კრასულა - ბაქარაქს ხე

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                 კრასულა - ბაქარაქს ხე

Crassula succulent მცენარე, რომელსაც ასევე უწოდებენ Crassula, არის კრასულას ოჯახის ნაწილი. სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ინფორმაციის მიხედვით, ეს გვარი მოიცავს 300-დან 500-მდე სხვადასხვა სახეობას. სამხრეთ აფრიკაში 200-ზე მეტი სახეობაა ნაპოვნი, ხოლო კიდევ ბევრი სახეობა გვხვდება მადაგასკარსა და ტროპიკულ აფრიკაში. ზოგიერთი სახეობა გვხვდება არაბეთის ნახევარკუნძულის სამხრეთ ნაწილში, ეს მცენარე ძირითადად გავრცელებულია სამხრეთ ნახევარსფეროში. მისი სახელი მომდინარეობს სიტყვიდან "კრასუსი", რაც ითარგმნება როგორც "სქელი", ეს იმის გამო ხდება, რომ უმეტეს სახეობებში ფოთლებს აქვს ხორციანი სტრუქტურა. სახლში, ყველაზე გავრცელებული სახეობაა Crassula purslane; მას ასევე უწოდებენ "ბედნიერების ხეს" ან "ფულის ხეს". თუმცა, კრასულას მრავალი სხვა სახეობა ასევე იზრდება შენობაში. იხ.ბმულზე წყარო

ბლუმი. კრასულა იზრდება, როგორც დეკორატიული ფოთლოვანი მცენარე.

განათება. ის კარგად იზრდება მზის კაშკაშა შუქზე, ასევე ნათელ, მაგრამ დიფუზურ შუქზე, ასევე ჩრდილში. ამისათვის შესაფერისია აღმოსავლეთის, სამხრეთისა და სამხრეთ-დასავლეთის ორიენტაციის ფანჯრები.

ტემპერატურული პირობები. ზაფხულში - ოთახის ნორმალური ტემპერატურა, ხოლო ზამთარში - 10-დან 15 გრადუსამდე.

მორწყვა. ქოთანში ნიადაგის ნარევის ზედაპირის გაშრობისთანავე 20-დან 30 მმ-მდე სიღრმეზე.

ჰაერის ტენიანობა. ნებისმიერი შესაფერისია.

სასუქი. ინტენსიური ზრდის დროს განაყოფიერება ტარდება 4 კვირაში ერთხელ, ამ მიზნით გამოიყენება სუკულენტებისა და კაქტუსების სასუქის ხსნარი. შემოდგომა-ზამთრის პერიოდში მცენარე არ იკვებება.

დასვენების პერიოდი. ეს არ არის გამოხატული. თუმცა, უკეთესი იქნება, თუ ასეთი სუკულენტი ზამთარში დაისვენებს.

Გადაცემა. დაახლოებით ორ წელიწადში ერთხელ. გადანერგვა ტარდება გაზაფხულზე, ბუჩქის ინტენსიური ზრდის დასაწყისში.

რეპროდუქცია. თესლის (გენერაციული) მეთოდი და კალმები.

მავნე მწერები. ფოთლოვანი და ფესვის ბუჩქები, ქერცლიანი მწერები, ობობის ტკიპა.

Დაავადებები. ნაცრისფერი ლპობა, ფესვების ლპობა, ღეროს ლპობა, გვიანი სიწითლე.

Თვისებები. ამ სუკულენტს შეუძლია ჰაერში გამოუშვას ნივთიერებები, რომლებსაც აქვთ ანტივირუსული, სოკოს საწინააღმდეგო და ანტიბაქტერიული ეფექტი. ალტერნატიულ მედიცინაში მისი წვენი გამოიყენება გარედან იმავე შემთხვევებში, როგორც ალოეს წვენი და თანაბრად ეფექტურია ეფექტურობის თვალსაზრისით. მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ეს წვენი არ უნდა მიიღოთ პერორალურად, რადგან ის შეიცავს დარიშხანს.

იხ. ვიედეო - კრასულა - ბარაქის ხე / baraqis xe

კულტურაში, ისევე როგორც ბუნებრივ პირობებში, შეგიძლიათ იპოვოთ Crassula წარმოდგენილია ბალახოვანი და წყლის მცენარეებით, ხის მსგავსი ბუჩქებით, არის როგორც ძალიან პატარა, ასევე დიდი სუკულენტები, მაგრამ მათ აქვთ ერთი საერთო თვისება: გასროლაზე მათი ფოთლის ფირფიტები განლაგებულია ჯვარედინად საპირისპიროდ. ერთმანეთი . ასეთ წვნიან მცენარეს, როდესაც იზრდება შენობაში, უფრო მცირე ზომის აქვს იმ ნიმუშებთან შედარებით, რომლებიც ბუნებაში იზრდება; ფაქტია, რომ ასეთი კრასულა შემოიფარგლება ნიადაგის ნარევის მოცულობით, სივრცით და სხვა პირობებით, რომლებიც აუცილებელია აქტიური ზრდისთვის. თუმცა დროთა განმავლობაში ასეთი ყვავილი მაინც ხდება სქელი ღეროს ხე. ფოთლის პირები მთლიანი და მარტივია, ზოგიერთ სახეობაში ისინი მოციმციმეა. გვერდითი ან ტერმინალური ყვავილები შეიძლება იყოს ჯიშისებრი ან ქოლგა-პანიკულური; მათ შორისაა ყვითელი, წითელი, თეთრი ან ღია ცისფერი ყვავილები. მაგრამ გასათვალისწინებელია, რომ შიდა პირობებში ცხიმოვანი მცენარე თითქმის არასოდეს ყვავის. ეს კულტურა დიდი პოპულარობით სარგებლობს მებოსტნეებში, იმის გამო, რომ არის უპრეტენზიო, გამძლე და ძალიან მარტივი მოსავლელი.

ძალიან მარტივია მსუქანი მცენარის გაშენება სახლში, ამისათვის საჭიროა მისი მორწყვა არც თუ ისე ხშირად, რეგულარულად დაიბანოთ ფოთლის პირები და დროულად იკვებოთ.

განათება

კრასულას სახეობების უმეტესობას არ შეუძლია ზიანი მიაყენოს მზის პირდაპირ სხივებს, ამიტომ კონტეინერი ყვავილთან ერთად შეიძლება განთავსდეს სამხრეთისკენ მიმავალ ფანჯრის რაფაზე. თუმცა, ასეთი მოსავალი საუკეთესოდ გაიზრდება აღმოსავლეთ ან სამხრეთ-დასავლეთ ფანჯარაზე. თუ ბუჩქი გრძნობს სინათლის ნაკლებობას, ეს უკიდურესად უარყოფითად იმოქმედებს მის დეკორატიულ ეფექტზე, კერძოდ: ფოთლები გაფრინდება და ყლორტები წაგრძელებული გახდება. ზაფხულში რეკომენდებულია მსუქანი ქალის გარეთ გაყვანა, სადაც შესანიშნავად იგრძნობს თავს.

ტემპერატურა

ამიტომ ამ ზაფხულს ცხელ დღეებში თავს კარგად გრძნობს. ზამთარში კი ის საკმაოდ ნორმალურად შეიძლება გაიზარდოს გათბობის მოწყობილობების გვერდით. თუმცა, ზამთარში ასეთი მოსავალი საკმაოდ კომფორტულად გრძნობს თავს გრილ პირობებშიც კი (10-დან 15 გრადუსამდე). ოთახში ჰაერის ტენიანობა შეიძლება იყოს მაღალი ან დაბალი, ბუჩქი თანაბრად გაიზრდება.

როგორ მორწყოთ სწორად

ზაფხულში კრასულას მორწყვა უნდა მოხდეს ნიადაგის ნარევის ზედა ფენის გაშრობისთანავე. ზამთარში, თქვენ უნდა დაელოდოთ სანამ სუბსტრატი გაშრება 20-დან 30 მმ-მდე სიღრმეზე. ასეთ მცენარეს არ ეშინია სუბსტრატის გაშრობის, როგორც მასში წყლის სტაგნაციის. ამ მხრივ, ის ადვილად შეიძლება გაჩერდეს 20-30 დღის განმავლობაში, სანამ არ ხართ ან ზაფხულის არდადეგებზე ხართ.

ზედა გასახდელი

ბუჩქი გაზაფხულზე და ზაფხულში 4 კვირაში ერთხელ იკვებეთ; ამისათვის გამოიყენეთ სასუქის ხსნარი კაქტუსებისთვის ან წვნიანი მცენარეებისთვის. შემოდგომა-ზამთრის პერიოდში ყველა კვება წყდება.

კრასულას ფორმირება

თქვენ უნდა დაიწყოთ ხის ფორმირება, როდესაც ბუჩქი ჯერ კიდევ შედარებით ახალგაზრდაა. ფაქტია, რომ თუ თქვენ ჩამოაყალიბებთ უკვე მოწიფულ მცენარეს, მაშინ იმ ადგილებში, სადაც ღეროები იყო მოჭრილი ან ფოთლის ფირფიტები მოჭრილი, დარჩება ღეროები, რაც უკიდურესად უარყოფით გავლენას მოახდენს ბუჩქის დეკორატიულ გარეგნობაზე.

ჯერ უნდა აირჩიოთ სწორი კონტეინერი დარგვისთვის. თუ ქოთანი ძალიან დიდია, მაშინ ბუჩქის ფესვი უფრო ღრმად წავა და დაიწყებს აქტიურ ზრდას ზემოთ, რის გამოც ღერო წაგრძელებული, თხელი და დასუსტებული გახდება. ამასთან დაკავშირებით რეკომენდებულია დარგვისთვის საკმაოდ პატარა და დაბალი ქოთნის გამოყენება. მნიშვნელოვანია ნიადაგის სწორი ნარევის მომზადება, რომელიც უნდა შედგებოდეს ფოთლის, ნეშომპალის და ტურფის ნიადაგისგან, ასევე აგურის ჩიპებისგან (წვრილი ხრეში) და ქვიშისგან (1: 1: 3: 1: 1). მას შემდეგ, რაც ბუჩქის სიმაღლე 15 სანტიმეტრია, თქვენ უნდა მოაცილოთ ზევით მდებარე 2 ყველაზე პატარა ფოთლის ფირფიტა, ამ ადგილას ის დაიწყებს განშტოებას, კერძოდ, ერთი წყვილი ფოთლის ნაცვლად, ორი გაიზრდება. მზარდი ბუჩქის პირობებში, თქვენ სისტემატურად უნდა გაანადგუროთ ზედა ფოთლები იმ ადგილებში, სადაც გსურთ ღეროების განშტოება. ამ გზით თქვენ შეძლებთ მზარდ ხეს მისცეთ სასურველი ფორმა.

კრასულას გადანერგვა

გადარგვა საჭიროებისამებრ უნდა მოხდეს მას შემდეგ, რაც ფესვთა სისტემა ქოთანში ძალიან ხალხმრავლდება. მსუქანი მცენარის ყოველწლიურად გადარგვა აუცილებელი არ არის, მაგრამ იმისთვის, რომ აყვავდეს, უნდა გადარგოთ ორ წელიწადში ერთხელ. ამ პროცედურის ჩატარება რეკომენდებულია გაზაფხულზე, ინტენსიური ზრდის დასაწყისში.

ახალი ქოთანი ძველზე ოდნავ დიდი უნდა იყოს, მის ფსკერზე დრენაჟის საკმაოდ სქელი ფენა უნდა გაკეთდეს, ამისთვის შეგიძლიათ გამოიყენოთ დაქუცმაცებული ნატეხები ან გაფართოებული თიხა. შემდეგ ყვავილს გადარგავენ ახალ ჭურჭელში მისი გადატანით, ხოლო მას იღებენ მიწის ნაჭერთან ერთად, შემდეგ ყველა სიცარიელე ივსება ახალი ნიადაგის ნარევით. თუ ბუჩქის ფესვთა სისტემა დიდად გაიზარდა სიგრძეში, მაშინ ის უნდა შემცირდეს ხელახლა დარგვისას, რათა მოთავსდეს ახალ კონტეინერში. თუ გსურთ, რომ ბუჩქი კომპაქტური იყოს, უნდა ეცადოთ, რომ საერთოდ არ გადარგოთ და წელიწადში ერთხელ უნდა შეცვალოთ ნიადაგის ნარევის ზედა ფენა.

კრასულას თვისებები

მსუქან ქალს შეუძლია შეინარჩუნოს ჯანმრთელობა ყველას, ვინც ცხოვრობს სახლში, სადაც ის იზრდება. ამ ყვავილს შეუძლია ჰაერში გამოუშვას ნივთიერებები, რომლებსაც აქვთ ძლიერი ანტივირუსული, ანტიბაქტერიული და სოკოს საწინააღმდეგო ეფექტი. გარდა ამისა, ფოთლების წვენს ფართოდ იყენებენ ალტერნატიულ მედიცინაში ლოსიონებისთვის ვოსფის და ფუტკრის ნაკბენის, სისხლჩაქცევების, ჰერპესის, აბსცესების და ჭრილობების სამკურნალოდ. იგი ასევე გამოიყენება გამრეცხვისთვის ღრძილების ანთების და ყელის ტკივილის სამკურნალოდ. ასევე, ართრიტის დროს წვენს იყენებენ ღამით მოსასხამად. მაგრამ გახსოვდეთ, რომ ამ წვენის პერორალურად მიღება არ შეიძლება, რადგან ის შეიცავს დარიშხანს მაღალი კონცენტრაციით. დიდი ხანია ითვლებოდა, რომ მსუქან ქალს მოაქვს კეთილდღეობა სახლში და წარმატებები ბიზნესში. და მისი მოვლის სიმარტივის წყალობით, ის ხშირად გვხვდება არა მხოლოდ ბინებში, არამედ სავაჭრო ცენტრებში და ასევე ოფისებში.

კრასულას თესლით გამრავლება

კრასულას თესლის თესვა უნდა განხორციელდეს ფართო თასებში, რომლებიც ივსება ქვიშისა და ფოთლოვანი ნიადაგისგან შემდგარი სუბსტრატით (1:2). კონტეინერი ზემოდან დაფარულია შუშით, მისგან კონდენსაცია ყოველდღე უნდა მოიხსნას და არ დაგავიწყდეთ მოსავლის რეგულარულად ვენტილაცია. პირველი ნერგები 15 დღის შემდეგ უნდა გამოჩნდეს. მას შემდეგ, რაც ნერგები ოდნავ გაიზრდებიან, ისინი უნდა ჩარგოთ დიდ კონტეინერში, ბუჩქებს შორის 10 მმ მანძილის დაცვით და ის უნდა შეივსოს სუბსტრატით, რომელიც შედგება მსუბუქი ტურფის და ფოთლის ნიადაგისა და ქვიშისგან (1: 2: 1). ). კრეფის შემდეგ მცენარეებით მოთავსებული კონტეინერი მოთავსებულია კარგად განათებულ ადგილას და სინათლე უნდა იყოს ნათელი და დიფუზური. მას შემდეგ, რაც ბუჩქები გაიზრდება და გაძლიერდება, ისინი უნდა აკრიფოთ ცალკეულ ქოთნებში, რომელთა დიამეტრი 50-70 მმ-ს აღწევს და ისინი უნდა შეივსოს სუბსტრატით, რომელიც მოიცავს ტურფისა და ფოთლის ნიადაგს, ასევე ქვიშას (1:1: 1) . დაფესვიანებამდე უნდა ინახებოდეს 16-დან 18 გრადუსამდე ტემპერატურაზე, შემდეგ კი მუდმივ ადგილას მოათავსონ.

კრასულას გამრავლება კალმებით

კრასულას კალმით გამრავლება გაცილებით ადვილი და სწრაფია, ვიდრე თესლით. ფოთლის ფირფიტები და ღეროს სეგმენტები შეიძლება გამოყენებულ იქნას კალმებად. მსხვილი ფოთლის ფირფიტა ან დიდი ყლორტი უნდა დაიჭრას ძალიან ბასრი დანით, ხოლო გაჭრილი ადგილები დაასხუროთ დაქუცმაცებული ნახშირით. საჭიროა მათი გახმობა 2-3 დღის განმავლობაში, შემდეგ დარგვა ფოთლოვანი ნიადაგისა და ქვიშისგან შემდგარ სუბსტრატში დასაფესვიანებლად. დასაფესვიანებლად შესაძლებელია ნახშირთან შერეულ წყალშიც მოთავსება. მას შემდეგ, რაც კალმები ფესვებს გაზრდიან, ისინი უნდა დარგეს ცალკეულ ქოთნებში, რომელთა დიამეტრი 50-70 მმ-ს აღწევს. მათ შესავსებად

 გამოიყენეთ სუბსტრატი, რომელიც შედგება ტურფისა და ფოთლის მიწისგან, ასევე ქვიშისგან (1:1:1). შემდეგ ბუჩქები ამოღებულია მუდმივ ადგილას და მათ სჭირდებათ იგივე მოვლა, როგორც ზრდასრული მცენარეები.

