ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               ხვარაზმი

ხორეზმის იმპერია 1190 - 1220წწ

 (უზბეკ. Xorazm, სპარს. خوارزم‎) — შუა აზიის უძველესი რეგიონი ცენტრით ამუდარიის ქვემო დინებაში — ოლქი მიწათმოქმედების განვითარებული საირიგაციო სისტემით, ხელოსნობით და ვაჭრობით. ხორეზმზე გადიოდა დიდი აბრეშუმის გზა. III საუკუნის ბოლოს ხორეზმის დედაქალაქი იყო კიატი; X საუკუნის ბოლოს დედაქალაქი გადატანილ იქნა ურგენჩში. ხვარაზმის დედაქალაქში მოღვაწეობდნენ ისეთი დიდი მეცნიერები, როგორებიც იყვნენ ალ-ბირუნი და იბნ სინა (ავიცენა).

არქეოლოგიური გათხრები აფიქსირებენ, რომ ძველი ხორეზმის ტერიტორიაზე ძვ.წ. IV—III ათასწლეულში ნეოლითური ხანის მეთევზეებისა და მონადირეების კელტემინარულ კულტურას. ამ კულტურის პირდაპირი მემკვიდრეა ძვ.წ. II ათასწლეულის ბრინჯაოს ხანის ტაზაბაგიაბის მიწათმოქმედთა და მესაქონლეთა კულტურა. ანტიკური ავტორები ადასტურებენ აგრეთვე, ხორეზმის მცხოვრებთა სავაჭრო ურთიერთობას კოლხეთის ხალხებთან ამუდარიისა და კასპიის ზღვის გავლით, რომელზედაც გაედინებოდა შუააზიური და ინდური საქონელი კავკასიასა და ევქსინის პონტოზე (Εὔξενος Πόντος — შავი ზღვის ძველბერძნული სახელი). ეს დასტურდება, აგრეთვე, მატერიალური კულტურის ძეგლებით, რომლის ელემენტები გვხვდება შუა აზიის, შუამდინარეთისა და კავკასიის უძველესი ძეგლების არქეოლოგიური გათხრებისას.

ალ-ბირუნის თანახმად, წელთააღრიცხვის ძველხორეზმული სისტემები ხორეზმის არსებობას ძვ.წ. XIII საუკუნიდან იწყებენ. რიგი მკვლევარებისა ძველ ხორეზმთან აიგივებენ ავესტაში მოხსენიებულ ჩრდილოეთის ქვეყანას, «აირიანემ-ვეჯოს». გადმოცემის თანახმად, აქ დაიბადა ზოროასტრიზმის ფუძემდებელი ლეგენდარული ზარათუშთრა.

ძვ.წ. I ათასწლეულის დასაწყისში ის დაკავშირებულია ამირაბადის კულტურასთან. ამ პერიოდის ქალაქები წარმოადგენს პირუტყვის შესანახ უზარმაზარ თავშესაფრებს, სადაც ათასობით ადამიანი ცხოვრობდა. ასეთი დასახლებების აღწერა მოცემულია ავესტაში.

სახელწოდება ხორეზმი პირველად გვხვდება ძვ.წ. VIII—VII საუკუნეებში. არსებობს სახელწოდების მრავალნაირი ინტერპრეტაცია: ერთი ეტიმოლოგიით „მკვებავი მიწა“, მეორეთი - „დაბალი მიწა“. ზოგიერთი თვლიდა, რომ სახელწოდება ხორეზმი ითარგმნება, როგორც „ხურიტების ქვეყანა“ — ხვარიზამი. დაახლოებით ძვ.წ. VIII—VII საუკუნეებში ხორეზმი იწყებს თავისი ისტორიის ახალ ერას, როცა ხორეზმელებმა ალ-ბირუნის გადმოცემით დაიწყეს წელთაღრიცხვა მეფეთა მმართველობიდან. ამ პერიოდიდან ხორეზმი ხდება ძლიერი ცენტრალიზებული სახელმწიფო, რაზეც მეტყველებენ ძვ.წ. VIII—VI ს.ს. გრანდიოზული ნაგებობანი და საირიგაციო შენობები.

იხ. ვიდეო

ძვ.წ IV — ახ.წ.I ს.ს. ხორეზმი ძლიერი სახელმწიფო იყო.

ძველი ხორეზმის მმართველებიდან, ჯერჯერობით, შემორჩენილია მხოლოდ იმ მმართველთა სახელები, რომელთაც თავისი სახელით აქვთ მოჭრილი მონეტები. ესენია, არტავი - ძვ.წ. I საუკუნის მმართველი, არტრამუში ძვ.წ. II — ახ. წ. III ს.ს. მმართველი, ვაზამარი III ს. მეორე ნახევრის მმართველი და სხვ.

ამ პერიოდში აიგო მრავალი გამაგრებული ქალაქი მძლავრი კედლებითა და კოშკებით, რომლებიც წარმოადგენენ უდაბნოს მხრიდან ოაზისის საზღვრების დამცავი ციხე-სიმაგრის ერთიან სისტემას. აღმოჩენილი საბრძოლო მასალები ადასტურებს, რომ ამ პერიოდში დიდ როლს ასრულებდა სახალხო ლაშქარი და ჯერ კიდევ არ არსებობდა პროფესიული ჯარი. დაახლოებით ძვ.წ. 175 წელს ხორეზმი შევიდა კანგიუის შემადგენლობაში.

