კოსმოსური ლიფტი

                      კოსმოსური ლიფტი

მხატრული ფანტაზია: ხედი კოსმოსური ლიფტის , დედამიწიდან აწევისას  ტვირთვის ორბატალური  სადგურზზე, — «კომოსოსური პორტი»

რა არის კოსმოსური ლიფტი და რას მოუტანს კაცობრიობას მისი აგება. პირველი რაც ყველას გვინახია თუ როგორ აყავთ თვირთი ან ადამიანები ორბიტაზე გარდა უბრალოდ წარმოვიდგინოთ უზარმაზარი საწვავი სავსე კონსტრუქცია უამრავი დეტალებისგან აგებული ერთი უმნიშვნელო შეცდომა და კატასტროფა შეიძლება გამოიწვიოს ალბათ გახსოვთ ისტორიები ეხლა გადავხედოთ უშუალოდ რა არის კოსმოსური ლიფტი.

თეორიული სტრუქტურა სასარგებლო ტვირთის ორბიტაზე ან საპლანეტთაშორისო სივრცეში გასატანად. ვარაუდობენ, რომ მისი საშუალებით გაიაფდება სასარგებლო ტვირთის კოსმოსში გატანა. მისი მოქმედება დაფუძნებული იქნება ბაგირზე, რომლის ერთი ბოლო მიმაგრებული იქნება დედამიწის ზედაპირზე, ხოლო მეორე ორბიტალურ სადგურზე, რომელიც გეოსტაციონალურ ორბიტაზე მაღლა უნდა იყოს განლაგებული. ლიფტი მისი ბაგირითურთ გაწონასწორებული იქნება ცენტრიდანული ძალის ხარჯზე.

გაშვება კოსმოსში ბაგირის ბოლოში 144 000კმ ტანგენცინული მდგომარეობა წარმოდგენს 10,93კმ|წმ სიჩქარე, რას საკმარისზე მეტია, რათა დედამიწის გრავიტაცია იყოს დაძლეული (განვითარარება მეორე კოსმოსური სიჩქ.) თუ ობიექტი მისცემს შესაძლებლობას თავისუფლად გაუსხლტეს ზედა მხარის ბაგირის,მისი სიჩქარე საკმარისი იქნება რათა გასცდეს მზის სისტემასაც (მესამე კოსმოსური სიჩქარე). ეს მოხდება ბაგირის კუთხოვანი იმპულსის ხარჯზე (და დედამწა) სიჩქარე გაშვებული ობიექტის.

კოსმოსური ლიფტი ჩაფიქრებულია, როგორც კაბელი, რომელიც ფიქსირდება ეკვატორზე და აღწევს კოსმოსში. ზედა ბოლოში არსებული საპირწონე ინარჩუნებს მასის ცენტრს გეოსტაციონარული ორბიტის დონის ზემოთ. ეს წარმოქმნის საკმარის ზევით ცენტრიდანულ ძალას დედამიწის ბრუნიდან, რათა სრულად დაუპირისპირდეს დაღმავალ გრავიტაციას, შეინარჩუნოს კაბელი თავდაყირა და დაჭიმული. მთამსვლელები ტვირთს ატარებენ კაბელზე მაღლა და ქვემოთ.

უფრო მეტი სიჩქარის გასავითრებლად საჭირო  იქნება ან ბაგირის დაგრძელება ან ელ.მაგნიტურის მეშვეობით ტვირთის.

კოსმოსური ლიფტი შეიძლება ავაშენოთ სხვა პლანეტებზეც.

იპონელები აპირებენ კოსმოსური ლიფტის შექმნას ეხლა კი გამოცდისთვის ატიანეს კოსმოსში ბაგირის სიმტკიცეზე.

იხ. ქვემოთ ინერციის ძალის ერთ-ერთი სახე, რ-იც გამოიყენება კოსმოსური ლიფტის მუშაობის დროს.

                                    დაკავშირებული ცნებები

"კოსმოსური ლიფტის" ჩვეულებრივი მიმდინარე კონცეფცია განვითარდა სტატიკური კომპრესიული სტრუქტურიდან, რომელიც აღწევს GEO-ს დონემდე, სტატიკური დაჭიმვის სტრუქტურის თანამედროვე საბაზისო იდეამდე, რომელიც მიმაგრებულია მიწაზე და ვრცელდება GEO-ს დონემდე საკმაოდ მაღლა. პრაქტიკოსების მიერ ამჟამინდელი გამოყენებისას (და ამ სტატიაში), "კოსმოსური ლიფტი" ნიშნავს ციოლკოვსკი-არცუტანოვ-პირსონის ტიპს, როგორც ეს განიხილება საერთაშორისო კოსმოსური ლიფტების კონსორციუმის მიერ. ეს ჩვეულებრივი ტიპი არის სტატიკური სტრუქტურა, რომელიც მიმაგრებულია მიწაზე და ვრცელდება კოსმოსში საკმარისად მაღლა, რომ ტვირთმა შეძლოს კონსტრუქციის ასვლა მიწიდან იმ დონეზე, სადაც მარტივი გაშვება ტვირთს ორბიტაზე გადააყენებს.

