გრენლანდია

                              გრენლანდია

                                             

                                                   გრელანდიის რუქა

(დან. Grønland – „მწვანე ქვეყანა“; გრენ. Kalaallit Nunaat – „ადამიანთა მიწა“) — კუნძული ჩრდილოეთის ყინულოვან ოკეანესა და ატლანტის ოკეანეში, ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტთან. მსოფლიოს უდიდესი კუნძული, ამჟამად დანიის დაქვემდებარებაშია.

გრენლანდია მსოფლიოს უდიდესი კუნძულია. ფართობი — 2 166 086 კმ². მოსახლეობა (2005, აღწ.) — 56 375 ადამიანი, მათ შორის 90% – ესკიმოსები.

1386 წლიდან კუნძული ეკუთვნოდა ნორვეგიას, 1814 წელს კი დანიის დაქვემდებარებაში მოექცა. 1979 წელს დანიის პარლამენტმა გრენლანდიას ფართო ავტონომია მიანიჭა.

ადმინისტრაციული ცენტრი — ნუუკი (გოტჰობი).

იხ.ვიდეო

პრეისტორიული გრენლანდია რამდენიმე წარმატებული პალეო-ესკიმოსური კულტურის კერას წარმოადგენდა, რომელთა შესახებაც მხოლოდ არქეოლოგიური ნაშთებითაა ცნობილი. ეს კულტურები ქრისტეშობამდე დაახ. 2500-800 წლებში ვითარდებოდა.

სამხრეთ და დასავლეთ გრენლანდიაში გავრცელებული იყო საკაკის კულტურა. საკაკის კულტურის აღმოჩენების უმეტესი ნაწილი დისკოს ყურეშია გაკეთებული.

ჩვ.წ 2400-1300 წლებში, ჩრდილოეთ გრენლანდიაში გავრცელებული იყო კულტურა, რომელსაც პირობითად - დამოუკიდებელ I კულტურა-ს უწოდებენ და რომელიც შემდგომ - დამოუკიდებელმა II კულტურამ-მ ჩაანაცვლა. ის იყო არქტიკული პატარა ინსტრუმენტების ტრადიციის ნაწილი.

გრელანდიის მუნიციპალიტეტი

ისლანდიელებმა და ნორვეგიელებმა 986 წლიდან გრენლანდიის დასავლეთი სანაპიროს კოლონიზება დიწყეს. კუნძულის უკიდურეს სამხრეთ დასავლეთ ფიორდებში გაჩნდა პირველი დასახლებები.^[6] ისინი კუნძულზე გვიანდელი დორსეტის კულტურის ხალხთან ერთად ცხოვრობდნენ, ხოლო მოგვიანებით უფრო ჩრდილოეთიდან მოსული ტულეს კულტურის ტომებთან. ნორვეგიელებმა გრენლანდიაზე კონტროლი მხოლოდ XIII საუკუნედან დაამყარეს, ხოლო მას შემდეგ, რაც 1397 წელს ნორვეგია დანიას კალმარის უნიით შეუერთდა კუნძულზე დანიური მმართველობა გავრცელდა.^[7]

1500–1814

კანტინოს პლანისფერა, 1502

1500 წელს პორტუგალიის მეფე მანუელ I-მა ჩრდილო-დასავლეთის გასასვლელის მოსაძებნად გრენლანდიაში (რომელიც ტორდესილასის ხელშეკრულებით პორტუგალიის გავლენის სფერო იყო) გაგზავნა მეზღვაური ძმები მიგელი და გაშპარი კორტირიალები. 1501 წელს რადგან მათ ზღვა გაყინული დახვდათ, მოუწიათ სამხრეთით გაბრუნება და აღმოაჩინეს ლაბრადორი და ნიუფაუნდლენდი. 1502 წელს პორტუგალიაში დაბრუნების შემდეგ ძმებმა ფერარის და მოდენის მმართველს ერკოლე I დ-ესტეს წარუდგინეს ახალი მსოფლიო რუკა (კანტინოს პლანისფერა როგორც მას ეწოდება) სადაც გრელანდიის სამხრეთი სანაპირო დაწვრილებით იყო აღწერილი.