ძვ. წ. I ს, უკანასკნელ მესამედში კანგიუის შემადგენლობაში ხორეზმი გვევლინება, როგორც დასავლეთის ჰუნების უძლიერესი მოკავშირე. ამ დროისათვის ხორეზმის ხელისუფლება ვრცელდება ჩრდილო-დასავლეთით დიდ მანძილზე. „ხანის უმცროცი დინასტიის ისტორიის“ ცნობებით, ჩვ. წ. დასაწყისიდან ხორეზმი (რომელიც მოიხსენება აქ, როგორც კანგიუი „კანგლების ქვეყანა“) იმორჩილებს ალანთა ქვეყანას, რომელიც იმ დროისათვის გადაჭიმული ყოფილა ჩრდილოეთ არალისპირეთიდან აღმოსავლეთ აზოვისპირეთამდე.

სავარაუდოდ, ახ.წ. I-II ს.ს. ხორეზმი იმყოფებოდა ქუშანის სამეფოს გავლენის ქვეშ. IV ს. დასაწყისში ფადიშაჰ აფრიგის დროს ხორეზმის დედაქალაი ხდება კიატი. მომდევნო IV-VIII ს.ს. ხორეზმი ქალაქები გაპარტახებული ჩანს. 305-995 ხორეზმს მართავს აფრიგიდების დინასტია, რომლის წარმომადგენლები ატარებდნენ ხორეზმშაჰის ტიტულს. 567-658 წწ. ხორეზმი იყო თურქთა ხაკანატის დაქვემდებარებაში.

                                                                        

ხორეზმშაჰების სახელწიფო 12220წ

1043 წელს ხვარაზმი სელჩუკებმა დაიპყრეს. XI ს.დასასრულიდან ურგენჩში ე.წ. დიდი ხვარაზმშაჰების დინასტია. თექეშ იბნ ილ-არსლანმა (1172-1200) ხვარაზმი სელჩუკებისაგან გაათავისუფლა. (1194) თექეშის ვაჟის მუჰამად II ალა ალ-დინის (1200-1220) დროს ხვარაზმშაჰების სახელმწიფოს საზღვრები გადაჭიმული იყო კასპიის ზღვის ჩრდ. სანაპიროდან სპარსეთის ყურეში და კავკასიიდან ჰინდუქუშამდე. 1220 წელს ჩინგიზ-ყაენის ჯარების თვდასხმის შედეგად ხვარაზმშაჰების სახელმწიფო დაიშალა, ხვარაზმი ოქროს ურდოში მოექცა. XIV ს. II ნახევარში ხვარაზმის კულტურამ ახალი აღმავლობა განიცადა. 1388 წელს თემურლენგმა ურგენჩი დაანგრია და მთელი ხვარაზმი დაიმორჩილა. თითქმის საუკუნე გრძელდებოდა ხვარაზმისათვის ბრძოლა თემურიდებსა და ოქროს ურდოს ყაენებს შორის. 1512 წელს ხვარაზმს მართავდა ჯუჩის შთამომავლობის დინასტია (XVII ს. ბოლომდე) მოგვიანებით კი — უზბეკი სარდლები იყვნენ ყუნღირათის ტომიდან, თუმცა ტახტზე ფორმალურად ჩინგიზ-ყაენის შთამომავლები იყვნენ. XVII ს.დასაწყისში ხვარაზმის დედაქალაქი იყო ხივა, რომლის არქიტექტურული ანსამბლები გვიანდელი ფეოდალური ხვარაზმის არქიტექტურისა და დეკორატიულ-მონუმენტური ხელოვნების ნიმუშებს წარმოადგენს.

იხ. ვიდეო

1218 ჩინგიზ-ხანმა ელჩობა გააგზავნა ხორეზმში წინადადებით - კავშირი შეეკრათ. ხორეზსმშაჰი ალა ად-დინ მუჰამედ II-მ უარყო ეს წინადადება იმ მიზნით, რომ მონღოლები არ იყვნენ საიმედო პარტნიორები და ოტრარის მმართველის, კაირ ხანის წინადადებით ელჩები ჩამოახჩო. ჩინგიზ ხანმა მოითხოვა კაირ ხანის გადაცემა, მაგრამ პასუხად მუჰამედმა კვლავ ჩამოახრჩო ერთ-ერთი ელჩი წარგზავნილთაგან. 1219 წლის გაზაფხულზე, ჯერ კიდევ არ ჰქონდა ჩინეთი დაპყრობილი ბოლომდე, ჩინგიზ ხანმა 200 ათასიანი ლაშქარი გაგზავნა ხორეზმში. ხორეზმშაჰმა ვერ გაბედა გენერალური ბრძოლის გამართვა. მას არც კი გამოუცხადებია მობილიზაცია, მთელი თავისი ლაშქარი უცვლელად დატოვა სახელმწიფოს სხვადასხვა ქალაქებსა და ციხესიმაგრეებში გადანაწილებული მცირე-მცირე ჯგუფებად. ამის გამო ხორეზმის ყველა მსხვილი ქალაქი ერთი მეორის მიყოლებით ეცემოდა მონღოლთა შემოტევისას. ყველა მათგანი განადგურდა და ხორეზმელთა უმრავლესობა დაიხოცა. ხორეზმშაჰმა გადარჩენილი ჯარის ნაწილებით, ჯერ თავის ირანულ სამფლობელოებს შეაფარა თავი, შემდეგ კი მცირე რაზმით გაიქცა კასპიისპირა ოლქში და გარდაიცვალა კუნძულ აბესკუნზე (კუნძული, ამჟამად, მთლიანად წყალის ქვეშ არის მოქცეული), მდინარე მტკვრის დელტაში, კასპიის ზღვაში. ხორეზმშაჰების სახელმწიფომ არსებობა შეწყვიტა.