Crassula-სთვის ყველაზე დიდი საფრთხე არის სითხის სტაგნაცია სუბსტრატში, რადგან ამან შეიძლება გამოიწვიოს ფესვთა სისტემასა და ღეროს ფუძეზე ლპობა. ფაქტია, რომ ეს კულტურა ერთ-ერთი იმ მცენარეთაგანია, რომელსაც თიხის კომის გამოშრობა უფრო ნაკლებად შეუძლია, ვიდრე ხშირი მორწყვით. ნაკაწრები ასევე სერიოზულად აზიანებს ასეთ ყვავილს; თუ გაცივდა, მისი ფოთლები დაიწყებს გაშრობას და გაფრინდება.

ფოთლოვანი ბუჩქები შეიძლება დასახლდნენ ასეთ მცენარეზე; მათი ფოთლების მოსაშორებლად გამოიყენეთ სპირტით დასველებული ბამბა. ზოგიერთ შემთხვევაში მასზე ქერცლიანი მწერები სახლდებიან, მათგან თავის დასაღწევად ბუჩქი უნდა შეასხუროთ აქტელიკით. თუ ბუჩქი დიდი ხნის განმავლობაში არ არის მორწყული, ის შეიძლება დაიკავოს ობობის ტკიპებით, ამის შესახებ შეგიძლიათ თქვათ თხელი ქოქოსის ქსელებით, რომლებიც წარმოიქმნება ფოთლებზე. მათთან საბრძოლველად შეგიძლიათ გამოიყენოთ fitoverm ან actellik.

კრასულას ტიპები ფოტოებით და სახელებით

როგორც ზემოთ აღინიშნა, კრასულას სახეობების ძალიან დიდი რაოდენობაა. ქვემოთ მივცემთ იმ სახეობების აღწერას, რომლებიც ყველაზე პოპულარულია მებოსტნეებში. ხის მსგავსი კრასულების წარმომადგენლები, რომლებსაც უწოდებენ "ფულის ხეებს":

Crassula ოვალური (Crassula ovata), ან ovoidკრასულას ტიპები ფოტოებით და სახელებით

როგორც ზემოთ აღინიშნა, კრასულას სახეობების ძალიან დიდი რაოდენობაა. ქვემოთ მივცემთ იმ სახეობების აღწერას, რომლებიც ყველაზე პოპულარულია მებოსტნეებში. ხის მსგავსი კრასულების წარმომადგენლები, რომლებსაც უწოდებენ "ფულის ხეებს":

ეს სახეობა ყველაზე პოპულარულია მებოსტნეებში. მისი სამშობლო სამხრეთ-დასავლეთ აფრიკაა. ბუნებაში ბუჩქის სიმაღლემ შეიძლება მიაღწიოს 300 სმ-ს, მაგრამ სახლში გაზრდისას არ აღემატება 150 სმ-ს.ოვალური პრიალა ფოთლის ფირფიტები შეღებილია მწვანე ან რუხი-ვერცხლისფერი. ეს მცენარე სწრაფად მზარდია და ყლორტების დიდ რაოდენობას გამოიმუშავებს. აპიკალური ქოლგები შედგება პატარა ვარდისფერი ან თეთრი ყვავილებისგან. ეს სახეობა გამოირჩევა ყველაზე დიდი ჩრდილის ტოლერანტობით ყველა დანარჩენისგან, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სახლში გაშენებისას. სელექციონერები იყენებენ ამ სახეობას, როგორც ძირითადს დიდი რაოდენობით ჯიშების მოსაშენებლად, რომლებიც ძალიან მარტივი და ადვილად მოსავლელია დამწყები მებოსტნეებისთვისაც კი. Მაგალითად:

გამოირჩევა Crosbys Compact ჯიში, მისი ღია წითელი ფოთლის პირები აღწევს 15 მმ სიგრძემდე და 10 მმ სიგანემდე, ეს ჯიში კარგია მინი-ბაღებისთვის;

Crassula Hobbit და Crassula Gollum - Crassula lactiform-ისა და Crassula ovoid-ის ეს 2 ამერიკული ჰიბრიდი ძალიან ჰგვანან ერთმანეთს, მათ აქვთ უჩვეულო ფორმის ფოთლის ფირფიტები, რომლებიც თითქოს გარედან არის შებრუნებული, რომლებიც შერწყმულია ფუძიდან შუაში - ჰობიტი და შემოვიდა მილებში, გაფართოებული ძაბრის ფორმის გოლუმის ფოთლების წვეროებამდე;

Crassula Sunset - ამ სამფეროვან ჯიშს აქვს ფოთლები, რომლის ზედაპირი მორთულია ყვითელი ან თეთრი ზოლებით, ასევე აქვს წითელი კიდე.

ეს სახეობა კრასულას კვერცხის მსგავსია. მისი ღერო და ტოტები შიშველია, ბრტყელი ხორციანი ფოთლის ფირფიტების ფორმა მომრგვალო-კვერცხისებრია, მათ აქვთ ნაცრისფერი ფერი ღია ცისფერი ელფერით და წითელი საზღვარი კიდეზე, მათი სიგრძე შეიძლება განსხვავდებოდეს 35-დან 70 მმ-მდე. პანიკულირებული ყვავილები შედგება თეთრი ან მოვარდისფრო ყვავილებისგან, თუმცა, როდესაც იზრდება შენობაში, ასეთ მცენარეში ყვავილობა ძალიან იშვიათია. იმისათვის, რომ ეს სახეობა კარგად გაიზარდოს და განვითარდეს, მას სჭირდება ნათელი მზის შუქი, მაგრამ არ უყვარს ჩრდილი. ყვავილების მწარმოებლების მიერ გაშენებულია
იხ. ვიდეო - Crassula & Jade Plants - What makes these succulents awesome?! - Learn when and how to water Crassula, where they grow best, what light they need, how to propagate them, what their blooms are like, and the wide variety of colors and forms that they come in. Crassula & Jade Plants are easy to care for, grow well indoors, and require minimal water. They also come in a wide range of shapes and colors and have stunning foliage.

ლომთევზა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ლომთევზა

წითელი ლომ თევზი (Pterois volitans) არის შხამიანი მარჯნის რიფის თევზი Scorpaenidae-სებრთა ოჯახისა, Scorpaeniformes-ის რიგით. ის ძირითადად მშობლიურია ინდო-წყნარი ოკეანის რეგიონში, მაგრამ გახდა ინვაზიური სახეობა კარიბის ზღვაში, ისევე როგორც შეერთებული შტატების აღმოსავლეთ სანაპიროზე და აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვის გასწვრივ და ასევე გვხვდება ბრაზილიაში ფერნანდო დე ნორონიაში.

P. volitans და მისი მსგავსი ნათესავი, Pterois miles, ორივე ითვლებოდა ინვაზიურ სახეობად. წითელი ლომის თევზი შემოსილია თეთრი ზოლებით, მონაცვლეობით წითელი, ყავისფერი ან ყავისფერი ზოლებით. ამ სახეობის მოზარდები შეიძლება გაიზარდონ 47 სმ-მდე (18,5 ინჩი)  სიგრძით, რაც მას ოკეანეში ლომის თევზის ერთ-ერთ უდიდეს სახეობად აქცევს, ხოლო მოზარდები, როგორც წესი, 1 ინჩზე (2,5 სმ-ზე) მოკლეა. საშუალო წითელი ლომის თევზი ცხოვრობს დაახლოებით 10 წელს. როგორც Scorpaenidae-ს ოჯახის სხვა სახეობებს, მას აქვს დიდი, შხამიანი ეკლები ზურგის ფარფლებზე (13), ისევე როგორც სხვა შხამიანი ეკლები მენჯის ფარფლებზე (2) და ანალურ ფარფლებზე (3). სწორედ ეს ფარფლები სხვა გრძელ არაშხამიან ფარფლებთან ერთად ქმნიან მანის მსგავს გარეგნობას, რაც მას საერთო სახელს ანიჭებს "ლომი თევზი". ზურგის ხერხემლები აფერხებენ პოტენციურ მტაცებლებს. ლომი თევზი ყოველთვიურად მრავლდება და შეუძლია სწრაფად გაფანტოს ლარვის ეტაპზე მათი ინვაზიური რეგიონის გაფართოებისთვის. ლომის თევზის საბოლოო მტაცებელი არ არის ცნობილი და მრავალი ორგანიზაცია ხელს უწყობს ლომის თევზის მოსავალს და მოხმარებას, რათა თავიდან აიცილოს პოპულაციის ისედაც მაღალი სიმჭიდროვის შემდგომი ზრდა.

იხ. ვიდეო - Venomous Lionfish | Oceans | BBC Earth

ტაქსონომია

წითელი ლომის თევზი პირველად ოფიციალურად 1758 წელს იყო აღწერილი, როგორც Gasterosteus volitans კარლ ლინნეუსის მიერ მისი Systema Naturae მე-10 გამოცემაში, სადაც მან დაასახელა ამბონის კუნძული ინდონეზიაში. 1856 წელს ფრანგმა ნატურალისტმა ეჟენ ანსელმე სებასტიან ლეონ დესმარესტმა დაასახელა Scorpaena volitans, რომელსაც 1787 წელს ბლოხმა უწოდა და რომელიც იყო იგივე, რაც Linnaeus-ის 1758 Gasterosteus volitans, როგორც ორიგინალური სახეობა Pterois18 გვარში, რომელიც აღწერილი იყო O-ში18. . ამ სახეობის, ჩვეულებრივი ლომის თევზის, მთვარის ლომის თევზისა და რასელის ლომის თევზის მოლეკულურმა შესწავლამ დაადგინა, რომ დასავლეთ ინდოეთის ოკეანეში ჩვეულებრივი ლომთევზები ქმნიდნენ საგვარეულოს, რომ მეორე ხაზი შედგებოდა როგორც მთვარის ლომ თევზისგან, ასევე რასელის ლომის თევზისგან, რაც ვარაუდობს, რომ ეს ორი ტაქსონია. თანდაყოლილი, ხოლო წითელი ლომის თევზი ქმნიდა მესამე შტოს, რომელსაც, როგორც ჩანს, ჰქონდა გენეტიკური წვლილი დანარჩენი ორი ხაზისგან. ეს ვარაუდობს, რომ წითელი ლომი თევზი წარმოიშვა ჰიბრიდებიდან P. miles-სა და P. russelii sensu lato-ს შორის. კონკრეტული სახელი volitans ნიშნავს "მფრინავს", სავარაუდოდ მიუთითებს ფრთების მსგავსი დიდი პექტოტრაული ფარფლების შესახებ.

დისტრიბუცია

P. volitans-ის სამშობლოა ინდო-წყნარი ოკეანის რეგიონი,  წყნარი ოკეანის დასავლეთ და ცენტრალური ოკეანის ჩათვლით და დასავლეთ ავსტრალიის სანაპიროზე. თუმცა, სახეობა შემოტანილია დასავლეთ ატლანტიკაში და იქცა ინვაზიურ სახეობად, ისევე როგორც მექსიკის ჩრდილოეთ ყურეში.

(ვიდეო) წითელი ლომი თევზი თევზის ავზში ცურავს.

ცხოვრების ისტორია და ქცევა

რეპროდუქცია

ისინი ძირითადად მარტოხელა სახეობაა და თავმოყვარეობა ერთადერთი შემთხვევაა, როდესაც ისინი იკრიბებიან, როგორც წესი, ერთი მამრი რამდენიმე მდედრთან ერთად. ორივე P.volitans და P. miles არის გონოქორისტული და მხოლოდ გამრავლების დროს ავლენენ სექსუალურ დიმორფიზმს. მსგავსი შეყვარებული ქცევები შეიმჩნევა ყველა პტეროის სახეობაში, მათ შორის წრიული, გვერდით გადახვევა, მიდევნება და წამყვანი. ლომითევზები ძირითადად ღამისთევაა, რაც იწვევს ქცევებს, როგორც წესი, ღამის დაღამებისას და გრძელდება მთელი ღამის განმავლობაში. შეყვარებულობის შემდეგ, მდედრი ათავისუფლებს ორ კვერცხუჯრედს, რომლებიც განაყოფიერებულია მამაკაცის მიერ ზედაპირზე ამოსვლამდე. ემბრიონები გამოყოფენ წებოვან ლორწოვან გარსს, რომელიც საშუალებას აძლევს მათ მიიმაგრონ მიმდებარე მოქცევის ქანებსა და მარჯნებზე გამოჩეკვამდე. ერთი შეჯვარების დროს მდედრებს შეუძლიათ 30000-მდე კვერცხის დადება. თუმცა, დაფიქსირდა, რომ მდედრი უფრო მეტ კვერცხს დებენ თბილ თვეებში.

იხ. ვიდეო - Крылатка. Самые опасные и ядовитые. Как охотится Крылатка.

მტაცებლები და მტაცებლები

მის ინვაზიურ დიაპაზონში, ლომის თევზის რამდენიმე მტაცებელი დოკუმენტირებულია. ატლანტიკური და კარიბის ზღვის მსხვილმა თევზებმა და ზვიგენებმა, რომლებსაც უნდა შეეძლოთ ლომის თევზის ჭამა, არ აღიარეს ისინი მტაცებლად, სავარაუდოდ, თავდასხმულ რაიონებში თევზის სიახლის გამო. თუმცა, ლომი თევზი აღმოაჩინეს ნასაუსა და ვეფხვის ჯგუფის მუცელში ბაჰამის კუნძულებზე,  მაგრამ პირველი კრიტიკულად საფრთხის ქვეშაა და, შესაბამისად, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მნიშვნელოვანი მტაცებელი იყოს. მის მშობლიურ დიაპაზონში აღმოჩენილი იქნა ლომის თევზის მტაცებელი ორი სახეობის გველთევზა.ბობიტის ჭია, ჩასაფრებული მტაცებელი, გადაიღეს ინდონეზიაში ლომთევზების ნადირობისას; მსგავსი სახეობები ბინადრობს კარიბის ზღვის აუზში.

ლომთევზები თავად არიან მაწანწალა მკვებავები და აჯობეს და შეავსეს ზედმეტად დაჭერილი სნაპერისა და ჯგუფის ნიშა. ცნობილია, რომ ისინი ძირითადად იკვებებიან კიბოსნაირებით, ისევე როგორც სხვა უხერხემლოებით და პატარა თევზებით, რომლებიც მოიცავს საკუთარი სახეობის მოზარდებს. ნადირობისას ისინი მსხვილ ფარფლებს იყენებენ მსხვილი ფარფლების გამოყენებით, შემდეგ კი სწრაფ რეფლექსებს იყენებენ ნადირის მთლიანად გადაყლაპვის მიზნით. ისინი ნადირობენ ძირითადად გვიან შუადღიდან გამთენიამდე. მტაცებლის მოხმარების მაღალი მაჩვენებლები, მტაცებლების მრავალფეროვნება და თევზის სიმრავლის ზრდა იწვევს შეშფოთებას, რომ თევზმა შესაძლოა ძალიან აქტიური როლი შეასრულოს თევზის სიმკვრივის ისედაც კლებულ ტენდენციაში. რაც უფრო უხვი ხდება თევზი, ისინი საფრთხეს უქმნიან მყიფე ეკოსისტემებს, რომლებსაც ისინი შემოიჭრნენ. მსგავსი თევზის კონკურენციასა და მრავალფეროვან დიეტას შორის, ლომი თევზი მკვეთრად ცვლის და არღვევს კვებით ჯაჭვებს, რომლებიც აერთიანებს ზღვის ეკოსისტემებს. ამ ჯაჭვების მოშლის გამო, თევზის სხვა პოპულაციების სიმჭიდროვე მცირდება, ისევე როგორც მარჯნის რიფების მთლიანი მრავალფეროვნების შემცირება.

ადრეული ცხოვრების ისტორია და გაფანტვა

მიუხედავად იმისა, რომ ცოტა რამ არის ცნობილი ლომის თევზის ლარვის სტადიის შესახებ, ლარვის ზოგიერთი მახასიათებელი მოიცავს დიდ თავს, გრძელ, სამკუთხა შუბლს, გრძელ, დაკბილული თავის ეკლებს, დიდი მენჯის ხერხემლს და შეფერილობას მხოლოდ მენჯის ფარფლებში. ლარვები იჩეკებიან განაყოფიერებიდან 36 საათის შემდეგ. ისინი კარგი მოცურავეები არიან და შეუძლიათ ჩასახვის შემდეგ ოთხი დღის შემდეგ მცირე ზომის წამწამების ჭამა. ლარვის სტადია ლომთევზის სიცოცხლის უმოკლეს სტადიაა, რომლის ხანგრძლივობა დაახლოებით ერთი თვეა.

შხამი

ლომი თევზის შხამიანი დორსალური ხერხემლები გამოიყენება მხოლოდ თავდაცვისთვის.[სადავო - განხილვა] ისინი ნელი მოცურავეები არიან, ამიტომ საფრთხის დროს თევზი ამ ხერხებს აბრუნებს თავდამსხმელისკენ, თუნდაც ეს ნიშნავს თავდაყირა ცურვას. თუმცა, მისი ნაკბენი, როგორც წესი, არ არის ფატალური ადამიანისთვის. შხამიანი ადამიანები განიცდიან უკიდურეს ტკივილს და შესაძლოა თავის ტკივილს, ღებინებასქავილი და სუნთქვის გაძნელება. გავრცელებული მკურნალობაა დაზარალებული ტერიტორიის ცხელ წყალში დასველება, რადგან ძალიან ცოტა საავადმყოფო ატარებს სპეციფიკურ მკურნალობას. თუმცა, კატეგორიულად რეკომენდებულია სასწრაფო სამედიცინო დახმარება, რადგან ზოგიერთი ადამიანი უფრო მგრძნობიარეა შხამის მიმართ, ვიდრე სხვები.

