გრენლანდია

                              გრენლანდია

                                             

                                                   გრელანდიის რუქა

(დან. Grønland – „მწვანე ქვეყანა“; გრენ. Kalaallit Nunaat – „ადამიანთა მიწა“) — კუნძული ჩრდილოეთის ყინულოვან ოკეანესა და ატლანტის ოკეანეში, ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინენტთან. მსოფლიოს უდიდესი კუნძული, ამჟამად დანიის დაქვემდებარებაშია.

გრენლანდია მსოფლიოს უდიდესი კუნძულია. ფართობი — 2 166 086 კმ². მოსახლეობა (2005, აღწ.) — 56 375 ადამიანი, მათ შორის 90% – ესკიმოსები.

1386 წლიდან კუნძული ეკუთვნოდა ნორვეგიას, 1814 წელს კი დანიის დაქვემდებარებაში მოექცა. 1979 წელს დანიის პარლამენტმა გრენლანდიას ფართო ავტონომია მიანიჭა.

ადმინისტრაციული ცენტრი — ნუუკი (გოტჰობი).

იხ.ვიდეო

პრეისტორიული გრენლანდია რამდენიმე წარმატებული პალეო-ესკიმოსური კულტურის კერას წარმოადგენდა, რომელთა შესახებაც მხოლოდ არქეოლოგიური ნაშთებითაა ცნობილი. ეს კულტურები ქრისტეშობამდე დაახ. 2500-800 წლებში ვითარდებოდა.

სამხრეთ და დასავლეთ გრენლანდიაში გავრცელებული იყო საკაკის კულტურა. საკაკის კულტურის აღმოჩენების უმეტესი ნაწილი დისკოს ყურეშია გაკეთებული.

ჩვ.წ 2400-1300 წლებში, ჩრდილოეთ გრენლანდიაში გავრცელებული იყო კულტურა, რომელსაც პირობითად - დამოუკიდებელ I კულტურა-ს უწოდებენ და რომელიც შემდგომ - დამოუკიდებელმა II კულტურამ-მ ჩაანაცვლა. ის იყო არქტიკული პატარა ინსტრუმენტების ტრადიციის ნაწილი.

გრელანდიის მუნიციპალიტეტი

ისლანდიელებმა და ნორვეგიელებმა 986 წლიდან გრენლანდიის დასავლეთი სანაპიროს კოლონიზება დიწყეს. კუნძულის უკიდურეს სამხრეთ დასავლეთ ფიორდებში გაჩნდა პირველი დასახლებები.^[6] ისინი კუნძულზე გვიანდელი დორსეტის კულტურის ხალხთან ერთად ცხოვრობდნენ, ხოლო მოგვიანებით უფრო ჩრდილოეთიდან მოსული ტულეს კულტურის ტომებთან. ნორვეგიელებმა გრენლანდიაზე კონტროლი მხოლოდ XIII საუკუნედან დაამყარეს, ხოლო მას შემდეგ, რაც 1397 წელს ნორვეგია დანიას კალმარის უნიით შეუერთდა კუნძულზე დანიური მმართველობა გავრცელდა.^[7]

1500–1814

კანტინოს პლანისფერა, 1502

1500 წელს პორტუგალიის მეფე მანუელ I-მა ჩრდილო-დასავლეთის გასასვლელის მოსაძებნად გრენლანდიაში (რომელიც ტორდესილასის ხელშეკრულებით პორტუგალიის გავლენის სფერო იყო) გაგზავნა მეზღვაური ძმები მიგელი და გაშპარი კორტირიალები. 1501 წელს რადგან მათ ზღვა გაყინული დახვდათ, მოუწიათ სამხრეთით გაბრუნება და აღმოაჩინეს ლაბრადორი და ნიუფაუნდლენდი. 1502 წელს პორტუგალიაში დაბრუნების შემდეგ ძმებმა ფერარის და მოდენის მმართველს ერკოლე I დ-ესტეს წარუდგინეს ახალი მსოფლიო რუკა (კანტინოს პლანისფერა როგორც მას ეწოდება) სადაც გრელანდიის სამხრეთი სანაპირო დაწვრილებით იყო აღწერილი.

სკანდინავიელების დასახლებების განადგურების შემდეგ გრენლანდია გადავიდა ინუიტების დე ფაქტო კონტროლქვეშ, თუმცა დანიის სამეფოს გრენლანდიის კონტროლზე ხელი არასოდეს აუღია და XVIII საუკუნის დასაწყისში მოხერხდა კავშირის აღდგენა. 1721 წელს გაგზავნეს დანიურ-ნორვეგიული ექსპედიცია მისიონერ ჰანს ეგედის მეთაურობით. ეს ექსპედიცია მიიჩნევა დანიის მიერ ამერიკის კილონიზაციის ნაწილად.