ხორეზმ-შაჰის ვაჟი ჯალალ ად-დინ მანგუბერდი 1231 წლამდე აგრძელებდა ბრძოლას მონღოლთა წინააღმდეგ. მან ორჯერ გაანადგურა მონღოლთა არმია თანამედროვე ავღანეთის ტერიტორიაზე, მაგრამ დამარცხებულ იქნა თავად ჩინგიზ-ხანის მიერ მდინარე ინდთან. ამის შემდეგ ჯალალ ად-დინ მანგუბერდი გარდაიცვალა კავკასიაში. ხორეზმ-შაჰების უკანასკნელი მემკვიდრე ანუშტეგინიდების დინასტიიდან იყო საიფ ად-დინ კუტუზი, რომელმაც მცირე ხნით შეძლო 1259 წელს მოსულიყო ეგვიპტის ხელისუფლების სათავეში. მისმა ჯარებმა საბოლოოდ, შეძლეს შეეჩერებინათ მონღოლთა წინსვლა 1260 წელს აინ-ჯალუტის ბრძოლაში.

1220 წელს ხორეზმი შევიდა მონღოლთა იმპერიაში, მოგვიანებით კი ჯუჩის ულუსში. ამ პერიოდში ხელახლა აშენდა ურგენჩი. ის გახდა ცენტრალური აზიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრი. ხორეზმულმზ კულტურამ მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ოქროს ურდოს კულტურულ განვითარებაში.

1359 წელს ხორეზმმა სუფი-ყუნგრადების მეთაურობით კვლავ მოიპოვა დამოუკიდებლობა. 1370 წლამდე ხორეზმის მეთაური იყო ჰუსეინ სუფი, ტონგრადის ვაჟი ყუნგრადების დინასტიის. 1372 წელს ხორემის წინააღმდეგ გაილაშქრა თემულრ-ლენგმა, მისი ჯარი გამოვიდა ქალაქ სამარყანდიდან, აიღო ქალაქი ბუხარა და ხორეზმელთა ციხე კიატი. ჰუსეინ სუფიმ დიდხანს ვერ გაუძლო წინააღმდეგობა და ალყაშემორტყმულ ხორეზმში გარდაიცვალა. გარდაცვალების შემდეგ კი ტახტზე ავიდა მისი უმცროსი ძმა იუსუფ სუფი. 1376 წელს ხორეზმი შევიდა თემურის იმპერიაში, მისი მმართველები კი გაიქცნენ ოქროს ურდოში.

ხორეზმი XVI-XVIII საუკუნეებში

1505 წელს ხორეზმი შევიდა მუჰამედ შეიბანი-ხანის სახელმწიფოში. მდინარე ამუდარიის კალაპოტის ცვლილების გამო დედაქალაქი 1573 წელს გადატანილ იქმა ქალაქ ხივაში. XVII საუკუნიდან რუსულ ისტორიოგრაფიაში სახელმწიფოს დაარქვეს ხივის სახანო. სახელმწიფოს ოფიციალურ სახელწოდებას კი წარმოადგენდა ძველი სახელწოდება - ხორეზმი. 1511 - 1770 ხორეამის მმართველი იყო შიბანიდების დინასტია.

ხორეზმი XVIII-XIX საუკუნეებში

1770-ანი წლებიდან ხორეზმის ხელისუფლებაში მოვიდნენ უზბეკური წარმომავლობის ყუნგრადების დინასტია. დინასტიის დამფუძნებელი იყო მუჰამედ ამინ-ბიი. ამ პერიოდში დედაქალქ ხივაში აიგო ხორეზმის არქიტექტურის შედევრები. 1873 წელს მუჰამედ რაჰიმ-ხან II-ის მმართველობის დროს ხორეზმი გახდა რუსეთის ვასალი. 1920 წლამდე გაგრძელდა ყუნგრადების მმართველობა. ისინი საბჭოთა თურქესტანთან ორი ომის შემდეგ წითელი არმიის გამარჯვების შედეგად ჩამოგდებულ იქნენ ტახტიდან.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

           ავღანეთის ომი (2001–დღემდე)