იხ. ვიდეო - УЖАЛИЛА РЫБА КРЫЛАТКА (Ядовитая рыба ужалила в руку) Койот Питерсон на русском - ზებრა ლომი თევზი ან ზებრა თევზი ან ზოლიანი ლომი თევზი (ლათ. Pterois volitans) მორიელის ოჯახის თევზია. თევზის სხეულის სიგრძე დაახლოებით 30 სმ-ია, იგი შეღებილია ნათელი ნათელი ზოლებით. ეს მტაცებელი თევზია. მათ შეუძლიათ ადვილად გადაყლაპონ თევზი საკუთარი სიგრძის ორ მესამედამდე. სხეულის ფერი წითელია მრავალრიცხოვანი ღია ზოლებით; გულმკერდის ფარფლები დიდია (აქედან სახელწოდებაც), თუმცა ლომთევზს არ შეუძლია ფრენა. სხეულის წონა 1 კგ-ს აღწევს. ლომთევზს აქვს ზურგისა და გულმკერდის ფარფლების გრძელი ლენტები - ეს მდიდრული გულშემატკივართა ფორმის ფარფლები მალავს ბასრ, შხამიან ნემსებს. ამ თევზის ეკლების ჩხვლეტა ძალიან მტკივნეულია. მკვეთრ ტკივილს მოჰყვება მდგომარეობის გაუარესება, რაც სრულდება ჩონჩხის და რესპირატორული კუნთების დამბლათ, რამაც შეიძლება საბოლოოდ გამოიწვიოს სიკვდილი.

როგორც ინვაზიური სახეობა

მთავარი სტატია : Pterois

Pterois-ის 15 სახეობიდან ორი, P. volitans და P. miles, დაიმკვიდრეს თავი, როგორც მნიშვნელოვანი ინვაზიური სახეობა შეერთებული შტატების აღმოსავლეთ სანაპიროზე და კარიბის ზღვის აუზში. ინვაზიური ლომის თევზის პოპულაციის დაახლოებით 93% წითელი ლომი თევზია. წითელი ლომის თევზი, სავარაუდოდ, პირველად ფლორიდის სანაპიროზე შემოვიდა 1980-იანი წლების დასაწყისში,  თითქმის რა თქმა უნდა, აკვარიუმების ვაჭრობიდან. ლომის თევზის ზრდასრული ნიმუშები ახლა გვხვდება აღმოსავლეთ სანაპიროზე, კეიპ ჰატერასიდან, ჩრდილოეთ კაროლინადან, ფლორიდამდე და ბერმუდაში, ბაჰამის კუნძულებზე და მთელ კარიბის ზღვის აუზის კუნძულებზე, მათ შორის თურქსი და კაიკოსი, ჰაიტი, კუბა, დომინიკის რესპუბლიკა, გვადელუპე, პუერტო რიკო. , სენტ-კრუა, ბელიზი, ჰონდურასი, არუბა, კაიმანის კუნძულები, კოლუმბია, სენტ-ლუსია, სენტ-მარტინი და მექსიკა. ის ასევე არის ბრაზილიაში ფერნანდო დე ნორონიაში.

ჩვილი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  ჩვილი

ბავშვი სათამაშოთი

დაბადებიდან ერთ წლამდე ასაკის ბავშვი. განასხვავებენ ახალშობილთა პერიოდს (დაბადებიდან პირველი 4 კვირა) და ჩვილობას (4 კვირიდან 1 წლამდე). ჩვილის განვითარება გადამწყვეტ გავლენას ახდენს მის შემდგომ გონებრივ და ფიზიკურ განვითარებაზე. მისი სხეული არასტაბილურია გარე გავლენის მიმართ და მგრძნობიარეა დაავადებების მიმართ, ამიტომ მას ყველაზე ფრთხილად მოვლა სჭირდება.

ჩვილობის ასაკი განსაკუთრებით ინტენსიური ზრდითა და განვითარებით ხასიათდება. ერთიდან სამ თვემდე ასაკში ბავშვის სიმაღლე ყოველთვიურად 3 სმ-ით იზრდება; 4-6 თვეში - 2,5 სმ-ით, 7-9 თვეში - 1,5-2 სმ-ით, 10-12 თვეში - 1 სმ-ით. სიცოცხლის პირველი წლის განმავლობაში ბავშვის სიმაღლე იზრდება საშუალოდ 1,5-ჯერ და აღწევს 75-ს. სმ, სხეულის წონა იზრდება საშუალოდ 3-ჯერ და აღწევს 10 კგ-ს.

იხ. ვიდეო - როგორ ვაბანაოთ ჩვილი - რჩევები ახალბედა დედებს

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციების მიხედვით, ბავშვის სიცოცხლის პირველი 6 თვის განმავლობაში ექსკლუზიური ძუძუთი კვება ოპტიმალურია. ასევე, დედის რძეს შეუძლია უზრუნველყოს ჩვილის მოთხოვნილების დაახლოებით ნახევარი 6-დან 12 თვემდე და დაახლოებით მესამედი 12-დან 23 თვემდე. ჯანმო რეკომენდაციას უწევს ძუძუთი კვების გაგრძელებას ორ ან მეტ წლამდე, მაგრამ დამატებითი კვებით დაწყებული 6 თვიდან.

სიცოცხლის პირველი ექვსი თვის განმავლობაში ექსკლუზიური ძუძუთი კვების შესანარჩუნებლად WHO და UNICEF რეკომენდაციას უწევენ:

განახორციელეთ პირველი ძუძუთი კვება სიცოცხლის პირველ საათზე;

განახორციელეთ ექსკლუზიური ძუძუთი კვება, არაფრის მიცემა დედის რძის გარდა - არავითარი სხვა საკვები ან სასმელი, წყლის ჩათვლით;

ძუძუთი კვება მოთხოვნით, მათ შორის ღამით;

არ გამოიყენოთ ბოთლები, ძუძუები ან საწოვარა.

არსებობს მტკიცებულება, რომ ძუძუთი კვება ეხმარება ჩვილის დაცვას მწვავე და ქრონიკული ინფექციებისგან. ის შეიცავს ნივთიერებების ერთობლიობას, რომლებიც გავლენას ახდენენ იმუნური სისტემის ფუნქციონირებაზე, გააჩნიათ ანტიბაქტერიული თვისებები, არეგულირებენ ნაწლავების მუშაობას და ხელს უწყობენ კონკურენციას ბაქტერიებთან საკვები ნივთიერებების შეწოვაში.

20 კვლევის მეტა-ანალიზმა ასევე აჩვენა სასარგებლო გავლენა ბავშვის გონებრივ განვითარებაზე. ძუძუთი კვებაზე მყოფი ბავშვები აჯობებდნენ ფორმულით კვებაზე მყოფ ბავშვებს გონებრივ მუშაობაში, სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობასა და დედების განათლების მორგების შემდეგაც კი.

ძუძუთი კვების დროს მნიშვნელოვანია უზრუნველყოს, რომ დედა კარგად იკვებება, რადგან ლაქტაციის პერიოდში იზრდება ენერგიის საჭიროება

ჩვილი კვების დროს

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციების მიხედვით, ჩვილის სიცოცხლის პირველი 6 თვის განმავლობაში ექსკლუზიური ძუძუთი კვება ოპტიმალურია. ასევე, დედის რძეს შეუძლია უზრუნველყოს ჩვილის მოთხოვნილების დაახლოებით ნახევარი 6-დან 12 თვემდე და დაახლოებით მესამედი 12-დან 23 თვემდე. ჯანმო რეკომენდაციას უწევს ძუძუთი კვების გაგრძელებას ორ ან მეტ წლამდე, მაგრამ დამატებითი კვებით დაწყებული 6 თვიდან.

სიცოცხლის პირველი ექვსი თვის განმავლობაში ექსკლუზიური ძუძუთი კვების შესანარჩუნებლად WHO და UNICEF რეკომენდაციას უწევენ:

განახორციელეთ პირველი ძუძუთი კვება სიცოცხლის პირველ საათზე;

განახორციელეთ ექსკლუზიური ძუძუთი კვება, არაფრის მიცემა დედის რძის გარდა - არავითარი სხვა საკვები ან სასმელი, წყლის ჩათვლით;

ძუძუთი კვება მოთხოვნით, მათ შორის ღამით;

არ გამოიყენოთ ბოთლები, ძუძუები ან საწოვარა.

არსებობს მტკიცებულება, რომ ძუძუთი კვება ეხმარება ჩვილის დაცვას მწვავე და ქრონიკული ინფექციებისგან. ის შეიცავს ნივთიერებების ერთობლიობას, რომლებიც გავლენას ახდენენ იმუნური სისტემის ფუნქციონირებაზე, გააჩნიათ ანტიბაქტერიული თვისებები, არეგულირებენ ნაწლავების მუშაობას და ხელს უწყობენ კონკურენციას ბაქტერიებთან საკვები ნივთიერებების შეწოვაში.

20 კვლევის მეტა-ანალიზმა ასევე აჩვენა სასარგებლო გავლენა ბავშვის გონებრივ განვითარებაზე. ძუძუთი კვებაზე მყოფი ბავშვები აჯობებდნენ ფორმულით კვებაზე მყოფ ბავშვებს გონებრივ მუშაობაში, სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობასა და დედების განათლების მორგების შემდეგაც კი.

ძუძუთი კვების დროს მნიშვნელოვანია, რომ დედა კარგად იკვებებოდეს, რადგან ლაქტაციის პერიოდში ენერგეტიკული მოთხოვნილებები იზრდება.

დამატებითი საკვების დანერგვა

მთავარი სტატია: დამატებითი კვების შესავალი

საკვების სახეები, რომელთა ჭამა ჩვილს შეუძლია

ასაკი,

თვის პროდუქტები

0-6 სითხეები

4-7 საკვები პიურეს სახით

7-12 გახეხილი ან დაჭრილი კერძი; საკვები, რომელიც შეგიძლიათ მიირთვათ თქვენი ხელით

12-24 საჭმელი საოჯახო სუფრიდან

6 თვის ასაკში ჩვილების დიეტაში შედის დამატებითი საკვები. ზოგიერთი ბავშვისთვის დამატებითი კვება შეიძლება დაინერგოს უფრო ადრე, მაგრამ არა უადრეს 4 თვის ასაკში. 4 თვემდე ჩვილებს არ აქვთ ნეირომუსკულური კოორდინაცია, რათა ჩამოაყალიბონ საკვების ბოლუსი და გადაყლაპონ იგი. დამატებითი საკვების დანერგვა ასევე მონაწილეობს ნეირომუსკულური კოორდინაციის განვითარებაში.

ჩვილების კვების რაციონში ძროხის რძის შეყვანის რეკომენდაციები სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებულია, ზოგიერთში არ არის რეკომენდებული ძროხის რძის მიცემა 9-10 თვემდე, ზოგში - 12-მდე. დიეტაში შეიძლება გამოყენებულ იქნას დედის რძე ან ჩვილის რძე. 12 თვემდე, ხოლო ძროხის რძის შემოღების არგუმენტი ძროხის რძესთან შედარებით ნარევების მაღალ ფასზე მოდის. მცირე რაოდენობით, ძროხის რძე შეიძლება გამოყენებულ იქნას დამატებით კვებაში ან კერძების მოსამზადებლად 6 თვიდან.

1 წლის ასაკში ბავშვებს შეუძლიათ საოჯახო სუფრიდან ჩვეულებრივი საკვების ჭამა, რომელიც განსაკუთრებულ მომზადებას არ საჭიროებს, მაგრამ ასეთ საკვებში მარილის დამატება არ არის რეკომენდებული. მაგალითად, სახლში მომზადებული საკვების მომზადებული ნაწილი შეიძლება ჩვილს დაუტოვოთ მარილის დამატებამდე. ბავშვები ნელა ჭამენ, ამიტომ უფროსებს შეიძლება მოთმინება დასჭირდეთ.

იხ. ვიდეო - A MUST: 30 minutes Funniest and Cutest Babies #2 || Just Laugh

ატირებული ბავშვის დამშვიდება

მცირეწლოვან ბავშვებში ტირილი არის ბავშვის პირველი სიტყვიერი გზა იმის შესახებ, რომ მას რაღაც სჭირდება, ან რომ განიცდის დისკომფორტს, დისკომფორტს ან ტკივილს. როგორც ნორმალური პასუხი სხვადასხვა ტიპის სტიმულებზე, ჩვილის ტირილი, რომელსაც არ შეუძლია საკუთარი თავის დახმარება, ბუნებრივი მექანიზმია იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მოზარდები ბავშვის მოვლას რაც შეიძლება სწრაფად იზრუნონ, რადგან ადამიანების უმეტესობას უჭირს ბავშვის ტირილის მოთმენა.  ტირილი ყველაზე მკვეთრ ცვლილებებს განიცდის პირველ 3-4 თვეში, ამ პერიოდში მისი ხანგრძლივობა იზრდება, აღწევს პიკს და შემდეგ იწყებს კლებას. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვილი შემდგომში ნაკლებად ტირის, ტირილი მაინც რჩება უფროსებთან კომუნიკაციის მნიშვნელოვან კომპონენტად სიცოცხლის პირველი წლის განმავლობაში.

ტირილს შეიძლება მრავალი განსხვავებული მიზეზი ჰქონდეს. ზოგჯერ ტირილი შეიძლება იყოს აშკარა მიზეზის გარეშე, მაგრამ, როგორც წესი, არსებობს მიზეზები. ტირილი ასევე შეიძლება იყოს შიმშილის გამო, ტკივილი საჭმელთან ერთად კუჭში გაზების მოხვედრის გამო, კვების შემდეგ ნაწლავებში კრუნჩხვები, კოლიკა, დისკომფორტი (მაგალითად, სველი საფენების გამო), - იმიტომ, რომ ძალიან მაგარია ან ძალიან თბილი, ხმაურის გამო, ზედმეტად კაშკაშა შუქი, მოზარდების ძალიან ენერგიული აქტივობა, დაგროვილი დაღლილობა ან გადაჭარბებული აგზნება . ახალშობილებმა ასევე შეიძლება იტირონ, თუ ისინი ძალიან მჭიდროდ ან ზედმეტად თავისუფლად არიან მოხატული. ბევრი მშობელი ამტკიცებს, რომ მათ შეუძლიათ განასხვავონ ტირილი შიმშილისგან და ტკივილის გამო ტირილი.

ზოგადად, ბავშვის მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება და მისთვის კომფორტული გარემოს შექმნა დაეხმარება მას დამშვიდებაში. ბავშვთან საუბარი, მსუბუქი და სასიამოვნო მუსიკა, ბავშვის პოზიციის შეცვლა, ან თუ ბავშვს აიღებთ და მკერდზე მიჭერთ, ასევე დაეხმარება ბავშვს დამშვიდებაში. ძლიერი ტირილი, რომლის დროსაც ბავშვის დამშვიდება შეუძლებელია, შესაძლოა გამოწვეული იყოს კოლიკით. მუდმივი ტირილი შეიძლება ასევე მოხდეს, თუ ბავშვი ავად არის; ასეთი ტირილი შეიძლება განსხვავდებოდეს ჩვეულებრივისგან. ავადმყოფობის დროს ტირილს შეიძლება ახლდეს სხვა სიმპტომები, როგორიცაა სხეულის ტემპერატურის მომატება. თუ თქვენი ბავშვი დიდხანს ტირის და მისი დამშვიდება შეუძლებელია, შეიძლება დაგჭირდეთ ექიმთან კონსულტაცია.

ძილის უზრუნველყოფა

ახალშობილ ბავშვებს უმეტესად სძინავთ, მაგრამ ჩვილის ზრდასთან ერთად მცირდება ჩვილის ძილის მთლიანი დრო და მატულობს მისი ძილის რაოდენობა ღამით. როგორც კი ბავშვი ღამით რეგულარულ ძილს იწყებს, მშობლებს შეიძლება აწუხებდეს ღამის გაღვიძების ეპიზოდები, რომლებიც ჩვეულებრივ იწყება 6 თვიდან, მაგრამ ეს განვითარების ბუნებრივი ეტაპია, როდესაც ბავშვს არ ესმის, რომ საყვარელი ადამიანებისგან განშორება დროებითია. და ამის გამო ვერ იძინებს. ბევრ ბავშვს უჭირს დამოუკიდებლად დაძინება ან შუა ღამის გაღვიძების შემდეგ, ამიტომ საწოლში ძილის წინ რუტინის შექმნა შეიძლება დაეხმაროს ბავშვს დაძინებაში. თუმცა, მკლავებში დასაძინებლად ვარჯიში შეიძლება ცუდი იდეა იყოს, რადგან ბავშვი მაშინ ვერ შეძლებს დამოუკიდებლად დაძინებას.

პედიატრიის ამერიკული ასოციაცია (ინგლისური)რუსული რეკომენდაციას უწევს ბავშვთან ერთად იძინოს ერთ ოთახში მინიმუმ პირველი 6 თვის განმავლობაში და თუ ეს შესაძლებელია, მთელი ცხოვრების პირველი წელი, რამაც შეიძლება 50%-ით შეამციროს ბავშვის უეცარი სიკვდილის რისკი. თუმცა, მშობლებმა არ უნდა იძინონ პატარასთან ერთად ერთ საწოლში, რადგან ამ შემთხვევაში ბავშვი შეიძლება დაშავდეს ან მოკვდეს.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, 4 თვემდე ასაკის ბავშვებს უნდა უზრუნველვყოთ ხარისხიანი ძილი (ძილის ჩათვლით) 14-დან 17 საათამდე, ხოლო 4 თვიდან 1 წლამდე - 12-დან 16 საათამდე.