სკანდინავიელების დასახლებების განადგურების შემდეგ გრენლანდია გადავიდა ინუიტების დე ფაქტო კონტროლქვეშ, თუმცა დანიის სამეფოს გრენლანდიის კონტროლზე ხელი არასოდეს აუღია და XVIII საუკუნის დასაწყისში მოხერხდა კავშირის აღდგენა. 1721 წელს გაგზავნეს დანიურ-ნორვეგიული ექსპედიცია მისიონერ ჰანს ეგედის მეთაურობით. ეს ექსპედიცია მიიჩნევა დანიის მიერ ამერიკის კილონიზაციის ნაწილად.

На 1 января	1911	1921	1930	1946	1951	1956	1961	1965	1970	1975
Численность населения, чел	13459	14355	16901	21412	23642	27101	33140	38815	46331	49502
На 1 января	1980	1985	1990	1995	2000	2005	2006	2007	2008	2009
Численность населения, чел	49773	52940	55558	55732	56124	56969	56901	56648	56462	56194
На 1 января	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
Численность населения, чел	56452	56615	56749	56370	56282	55984	55847

1814 წელს, კილის შეთანხმებით, ნორვეგიის და დანიის სამეფოები გაიყო, ამასთან ნორვეგიის ყოფილი კოლონიები გადავიდა დანიის მონარქიის განკარგულებაში.

1931 წელს ნორვეგიამ მოახდინა გრენლანდიის დაუსახლებელი აღმოსავლეთ სანაპიროს ოკუპაცია და გამოაცხადა ის ერიკ წითურის მიწად. ნორვეგია აცხადებდა, რომ მის მიერ ოკუპირებული ტერიტორია წარმოადგენდა Terra nullius-ს („არავისი მიწა“). 1933 წელს დანიამ და ნორვეგიამ მიაღწეს შეთანხმებას, რომ მიემართათ მუდმივ მოქმედი საერთაშორისო სასამართლოსთვის, რომელმაც გადაწყვეტილება დანიის სასარგებლოდ მიიღო.

1940 წლის 9 აპრილს, მეორე მსოფლიო ომის ადრეულ ეტაპზე, როდესაც მესამე რაიხმა მოახდინა დანიის ოკუპაცია, კავშირი დანიასა და გრენლანდიას შორის გაწყდა. 1941 წლის 8 აპრილს, გერმანელებისგან სავარაუდო თავდასხმისგან დასაცავად ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა მოახდინა გრენლანდიის ოკუპაცია. ეს ოკუპაცია 1945 წლამდე გრძელდებოდა.

2010 წლის ივლისის მონაცემებით გრენლანდიის მოსახლეობა შეადგენდა 57 637 ადამიანს, რომელთაგანაც 88 % არიან კალალიტები (გრენლანდიელი ინუიტები). დანარჩენ 12 %-ს შეადგენს ევროპული წარმომავლობისმაცხოვრებლები, ძირითადად დანიელები. მოსახლეობის უმეტესობა არის დანიური ლუთერანიზმის მიმდევარი. თითქმის ყველა გრენლანდიელი ცხოვრობს კუნძულის სამხრეთ-დასავლეთში, სადაც შედარებით რბილი კლიმატია. დედაქალაქში დაახლოებით 15 000 მოსახლე ცხოვრობს.

იხ.ვიდეო

                                      ნუუკი

                                                   

 (დან. Nuuk ან Godthåb, გოტჰობი, გრენ. Nuuk) — ქალაქი, გრენლანდიაში, გრენლანდიის თვითმმართველი ტერიტორიის დედაქალაქი (დანიის სამეფოს შემადგენლობაში) და ნუუკის კომუნის ადმინისტრაციული ცენტრი. 1979 წლამდე ოფიციალურად გამოიყენებოდა სახელწოდება გოტჰობი.