აშშ-ს ჯარიკაცები პატრულირებენ პაკისტანის საზღვართან 2012წ-ის თებერვლუდან

მიმდინარე ომი ავღანეთში შეერთებული შტატების შეჭრის შემდეგ რომელიც დაიწყო მაშინ, როდესაც ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა და მისმა მოკავშირეებმა წარმატებით განდევნეს თალიბები ხელისუფლებიდან, რათა ალ-ქაიდას არ ჰქონოდა საიმედო სამალავი ავღანეთში.  თავდაპირველი მიზნების დასრულების შემდეგ, 40-ზე მეტმა ქვეყანამ (ნატოს ყველა წევრის ჩათვლით) შექმნეს კოალიცია, რომელსაც ეწოდება საერთაშორისო უსაფრთხოების დახმარების ძალები (ISAF, რომლის მემკვიდრეც მტკიცე მხარდაჭერის მისია (RS) გახდა, 2014 წელს), რომელთაგან გარკვეული წევრები მონაწილეობდნენ ავღანეთის მთავრობის მხარდამჭერ სამხედრო საბრძოლო მოქმედებებში. შემდეგ ომი ძირითადად შედგებოდა თალიბანის მეამბოხეების ბრძოლისგან ავღანეთის შეიარაღებული ძალებისა და მოკავშირე ძალების წინააღმდეგ; ISAF/RS ჯარისკაცებისა და პერსონალის უმეტესობა ამერიკელია. აშშ-ის მხრიდან ომმა კოდური სახელი: ოპერაცია „შეუზღუდავი თავისუფლება“ (2001–14 წლებში) და ოპერაცია „თავისუფლების სენტინელი“ (2015 წლიდან დღემდე). 

2001 წლის 11 სექტემბერს თავდასხმების შემდეგ, რომელიც განახორციელა ალ-ქაიდას ტერორისტულმა ორგანიზაციამ ოსამა ბინ ლადენის მეთაურობით, რომელიც ცხოვრობდა ან იმალებოდა ავღანეთში და მას უკვე ეძებდნენ 1998 წლის შეერთებული შტატების საელჩოს დაბომბვების შემდეგ, პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა მოითხოვა ავღანეთის დე ფაქტო მმართველი თალიბების მიერ ბინ ლადენის გადაცემა. თალიბებმა უარი თქვეს მისი ექსტრადიციაზე, თუ მათ არ მიეწოდებოდათ მკაფიო მტკიცებულება მისი მონაწილეობის შესახებ თავდასხმებში, რომლის მიწოდებაზე აშშ-მ უარი თქვა და გააუქმა, როგორც შეფერხების ტაქტიკა. 2001 წლის 7 ოქტომბერს შეერთებულმა შტატებმა გაერთიანებულ სამეფოსთან ერთად დაიწყო ოპერაცია „შეუზღუდავი თავისუფლება“. ომის გასამართლებლად ბუშის ადმინისტრაციამ განაცხადა, რომ ავღანეთს მხოლოდ "შერჩევითი სუვერენიტეტი" ჰქონდა და რომ ჩარევა აუცილებელი იყო, რადგან თალიბები სხვა სახელმწიფოების სუვერენიტეტს ემუქრებოდნენ. მოგვიანებით ორს შეუერთდა სხვა ძალები, მათ შორის ჩრდილოეთის ალიანსი - ავღანეთის ოპოზიცია, რომელიც 1996 წლიდან იბრძვის თალიბანის წინააღმდეგ მიმდინარე სამოქალაქო ომში. 2001 წლის დეკემბრისთვის თალიბები და მათი ალ-ქაიდას მოკავშირეები ძირითადად დამარცხდნენ ქვეყანაში, ხოლო ბონის კონფერენციაზე ავღანეთის ახალმა დროებითმა ხელისუფლებამ (ძირითადად ჩრდილოეთის ალიანსის წარმომადგენელმა) ჰამიდ კარზაი აირჩია ავღანეთის დროებითი ადმინისტრაციის ხელმძღვანელად . გაეროს უსაფრთხოების საბჭომ დააარსა ISAF, რათა დაეხმაროს ახალ ხელისუფლებას ქაბულის უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში, რომელიც 2002 წლის ლოიას ჯირგას (დიდი ასამბლეის) შემდეგ გახდა ავღანეთის გარდამავალი ადმინისტრაცია . ქვეყნის მასშტაბით აღდგენითი ძალისხმევა განხორციელდა თალიბების ტოტალიტარული რეჟიმის დასრულების შემდეგ. 2004 წლის სახალხო არჩევნებში კარზაი აირჩიეს ქვეყნის პრეზიდენტად, რომელსაც ახლა ავღანეთის ისლამური რესპუბლიკა ეწოდა. ნატო ISAF–ში ჩაერთო 2003 წლის აგვისტოში, ხოლო იმავე წელს მას ხელმძღვანელობდა. ამ ეტაპზე ISAF–მა შეიარაღებული ძალების 43 ქვეყანა ნატოს წევრი ქვეყნებით, რომლებიც უზრუნველყოფენ ძალების უმეტესობას.  ავღანეთში აშშ-ს ძალების ერთი ნაწილი მოქმედებდა ნატოს მეთაურობით; დანარჩენი აშშ-ის უშუალო მეთაურობით დარჩნენ.