ფიზიოლოგიური განვითარება

სიცოცხლის პირველ წელს ბავშვი საშუალოდ 25-27 სმ-ით იზრდება, ერთი წლის ბავშვის სიმაღლე 75-77 სმ-ს აღწევს.

საშუალო სიმაღლე და წონა სიცოცხლის პირველ წელს

სარძევე კბილების ამოფრქვევა

მთავარი სტატია: რძის კბილები

ბავშვებში კბილების ამოსვლის დრო ინდივიდუალურია. ბავშვების უმეტესობა კბილებს იწყებს 6 თვის შემდეგ, ზოგს 4 თვის შემდეგ და იშვიათ შემთხვევებში ბავშვებს შეიძლება პირველი კბილები გამოუჩნდეს დაბადებისთანავე. ქვედა წინა საჭრელები, როგორც წესი, პირველად ჩნდება 5-7 თვის ასაკში, ზედა - 9-11 თვის ასაკში, ხოლო სიცოცხლის პირველი წლის ბოლოს, 10-12 თვის ასაკში, ქვედა. გვერდითი საჭრელები ამოიფრქვევა. სარძევე კბილების სრული კომპლექტი შეინიშნება ორწლინახევრამდე ასაკის ბავშვებში უმეტესობაში.

კბილების ამოსვლის ნიშნად ითვლება ტემპერატურის შესაძლო უმნიშვნელო და ხანმოკლე მატება არაუმეტეს 38,3 °C, ანუ სიცხის გარეშე), გუნება-განწყობა, ჭამაზე უარი ტკივილის გამო (მადის დაკარგვა მყარი საკვების მიმართ), ნერწყვის მომატება. და მყარი საკვების ღეჭვის სურვილი. გახშირებული ნერწყვდენა, რომელიც ჩნდება 3 თვის ასაკში და ბავშვის სურვილი პირში ხელების ჩასმის, არ არის კბილების გაჩენის ნიშანი. ხელების პირში ჩასმის სურვილი ბუნებრივად შეძენილი ასაკთან დაკავშირებული უნარის გამო ჩნდება. ამავდროულად, ბავშვში სიმპტომების შემსუბუქების ყველაზე ეფექტური საშუალებაა კბილების ამოღება, რასაც მოჰყვება ბავშვის ჩახუტება ეფექტურობის თვალსაზრისით. 2 წლამდე ასაკის ბავშვებში არ არის რეკომენდებული სპეციალური გელები კბილების ამოსვლისთვის. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ცნობილია 10 ბავშვის გარდაცვალების შემთხვევა ჰომეოპათიური საშუალების გამოყენების გამო კბილების ამოსვლისას დისკომფორტის მოსახსნელად.

მშობლები და ექიმები ხშირად კბილების ამოღებას უკავშირებენ არა მხოლოდ ტემპერატურის მატებას, არამედ სხვა სიმპტომებსაც. თუმცა, ამან შეიძლება არ გამოიწვიოს სურდო, ხველა, ნაწლავის პრობლემები ან ღებინება. ექიმები, რომლებიც კბილებს სხვადასხვა სიმპტომებს მიაწერენ, შეიძლება გამოიწვიოს შესაძლო დაავადების არასწორი დიაგნოზი.

საკვების მოხმარების უნარი

ჩვილებში კუჭის, ნაწლავის და პანკრეასის საჭმლის მომნელებელი ფერმენტების სეკრეცია არ არის ისეთი განვითარებული, როგორც მოზრდილებში, მაგრამ ჩვილს შეუძლია სრულად და ეფექტურად შეითვისოს და შეიწოვოს დედის რძეში შემავალი საკვები ნივთიერებები. საჭმლის მონელებას ხელს უწყობს დედის რძეში შემავალი ფერმენტები, რომლებიც ხელს უწყობენ ცხიმების, ცილების და ნახშირწყლების ჰიდროლიზს ნაწლავებში. დაახლოებით 4 თვის ასაკში, კუჭის მჟავა ეხმარება პეპსინს ცილის სრულად დაშლაში.

ნეირომუსკულური კოორდინაციის მომწიფება ასევე მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ჩვილის დიეტაში მყარი საკვების შეყვანაში. 4 თვემდე ჩვილებს არ აქვთ საკმარისად განვითარებული ნეირომუსკულური კოორდინაცია, ამიტომ მათ არ შეუძლიათ მყარი საკვების ბოლუსის შექმნა, გადამისამართება პირის ღრუში და გადაყლაპვა. დაახლოებით 5 თვის ასაკში ბავშვები იწყებენ სხვადასხვა საგნების პირთან მიტანას, რა დროსაც მათ უვითარდებათ ღეჭვის რეფლექსი, რაც მათ საშუალებას აძლევს მიიღონ გარკვეული მყარი საკვები კბილების არსებობის მიუხედავად. 4-დან 7 თვემდე მატულობს წოვის სიძლიერე და ღრძილების რეფლექსი გადადის ენის შუადან უკანა მესამედში. 8 თვის ასაკში ბავშვების უმეტესობას უკვე შეუძლია ჯდომა, პირველი კბილები ჩნდება და ენის მოქნილობა საშუალებას აძლევს მათ გადაყლაპოს უფრო მყარი საკვები. ბავშვებს მალე უვითარდებათ საკუთარი თავის გამოსაკვებად საჭირო საგნებით მანიპულირების უნარები, როგორიცაა კათხის ორივე ხელით დაჭერა და საოჯახო სუფრიდან საკვების ჭამა. მნიშვნელოვანია ბავშვების წახალისება, რომ დაღეჭონ და საგნები პირთან მიიტანონ განვითარების შესაბამის ეტაპზე.

სენსორმოტორული განვითარება

აგრეთვე: კოგნიტური განვითარება და ფსიქოსოციალური განვითარება

ცხოვრების პირველი წლის განმავლობაში ბავშვი ეცნობა მის გარშემო არსებულ სამყაროს, უვითარდება მოტორული უნარები, გონებრივი და ფიზიკური შესაძლებლობები. ყოველ წამში მის ტვინში ყალიბდება 700-დან 1000-მდე ახალი კავშირი ნეირონებს შორის და თავად ტვინი შეადგენს სხეულის მიერ მოხმარებული ენერგიის ნახევარზე მეტს. განვითარება ხდება ეტაპობრივად. თითოეული ეტაპი იწყება გარკვეულ ასაკში, რომელიც შეიძლება ოდნავ განსხვავდებოდეს ერთი ბავშვისგან მეორეში. უნარების განვითარება დამოკიდებულია გენეტიკურ მიდრეკილებებზე, კვების ხარისხზე, გარემოზე, რომელშიც ბავშვი იზრდება და ასევე იმაზე, თუ რამდენ დროს უთმობენ მოზარდები ბავშვს.

მეტყველების განვითარება

ცხოვრების პირველი წელი ხასიათდება ბავშვის მეტყველებამდელი განვითარებით. მოზრდილებსა და პატარას შორის ვერბალური ურთიერთქმედების დროს, სახის გამონათქვამებითა და ჟესტებით, ბავშვი სწავლობს მეტყველების ამოცნობას, მიბაძავს გამოთქმას და საბოლოოდ იწყებს პირველი სიტყვების გამოთქმას.

ბავშვის მეტყველების განვითარების ეტაპები

ასაკი,

თვე მეტყველების განვითარება

0-3 ვითარდება ემოციური და ექსპრესიული რეაქციები, ვოკალური რეაქციები ვლინდება ტირილის სახით.

3-6 ბავშვი იწყებს პასუხს მისი ხმით, ჩნდება გუგუნი და ყვირილი.

6-10 ბავშვს უვითარდება მეტყველების გაგება და აქტიურად ლაპარაკობს.

10-12 ბავშვი იწყებს პირველი სიტყვების თქმას.

ერთი წლის ბავშვს შეუძლია იცოდეს 2-3-დან 15-20 სიტყვამდე და ერთიერთი და იგივე სიტყვა შეიძლება ნიშნავდეს მრავალ განსხვავებულ მოქმედებას და ობიექტს, ანუ ხდება განზოგადება.

ახალშობილი ტირის, დაბადებიდან რამდენიმე დღეში

ახალშობილი თავის პირველ 4 კვირაში გადის გარდამავალ ეტაპს საშვილოსნოსშიდა სიცოცხლისაგან ექსტრაორდინალურ ცხოვრებაში. ამ ეტაპზე ბავშვი ვერ აკონტროლებს ხელებს და ფეხებს, მაგრამ აქვს თანდაყოლილი ფიზიოლოგიური რეფლექსების ნაკრები.

ყველაზე მნიშვნელოვანი, შემდეგი თანდაყოლილი რეფლექსები უნდა აღინიშნოს:

ჩხრეკა, პრობოსცისი და წოვის რეფლექსები საკვების ძიების და მისი ჭამის ინსტინქტის კომპონენტებია;

დამცავი რეფლექსი ეხმარება ბავშვს თავი მოაბრუნოს ისე, რომ არ დაიხრჩოს, თუ ის პირქვე დახრილია მუცელზე.

ეს და მრავალი სხვა თანდაყოლილი რეფლექსი ხშირად გამოიყენება პედიატრიაში ჩვილის ჯანმრთელობის დიაგნოსტიკისთვის. დიაგნოსტიკისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი რეფლექსებია: სიმეტრიული ცერვიკალურ-მატონიზირებელი, ასიმეტრიული ცერვიკალურ-მატონიზირებელი და ლაბირინთული ტონიკი. თანდაყოლილი რეფლექსების გამოწვევა ასევე შეიძლება იყოს სავარჯიშო ბავშვისთვის, განავითაროს მისი საავტომობილო სისტემა. ასეთი რეფლექსები შეიძლება მოიცავდეს: დაჭერას, ცოცვას და მხარდაჭერას.

გარდა უპირობო თანდაყოლილი რეფლექსებისა, ბავშვი იწყებს პირობითი რეფლექსების განვითარებას. ექსპერიმენტული მონაცემებით, უკვე 20 დღის ასაკში ჩვილს შეუძლია დაიმახსოვროს მოვლენები, რაც, თავის მხრივ, ნიშნავს, რომ მას შეუძლია განავითაროს პირობითი რეფლექსები გარე გავლენებზე.

თანდაყოლილ რეფლექსებთან ერთად ახალშობილებს თანდაყოლილი უპირატესობებიც აქვთ. მაგალითად, ჩვილებმა შეიძლება ზოგიერთ სურათს სხვებზე დიდხანს უყურონ. რობერტ ფანტცი (ინგლისური) რუსული ექსპერიმენტებში აჩვენა, რომ ჩვილები ურჩევნიათ სტრუქტურირებულ გამოსახულებებს არასტრუქტურულ გამოსახულებებს, რომელთა შორის მეტი ყურადღება დაეთმო სახეებსა და კონცენტრირებულ წრეებს.

უკვე დაბადებიდან ბავშვებს შეუძლიათ მოზარდების სახის გამომეტყველების მიბაძვა, მათი საავტომობილო უნარების განვითარების დონიდან გამომდინარე. ერთ-ერთი ექსპერიმენტი, რომელშიც ეს ფენომენი გამოიხატა, იყო ტ.ფილდისა და მისი კოლეგების ნამუშევრები. ერთნახევარი დღის ჩვილებმა აჩვენეს ბედნიერი, სევდიანი და გაკვირვებული სახის გამომეტყველება. დამოუკიდებელმა დამკვირვებლებმა, ბავშვის სახის გამომეტყველებიდან გამომდინარე, შეძლეს 70%-ში გამოეცნოთ სახის გამომეტყველება, რომელსაც ბავშვი ბაძავდა. შედეგების საფუძველზე, ექსპერიმენტის ავტორებმა დაასკვნეს, რომ დაბადებიდან ბავშვს შეუძლია ამოიცნოს სულ მცირე 3 სახის გამომეტყველება.

დაბადებიდან 2 თვემდე ბავშვები რეფლექსურად გამოსცემენ ხმებს, რომლებიც დაკავშირებულია ფიზიოლოგიურ პროცესებთან ან სტრესთან. ამ ეტაპზე ჩვილებმა ჯერ არ იციან როგორ გამოიყენონ ბგერები კომუნიკაციური მიზნებისთვის.

დაბადებიდან პირველ დღეებში ბავშვს უკვე შეუძლია დედის ხმის გარჩევა, რაც ახსნეს ა.დეკასპერისა და მ.სპენსის ექსპერიმენტების დროს. ორსულობის ბოლო 6 კვირის განმავლობაში ორსული ქალები ხშირად კითხულობენ ბავშვობის ერთსა და იმავე ამბავს ხმამაღლა. დაბადების შემდეგ, ჩვილების წოვის რეფლექსი გაიზარდა ამ მოთხრობის წაკითხვისას, სხვა მოთხრობებთან შედარებით.

8 კვირის ბავშვი

ბგერების მოცულობა, რომლებზეც ახალშობილს შეუძლია რეაგირება, არის 60 დეციბელი.

Ერთი თვე

1 თვის ასაკში საგნების ვიზუალური აღქმა ორიენტირებულია ობიექტების საზღვრების შესწავლაზე. თუ ბავშვს აჩვენებენ გეომეტრიულ ფორმებს, ის შეისწავლის მათ კიდეებს.

ბავშვი იწყებს ძირითადი მოძრაობების დაუფლებას, რომლებიც არ არის განსაზღვრული თანდაყოლილი რეფლექსებით: დაჭერა და სროლა. ამ ასაკში, მუცელზე წოლისას, ბავშვს შეუძლია თავის მოკლედ აწევა და დაჭერა.

ორი თვე

მეორე თვისთვის ბავშვს შეუძლია განასხვავოს წითელი, მწვანე და ლურჯი ფერები, ასევე სიკაშკაშე. რობერტ ფანტცის ექსპერიმენტების მიხედვით, ჩვილებს შეუძლიათ განასხვავონ ორი თეთრი ზოლი, რომლებიც განსხვავდება სიკაშკაშით 5%-ით. 1-დან 3 თვემდე ასაკში, ფოკუსური მანძილი, რომლითაც ბავშვი უკეთ ხედავს, არის 20-30 სმ.

2 თვიდან ბავშვს შეუძლია ბგერების გამოყენება კომუნიკაციისთვის. მან შეიძლება გაიცინოს ზრდასრულის საპასუხოდ, რომელიც ესაუბრება მას, ან მისი ღიმილის საპასუხოდ. ასევე, ბავშვმა უკვე იცის მშობლიური ენის ძირითადი თვისებები და შეუძლია განასხვავოს იგი უცხოისგან, რაც აჩვენა ა. კრისტოფისა და ჯ. მორტონის მიერ ჩატარებულმა კვლევებმა. ექსპერიმენტის დროს ინგლისურენოვან ჩვილს უკრავდნენ სხვადასხვა ენაზე მეტყველების ჩანაწერებს, რომლებსაც სხვადასხვა ხალხი ლაპარაკობდა. წოვის ბუნება იცვლებოდა, თუ ინგლისური შეიცვალა უცხო ენით, მაგრამ არ იცვლებოდა, თუ ერთი უცხო ენა ჩაანაცვლებდა სხვას.

საავტომობილო უნარების კუთხით, დაჭერის რეფლექსი ხდება ბავშვებისთვის დამახასიათებელი: თუ თითს ბავშვს ხელზე დააჭერთ ან ხელისგულზე დააჭერთ, ბავშვის ხელი ავტომატურად დაიჭერს თითს.

სამი თვის ბავშვის სწორი (მარცხნივ) ტარება თქვენს ხელში

სამი თვის

2-3 თვისთვის ჩვილების ფერთა ხედვა იგივეა, რაც მოზრდილებში, ხოლო ბგერების მოცულობა, რომლებზეც 3 თვის ჩვილს შეუძლია რეაგირება, არის დაახლოებით 40 დეციბელი. 3 თვიდან ბავშვს უვითარდება ადამიანის სახის აღქმა, რაც გამოიხატება უფროსების თვალებისა და სახის გამომეტყველებით ინტერესის გამოხატვით.

მოხრილ მკლავებზე დაყრდნობით ბავშვს უკვე შეუძლია აწიოს ტანის ზედა ნაწილი და თავდაჯერებულად უჭირავს თავი.

Ოთხი თვე

4 თვისთვის ბავშვს უვითარდება ხანგრძლივი ღიმილი და მცირდება ტირილის სიხშირე. ჩვილს შეუძლია ვიზუალური კონტროლის ქვეშ აკონტროლოს ხელები და ასევე შეუძლია შეხება და დაჭერა ობიექტებს, რომლებიც მოძრაობენ დიდი სიჩქარით. ბავშვი იწყებს ინტერესის გამოხატვას სათამაშოების მიმართ და შეუძლია მათკენ მიაღწიოს. იწყება საკუთარი თითების მოძრაობაზე კონტროლის განვითარება.