ქალაქი მდებარეობს გრენლანდიის სამხრეთ-დასავლეთ ტერიტორიაზე კეთილი იმედის ფიორდთან (დან. Godthåbsfjorden). პოლარული წრის სამხრეთით 240 კილომეტრზე

კლიმატი ნუუკის
მაჩვენებილი	იანვ.	თებ..	მარტ	აპრ.	მაისი	ივნიცი	ივლისი	აგვ.	სექტ.	ოქტ.	ნოემბ.	დეკ	Год
აბსოლიტური მაქსიმუმი, °C	12,9	13	13,4	13	18,3	21,5	26,3	22	22,8	18,9	16,3	13,2	26,3
საშუალო მაქსიმუმი, °C	−5,5	−6,2	−5,3	−0,9	3,6	8,2	10,9	9,9	6,5	1,9	−1,2	−3,3	1,6
საშუალო ტემპერატურა, °C	−8	−9	−8,1	−3,7	0,6	4,1	6,5	6,3	3,7	−0,3	−3,4	−6	−1,4
საშუალო მინიმუმი, °C	−10,2	−11,4	−10,3	−5,4	−1,1	2,1	4,2	4,3	2,1	−1,8	−5,2	−7,8	−3,4
აბსოლიტური მინიმუმი, °C	−32,5	−28,5	−27,5	−20	−15	−4	−3,1	−2,5	−6,5	−16,6	−23	−22,8	−32,5
ნორმა ნალექი, მმ	39	47	50	46	55	62	82	89	88	70	74	34	736
ტემპ. წყლის, °C	0	0	0	1	1	3	4	4	3	2	1	0	2

                                                  

            ტრანს-ადრიატიკული მილსადენი

                                          

                                                          ტრანს-ადრიაკული მილსადენის რუქა

(ინგლ. Trans Adriatic Pipeline; შემოკლებით TAP, ბერძ. Αδριατικός Αγωγός Φυσικού Αερίου, იტალ. Gasdotto Trans-Adriatico, ალბ. Gazsjellësi Trans-Adriatik) — მილსადენი, რომელიც აზერბაიჯანის, საქართველოს, თურქეთის, საბერძნეთისა და ალბანეთის გავლით განახორციელებს ბუნებრივი აირის ტრანსპორტირებას სამხრეთ იტალიაში. პროექტის თანახმად კასპიის რეგიონის ბუნებრივი აირი მოამარაგებს ევროპას. ტრანს-ადრიატიკული მილსადენი შეუერთდება ტრანს-ანატოლიურ მილსადენს. მისი სიგრძე 878 კმ-ია, ხოლო გამტარუნარიანობა 10 მილიარდ კუბურ მეტრს სცდება. პროექტის აქციონერებია ბრიტანული ნავთობის კომპანია British Petrolium (20%), აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სახელმწიფო ნავთობის კომპანია SOCAR (20%), იტალიური კომპანია Snam (20%), ბელგიური კომპანია Fluxys (19%), ესპანური კომპანია Enagás (16%) და შვეიცარული კომპანია Axpo (5%). პროექტის დეველოპერები არიან შვეიცარიული EGL (შემდგომში Axpo), ნორვეგიული Statoil და გერმანული E.ON Ruhrgas.

იხ. ვიდეო

2003 წელს საერთაშორისო შვეიცარულმა კომპანიამ EGL GROUP-მა (შემდგომში Axpo) განაცხადა ტრანს-ადრიატიკული პროექტის შექმნის შესახებ და იმავე წელს დაიწყო ტექნიკურ-ეკონომიკური მხარეების შესწავლა, რომელიც დასრულდა 2006 წელს. კვლევის დროს გამოიკვეთა ორი ვარიანტი: ჩრდილოეთის მარშრუტი — ბულგარეთის, მაკედონიისა და ალბანეთის გავლით და სამხრეთის მარშრუტი - საბერძნეთისა და ალბანეთის გავლით. საბოლოო ჯამში მიჩნეულ იქნა, რომ უკანასკნელი მარშრუტი უფრო მისაღები იყო. 2007 წელს დასრულდა მილსადენის ძირითადი ეტაპის პროექტირება

2008 წელს EGL GROUP-მა და Statoil-მა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას, რომელიც ითვალისწინებდა საერთო წვლილის შეტანას ტრანს-ადრიატიკული მილსადენის მშენებლობასა და ექპლუატაციაში ამავე წელს, აღნიშნულ კომპანიებთან ერთად, საბერძნეთის ხელისუფლება იწყებს მოსამზადებელ სამუშაოებს 200 კილომეტრიანი მილსადენის შენებისა საბერძნეთის ქალაქ სალონიკიდან საბერძნეთ-ალბანეთის საზღვრებამდე 2009 წელს TAP იწყებს ალბანეთის მარშრუტის კვლევას.