თავდასხმის დროს დამარცხების შემდეგ, თალიბებმა რეორგანიზაცია მოახდინა მისმა ლიდერმა მოლა ომარმა და 2003 წელს აჯანყება დაიწყეს ავღანეთის მთავრობისა და ISAF–ის წინააღმდეგ. მიუხედავად იმისა, რომ თალიბანის (და მისი მოკავშირე ჰაქანის ქსელის) მეამბოხეები ყველამხრივ არასახარბიელო მგომარეობაში იყვნენ, ისინი მაინც აწარმოებდნენ ასიმეტრიულ ომებს პარტიზანების დარბევებით და ქალაქგარეთ ჩასაფრებულებით, თვითმკვლელობებით თავდასხმებს ურბანული მიზნების წინააღმდეგ, და კოლუმბიის მკვლელობები კოალიციური ძალების წინააღმდეგ. თალიბებმა გამოიყენეს სისუსტეები ავღანეთის მთავრობაში, რათა განემტკიცათ გავლენა სამხრეთ და აღმოსავლეთ ავღანეთის სოფლებზე. 2006 წლიდან თალიბებმა მნიშვნელოვან მიღწევებს მიაღწიეს და გამოხატეს მზაობა დანაშაულების ჩადენისა მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ, ISAF-მა ამ ყოველივეს პასუხი ჯარების გაზრდით უპასუხა სოფლების „გასუფთავებისა და დასაკავებლად “.  ძალადობა მკვეთრად გაიზარდა 2007 წლიდან 2009 წლამდე.  ჯარების რაოდენობამ ზრდა 2009 წელს დაიწყო და 2011 წლის ჩათვლით გაიზარდა, როდესაც ავღანეთში ISAF-ისა და აშშ-ის მეთაურობით მოქმედებდა დაახლოებით 140,000 უცხოელი სამხედრო  საიდანაც 100 000 აშშ–დან იყვნენ. 2011 წლის 1 მაისს, შეერთებული შტატების საზღვაო ფლოტებმა მოკლა ოსამა ბინ ლადენი პაკისტანში, აბოტაბადში. ნატოს ლიდერებმა 2012 წელს დაიწყეს გასვლის სტრატეგია მათი ძალების გაყვანისთვის, და მოგვიანებით შეერთებულმა შტატებმა განაცხადა, რომ მათი ძირითადი საბრძოლო მოქმედებები დასრულდება 2014 წლის დეკემბერში, ხოლო დარჩენილი ნარჩენი ძალა დარჩება ქვეყანაში. 2014 წლის ოქტომბერში ბრიტანულმა ძალებმა ჰელმანდის ბოლო ბაზები გადასცეს ავღანელ სამხედროებს,ოფიციალურად დაასრულეს მათი მონაწილეობა ომის საბრძოლო მოქმედებებში. 2014 წლის 28 დეკემბერს ნატომ ოფიციალურად დაასრულა ISAF–ის საბრძოლო მოქმედებები ავღანეთში და ოფიციალურად გადასცა უსაფრთხოების სრული პასუხისმგებლობა ავღანეთის მთავრობას. ნატოს ეგიდით ჩატარებული ოპერაცია „მტკიცე მხარდაჭერა“ შეიქმნა იმავე დღეს, როგორც ISAF–ის მემკვიდრე.

იხ.ვიდეო ასელობით ავღანელები გადადიან თალიბანების მხარეზე

დონალდ ტრამპის პრეზიდენტობის დაწყებისთანავე, 2017 წლის დასაწყისში, ავღანეთში 9000-ზე ნაკლები ამერიკელი ჯარისკაცი იყო. 2017 წლის ზაფხულის დასაწყისისთვის ჯარების დონე დაახლოებით 50% -ით გაიზარდა; და არ შემუშავებულა ოფიციალური გეგმა სამხედროების საბრძოლო მოქმედებებიდან გასვლის შესახებ. 2019 წლის აგვისტოში თალიბებმა დაგეგმეს აშშ-სთან მოლაპარაკება ჯარის დონის შესამცირებლად იმ ადგილას, სადაც ისინი იმყოფებოდნენ, მაგრამ ტრამპმა გააუქმა მოლაპარაკებები თალიბების თავდასხმის შემდეგ. თალიბები დღემდე რჩება უდიდეს უდიდეს ჯგუფად, რომლებიც იბრძვიან ავღანეთის მთავრობისა და საგარეო ჯარების წინააღმდეგ. 2020 წლის 29 თებერვალს შეერთებულმა შტატებმა და თალიბებმა ხელი მოაწერეს პირობით სამშვიდობო შეთანხმებას კატარში, დოჰაში, რომლის თანახმად, აშშ-მ ჯარები უნდა გაიყვანონ ავღანეთიდან 14 თვის განმავლობაში, თუ თალიბანი ითანამშრომლებს შეთანხმების პირობებში. 

ომში დაიღუპა 100 000-ზე მეტი ადამიანი, მათ შორის 4000-ზე მეტი ISAF ჯარისკაცი და სამოქალაქო კონტრაქტორი, 62 000-ზე მეტი ავღანეთის ეროვნული უსაფრთხოების ძალები, 31 000 სამოქალაქო პირი და კიდევ უფრო მეტი თალიბანი.