ინტელექტის დონე უკვე შესაძლებელს ხდის მიზეზ-შედეგობრივი ურთიერთობების დამყარებას: ბავშვს შეუძლია ურთიერთობების პოვნა ვიზუალურ, ტაქტილურ და სმენით მონაცემებს შორის. თუ ჩვილი შემთხვევით ხელით შეეხო ჭექა-ქუხილს, ის შეეცდება გაიმეოროს იგივე მოქმედებები, რათა ჭექა-ქუხილმა კვლავ ხმები გამოსცეს. ასევე, ბავშვს უკვე შეუძლია ტუჩების მოძრაობებისა და მათ მიერ გამოშვებული ბგერების კორელაცია, რაც გამოიკვლია P. Cool-ისა და A. Meltzof-ის კვლევისას. ჩვილებს ერთდროულად უჩვენებდნენ ორ ვიდეოს ხმის გარეშე, მათ შორის მოთავსებული აუდიო დინამიკი. ფილმებში წარმოდგენილი იყო ინდივიდების გამოსახულებები, რომლებიც წარმოთქვამდნენ ბგერებს "ა" და "ი", შესაბამისად. დინამიკიდან მონაცვლეობით ისმოდა ხმა „ა“ ან ბგერა „ი“. ჩვილები უფრო დიდხანს უყურებდნენ ვიდეოს, რომელიც ემთხვეოდა სალაპარაკო ხმას.

Ხუთი თვე

დაახლოებით 5 თვის ასაკში ბავშვები იწყებენ სხვადასხვა საგნების პირთან მიტანას.

Ექვსი თვე

საავტომობილო უნარებისა და ვიზუალური აღქმის განვითარება იწვევს იმ ფაქტს, რომ 6 თვიდან ბავშვს შეუძლია განსაზღვროს საგნების ზომა, მიუხედავად მათთან მანძილისა. 6-7 თვიდან ჩვილები აქტიურად აფრიალებენ ობიექტებს, იხეხებენ და აგდებენ, რაც ამ ეტაპზე მათ გარშემო სამყაროს შესწავლის მთავარი ფორმაა. ეს მოქმედებები საშუალებას აძლევს ჩვილს შეისწავლოს ობიექტების ისეთი თვისებები, როგორიცაა ზედაპირის ხასიათი და წონა.

კლას ფონ ჰოფსტენის ერთ-ერთი ექსპერიმენტის მიხედვით, უკვე 6 თვის ასაკში ჩვილებს შეუძლიათ წრფივი მოძრაობის დროს ობიექტების მომავალი პოზიციის პროგნოზირება, მაგრამ მათ უკიდურესად უჭირთ პოზიციის დადგენა, თუ ტრაექტორია არაწრფივია. ექსპერიმენტის დროს ჩვილს აჩვენეს მიმზიდველი ობიექტის ხაზოვანი მოძრაობა, რომელიც მოკლედ იმალებოდა პატარა მართკუთხა ეკრანის მიღმა, შემდეგ კი ეკრანის მეორე ბოლოში გამოჩნდა. რამდენიმე დემონსტრაციის შემდეგ, როცა ობიექტი გაქრა, ბავშვი უკვე ეკრანის საზღვარს უყურებდა, საიდანაც ობიექტი უნდა გამოჩენილიყო. თუ ექვსი დემონსტრაციის შემდეგ მიმართულება შეიცვალა, მაშინ ჩვილმა წარმატებით გაართვა თავი ობიექტის მომავალი პოზიციის დადგენას.

დამხმარე მჯდომარე მდგომარეობაში ბავშვის ხელები თავისუფლდება, რაც საშუალებას აძლევს მას მიწვდეს საგნებს, დაიჭიროს ისინი და შეისწავლოს ისინი. ბავშვი შეისწავლის საგნებს მათ დათვალიერებით და პირში ჩადებს, ამჯობინებს ყველაფერს ახალს. ტრენინგის ეს მეთოდი გაგრძელდება 12 თვემდე.

შვიდი თვე

7 თვიდან ჩვილებს შეუძლიათ განასხვავონ მანძილი ობიექტებამდე. ეს უნარი აღმოაჩინა კ.გრანდურმა ობიექტების ზომის აღქმაზე ექსპერიმენტების დროს. ჩვილებს შესთავაზეს ორი სხვადასხვა ზომის სათამაშო. სათამაშოებით 5 წუთის შემდეგ ბავშვებს აჩვენეს იგივე სათამაშოები, მაგრამ იგივე ზომისა და დისტანციიდან. აღმოჩნდა, რომ ბავშვები იზიდავდნენ სათამაშოს, რომელიც თავდაპირველად უფრო მცირე ზომის იყო (ანუ ვიზუალურად ის უფრო ახლოს ჩანდა, ვიდრე სხვა სათამაშო.

რვა თვის ბავშვი; სახის საერთო მახასიათებლები ჩვეულებრივ უფრო დიდია სახესთან შედარებით.

8 თვის ასაკიდან ბავშვის ინტელექტი აქტიურად ვითარდება. ჟან პიაჟეს დასკვნებით, ცხოვრების ამ ეტაპზე ჩვილს უვითარდება პრაქტიკული ინტელექტი: მან იცის საგნების მუდმივი არსებობის შესახებ და შეუძლია მათი ძებნა, თუნდაც ისინი არ იყოს მხედველობაში.

ბგერების მოცულობა, რომელზეც 8 თვის ბავშვს შეუძლია რეაგირება, დაახლოებით 30 დეციბელია.

რვა თვის ტყუპი დები

ათი თვე

10 თვის ასაკში ბავშვს შეუძლია დამოუკიდებლად გადავიდეს მჯდომარე მდგომარეობაში, რაც მას საშუალებას აძლევს უკეთ შეისწავლოს საგნები ხელებით: ორივე ხელი გამოიყენება საგნების შესასწავლად (ერთი აფიქსირებს ობიექტს, მეორე კი სწავლობს).

                                                 12 თვეში ბავშვი პასუხობს მის სახელს და მთელ გარემოს

12 თვიდან ბავშვები იწყებენ ექსპერიმენტებს ობიექტებზე და მათზე საკუთარ ქმედებებზე. ისინი აღარ ცდილობენ მხოლოდ გარკვეული მოქმედებების გამეორებას, ან ადრე მიღებული ეფექტის რეპროდუცირებას, არამედ გაარკვიონ ურთიერთობა ობიექტებს, მოქმედებებსა და ეფექტებს შორის.

თორმეტი თვის ბავშვებს უკვე აქვთ წარმოდგენა გარკვეული ქმედებების მიზნების შესახებ. მაგალითად, გიორგი გერგელისა და მისი კოლეგების მიერ ჩატარებული ექსპერიმენტების მიხედვით, ბავშვს შეუძლია იწინასწარმეტყველოს, რომ ბარიერისკენ სწორი ხაზით მოძრავი ნაცრისფერი ბურთი უნდა გადახტეს მასზე. თუ ბურთი გადახტება უხილავ ბარიერზე, ეს გამოიწვევს ბავშვის გაოცებას.

ბავშვები იწყებენ მიმართული ჟესტის აქტიურად გამოყენებას, რათა მოზარდის ყურადღება მიიპყრონ საგნებზე და ბავშვის რეაქციაზე მათზე (ერთობლივი ყურადღება). ულფ ლიკოვსკის და მისი კოლეგების კვლევის თანახმად, ბავშვი უფრო ხშირად უყურებდა ობიექტებს, თუ ზრდასრული ყურადღებას აქცევდა არა მხოლოდ ბავშვის ყურადღების ობიექტს, არამედ მის სახესაც, ემოციურად აკეთებდა კომენტარს ამ ობიექტზე.

ამ პერიოდიდან იწყება მეტყველების აქტიური განვითარება, მაგრამ ბავშვმა მაინც იცის და ესმის ბევრად მეტი, ვიდრე სიტყვებით გამოხატავს.

ერთი წლის ბავშვებს ჩვეულებრივ შეუძლიათ თავდაჯერებულად სიარული მხარდაჭერის გარეშე.

ანატომიური და ფიზიოლოგიური მახასიათებლები

ჩვილებს აქვთ დელიკატური, ადვილად დაუცველი კანი და ოფლის ჯირკვლების განუვითარებელი გამომყოფი სადინარები. ოფლიანობა გაორმაგდება ცხოვრების პირველ წელს, მაგრამ ხშირად არაადეკვატურია (შეიძლება გაიზარდოს სიცივესთან ერთად). აპოკრინული საოფლე ჯირკვლები არ ფუნქციონირებს. თმის ზრდა ამ ასაკში უფრო ნელია, სიცოცხლის პირველი წლის განმავლობაში მისი სისქე საშუალოდ 0,06 მმ-დან 0,08 მმ-მდე იზრდება. ამ ასაკში, როგორც კანქვეშა ქსოვილის მასა, ასევე ცხიმოვანი უჯრედების რაოდენობა სწრაფად იზრდება. ჩვილებს აქვთ კანქვეშა ქსოვილის მასის უფრო დიდი თანაფარდობა სხეულის მასასთან, ვიდრე მოზრდილებში. დაბადებისას ცხიმის შემცველობა კანქვეშა ქსოვილში შეადგენს 35,5%-ს, ერთი წლის განმავლობაში ის იზრდება 56%-მდე.

ჩვილების ძვლოვანი ქსოვილი უფრო ნაკლებ მინერალებს შეიცავს, ვიდრე მოზრდილებში. პერიოსტეუმი, რომელიც უფრო სქელია, ვიდრე მოზრდილებში, მონაწილეობს ახალი ძვლოვანი ქსოვილის ფორმირებაში. თანდათან ჩნდება ოსიფიკაციის წერტილები, კალციუმის მარილები გროვდება ჩონჩხში და ძვლები გამკვრივდება. სიცოცხლის პირველი წლის განმავლობაში ძვლებში კალციუმის შემცველობა საშუალოდ 3,5-ჯერ იზრდება (28-დან 100 გ-მდე). ჩნდება ხერხემლის ფიზიოლოგიური მოსახვევები. ახალშობილ ბავშვში არსებული თავის ქალას ძვლებს შორის ნაკერები მკვრივდება 3-4 თვისთვის, პატარა შრიფტი იხურება 4-8 კვირის განმავლობაში; დიდი შრიფტი - სიცოცხლის პირველი წლის ბოლომდე. გულმკერდის ფორმა ლულისებრია, ჰორიზონტალური ნეკნებით.

კუნთოვანი სისტემა ცუდად არის განვითარებული, კუნთების მასის თანაფარდობა სხეულის წონასთან შედარებით შესამჩნევად ნაკლებია, ვიდრე ზრდასრული. ახალშობილებში კუნთებში, განსაკუთრებით მომხრეებში, გაიზარდა ტონუსი, რომელიც ნორმალიზდება მკლავებში 2-2,5 თვე, ფეხებში 3-4 თვე და კიდურების ჩვეულებრივ მოხრილი მდგომარეობა ქრება.

უკვე ჩამოყალიბებულ ბრონქებს აქვთ ვიწრო სანათური, მათი კუნთოვანი და ელასტიური ბოჭკოები ცუდად არის განვითარებული. ფილტვების ელასტიური ქსოვილი განუვითარებელია. სიცოცხლის პირველი წლის განმავლობაში იზრდება ალვეოლების რაოდენობა, შესაბამისად, ფილტვების სასუნთქი ზედაპირი სიცოცხლის პირველ წელს 4-ჯერ იზრდება, ხოლო სუნთქვის წუთიერი მოცულობა იზრდება 635-დან 2200 სმ3-მდე. სუნთქვის სიხშირე თანდათან მცირდება. ნორმალურ ჩვილებში, დაახლოებით 3 გულისცემაა თითო ამოსუნთქვაზე. 8 თვისთვის გული აორმაგებს თავის მასას, ძირითადად მიოკარდიუმის გასქელების გამო. პულსი თანდათან უხშირდება: ერთი წლის ასაკში მისი სიხშირე წუთში 120 დარტყმას არ აღემატება. ბავშვის შარდსასქესო სისტემა ვითარდება, წონა იმატებს და უმჯობესდება თირკმელების სტრუქტურა, იზრდება შარდის ბუშტის მოცულობა და ელასტიურობა, პირველი წლის ბოლოს შარდვის რაოდენობა მცირდება 15-16-ჯერ დღეში.

ჩვენს წინაპრებს მიაჩნდათ რომ პატარას აღზრრდა განვითარება საფუძვლად იღებდა ,,იავნანიდან'' რ-იც დღესაც არ კარგავს აქტუალობას როგორც მოფერება და რძე.

,,იავნანას'' დროს დედა გამოთქვამს სურვილს, რომ პატარა გაზრდილიყო ჯამრთელი, ძლიერი, გონიერი, კეთილი სამშობლოს მოყვარული. დამტკიცებულია რომ მუცლადყოფნის დროს ბავშვი აღიქვამს არა მარტო უფროსების ლაპარაკს, გუნება-გაწყობილებას, არამედ მუსიკასაც, როდესაც ჩვილი ისმენს ისმენს მუცლიდყოფნისას დედის სიმღერას, მშვიდება იწყებს დედისხმაზე რეაგირებას და პასუხობს ღუღუნით.

 ,,იავნანას'' უნიკალური უნიკალური მონოტურული რიტმი საუკეთესო პროფლიატიკური საშუალებაა სამეტყველო აპარატის ნაკლოვანებისას (ენაბლუობა, ტიკები, დარღვბეული კოორდინაცია) აღმოფხვრისატვის პატარისათვის.

სიმღერის მეშვეობით პატარა მეტყველების პირველ განვითარების გაკვეთილებს იღებს, რაც მის ტიტინში აისახება ე.ი. ვითარდება მისი გოებრივი უნარები, იმის მიხევით თუ როგორ ან რაზე უმღეროდა დედა დედა ყალიბდება პატარა ადამიანის ხასიათი,მისი ენერგეტიკული ჯამრთელობა ფსიქიკა.

პატარის სრულყოფილოვანი განვითარებისათვის მნიშვნელოვანია გრძნობდეს როგორც მუცლადყოფნის ასევე დაბადების შემდეგ, რომ ის სასურველია, ძალიან უყვართ დედა ყველაზე უკეთესია, მშობლიური სახლი კი თბილი და მყუდრო რაც მთავარისეს ყველაფერი იგრძნობა ,,იავნანაში''.

დედა ,,იავნანათი'' აცნობს პატარას სამყაროს, აგრძნობირებს, რომ მას ყველაფრისაგან დაიცავს, ასწავლის სიყვარულს, სინაზეს, სიკეთეს, გულითადობას ,,იავნანა'' ამშვიდებს პატარას , ხსნის მის დაძაბულობას, გაღიზიანებას, ხელს უწყობს ავადპფობის დროს სწრაფ გამოჯამრთელებაში.

პატარას სიმღერის გარეშე უფრო ეგოისტი ხდება , ბრაზიანი, აგრესიული ნერვიული, ზედმეტად აქტიური, სხვადასხვა ფსიქიკურეი გამოვლინებისადმი მიდრეკილნი არიან.

  როგორ ისახება გაგება - მამის დანიშნულება პატარასთან სავსებით გასაგებია  პირ

ველი შეხვედრისას სავსებით გასაგებია. დედამ არ უნდა დაიწყოს ახალგახრდა მამის დემონსტრაციული კრიტიკა, შენიშვნები და საყვედურები. მასა და შვილს შორის პირველი კონტაქტებისას ატოსფერო მშვიდი და ნდობით აღსავსე უნდა იყოს.მამასთან ურთიერთობა ბავშვისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ის ერთბაშად კი არ ყალიბდება, არამედ თანდადანთანობით და ამას საფუძველი მამისა და შვილის პირველი შეხვედრისას ეყრება. არ უნდა დავაძალოთ ახალგაზრდა მამას ბავშვის მოვლის პროცედურების აღვისება, დაბანა, პამპერსების გამოცვლა. ამ ჩვეულებას ის აუცილებლად გამოიმუშავებს, თუ მოქედების თავისებურებას მივანიჭებთ და მივცევთ საშუალებას, მშვიდად გაიცნოს შვილი, როდესაც მამაკაციგრძნობს, რომ მას ენდობიან ყველაფერი ურო გაუადვილდება.

  ცხოვრების ახალი წესი - ბავშვის დაბადების შემდეგ ოჯახის ცხოვრების წესი იცვლება. ეს აუცილებბეი ყოველთვის არ ჩაივლის უმტკივნეულოდ, მეტადრე - მამაკაცისთვის. და მაინც მამა უნდა ეცადოს შეუმსუბუქოს დედას შრომა- დაარწიოს ჩვილი, გაუცვალოს. ბევრი მამაკაცი განსაკუთრებით მღელვარებით ეკიდება ჩაცმის რიტუალს, რადგან იგი სხეულებრივი კონტაქტის საოცარ გრძნობასთან არის დაკავშირებული.

 ნებისმიერ ბავშვს მიუხედავად ყველაფრისა სჯერავთ რომ მისი მამიკო ყველაზე მაგარია. ასე რომ დედებო დაფასეთყველაფერი რასაც აკეთებს მამა შვილისთვის,არდაგავიწყდეტ შექება, არფრთოვანების გამოხატვა და ხაზი გაუსვით ბავშვისთვის მამის ყურადრების მნიშვნელობას. 