На 1 января	1911	1921	1930	1946	1951	1956	1961	1965	1970	1975
Численность населения, чел	13459	14355	16901	21412	23642	27101	33140	38815	46331	49502
На 1 января	1980	1985	1990	1995	2000	2005	2006	2007	2008	2009
Численность населения, чел	49773	52940	55558	55732	56124	56969	56901	56648	56462	56194
На 1 января	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019
Численность населения, чел	56452	56615	56749	56370	56282	55984	55847

1814 წელს, კილის შეთანხმებით, ნორვეგიის და დანიის სამეფოები გაიყო, ამასთან ნორვეგიის ყოფილი კოლონიები გადავიდა დანიის მონარქიის განკარგულებაში.

1931 წელს ნორვეგიამ მოახდინა გრენლანდიის დაუსახლებელი აღმოსავლეთ სანაპიროს ოკუპაცია და გამოაცხადა ის ერიკ წითურის მიწად. ნორვეგია აცხადებდა, რომ მის მიერ ოკუპირებული ტერიტორია წარმოადგენდა Terra nullius-ს („არავისი მიწა“). 1933 წელს დანიამ და ნორვეგიამ მიაღწეს შეთანხმებას, რომ მიემართათ მუდმივ მოქმედი საერთაშორისო სასამართლოსთვის, რომელმაც გადაწყვეტილება დანიის სასარგებლოდ მიიღო.

1940 წლის 9 აპრილს, მეორე მსოფლიო ომის ადრეულ ეტაპზე, როდესაც მესამე რაიხმა მოახდინა დანიის ოკუპაცია, კავშირი დანიასა და გრენლანდიას შორის გაწყდა. 1941 წლის 8 აპრილს, გერმანელებისგან სავარაუდო თავდასხმისგან დასაცავად ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა მოახდინა გრენლანდიის ოკუპაცია. ეს ოკუპაცია 1945 წლამდე გრძელდებოდა.

2010 წლის ივლისის მონაცემებით გრენლანდიის მოსახლეობა შეადგენდა 57 637 ადამიანს, რომელთაგანაც 88 % არიან კალალიტები (გრენლანდიელი ინუიტები). დანარჩენ 12 %-ს შეადგენს ევროპული წარმომავლობისმაცხოვრებლები, ძირითადად დანიელები. მოსახლეობის უმეტესობა არის დანიური ლუთერანიზმის მიმდევარი. თითქმის ყველა გრენლანდიელი ცხოვრობს კუნძულის სამხრეთ-დასავლეთში, სადაც შედარებით რბილი კლიმატია. დედაქალაქში დაახლოებით 15 000 მოსახლე ცხოვრობს.

იხ.ვიდეო

                                      ნუუკი

                                                   

 (დან. Nuuk ან Godthåb, გოტჰობი, გრენ. Nuuk) — ქალაქი, გრენლანდიაში, გრენლანდიის თვითმმართველი ტერიტორიის დედაქალაქი (დანიის სამეფოს შემადგენლობაში) და ნუუკის კომუნის ადმინისტრაციული ცენტრი. 1979 წლამდე ოფიციალურად გამოიყენებოდა სახელწოდება გოტჰობი.

ქალაქი მდებარეობს გრენლანდიის სამხრეთ-დასავლეთ ტერიტორიაზე კეთილი იმედის ფიორდთან (დან. Godthåbsfjorden). პოლარული წრის სამხრეთით 240 კილომეტრზე

კლიმატი ნუუკის
მაჩვენებილი	იანვ.	თებ..	მარტ	აპრ.	მაისი	ივნიცი	ივლისი	აგვ.	სექტ.	ოქტ.	ნოემბ.	დეკ	Год
აბსოლიტური მაქსიმუმი, °C	12,9	13	13,4	13	18,3	21,5	26,3	22	22,8	18,9	16,3	13,2	26,3
საშუალო მაქსიმუმი, °C	−5,5	−6,2	−5,3	−0,9	3,6	8,2	10,9	9,9	6,5	1,9	−1,2	−3,3	1,6
საშუალო ტემპერატურა, °C	−8	−9	−8,1	−3,7	0,6	4,1	6,5	6,3	3,7	−0,3	−3,4	−6	−1,4
საშუალო მინიმუმი, °C	−10,2	−11,4	−10,3	−5,4	−1,1	2,1	4,2	4,3	2,1	−1,8	−5,2	−7,8	−3,4
აბსოლიტური მინიმუმი, °C	−32,5	−28,5	−27,5	−20	−15	−4	−3,1	−2,5	−6,5	−16,6	−23	−22,8	−32,5
ნორმა ნალექი, მმ	39	47	50	46	55	62	82	89	88	70	74	34	736
ტემპ. წყლის, °C	0	0	0	1	1	3	4	4	3	2	1	0	2