცალკეული დოზიმეტრების ნაწილი, DK-0.2, ID-1 და ა.შ. დაგროვილი დოზის დოზიმეტრები შეიცავს ფტოროპლასტიკურ კონდენსატორს, ერთ-ერთი ფირფიტის გამოსავალს აქვს მარყუჟი, რომელზეც თხელი მინის მავთულია. დაფარულია პლატინით წაიკითხეთ, თქვენ უნდა მიუთითოთ დოზიმეტრის უკანა მხარე გამჭვირვალე პლასტმასის საფარით სინათლის წყაროზე და ჩახედოთ ოკულარში).

თანამედროვე ელექტრომეტრები

თანამედროვე ელექტრომეტრებს - ელექტრონულ ვოლტმეტრებს აქვთ ძალიან მაღალი შეყვანის წინააღმდეგობა, აღწევს 1014 Ohms-ს.

მილის ელექტრომეტრი

მყარი მდგომარეობის ელექტრომეტრი

მყარი მდგომარეობის ელექტრომეტრები

ყველაზე თანამედროვე ელექტრომეტრები შედგება მყარი მდგომარეობის გამაძლიერებლისგან, რომელიც იყენებს ერთი ან მეტი საველე ეფექტის ტრანზისტორს, გარე საზომი მოწყობილობების კავშირებს და, როგორც წესი, დისპლეის და/ან მონაცემთა აღრიცხვის კავშირებს. გამაძლიერებელი აძლიერებს მცირე დენებს ისე, რომ ისინი უფრო ადვილად გაზომონ. გარე კავშირები, როგორც წესი, არის კოაქსიალური ან სამღერძული დიზაინის და იძლევა დიოდების ან მაიონიზაციის კამერების მიმაგრებას მაიონებელი გამოსხივების გაზომვისთვის. დისპლეი ან მონაცემთა აღრიცხვის კავშირები მომხმარებელს საშუალებას აძლევს დაინახოს მონაცემები ან ჩაიწეროს ისინი შემდგომი ანალიზისთვის. ელექტრომეტრები, რომლებიც განკუთვნილია იონიზაციის კამერებთან გამოსაყენებლად, შეიძლება შეიცავდეს მაღალი ძაბვის ელექტრომომარაგებას, რომელიც გამოიყენება იონიზაციის კამერის მიკერძოებისთვის.

მყარი მდგომარეობის ელექტრომეტრები ხშირად მრავალფუნქციური მოწყობილობებია, რომლებსაც შეუძლიათ გაზომონ ძაბვა, მუხტი, წინააღმდეგობა და დენი. ისინი ზომავენ ძაბვას "ძაბვის დაბალანსების" საშუალებით, რომელშიც შეყვანის ძაბვა შედარებულია შიდა საცნობარო ძაბვის წყაროსთან ელექტრონული წრედის გამოყენებით ძალიან მაღალი შეყვანის წინაღობით (1014 Ω რიგით). მსგავსი წრე, რომელიც შეცვლილია დენი-ძაბვის გადამყვანად, საშუალებას აძლევს ინსტრუმენტს გაზომოს რამდენიმე ფემტოამპერის დენები. შიდა ძაბვის წყაროსთან ერთად, დენის გაზომვის რეჟიმი შეიძლება ადაპტირებული იყოს ძალიან მაღალი წინააღმდეგობების გასაზომად, 1017 Ω-ის რიგით. დაბოლოს, ელექტრომეტრის შეყვანის ტერმინალის ცნობილი ტევადობის გაანგარიშებით, ინსტრუმენტს შეუძლია გაზომოს ძალიან მცირე ელექტრული მუხტები, პიკოკულონის მცირე წილადამდე.

~იხ.ვიდეო - Keithley 610 C Electrometer (A# 58723)