            თალიბანები ავღანეთის ხელისუფლებაში ბრუნდებიან

როგორც მოგეხსენებათ ამერიკელები გადნიან ავღანეთიდან და ამის პარალელურად ტალიბანები არა მარტო გაქტიურდენენ არამედ ტერიტორიებს იკავებს. რათქმა უნდა ეს მოსალოდნელიც იყო მაგრამ ანალიზის სემთხვევაში უნდა განვიხილოთ თუ რა პროცესებია ავღანეთში გარეგნულად ისე ჩანს თითქოს ემრიკული ძალების გასვლით მხოლოდ თალიბანები მოდიან და მეტი არფერი პირველი დამნიშვნელოვანი ფუნდამეტური ისლამის იდეოოგია ძლიარდება და თუ თალიბანური მოძრაობა ით

ვლება პუშტუნური მოძრაობად სილამური სახელოწიფო ინტერნაციანალურია მოძრაობაა და ბუნებრივა არა პუშტუნურ ერებში სლამისტური გავლენები გაძლიერდება და პირველ რიგში ავღანელ ტაჟიკებში, უზბეკებში და თურმქნაებში და რუსების შიში რომ შუა აზიაში გადაინაცვლებს ლოგიკური და მოსალოდნელიცაა. რომ ომი უფფრო ფართომაშტაბიანი და სხვა ქვეყნებში გადაინაცვლებს და რუსებს ან მოუწევს ჩარევა ამ საქმეში ან შუა აზიის მიტოვება მათ შორის ყაზახეთის ჩათვილთ ხოლო შედეგი კი გაუთვლელი იქნება.

იხ. ვიდეო რუსები იმით იმშვიდებენ თავს რომ თალიბანები პუშტუნური მოძრაობა არისო თოთქოსდა ისლაური სახელწიფო არ იყოს მძლავრი მანდ.

ისე გამოვიდა ნაწილობრივ ამერიკულ ნატოს ძალები ერთგვარ რუსულ საქმეს აკეთებდნენ, ხოლო გასვლის შემთხვევაში შორს მიმავალი შედეგები იქნება.ჩემის აზრით კი შუა აზიაში გადაინაცვლებს  ომი პირველ რიგში კი ტაჯიკეთში და უზბეკეთში.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                      Cygnus CRS NG-16

                                             

                                          

მეთექვსმეტე მისია  სატვირთო მიოწდების ხომალდი შეიმუშავა კომპანია ,, Northrop Grumman Corporation '' საერთაშორისო კომსოპსური სადგურზე კონტრაქტით Commercial Resupply Services (CRS), ნასას. 

მეხუთე ხომალდია გიუგენსი კონტრაქტით .

ეს კოსმოსური ხომალდი ჰავაის იაპონური წარმოშობის ამერიკელი ასტრონავტის ელისონ ონიზუკას სახელს ატარებს, ეკიპაჟის წევრი, რომელიც აფეთქდა ჩელენჯერის შატლის გაშვებისას [საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე კომერციული რესურსების მიწოდების ხელშეკრულებით NASA– სთან.

კოსმოსური ხომალდი გაუშვეს 2021 წლის 10 აგვისტოს 22:01 საათზე UTC და წარმატებით გავიდა დაბალ სტაციანურ ორბიტაზე. გაშვება განხორციელდა Antares-230 + გამშვები დანადგარით შუა ატლანტიკური რეგიონული კოსმოსური პორტის LP-0A გაშვების ბალიდან, რომელიც არის Wallops კოსმოდრომის ნაწილი.

იხ. ვიდეო ლაივი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                   გიორგი სვირიდოვი                                                  

 (რუს. Гео́ргий Васи́льевич Свири́дов; დ. 16 დეკემბერი, 1915, ფატეზი, კურსკის გუბერნია, რუსეთის იმპერია — გ. 6 იანვარი, 1998) — რუსი ნეორომანტიკოსი კომპოზიტორი. აქტიური იყო საბჭოთა ერაში. ყველაზე მეტად ცნობილია მისი საგუნდო მუსიკით, რომელზეც რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის ტრადიციული გალობა ძლიერი გავლენა ახდენს; აგრეთვე ცნობილია მისი საორკესტრო ნაწარმოებებით, რომლებსაც ხშირად მოიხსენიებენ რუსული კულტურის ელემენტებად. სვირიდოვმა თავის საგუნდო მუსიკაში განსაკუთრებით გამოიყენა მდიდარი და ხშირი ჰარმონიული ტექსტურები (რომანტიული პერიოდის ტონალობის შერწყმა).

გიორგი სვირიდოვი დაიბადა 1915 წლის 16 დეკემბერს კურსკის გუბერნიის (ახლანდელი კურსკის ოლქი) ქალაქ ფატეზში (რუსეთის იმპერია), ეთნიკურად რუსი მშობლების ოჯახში. მისი მამა ვასილი სვირიდოვი ბოლშევიკების მიმართ სიმპათიის გამო რუსეთის სამოქალაქო ომის დროს, რუსეთის რევოლუციის შემდეგ მოკლეს; გიორგი ამ დროს 4 წლის იყო. შემდეგომ ოჯახი საცხოვრებლად გადავიდა კურსკში, სადაც სვირიდოვმა ჯერ კიდევ დაწყებით სკოლაში ისწავლა თუ როგორ დაეკრა ინსტრუმენტზე (ბალალაიკაზე). მას ისწავლა სმენით დაკვრა; ასეთი ნიჭისა და უნარის გამო იგი რუსეთის ხალხური საკრავების ორკესტრში მიიღეს. მუსიკალურ სკოლაში 1929 წელს ჩაირიცხა და მისი მასწავლებლის, მ. კრუტინსკის რჩევის შემდეგ, 1932 წელს იგი ჩამოვიდა ლენინგრადში, სადაც ფორტეპიანო ლენინგრადის ცენტრალურ მუსიკალურ კოლეჯში სწავლობდა; აღნიშნული სასწავლებელი დაამთავრა 1936 წელს. 1936-1941 წლებში სვირიდოვი სწავლობდა მოსკოვის კონსერვატორიაში პეტრე რაზანოვისა და დიმიტრი შოსტაკოვიჩის ზედამხედველობის ქვეშ. 1941 წელს საბჭოთა შეიარაღებულ ძალებში მობილიზდა; კონსერვატორიის დამთავრებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ სვირიდოვი სამხედრო აკადემია უფა-ში გააგზავდეს, თუმცა ჯანმრთელობის გაუარესების გამო წლის დასრულებამდე გაათავისუფლეს.