💓💓მუსიკალური პაუზა - იც ვიდეო - Stive Morgan - To Stars 2023💖💖

დედის რძე - ავსტრალიელმა მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ დედსი რძე დიდი რაოდენობით შეიცავს ღეროვან უჯრედებს. ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ ეს აღმოჩენა გადატრიალებას მოხდენს თანამედროვე მედიცინაში და შეცვლის დამოკიდებულებას ემბრიონული ღეროვანი უჯრედების მიმართ.

 რეროვანი უჯრედები დედის რძეში პირველად ავსტრიელემა მეცნიერებმა პიტერ პარტმანმა 2088წ-ს აღმოჩინა. მან შეძლო ღეროვანი ურედები ლაბორატორაშია გამოეზარდა და სამი სახის ემბრიონული ურედებად - ენტოდერმად. მეზოდერმად და ექტოდერმად ექცია. დაადგინეს, რომ ამ უჯრედებს ძვლის, სახსრის ცხიმის, კუჭქვექშა ჯირკვალის, ღვიძლის უჯრედებად და ნეირონებად გაადქცევა შეუძლია.

მეცნიერბმა გამოთვალეს, რომ დედის რძეში არსებული უჯრედები დაახლოებით 2% ღეროვანია. მათირაოდენობა დამოკიდებულია იმაზე, რამდენი ხანი სჭირდება რძის გამომუშავებას და რა ზომის მკერდი აქვს ქალს.

სამეცნიერ წრეებში ყველა არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას, მაგ., ლონდონის ნაცინალური კვლევითი ინსტიტუტის წარმომადგენელს რობინ ლოუელ-ბეჯს რძეში ემბრიონული უჯრედების არსებობა საეჭვოდ მიაჩნია. ამჟამად მკვლევრები აპირებენ, რძიდან გამოყოფილი უჯრედები თაგვებზე გასცადონ, რათა შეამოწმონ მათი უსაფრთხოება კიბოს პროვოცირების თვალსაზრისით. გარდა ამისა უნდა გაირკვეს ისიც, როგორ იქცევიან  ეს უჯრედები ცვილების ორგანიზმში მოხვედრის შემდეგ.

ლუვიური ენა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            ლუვიური ენა

ლუვიური ენის გავრცელების არეალი

უძველესი ინდოევროპული ენა, რომელიც მიეკუთვნება ანატოლიის შტოს.

იგი გავრცელებული იყო ძვ.წ. XV-X საუკუნეებში. ე. ხეთების სამეფოს სამხრეთ ნაწილში გამოიყენებოდა ადმინისტრაციულ სფეროშიც.

სტელა ლუვიური იეროგლიფებით დაწერილი ტექსტით.

შთამომავლები: ლიკიური, სიდეტური ენები.

დამწერლობა შერეული ხასიათის ორიგინალურია (იდეოგრამები და სილაბური ნიშნები), რომელიც არსებობდა მცირე აზიის ტერიტორიაზე (ლუვიური იეროგლიფები). ზოგიერთი წარწერა შესრულებულია ლურსმული დამწერლობით, აქადურთან ახლოს.

ლუვიური ენა მე-20 საუკუნის დასაწყისში გაშიფრა ჩეხმა მეცნიერმა ბედრიხ საშინელმა, რომელმაც დაამტკიცა, რომ იგი ინდოევროპულ ენებს ეკუთვნის.

1990-იან წლებში გავრცელდა მოსაზრება, რომ სწორედ ლუვიურ ენაზე ლაპარაკობდნენ ძველი ტროას მცხოვრებლები. ქალაქის გათხრების დროს აღმოაჩინეს ოფიციალური სასულიერო ბეჭედი ლუვიური დამწერლობით.

გეოგრაფიული და ქრონოლოგიური განაწილება

ლუვიური იყო იმ ენებს შორის, რომლებსაც ლაპარაკობდნენ ძვ. წ. II და I ათასწლეულების განმავლობაში ჯგუფები ცენტრალურ და დასავლეთ ანატოლიასა და ჩრდილოეთ სირიაში.[7] ლურსმული ასოების ყველაზე ადრეული ლუვიური ტექსტები დამოწმებულია სამხრეთ-აღმოსავლეთ ანატოლიაში მდებარე კიზუვატნას სამეფოსთან, ისევე როგორც ცენტრალურ ანატოლიის რიგ ადგილებთან დაკავშირებით. ძვ.წ. მე-14 საუკუნიდან ლუვიურ ენაზე მოლაპარაკეები ხეთების დედაქალაქ ჰატუზაში უმრავლესობას შეადგენდნენ.[8] როგორც ჩანს, ხეთების იმპერიის დაშლის დროისთვის დაახლ. 1180 წ. ხეთების მეფე და სამეფო ოჯახი ლუვიურად მთლიანად ორენოვანი იყო. ხეთური ენის გადაშენებიდან დიდი ხნის შემდეგ, ლუვიურად გაგრძელდა ლაპარაკი სირიის ნეოხეთურ სახელმწიფოებში, როგორებიცაა მილიდი და კარჩემიში, ასევე ცენტრალური ანატოლიის სამეფო ტაბალში, რომელიც აყვავდა ძვ.წ. VIII საუკუნეში.

წარსულში არაერთი მკვლევარი ცდილობდა დასავლეთ ანატოლიაში ლუვიის სამშობლოს შესახებ კამათი. ჯეიმს მელაარტის თანახმად, ჩრდილო-დასავლეთ ანატოლიაში ყველაზე ადრეული ინდოევროპელები იყვნენ ცხენოსნები, რომლებიც ჩამოვიდნენ ამ რეგიონში ჩრდილოეთიდან და დააარსეს Demircihöyük (ესკიშეჰირის პროვინცია) ფრიგიაში ჩვ.წ. 3000 წ. ისინი, სავარაუდოდ, იყვნენ ლუვიელების წინაპრები, რომლებიც ბინადრობდნენ ტროა II-ში და ფართოდ გავრცელდნენ ანატოლიის ნახევარკუნძულზე. მან მოიყვანა ახალი ტიპის ბორბლებით დამზადებული ჭურჭლის, Red Slip Wares-ის გავრცელება, როგორც მისი თეორიის საუკეთესო მტკიცებულება. მელაართის თანახმად, პროტო-ლუვიური მიგრაცია ანატოლიაში რამდენიმე განსხვავებული ტალღით მოხდა მრავალი საუკუნის განმავლობაში. მელაარტის პრეტენზიების ბოლოდროინდელი დეტალური მიმოხილვა ვარაუდობს, რომ მისი ეთნოლინგვისტური დასკვნები არქეოლოგიურ საფუძველზე ვერ დასაბუთდება.

სხვა არგუმენტები იყო დასავლეთ ანატოლიაში ლუვიელთა ფართო ყოფნის შესახებ ძვ.წ. II ათასწლეულის ბოლოს. ხეთური კოდექსის ძველ ხეთურ ვერსიაში ლუვიურად მოლაპარაკე ტერიტორიებიდან ზოგიერთს, თუ არა ყველა, ეწოდებოდა ლუვია. Widmer (2007) ამტკიცებს, რომ მიკენური ტერმინი ru-wa-ni-jo, დამოწმებული ხაზოვანი B-ში, ეხება იმავე ტერიტორიას. მაგრამ ფუძე *Luwan- ახლახან აჩვენეს არარსებული. ხეთების კოდექსის კორუმპირებულ გვიანდელ ეგზემპლარში გეოგრაფიული ტერმინი ლუვია ჩანაცვლებულია Arzawa დასავლეთ ანატოლიის სამეფოთი, რომელიც შეესაბამება მირას და მდინარე სეჰას მიწას. ამიტომ, რამდენიმე მეცნიერი იზიარებდა მოსაზრებას, რომ ლუვიურად ლაპარაკობდნენ - სხვადასხვა ხარისხით - დასავლეთ ანატოლიის დიდ ნაწილზე, მათ შორის ტროას (ვილუსა), მდინარე სეჰას მიწაზე (Sēḫa ~ Sēḫariya, ე.ი. ბერძნულ მდინარე ჰერმოსსა და კაიკოსის ხეობაში). და მირა-კუვალიას სამეფო, რომლის ბირთვი მაეანდრის ველია. რიგ ბოლო პუბლიკაციებში, თუმცა, გეოგრაფიული იდენტურობა ლუვიასა და არზავას შორის უარყოფილი ან საეჭვო იყო. პოსტ-ხეთურ ეპოქაში არზავას რეგიონი ცნობილი გახდა ლიდიის სახელით (ასურული Luddu, ბერძნული Λυδία), სადაც ლიდიური ენა იყო გამოყენებული. სახელი ლიდია მომდინარეობს სახელიდან ლუვია (ლიდიური *lūda- < *luw(i)da- <luwiya-, რეგულარული ლიდიური ბგერის ცვლილებით y > d). თუმცა, ლიდიური ენა არ შეიძლება ჩაითვალოს ლუვიურის პირდაპირ შთამომავალად და, ალბათ, არც კი მიეკუთვნება ლუვიურ ჯგუფს (იხ. ანატოლიური ენები). მაშასადამე, არცერთი არგუმენტი დასავლეთ მცირე აზიაში ლუვიის ლინგვისტური დომინირების სასარგებლოდ არ შეიძლება ჩაითვალოს დამაჯერებლად, თუმცა ამ საკითხის განხილვა გრძელდება.

იხ. ვიდიეო - Лувийский язык

ლუვიური დაყოფილი იყო მრავალ დიალექტად, რომლებიც იწერებოდა ორ სხვადასხვა დამწერლობის სისტემაში. ერთ-ერთი მათგანი იყო ლურსმული ლუვიური, რომელიც იყენებდა ძველი ბაბილონური ლურსმული დამწერლობის ფორმას, რომელიც ადაპტირებული იყო ხეთურ ენაზე. მეორე იყო იეროგლიფური ლუვიური, რომელიც დაწერილი იყო უნიკალური მშობლიური იეროგლიფური დამწერლობით. დიალექტებს შორის განსხვავებები უმნიშვნელოა, მაგრამ ისინი გავლენას ახდენენ ლექსიკაზე, სტილსა და გრამატიკაზე. ორი დამწერლობის სისტემის განსხვავებულმა ორთოგრაფიამ შეიძლება ასევე დამალოს გარკვეული განსხვავებები.

ლურსმული ლუვიური (ან Kizzuwatna Luwian) არის ლუვიური ტექსტების კორპუსი, რომელიც დამოწმებულია ჰატუსას ტაბლეტის არქივში; ეს არის არსებითად იგივე ლურსმული დამწერლობის სისტემა, რომელიც გამოიყენება ხეთებში. ლაროშის ხეთური ტექსტების კატალოგში, ხეთური ლურსმული ტექსტების კორპუსი ლუვიური ჩასართებით გადის CTH 757–773-დან, ძირითადად რიტუალებს მოიცავს. ლურსმული ლუვიური ტექსტები დაწერილია რამდენიმე დიალექტზე, რომელთაგან ყველაზე ადვილად ამოსაცნობია Kizzuwatna Luwian, Ištanuwa Luwian და Empire Luwian. ბოლო დიალექტი წარმოადგენს ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 14-13 საუკუნეების ჰატუზან მწიგნობართა ხალხურ ენას და ძირითადად დასტურდება ხეთურ ტექსტებში გლოსენკეილის სიტყვებით.

ლურსმული ხეთებთან შედარებით, ლოგოგრამები (ნიშნები სიმბოლური მნიშვნელობით) იშვიათია. ამის ნაცვლად, უმეტესი წერა კეთდება სილაბური სიმბოლოებით, სადაც ერთი სიმბოლო დგას ხმოვანზე, ან თანხმოვან-ხმოვანთა წყვილზე (ან VC ან CV). გასაოცარი თვისებაა „სრული წერის“ თანმიმდევრული გამოყენება გრძელი ხმოვნების აღსანიშნავად, თუნდაც სიტყვების დასაწყისში. ამ სისტემაში გრძელი ხმოვანი აღინიშნება მისი ორჯერ ჩაწერით. მაგალითად, īdi "ის მიდის" იწერება i-i-ti, ვიდრე i-ti, და ānda "in" იწერება a-an-ta ვიდრე an-ta.

იეროგლიფური ლუვიური არის ლუვიური ტექსტების კორპუსი, რომელიც დაწერილია მშობლიური დამწერლობით, რომელიც ცნობილია როგორც ანატოლიური იეროგლიფები. ოდესღაც ხეთური ენის ნაირსახეობად ითვლებოდა, "იეროგლიფური ხეთური" ადრე გამოიყენებოდა იმავე წარწერების ენაზე, მაგრამ ეს ტერმინი ახლა მოძველებულია. როგორც ჩანს, ლუვიური იეროგლიფური წარწერების დიალექტი არის იმპერიის ლუვიური ან მისი შთამომავალი, რკინის ხანის ლუვიური.

მონუმენტური წარწერის პირველი მოხსენება თარიღდება 1850 წლით, როდესაც ნევშეჰირის მკვიდრმა შეატყობინა ფრაქტინის რელიეფის შესახებ. 1870 წელს ალეპოში ანტიკვარული მოგზაურებმა აღმოაჩინეს კიდევ ერთი წარწერა, რომელიც ჩაშენებულია ალ-ქაიქანის მეჩეთის სამხრეთ კედელში. 1884 წელს პოლონელმა მეცნიერმა მარიან სოკოლოვსკიმ აღმოაჩინა წარწერა დასავლეთ თურქეთში, კოილუტოლუსთან ახლოს. ყველაზე დიდი ცნობილი წარწერა გათხარეს 1970 წელს იალბურტში, კონიას ჩრდილო-დასავლეთით. ლუვიური იეროგლიფური ტექსტები შეიცავს შეზღუდული რაოდენობის ლექსიკურ ნასესხობებს ხეთური, აქადური და ჩრდილო-დასავლეთ სემიტურიდან; ბერძნულიდან ლექსიკური ნასესხები შემოიფარგლება მხოლოდ საკუთარი სახელებით, თუმცა საპირისპირო მიმართულებით ნასესხები საერთო არსებითი სახელები არსებობს.

ფონოლოგია

ლუვიური ფონემების ინვენტარის რეკონსტრუქცია ძირითადად დაფუძნებულია წერილობით ტექსტებსა და სხვა ინდოევროპული ენების ცნობილ განვითარებასთან შედარებებზე. გაჩერების ორი სერიის იდენტიფიცირებაა შესაძლებელი, ერთი ლურსმული დამწერლობით ტრანსლიტერირებული, როგორც ტყუპი. ეს ფორტისი და ლენის გაჩერებები შეიძლება გამოირჩეოდნენ ან გახმოვანებით ან გემინაციით. კონტრასტი თავიდან და ბოლოს დაიკარგა, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ნებისმიერი გახმოვანება მხოლოდ ინტერვოკალურად ჩნდებოდა.

შემდეგი ცხრილი შეიცავს მინიმალურ თანხმოვანთა ინვენტარს, რომელიც შეიძლება აღდგენილი იყოს დამწერლობიდან. შესაძლებელია სხვა თანხმოვნების არსებობაც, რომლებიც მწერლობაში არ იყო დიფერენცირებული.

Bilabial Alveolar Palatal Velar Uvular

ცხვირის ფორტი *m: ⟨mm⟩ *n: ⟨nn⟩

lenis *m ⟨m⟩ *n ⟨n⟩

Plosive fortis *p ⟨pp⟩ *t ⟨tt⟩ *k ⟨kk⟩

lenis *b ⟨p⟩ *d ⟨t⟩ *ɡ ⟨k⟩

Fricative fortis *s ⟨šš⟩ *x~χ ⟨ḫḫ⟩

lenis *z ⟨š⟩ *ɣ~ʁ ⟨ḫ⟩

Affricate fortis *t͡s ⟨zz⟩

lenis *d͡z ⟨z⟩

ტრილი *რ

მიახლოებითი *w *l *j

არსებობს მხოლოდ სამი ხმოვანი, a, i და u, რომლებიც შეიძლება იყოს მოკლე ან გრძელი. ხმოვანთა სიგრძე არ არის სტაბილური, მაგრამ იცვლება სტრესის და სიტყვის პოზიციის მიხედვით. მაგალითად, annan გვხვდება მარტო, როგორც ზმნიზედა, როგორც ānnan ("ქვემოთ"), მაგრამ როგორც წინადადება, ხდება annān pātanza ("ფეხების ქვეშ").

სიმბოლოები, რომლებიც ტრანსლიტერირებულია როგორც -h- და -hh- ხშირად ინტერპრეტირებულია როგორც ფარინგეალური ფრიკატივები [ħ] და [ʕ]. თუმცა, ისინი შესაძლოა იყვნენ უვულარული [χ] და [ʁ] ან ველური ფრიკატივები [x] და [ɣ]. უგარითულ სესხებში ეს ბგერები გადაიწერება <ḫ>-ით და <ġ>-ით, ხოლო ეგვიპტურში ისინი გადაიწერება ḫ-ით და 📎 გ-ით. ვინაიდან ორივე ენას ჰქონდა ფარინგეალური თანხმოვნები, ლუვიური ბგერები ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ფარინგეალური იყოს.

ლუვიური ლურსმული ასოების ტრანსკრიფციებში š ტრადიციულად განასხვავებენ s-სგან, რადგან ისინი თავდაპირველად განსხვავებულ ნიშნებს წარმოადგენდნენ ორი განსხვავებული ბგერასთვის, მაგრამ ლუვიურში ორივე ნიშანი, სავარაუდოდ, ერთსა და იმავე s ბგერას წარმოადგენდა.