იხ. ვიდეო

2010 წელს იხსნება პროექტის სათაო ოფისები იტალიაში, საბერძნეთსა და ალბანეთში. მაისის თვეში კი E.ON Ruhrgas უერთდება მილსადენის პროექტს. 2010 წლის ნოემბერში იწყება მარშრუტის კვლევები საბერძნეთის ჩრდილოეთ ნაწილში.

2012 წლის თებერვალში ტრანს-ადრიატიკული მილსადენი გახდა პირველი პროექტი, რომელმაც დაიწყო მოლაპარაკებების ჩატარება შაჰ-დენიზის კონსორციუმთან. უკვე აგვისტოში პროექტმა მიაღწია შეთანხმებას BP-სთან, SOCAR-თან და Total-to-სთან, რომლებიც დააფინანსებდნენ მას და ასევე ექნებოდათ საშუალება განეკარგათ აქციების 50%^[9]. 2012 წლის სექტემბერში იტალიამ, საბერძნეთმა და ალბანეთმა მხარდაჭერა გამოუცხადეს მილსადენის პროექტს და ხელი მოაწერეს ურთიერთგაგების მემორანდუმს

იტალიის, საბერძნეთისა და ალბანეთის წარმომადგენლებმა ხელი მოაწერეს სამმხივ ხელშეკრულებას

2013 წელს ალბანეთმა, იტალიამ და საბერნეთმა ხელი მოაწერეს სამმხივ ხელშეკრულებას, სადაც აღნიშნული იყო სამი ქვეყნის სრული მხარდაჭერა პროექტისადმი. 2013 წლის ივნისში შაჰ-დენიზის კონსორციუმმა პრიორიტეტულ პროექტად აირჩია TAP-ი. ამის შედეგად დაიხურა პროექტის მთავარი კონკურენტი ნაბუქოს გაზსადენი

2015 წლის დეკემბერში პროექტს შეუერთდა იტალიური კომპანია Snam და გახდა ერთ-ერთი აქციონერი.

2016 წელს ევროკომისიამ მხარი დაუჭირა ტრანს-ადრიატიკული მილსადენის პროექტს მაისში სალონიკში საფუძველი ჩაეყარა მილსადენის მშენებლობას

2017 წლის აპრილში წარმატებით დასრულდა TAP-ის ჰიდროტესტირება, ხოლო სექტემბერში მილსადენის 50% მშენებლობა დასრულდა

2019 წლიდან დაიწყება მილსადენით მეტი მოცულობის ბუნებრივი აირის გატარება, ხოლო 2020 წლისთვის ეტაპობრივად დაიწყება ევროპის ქვეყნების მომარაგება

ტრანს-ადრიატიკული მილსადენის პროექტს მხარს უჭერენ ევროპული ინსტიტუტები და გამოყოფენ მის როლს მსოფლიო ენერგო პოლიტიკის უსაფრთხოებაში და დივერსიფიკაციაში

იხ. ვიდეო

სამხრეთის გაზის დერეფანი

             სამხრეთის გაზის დერეფანი

                                                                              გაზსადენის პროექტი სამხრ. გაზსადენის კორიდორი მწვანეთი -  ნაჩვენებია სამხრეთ კავკასიის გაზის დერეფანი, წითელით ნაჩვენებია - ტრანსანატოლიის გაზსადენი (ტანაპი) ლურჯით -  ნაჩვენებია ტრანსადრიატიკული გაზსადენი (ტაპ)