პოეზია ყოველთვის მნიშვნელოვან ადგილს იკავებდა სვირიდოვის მხატვრულ სამყაროში. იგი წერდა სიმღერებსა და რომანებს მიხეილ ლერმონტოვის, ალექსანდრე ბლოკის, უილიამ შექსპირისა და რობერტ ბერნსის ტექსტებისგან.

მიუხედავად იმისა, რომ სვირიდოვის მუსიკა ნაკლებად ცნობილია დასავლეთში, მისმა ნამუშევრებმა სამშობლოში მაღალი შეფასება დაიმსახურა მისთვის დასამახსოვრებელი ლირიკული მელოდიების, ეროვნული „გემო“ს და ძირითადად, მუსიკაში რუსეთის და რუსული სულის შესანიშნავი გამოხატვისთვის.

გიორგი სვირიდოვს შექმნილი აქვს მრავალი ორკესტრული, სოლო ფორტეპიანო და საგუნდო ნამუშევარი. აღსანიშნავია მის მიერ შექმნილი ერთადერთი ოპერა Twinkling Lights (1951).

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  ჯონ ფონ ნოიმანი

                                                    

 (ინგლ. John von Neumann, უნგრ. Neumann János - დ. 28 დეკემბერი, 1903, ბუდაპეშტი – გ. 8 თებერვალი, 1957, ვაშინგტონი) — ავსტრია-უნგრეთში დაბადებული ამერიკელი მათემატიკოსი და ფიზიკოსი. ეკუთვნის შრომები ფუნქციონალურ ანალიზში, კვანტურ მექანიკაში, ლოგიკაში, მეტეოროლოგიაში. უზარმაზარი წვლილი შეიტანა პირველი ელექტრონული გამომთვლელი მანქანების შექმნაში, მისმა თამაშთა თეორიამ კი მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ეკონომიკაში.

დაიბადა ბუდაპეშტში. სწავლობდა ქიმიას ბერლინის უნივერსიტეტში, 1926 წელს ციურიხის უმაღლეს ტექნიკურ სასწავლებელში მოიპოვა ქიმიკოსის დიპლომი. იმავე წელს გახდა ფილოსოფიის დოქტორი ბუდაპეშტის უნივერსიტეტში დაიცვა რა დისერტაცია სიმრავლეთა თეორიაში.

1926–1929 წლებში იყო ბერლინის უნივერსიტეტის პრივატ–დოცენტი. 1929–1930 წლებში კი – ჰამბურგის უნივერსიტეტში. იმ დროის მისი უმთავრესი ნაშრომები ეხება კვანტურ ფიზიკას და ოპერატორების თეორიას. ამ შრომების წყალობით კვანტური ფიზიკა და ოპერატორების თეორია ერთი და იმავე საგნად მოიაზრება.

1930 წელს ფონ ნოიმანი აშშ–ში მიიწვიეს პრინსტონისა და ნიუ–ჯერსის უნივერსიტეტში ლექციების წასაკითხად, 1931 წელს კი ნიუ–ჯერსის უნივერსიტეტის პროფესორი გახდა, სადაც მომდევნო წელს ერგოიდული ჰიპოთეზის ზუსტი მათემატიკური ფორმულირება მოახდინა. 1932 წელს გამოქვეყნდა მისი ნაშრომი "კვანტური მექანიკის მათემატიკური საფუძვლები", რომელიც კლასიკურ სასწავლო სახელმძღვანელოდ იქცა. 1933 წელს ფონ ნოიმანი პრინსტონის უნივერსიტეტში გადავიდა სამუშაოდ, სადაც სიცოცხლის ბოლომდე დაჰყო.

1930–იანი წლების მეორე ნახევარში ნოიმანმა ფ.ჯ. მიურეისთან ერთად გამოაქვეყნა შრომათა სერია ოპერატორთა რგოლების შესახებ, რომლითაც დასაბამი მისცა ე.წ. ნოიმანის ალგებრას. ეს უკანასკნელი კი კვანტური ფიზიკის კვლევების უმთავრესი ინსტრუმენტი გახდა შემდგომში.

1937 წელს ფონ ნოიმანმა აშშ–ს მოქალაქეობა მიიღო. მეორე მსოფლიო ომის დროს კი ლოს–ალამოსის ატომურ ცენტრში კონსულტანტად მუშაობდა, სადაც მოახდინა ბირთვული იარაღის დეტონაციის აფეთქების მეთოდის გათვლები. მუშაობდა წყალბადის ბომბის შექმნაზეც. 1955 წელს კი აშშ–ს ატომური ენერგიის კომისიის წევრი გახდა.