ლუვიურში საყურადღებო ფონოლოგიური განვითარებაა როტაციზმი; ზოგიერთ შემთხვევაში, d, l და n ხდება r. მაგალითად, *īdi („ის იღებს“) ხდება īri და wala- („კვდება“) ხდება wara-. გარდა ამისა, სიტყვაში d-ის საბოლოო პოზიცია შეიძლება ჩამოაგდეს და s შეიძლება დაემატოს ორ დენტალურ თანხმოვანს შორის და ასე *ad-tuwari ხდება aztuwari („თქვენ ყველა ჭამთ“) (ds და z ფონეტიკურად იდენტურია).

იხ. ვიდეო - History of the Anatolian Languages

უძველესი ლეგენდა: როცა მზე ღმერთი იყო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

უძველესი ლეგენდა: როცა მზე ღმერთი იყო

                                                                 польск. Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem

(პოლონური: Stara baśń. Kiedy słońce było bogiem) არის 2003 წლის პოლონური ფილმი, რეჟისორი ჟი ჰოფმანის მიერ. იოზეფ კრაშევსკის ისტორიული რომანის „უძველესი ლეგენდა[en]“ უფასო ადაპტაცია. ოპერატორ პაველ ლებეშევის უახლესი ნამუშევარი.

სიუჟეტი - მოქმედება ხდება მე-9 საუკუნეში წარმართობის დროს, იმ ქვეყნებში, რომლებიც დღეს პოლონეთია. თითოეული სლავური ტომი თაყვანს სცემს საკუთარ ღმერთებს. დასავლური გლედების სასტიკი პრინცი პოპელ II და მისი მოღალატე ცოლი, ყოფილი მონა, ყველაფერს აკეთებენ იმისათვის, რომ შვილს ტიტული გადასცენ (რისი უფლებაც მას არ აქვს). პოპელის რაზმის მეთაური, პიასტუნი, მობეზრებული თავისი მმართველის ინტრიგებითა და სისასტიკით, ტოვებს მას.

პოპელს შურისძიება სწყურია და თავის ხალხს აგზავნის საპოვნელად და მოსაკლავად, მაგრამ პიასტუნი გადარჩება ახალგაზრდა მეომრის, ზემოვიტის წყალობით. სიემოვიტი საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში ცხოვრობდა ვიკინგებთან და მხოლოდ ახლახან დაბრუნდა სამშობლოში. მას შეუყვარდება მშვენიერი ძივა, ვიშის ქალიშვილი (პოპელის ერთ-ერთი ვასალი). სიემოვიტს სურს დაქორწინება, მაგრამ ძივას ბედი წინასწარ არის განსაზღვრული - მამის ნებით, იგი უნდა გახდეს მღვდელმსახური ადგილობრივ საკურთხეველში...

იხ.ვიდეო - 2003 - An Ancient Tale: When the Sun Was a God - Trailer

ისტორიული სიზუსტე

ძველი პოლონეთის ისტორიული ნაშრომები - გალ ანონიმუსის „პოლონეთის მთავრების ან მმართველების ქრონიკა და საქმეები“, დასაწყისი. XII საუკუნე (Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum), ოსტატი ვინსენტ კადლუბეკის „ქრონიკა“, ადრეული. XIII საუკუნე (Cronica vincenciana) და „დიდი პოლონეთის ქრონიკა“ 1330 წ. (Chronica Poloniae Maioris) - ისინი გადმოგვცემენ ლეგენდას ვინმე პოპელის, ან "პომპილიუშ ჩოტიშკოს" შესახებ, რომელიც მეფობდა მე-9 საუკუნეში კრუშვიცის ციხესიმაგრეში (ქალაქი) ჰოპლოს ტბაზე, რომელიც ღმერთებმა დასაჯეს ცრუ ჩვენების გამო: ის იყო. ცოცხლად ჭამდა მათ, ვინც ბეღელებში (სხვა წყაროების მიხედვით, მისი კოშკის დუნდულებში) ამრავლებდა თაგვებს.

თანამედროვე პოლონურ ქალაქ კრუშვიცაში, კუიავიურ-პომერანული სავოევოდოში ე.წ. "თაგვის კოშკი", აღმართული, არქეოლოგიური მონაცემებით, არა უადრეს მე -15 საუკუნეში, რომელსაც ადგილობრივი ლეგენდა ლეგენდარულ პოპელთან ასოცირდება. იხ.ბმულზე ფილმი რუსულ ენაზე

თუთია

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            თუთია                                                       

                                                      გაწმენდილი თუთიის ნიმუშები

                                                   Zinc, ₃₀Zn

ზოგადი თვისებები

მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა მოვერცხლისფრო-თეთრი

სტანდ. ატომური

წონა Ar°(Zn) 65.38±0.02

65.38±0.02 (დამრგვალებული)

თუთია პერიოდულ სისტემაში

წყალბადი

ჰელიუმი

ლითიუმი

ბერილიუმი

ბორი

ნახშირბადი

აზოტი

ჟანგბადი

ფთორი

ნეონი

ნატრიუმი

მაგნიუმი

ალუმინი

სილიციუმი

ფოსფორი

გოგირდი

ქლორი

არგონი

კალიუმი

კალციუმი

სკანდიუმი

ტიტანი

ვანადიუმი

ქრომი

მანგანუმი

რკინა

კობალტი

ნიკელი

სპილენძი

თუთია

გალიუმი

გერმანიუმი

დარიშხანი

სელენი

ბრომი

თუთია (ლათ. Zincum; ქიმიური სიმბოლო — ${\displaystyle \text{Zn}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეოთხე პერიოდის, მეთორმეტე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეორე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIბ) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია 30, ატომური მასა — 65.38, t_დნ — 419.53 °C, t_დუღ — 907 °C, სიმკვრივე — 7.14 გ/სმ³. მყიფე გარდამავალი მოვარდისფრო-თეთრი ფერის ლითონი (ფერმკთალდება ჰაერზე, იფარება თუთიის ოქსიდის თხელი ფენით).

ისტორია

თუთიისა და სპილენძის შენადნობი — თითბერი — ცნობილი იყო ჯერ კიდევ ძველ საბერძნეთში, ძველ ეგვიპტეში, ინდოეთში (VII ს.), ჩინეთში (XI ს.). დიდი ხნის განმავლობაში ვერ ხერხდებოდა სუფთა ნივთიერების — თუთიის გამოყოფა. 1746 წელს ანდრეას სიგიზმუნდ მარგრაფმა შეიმუშავა წმინდა თუთიის მიღების ხერხი — მისი ჟანგის (ოქსიდის) გახურებით ნახშირთან ერთად უჰაერო სივრცეში თიხის ცეცხლგამძლე ჭურჭელში თუთიის ორთქლის შემდგომი კონდენსაციით მაცივრებში. სამრეწველო მოცულობით თუთიის გამოდნობა დაიწყო XVII საუკუნეში.

სახელწოდების წარმოშობა

სიტყვა «ცინკუმი» პირველად გვხვდება პარაცელსის შრომებში, რომელმაც უწოდა ამ ლითონს «zincum» ან «zinken» წიგნში Liber Mineralium II. ეს სიტყვა ალბათ მომდინარეობს სიტყვა გერმ. Zinke-დან, რომელიც ნიშნავს «კბილანას» (ლითონური თუთიის კრისტალები ჰგავს ნემსებს).

ბუნებაში

თუთიის ყველაზე გავრცელებული მინერალია — სფალერიტი. მინერალის ძირითადი კომპონენტია — თუთიის სულფიდი ZnS, ამ მინერალში სხვადასხვაგვარი მინარევები ამ ნივთიერებას აძლევს სხვადასხვაგვარ ელფერს. სწორედ ამიტომ ამ მინერალს უწოდებენ მატყუარა თუთიას. მატყუარა თუთიას თვლიან პირველად მინერალად, საიდანაც წარმოიქმნებოდა თუთიის ყველა სხვა მინერალი: სმიტსონიტი ZnCO₃, ცინკიტი ZnO, კალამინი 2ZnO · SiO₂ · Н₂O. ალთაის მთებში ხშირად გვხვდება ზოლებიანი მადანი — მატყუარა თუთიისა და შპატის ნარევი.

დედამიწის ქერქში მასის მიხედვით თუთიის შემცველობა არის — 8,3×10^-3%, ამოფრქვეულ ქანებში მისი შემცველობა შედარებით მეტია (1,3×10^-2%), ვიდრე მჟავე ნიადაგებში (6×10^-3%). ცნობილია თუთიის 66 მინერალი, მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია — ცინკიტი, სფალერიტი, ვილემიტი, კალამინი, სმიტსონიტი, ფრანკ-ლინიტი ZnFe₂O₄. თუთია — ენერგიული წყლის მიგრანტია, განსაკუთრებულად დამახასიათებელია მისი მიგრაცია თერმულ წყლებში ტყვიასთან ერთად. ამ წყლებიდან ილექება თუთიის სულფიდები, რომელსაც გააჩნია სამრეწველო მნიშვნელობა. თუთია ასევე ენერგიულად მიგრირებს გრუნტის წყალქვეშა წყლებში, მის მთავარ დამლექავს წარმოადგენს H₂S, უფრო ნაკლებ როლს ასრულებს თიხით სორბცია და სხვა პროცესები. თუთია — მნიშვნელოვანი ბიოლოგიური ელემენტია, ცოცხალ ნივთიერება შეიცავს საშუალოდ 5×10^-4% თუთიას, თუმცა არის ორგანიზმი-კონცენტრატები (მაგალითად, ზოგიერთი სახის ია).

საბადოები

თუთიის საბადოები ცნობილია ავსტრალიაში და ბოლივიაში.

მიღება

თუთია ბუნებაში როგორც თვითნაბადი ლითონი არ გვხვდება. თუთიას მოიპოვებენ პოლიმეტალური მადნებიდან, რომლებიც შეიცავს 1-4 % Zn სულფიდის სახით, ასევე Cu, Pb, Ag, Au, Cd, Bi. მადანს ამდიდრებენ სელექტური ფლოტაციით, რის შედეგადაც იღებენ თუთიის და მასთან ერთად ტყვიის, სპილენძის, და ზოგჯერ პირიტის კონცენტრატებს. თუთიის კონცენტრატს მოწვავენ ღუმელებში, სადაც თუთიის სულფიდები გადაჰყავთ ოქსიდში ZnO; ამასთან წარმოქმნილი გოგირდოვანი აირი SO₂ იხარჯება გოგირდმჟავის წარმოებისთვის. ZnO ოქსიდიდან სუფთა თუთიას მიიღებენ ორი ხერხით. პირომეტალურგიული (დისტილაციური) ხერხით, რომელიც თავიდანვე იყო მიღებული, გახურებულ გამომწვარ კონცენტრატს ღუმელში მარცვლოვან სტრუქტურამდე ამყოფებენ, ხოლო შემდეგ აღადგენენ ნახშირით ან კოქსით 1200—1300 °C-ზე: ZnO + С = Zn + CO. ამ დროს წარმოქმნილი ლითონის ორთქლს აკონდენსირებენ და ასხამენ. თავიდან აღდგენას აწარმოებდნენ გამომწვარი თიხის რეტორტებში, რომელსაც ხელით ემსახურებოდნენ, მოგვიანებით დაიწყეს ვერტიკალური მექანიკური კარბორუნდის რეტორტების გამოყენება, შემდგომში — ელექტრო ღუმელები; ტყვია-თუთიის კონცენტრატებიდან თუთიას მიიღებენ ელექტრო ღუმელებში. მწარმოებლობა თანდათანობით იზრდებოდა მაგრამ იზრდებოდა მინარევებიც 3 %-მდე, მათ შორის ძვირადღირებული კადმიუმიც. დისტილაციურ თუთიას წმინდავენ ლიკვაციით (ანუ თხევადი ლითონის რკინისა და ტყვიის გამოყოფით 500 °C-ზე), სადაც აღწევენ 98,7 %-იან სიწმინდეს. უფრო რთული და ძვირი გაწმენდის რექტიფიკაციის გამოყენების შემთხვევაში უფრო წმინდა 99,995 %-იან თუთიას იძლევა კადმიუმის გამოყოფის საშუალებას.

თუთიის მიღების ძირითადი ხერხია — ელექტროლიტური (ჰიდრომეტალურგიული) ხერხი. გახურებულ გამომწვარ კონცენტრატს ამუშავებენ გოგირდმჟავათი; მიღებულ სულფატურ ხსნარს წმენდენ მინარევებისაგან და აბაზანებში ახდენენ მის ელექტროლიზს. თუთია ჯდება ალუმინის კათოდზე, საიდანაც მას ყოველდღე აცილებენ და ადნობენ ინდუქციურ ღუმელებში. ჩვეულებრიბ ელექტროლიტური თუთიის სიწმინდეა 99,95 %, კონცენტრატიდან მისი გამოყოფის პროცენტია (ნარჩენების გადამუშავების გათვალისწინებით) 93-94 %. წარმოების ნარჩენებისაგან მიიღებენ თუთიის სულფატს, Pb, Cu, Cd, Au, Ag; ასევე ზოგჯერ In, Ga, Ge, Tl.

თუთია

ფიზიკური თვისებები

სუფთა სახით თუთია - საკმაოდ პლასტიკური მოვერცხლისფრო-თეთრი ლითონია. გააჩნია ჰექსაგონალური მესერი რომლის პარამეტრებია а = 0,26649 ნმ, с = 0,49431 ნმ, სივრცული ჯგუფი - P 6₃/mmc, Z = 2. ოთახის ტემპერატურის პირობებში მყიფეა, თუთიის ფირფიტის გადაღუნვისას ისმის კრისტალიტების ხახუნის ტკაცანი (ჩვეულებრივ უფრო მაღალია, ვიდრე «კალის ძახილი»). 100—150 °C-ის დროს თუთია პლასტიკურია. მინარევები, თუნდაც უმნიშვნელო მკვეთრად ზრდის თუთიის სიმყიფეს. თუთიაში საკუთარი მუხტის მატარებლების კონცენტრაციაა 13,1×10²⁸ მ⁻³

თუთიის სტრუქტურა ვიზუალურად

ქიმიური თვისებები

თუთია ტიპური ამფოტერული ლითონია. სტანდარტული ელექტროდული პოტენციალია −0,76 ვ, სტანდარტული პოტენციალების რიგში დგას რკინამდე.

ჰაერზე თუთია იფარება ოქსიდის ZnO-ს თხელი ფენით. ძლიერი გახურებისას იწვის ამფოტერული თეთრი ფერის ოქსიდის ZnO-ს წარმოქმნით:

2Zn + O₂ = 2ZnO.

თუთიის ოქსიდი რეაგირებს როგორც მჟავეების ხსნარებთან:

ZnO + 2HNO₃ = Zn(NO₃)₂ + H₂O

ისე ტუტეების ხსნარებთან:

ZnO + 2NaOH = Na₂ZnO₂ + Н₂О,

ჩვეულებრივი სიწმინდის თუთია აქტიურად რეაგირებს მჟავეების ხსნარებთან:

Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂↑,

Zn + H₂SO₄(გაზავ.) = ZnSO₄ + H₂↑

და ტეტეების ხსნარებთან:

Zn + 2NaOH + 2H₂O = Na₂[Zn(OH)₄] + H₂↑,

ჰიდროქსოცინკატების წარმოქმნით. ძალიან წმინდა თუთია მჟავეებისა და ტუტეების ხსნარებთან არ რეაგირებს. ურთიერქმედება იწყება სპილენძის სულფატის CuSO₄ ხსნარის რამდენიმე წვეთის დამატებით.

გახურებისას თუთია რეაგირებს ჰალოგენებთან ჰალოგენიდების წარმოქმნით ZnHal₂. ფოსფორთან თუთია წარმოქმნის ფოსფიდებს Zn₃P₂ და ZnP₂. გოგირდთან და მის ანალოგებთან — სელენთან და ტელურთან - სხვადასხვაგვარ ჰალკოგენიდების წარმოქმნით, ZnS, ZnSe, ZnSe₂ და ZnTe.

წყალბადთან, აზოტთან, ნახშირბადთან, სილიციუმთან და ბორთან თუთია უშუალოდ არ რეაგირებს. ნიტრიდს Zn₃N₂ მიიღებენ თუთიისა და ამიაკის ურთიერთქმედებით 550—600 °C ტემპერატურის პირობებში.

წყლის ხსნარებში თუთიის იონები Zn²⁺ წარმოქმნიან აკვაკომპლექსებს [Zn(H₂O)₄]²⁺ და [Zn(H₂O)₆]²⁺.

თუთიის სახურავები

გამოყენება

წმინდა ლითონური თუთია გამოიყენება კეთილშობილი ლითონების აღსადგენად, რომლებსაც იღებენ მიწისქვეშა გატუტებით (ოქრო, ვერცხლი). ამას გარდა, თუთია გამოიკენება ვერცხლისა და ოქროს გამოსაყოფად (და სხვა ლითონების) შავი ტყვიიდან, თუთიის ინტერმეტალიდების სახით ვერცხლთან და ოქროსთან (ე.წ. «ვერცხლის ქაფი»), რომელიც შემდგომ მუშავდება აფინაჟის ჩვეულებრივი მეთოდებით.