 სამხრეთ კავკასიის გაზსადენის (ბაქო-თბილისი-ერზურუმის) გაფართოების პროექტი. სამხრეთ გაზის დერეფნის მიზანია, რომ შეამციროს ევროპის დამოკიდებულება რუსულ გაზზე და დაამატოს ენერგომომარაგების მრავალფეროვანი წყაროები. აზერბაიჯანიდან ევროპაში მარშრუტი შედგება შემდეგნაირად: სამხრეთ კავკასიის გაზსადენი, ტრანს-ანატოლიური მილსადენი და ტრანს-ადრიატიკული მილსადენი. ამ მარშრუტის მთლიანი ინვესტიცია 45 მილიარდ აშშ დოლარს შეადგენს. მისი სიგრძე 3500 კილომეტრი იქნება. მთავარი წყარო იქნება კასპიის ზღვაში მდებარე შაჰ-დენიზის გაზსადენი. ტრანსანატოლიური მილსადენის გახსნის ცერემონიაზე აღინიშნა, რომ 2019 წლიდან დაიწყება გაზის მიწოდება საბერძნეთის საზღვრებზე

იხ. ვიდეო

ინიციატივა შემოთავაზებული იყო ევროკომისიის მიერ 2008 წელს. 2009 წლის 8 მაისს, პრაღაში ჩატარდა სამიტი „სამხრეთის დერეფანი - ახალი აბრეშუმის გზა“, რომელიც მიძღვნილი იყო კორიდორის მიზნის ჩამოყალიბებისთვის. 2011 წლის დასაწყისში ხელი მოეწერა „სამხრეთ გაზის დერეფნის“ ერთობლივ დეკლარაციას აზერბაიჯანის პრეზიდენტს და ევროკომისიის თავმჯდომარეს შორის. 2015 წელს, სამხრეთ გაზის კორიდორ კონფერენციას მასპინძლობდა ჰიუსტონის უნივერსიტეტი. გაზის კომპანიების, საკონსულოებისა და სხვა საორგანიზაციო ხელისუფლების წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ ურთიერთობების განვითარებისა და გაანგარიშების პროცესში. კონფერენციაში მონაწილე ქვეყნები იყვნენ შეერთებული შტატები, აზერბაიჯანი, თურქეთი, საბერძნეთი და იტალია.

„სამხრეთის გაზის დერეფანი“ შედგება სამი ძირითადი პროექტისაგან:

• სამხრეთ კავკასიის გაზსადენის გაფართოება აზერბაიჯანისა და საქართველოს გავლით;
• ტრანს-ანატოლიური მილსადენის (TANAP) მეშვეობით თურქეთის გავლით;
• ტრანს-ადრიატიკული მილსადენის (TAP) მეშვეობით საბერძნეთის, ალბანეთისა და იტალიის გავლით.
• იხ.ვიდეო ტანაპი და შახ დენიზი მკვლელი თურქული ნაკადის.

2017 წელს, პროექტის ფარლებში მარაგმა დაახლოებით 1.2 ტრილიონი კუბურ მეტრ გაზსა და 2.2 კონდენსატ ბარელს მიაღწია. გაზის პირველი მიწოდება 2018 წლის შუა რიცხვებში დაიწყება ჯერ თურქეთში, შემდეგ კი 2020 წლისთვის - ევროპაში.

2018 წლის 29 მაისს ბაქოში, სანგაჩალის ტერმინალზე, აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა სამხრეთ გაზის დერეფნის პირველი ეტაპის მუშაობას მისცა სტარტი. 2018 წლის 12 ივნისს, აზერბაიჯანის, თურქეთის, უკრაინისა და სერბეთის პრეზიდენტების მონაწილეობით თურქეთის ქალაქ ესქიშეჰირში ტრანს-ანატოლიური მილსადენის გახსნის ცერემონია შედგა.

სინგაჩალის ტერმინალი გადასამუავებელი და ტრანპორტირება ნავთობის და გაზის ბაქოს შემოგარენში

იხ. ვიდეო

დღევანდელი ჩასვლა პომპეუს ყაზახეთში საინტერესო გეოპოლიტუკური ანალიზის გაკეთება შეიძლება ტანაპის შესახებ იხ.ვიდეო