ამ თანამედროვე საბაზისო ხაზთან დაკავშირებულ ზოგიერთ კონცეფციას ჩვეულებრივ არ უწოდებენ "კოსმოსურ ლიფტს", მაგრამ გარკვეულწილად მსგავსია და ზოგჯერ მათ მომხრეებს უწოდებენ "კოსმოსურ ლიფტს". მაგალითად, ჰანს მორავეკმა გამოაქვეყნა სტატია 1977 წელს სახელწოდებით "არასინქრონული ორბიტალური სკაუკუნი", რომელშიც აღწერილია კონცეფცია მბრუნავი კაბელის გამოყენებით. ბრუნვის სიჩქარე ზუსტად შეესაბამებოდა ორბიტალურ სიჩქარეს ისე, რომ წვერის სიჩქარე ყველაზე დაბალ წერტილში იყო ნული "ამაღლებულ" ობიექტთან შედარებით. ის დინამიურად შეეჭიდებოდა და შემდეგ „ამაღლებს“ მაღალ მფრინავ ობიექტებს ორბიტაზე ან დაბალ ორბიტაზე მყოფ ობიექტებს უფრო მაღალ ორბიტაზე.

იხ. ვიდეო -  Space Elevator – Science Fiction or the Future of Mankind?

ციოლკოვსკის მიერ გათვალისწინებული ორიგინალური კონცეფცია იყო შეკუმშვის სტრუქტურა, საჰაერო ანძის მსგავსი კონცეფცია. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთმა სტრუქტურებმა შეიძლება მიაღწიონ კოსმოსს (100 კმ, 62 მილი), ისინი ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მიაღწიონ გეოსტაციონალურ ორბიტას. შემოთავაზებულია ციოლკოვსკის კოშკის კონცეფცია, რომელიც კომბინირებულია კლასიკური კოსმოსური ლიფტის კაბელთან (მიაღწია GEO-ს დონეს ზემოთ). სხვა იდეები იყენებენ ძალიან მაღალ კომპრესიულ კოშკებს გამშვებ მანქანებზე მოთხოვნების შესამცირებლად. მანქანა "ამაღლებულია" კოშკზე, რომელიც შეიძლება გაგრძელდეს ატმოსფეროს ზემოთ და აშვებულია ზემოდან. ასეთი მაღალი კოშკი 20 კმ (12 მილი) კოსმოსურ სიმაღლეებზე მისასვლელად შემოთავაზებულია სხვადასხვა მკვლევარების მიერ.

კოსმოსურ ლიფტთან (ან კოსმოსური ლიფტის ნაწილებთან) არასარაკეტო კოსმოსური გაშვების სხვა ცნებები მოიცავს ორბიტალურ რგოლს, პნევმატურ კოსმოსურ კოშკს,  კოსმოსურ შადრევანს, გაშვების მარყუჟს, ცის კაუჭს, კოსმოსურ კავშირს და ბუანტური "კოსმოსური შახტი"

                        კორიოლისის ძალა

                                

ბურთულას ტრაექტორია სხვადასხვა ათვლის სისტემებზე მოძრავი თეფშის ზედაპირზე (ზემოთ — ინერციული, ქვემოთ — არაინერციული)

კოსმოსური ლიფტი შეიზლება ააშენო სხვა პლანეტებზე. რაც უფრო ნაკლებია მიზიდულობის ძალა მით უფრო ის სწრაფად მოძრაობს, უფრო ნაკლები ძალისხმევა სჭირდება მშნებლობას. მარსზე კოსმოსური ლიფტის აგება შეიძლება ეხლაც ჩვნთან არსებული მასალებისგან. თუმცა ხელის შემშლელი მარსიანული ლიფტის აგებისას შეიძლება იყოს მარსის მთავარეები ფობიდი და დეიმოსი (ფობისი იმყოფება დაბლა, დეიმოსი რდენადმე მაღლა სტაცინალური ორბიტაზე). თეორიულად შეიძლება ერთ-ერთი თანამგავრი როგორც საპიწონე, თუმცა ორბიტის შეცვლა ასეთი უზარმაზარი ობიექტია სჭირდება დიდი რაოდენობის ენერგია.

იხ.ქვემოთ ვიდეო კოსმოსური ლიფტი მთვარეზე