გამოიყენება ფოლადის დასაცავად კოროზიისაგან (მექანიკური ზემოქმედებისაგან თავისუფალი ზედაპირების მოთუთიება, ან მეტალიზაცია — ხიდებისათვის, ტანკების, მეტალოკონსტრუქციებში).

თუთია გამოიყენება როგორც უარყოფითი ელექტროდის მასალა დენის ქიმიურ წყაროებში, ანუ ბატარეებში და აკუმულატორებში, მაგალითად: მანგანუმ-თუთიის ელემენტი, ვერცხლი-თუთიის აკუმულატორი (ემძ 1,85 ვ, 150 ვტ·სთ/კგ, 650 ვტ·სთ/დმ³, მცირე წინაღობა და კოლოსალური განმუხტვის დენი) ვერცხლისწყალი-თუთიის ელემენტი (ემძ 1,35 ვ, 135 ვტ·სთ/კგ, 550—650 ვტ·სთ/დმ³), ქრომ-თუთიის ელემენტი, თუთია-ქლორვერცხლის ელემენტი, ნიკელ-თუთიის აკუმულატორი (ემძ 1,82 ვოლტი, 95—118 ვტ·სთ/კგ, 230—295 ვტ·სთ/დმ³), ტყვია-თუთიის ელემენტი, თუთია-ქლორის აკუმულატორი, თუთია-ბრომის აკუმულატორი და სხვა.

ძალიან მნიშვნელოვანია თუთიის როლი თუთია-ჰაერის აკუმულატორებში, რომლებიც გამოირჩევიან კამაოდ მაღალი კუთრი ენერგოტევადობით. ისინი პერსპექტიულნი არიან ძრავების დასაქოქად (ტყვიის აკუმულატორი — 55 ვტ·სთ/კგ, თუთია-ჰაერის — 220—300 ვტ·სთ/კგ) და ელექტრომობილებისათვის (გარბენი 900 კმ-მდე).

თუთია შედის ბევრი სარჩილავი მასალის შემადგენლობაში მათი დნობის ტემპერატურის დასაწევად.

თუთიის ჟანგი ფართოდ გამოიყენება მედიცინაში როგორც ანტისეპტიკური საშუალება და ანთების საწინააღმდეგო საშუალება. ასევე თუთიის ჟანგი გამოიყენება საღებავების — თუთიის მათეთრებელის წარმოებისათვის.

თუთია — თითბერის მნიშვნელოვანი შემადგენელი კომპონენტია. თუთიის ალუმინის და მაგნიუმის შენადნობები (თამ, ZAMAK) შედარებით მაღალი მექანიკური და ძალიან მაღალი სამსხმელო თვისებებით ფართოდ გამოიყენება მანქანათმშენებლობაში ზუსტი ჩამოსხმისათვის. კერძოდ, იარაღის წარმოებაში, შენადნობიდან ZAMAK (-3, -5) ზოგჯერ ასხამენ ფისტოლეტის ჩამკეტს, განსაკუთრებულად გათვლილს სუსტ ან ტრავმატულ ვაზნებზე. ასევე თუთიის შენადნობებისგან ასხამენ ყველანაირ ტექნიკურ ფურნიტურას, როგორიცაა ავტომობილის სახელურები, კარბურატორის კორპუსები, მასშტაბური მოდელები და სხვადასხვაგვარი მინიატურები, ასევე სხვა ნაკეთობებისათვის, რომლებიც საჭიროებენ ზუსტ ჩამოსხმას დასაშვები სიმტკიცის პირობებში.

თუთიის ქლორიდი — მნიშვნელოვანი ფლუსია ლითონის მასალების სარჩილავად და კომპონენტია ფიბრის წარმოებაში.

თუთიის გერმანული მონეტები

თუთიის სულფიდი გამოიყენება დროებითი ქმედების ლუმინოფორების და სხვადასხვაგვარი ლუმინესცენტების (ZnS და CdS-ის ნარევის საფუძველზე) სინთეზისათვის. თუთიისა და კადმიუმის სულფიდების საფუძველზე არსებობს ლუმინოფორები, რომლებიც გამოიყენება ელექტრონულ მრეწველობაში მოქნილი მნათი პანელების და ეკრანების დამზადებაში როგორც ელექტროლუმინოფორები.

თუთიის ტელურიდი, სელენიდი, ფოსფიდი და სულფიდი - ფართოდ გამოიყენება ნახევარგამტარებში.

თუთიის სელენიდი გამოიყენება ძალიან დაბალი შთანთქმის კოეფიციენტის მქონე ოპტიკური მინის დასამზადებლად საშუალო ინფრაწითელ დიაპაზონში, მაგალითად ნახშირორჟანგის ლაზერებში.

თუთიის სხვადასხვა გამოყენებაზე მოდის:

• მოთუთიება — 45-60 %
• მედიცინა (თუთიის ოქსიდი როგორც ანტისეპტიკი) — 10 %
• შენადნობების წარმოება — 10 %
• საბურავების წარმოებაში — 10 %
• ზეთის საღებავებში — 10 %

მსოფლიო წარმოება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მსოფლიოში თუთიის წარმოება 2009 წელს შეადგინა 11,277 მლნ ტ, რაც 3,2 %-ით ნაკლებია ვიდრე 2008 წ.

თუთიის მწარმოებელი ქვეყნების სია 2006 წელს («აშშ-ის გეოლოგიური კვლევების» საფუძველზე):

თუთიის მწარმოებელ ქვეყნების სია

ბიოლოგიური როლი

თუთია:

• საჭიროა სპერმის და მამაკაცის ჰორმონების წარმოქმნისათვის
• საჭიროა ვიტამინი E-ს მეტაბოლიზმისათვის, რომელიც წარმოადგენს სქესობრივი ჰორმონების წინამორბედს და ერთვება ტესტოსტერონის წარმოებაში.
• მნიშვნელოვანია პროსტატის ნორმალური მოქმედებისათვის.
• მონაწილეობს ორგანიზმში სხვადასხვა ანაბოლიტიკური ჰორმონების სინთეზში, მათ შორის ინსულინის, ტესტოსტერონის და ზრდის ჰორმონის.
• საჭიროა ორგანიზმში ალკოჰოლის დაშლისათვის, რადგანაც შედის ალკოჰოლდეჰიდროგენაზების შემადგენლობაში.

თუთიის შემცველი პროდუქტები

კვების პროდუქტებში თუთიის შემცველობა

პროდუქტებს შორის რომლებსაც ადამიანი იყენებს საკვებად, ყველაზე მეტ თუთიას შეიცავს — ხამანწკა. თუმცა გოგრა, კვახი თუთიას შეიცავს 26 %-ით ნაკლებს ვიდრე ხამანწკა. მაგალითად, თუკი შეჭამთ 45 გრამ ხამანწკას ადამიანი მიიღებს იმდენივე თუთიას, რამდენსაც შეიცავს 60 გრამი გოგრის თესლი. პრაქტიკულად ყველა პურის მარცვლეული შეიცავს თუთიის საკმარის რაოდენობას და ადვილად ათვისებად ფორმაში. ამიტომაც, ადამიანის ორგანიზმის ბიოლოგიურ მოთხოვნილებას თუთიაზე მთლიანად აკმაყოფილებს მარცვლეული კულტურების მოხმარება კვებაში.

თუთიის შემცველობა:

• ~0,25 მგრ/კგ — ვაშლი, ფორთოხალი, ლიმონი, ლეღვი, გრეიფრუტი, ყველა ხორციანი ხილი, მწვანე ბოსტნეული კულტურები, მინერალური წყალი.
• ~0,31 მგრ/კგ — თაფლი.
• ~2—8 მგრ/კგ — ჟოლო, შავი მოცხარი, ფინიკი, ბოსტნეულის უმრავლესობა, ზღვის თევზების უმრავლესობა, მჭლე საქონლის (ძროხის) ხორცი, რძე, გაწმენდილი ბრინჯი, ჩვეულებრივი და შაქრის ჭარხალი, სატაცური, ნიახური, პომიდორი, კარტოფილი, თალგამი ზამთრის ბოლოკი, პური.
• ~8—20 მგრ/კგ — ზოგირთი მარცვლეული კულტურა, საფუარი, ხახვი, ნიორი, გაუწმინდავი ბრინჯი, კვერცხი.
• ~20—50 მგრ/კგ — შვრიის და ქერის ფქვილი, კაკაო, ბადაგი, კვერცხის გული, ბოცვერის და წიწილის ხორცი, კაკალი, ბარდა, ლობიო, ოსპი, მწვანე ჩაი, მშრალი საფუარი, კალმარები.
• ~30—85 მგრ/კგ — საქონლის ღვიძლი, თევზის ზოგი სახეობა.
• ~130—202 მგრ/კგ — ხორბლის ქატო, აღმოცენებული ხორბლის მარცვლები, გოგრის თესლი, მზესუმზირის თესლი.

თუთიის დეფიციტის ძირითადი გამოვლინება

თუთიის ნაკლებობა ორგანიზმში იწვევს მთელ რიგ ფუნქციის მოშლილობას. მათ შორის გაღიზიანებას, მოთენთილობას, დაღლილობას, მეხსიერების დაკარგვას, დეპრესიულ მდგომარეობას, თვალთახედვის დაქვეითებას, სხეულის მასის შემცირებას, ზოგი ელემენტის დაგროვებას ორგანიზმში (რკინის, სპილენძის, კადმიუმის, ტყვიის), ინსულინის დონის დაწევას, ალერგიულ დაავადებებს, ანემიას და სხვას.

თუთიის შემცველობის შესაფასებლად ორგანიზმში განსაზღვრავენ მის შემცველობის რაოდენობას თმებში, სისხლში ან მის შრატში.

იხ. ვიდეო - პულსი TV - რეზიდენტი გიორგი ღოღობერიძე - თუთია

თუ ხსირად ცივდებით ,გეცვლებათ გუნებაგანწყობილება გაწუხებთ ნერვოზი და დათგრუნული ხართ,კანი ძალიან გამოშრა, შესაძლებელია ამ ყველა უსიამუვნო მიზეზი ორგანიზმი შესაძლებელია თუთიის დეფიციტის მიზეზი იყოს. ამ ელემენტის დაფიციტი შეიძლება გამოიწვიოს დიეტისას კუჭნაწლავის დაავადებების, ფარისებული ჯირკვლების და ღვიძლის დაავადებების დროს. ქალებში ფეხმძიმობისას, თუთიის წყაროა ზღვის პროდიქტები, ზღოხისა და იდაურის ხორცში, კვერცხის გული, მზესუმზირა და კაკალში, წიწიბურო, მუხუდო, კაკაო, ფორთოხალი, ყველიშვრია,ქატო და რძის პროპდუქტები

ტოქსიკურობა

ორგანიზმში დიდი ხნის განმავლობაში დიდი რაოდენობით თუთიის მარილების, განსაკუთრებულად სულფატების და ქლორიდების მიღებამ, შეიძლება გამოიწვიოს მოწამლვა Zn²⁺-ის იონების ტოქსიკურობის გამო. ZnSO₄-ის თუთიის სულფატის 1 გრამი საკმარისია, რათა გამოიწვიოს მოწამლვის მძიმე ფორმა. ყოფაცხოვრებაში თუთიის ქლორიდები, სულფატები და ოქსიდები შეიძლება წარმოიქმნან საკვები პროდუქტების თუთიის ან მოთუთიებულ ჭურჭელში შენახვისას.

ZnSO₄-ით მოწამლვა იწვევს სისხლის ანემიას, ზრდის შეფერხებას და უშვილობას.

თუთიის ოქსიდით მოწამლვა ხდება მისი ორთქლის ჩასუნთვის გამო. ის ვლინდება პირში მოტკბო გემოს გაჩენით, აპეტიტის დაქვეითებით ან სრული გაქრობით, ძლიერი წყურვილით. ჩნდება დაღლილობა, მოთენთილობა, მკერდის არეში შებოჭვა დაწოლითი ტკივილით, მძინარობა და მშრალი ხველა.

კრიპტონი

რუბიდიუმი

სტრონციუმი

იტრიუმი

ცირკონიუმი

ნიობიუმი

მოლიბდენი

ტექნეციუმი

რუთენიუმი

როდიუმი

პალადიუმი

ვერცხლი

კადმიუმი

ინდიუმი

კალა

სტიბიუმი

ტელური

იოდი

ქსენონი

ცეზიუმი

ბარიუმი

ლანთანი

ცერიუმი

პრაზეოდიმი

ნეოდიმი

პრომეთიუმი

სამარიუმი

ევროპიუმი

გადოლინიუმი

ტერბიუმი

დისპროზიუმი

ჰოლმიუმი

ერბიუმი

თულიუმი

იტერბიუმი

ლუტეციუმი

ჰაფნიუმი

ტანტალი

ვოლფრამი

რენიუმი

ოსმიუმი

ირიდიუმი

პლატინა

ოქრო

ვერცხლისწყალი

თალიუმი

ტყვია

ბისმუტი

პოლონიუმი

ასტატი

რადონი

ფრანციუმი

რადიუმი

აქტინიუმი

თორიუმი

პროტაქტინიუმი

ურანი (ელემენტი)

ნეპტუნიუმი

პლუტონიუმი

ამერიციუმი

კიურიუმი

ბერკელიუმი

კალიფორნიუმი

აინშტაინიუმი

ფერმიუმი

მენდელევიუმი

ნობელიუმი

ლოურენსიუმი

რეზერფორდიუმი

დუბნიუმი

სიბორგიუმი

ბორიუმი

ჰასიუმი

მეიტნერიუმი

დარმშტადტიუმი

რენტგენიუმი

კოპერნიციუმი

ნიჰონიუმი

ფლეროვიუმი

მოსკოვიუმი

ლივერმორიუმი

ტენესინი

ოგანესონი

–

↑

Zn

↓

Cd

სპილენძი ← თუთია → გალიუმი

ატომური ნომერი (Z) 30

ჯგუფი 12

პერიოდი 4 პერიოდი

ბლოკი d-ბლოკი

ელექტრონული კონფიგურაცია [Ar] 3d10 4s2

ელექტრონი გარსზე 2, 8, 18, 2

ელემენტის ატომის სქემა

ფიზიკური თვისებები

აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში მყარი სხეული

დნობის

ტემპერატურა 419.53 °C ​(692.68 K, ​​787.15 °F)

დუღილის

ტემპერატურა 907 °C ​(1180 K, ​​1665 °F)

სიმკვრივე (ო.ტ.) 7.14 გ/სმ3

სიმკვრივე (ლ.წ.) 6.57 გ/სმ3

დნობის კუთ. სითბო 7.32 კჯ/მოლი

აორთქ. კუთ. სითბო 115 კჯ/მოლი

მოლური თბოტევადობა 25.470 ჯ/(მოლი·K)

ნაჯერი ორთქლის წნევა

P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k

T (K)-ზე 610 670 750 852 990 1179

ატომის თვისებები

ჟანგვის ხარისხი −2, 0, +1, +2

ელექტროდული პოტენციალი

ელექტრო­უარყოფითობა პოლინგის სკალა: 1.65

იონიზაციის ენერგია

1: 906.4 კჯ/მოლ

2: 1733.3 კჯ/მოლ

3: 3833 კჯ/მოლ

ატომის რადიუსი ემპირიული: 134 პმ

კოვალენტური რადიუსი (rcov) 122±4 პმ

ვან-დერ-ვალსის რადიუსი 139 პმ

თუთიას სპექტრალური ზოლები

სხვა თვისებები

ბუნებაში გვხვდება პირველადი ნუკლიდების სახით

მესრის სტრუქტურა მჭიდრო ჰექსაგონალური

ბგერის სიჩქარე 3850 m/s (ო. ტ.)

თერმული გაფართოება 30.2 µმ/(მ·K) (25 °C)

თბოგამტარობა 116 ვტ/(მ·K)

კუთრი წინაღობა 59.0 ნომ·მ (20 °C)

მაგნეტიზმი დიამაგნეტიკი

მაგნიტური ამთვისებლობა −11.4×10−6 სმ3/მოლ

იუნგას მოდული 108 გპა

წანაცვლების მოდული 43 გპა

დრეკადობის მოდული 70 გპა

პუასონის კოეფიციენტი 0.25

მოოსის მეთოდი 2.5

ბრინელის მეთოდი 327–412 მპა

CAS ნომერი 7440-66-6

ისტორია

აღმომჩენია Indian metallurgists (before 1000 BCE)

პირველი მიმღებია Andreas Sigismund Marggraf (1746)

თუთიას მთავარი იზოტოპები

იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ.

დაშლა (t1/2) რადიო.

დაშლა პრო­დუქტი

64Zn 49.2% სტაბილური

65Zn სინთ 244 დღ-ღ ε 65Cu

γ –

66Zn 27.7% სტაბილური

67Zn 4.0% სტაბილური

68Zn 18.5% სტაბილური

69Zn სინთ 56 წთ β− 69Ga

69mZn სინთ 13.8 სთ β− 69Ga

70Zn 0.6% სტაბილური

71Zn სინთ 2.4 წთ β− 71Ga

71mZn სინთ 4 სთ β− 71Ga

72Zn სინთ 46.5 სთ β− 72Ga

იხ. ვიდეო - თუთია - Subscribe არ დაგავიწყდეთ - Giorgi Ghoghoberidze - გიორგი ღოღობერიძე