იხ.ვიდეო

ფონ ნოიმანის 150 შრომიდან 20 ეხება ფიზიკის პრობლემატიკას, დანარჩენი კი თანაბრად არის განაწილებული სუფთა მათემატიკასა და გამოყენებით მათემატიკას შორის, მათ შორის თამაშთა თეორიას და კომპიუტერულ მეცნიერებებს.

ფონ ნოიმანს ეკუთვნის ნოვატორული შრომები კომპიუტერულ მეცნიერებებში, რომლებიც კომპიუტერის ლოგიკურ ორგანიზაციას, მანქანური მეხსიერების ფუნქციონირების პრობლემებს, ალბათური რიცხვების გენერაციას და თვითწარმოებად სისტემებს ეხება. 1944 წელს იგი, მათემატიკურ საკითხებში კონსულტანტის რანგში, შეუერთდა მოკლის და ეკერტის ჯგუფს, რომლებიც ENIAC-ის შექმნით იყვნენ დაკავებულნი. იმ დროისათვის ჯგუფი ახალი ტიპის გამომთვლელი მანქანის, EDVAC–ის შექმნას შეუდგა, რომელიც წინამორბედისგან განსხვავებით მონაცემებს საკუთარ შიდა მეხსიერებაში ინახავდა. 1945 წელს ნოიმანმა გამოაქვეყნა "წინასწარი მოხსენება EDVAC–ის შესახებ", სადაც აღწერილი იყო თავად მანქანა და მისი ლოგიკური მოწყობილობანი. ამ ნაშრომში აღწერილი არქიტექტურა დღესდღეობით "ფონ ნოიმანის არქიტექტურის" სახელითაა ცნობილი და დღესდღეობით არსებულ თითქმის ყველა კომპიუტერის ორგანიზაციის საფუძველს წარმოადგენს. 1952 წელს ნოიმანმა პირველი კომპიუტერი, MANIAC I შექმნა, რომელიც მონაცემებს ინფორმაციის მოქნილ მატარებელზე ინახავდა.

ფონ ნოიმანის წარმატების მიზეზს ე.წ. "აქსიომატურ მეთოდს" ასახელებენ, რომლითაც ის ხელმძღვანელობდა. იგი ყოველივეს განიხილავდა და აღწერდა უმთავრესი მახასიათებლების (ე.წ. აქსიომების) საშუალებით, რომლებიდანაც ყოველივე დანარჩენი გამომდინარეობს.

1956 წელს ატომური ენერგიის კომისიამ ჯონ ფონ ნოიმანი ენრიკო ფერმის პრემიით დააჯილდოვა კომპიუტერულ მეცნიერებებში შეტანილი წვლილისათვის.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    ანტუან ანრი ბეკერელი

                                                     
(ფრანგ. Henri Becquerel; დ. 15 დეკემბერი, 1852, პარიზი — გ. 25 აგვისტო, 1908, ბრეტანი) — ფრანგი ინჟინერი, ფიზიკოსი, 1903 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატი ფიზიკის დარგში და პირველი ადამიანი, რომელმაც აღმოაჩინა რადიოაქტივობა. რადიოაქტივობის აღმოჩენაში მას ეხმარებოდნენ პიერ კიური და მარი სკლოდოვსკა-კიური, ამიტომ ნობელის პრემია ბეკერელთან ერთად მათაც მიიღეს. SI სისტემაში მისი სახელი (Bq) ეწოდა რადიოაქტივობის ერთეულს

ანტუან ბეკერელი დაიბადა 1852 წლის 15 დეკემბერს პარიზში, მდიდარი ოჯახში. მისი ოჯახის წარმომავლობა მჭიდროდ უკავშირდებოდა ფიზიკას: ბეკერელის ბაბუა (ანტუან სეზან ბეკერელი), მამა (ალექსანდრ-ედმონდ ბეკერელი) და შვილი (ჟან ბეკერელი) იყვნენ ფიზიკოსები. იგი სწავლობდა საინჟინრო პოლიტექნიკურ სკოლაში. 1874 წელს ბეკერელი დაქორწინდა ლუსი მარი ჟამენზე, რომელიც მათი შვილის, ჟანის დაბადების დროს გარდაიცვალა. 1880 ჟამენი მეორედ დაქორწინდა ლუის დესირ ლორექსზე.

1894 წელს ბეკერელი მუშაობდა ხიდებისა და საავტომობილო გზების დეპარტამენტში ინჟინრად. მოგვიანებით მან დაიწყო საკუთარი ადრეული ექსპერიმენტების ჩატარება და ინჟინრობას თავი დაანება. ბეკერელმა ადრეულ წლებშივე შეისწავლა დედამიწის მაგნიტური ველი.

                                                                               

ანრი ბეკერელის თავისი ლაბორატორიაში

            1900 წელს ბეკერელმა გაზომა ბეტა ნაწილაკების პარამეტრები, და მიხვდა რომ მათ ჰქონდათ იგივე ზომები, როგორიც აქვს მაღალსიჩქარიან ელექტრონს, რომელიც ტოვებს ბირთვს. 1901 წელს მანვე აღმოაჩინა შემდეგი ფაქტი: რადიოაქტიურობა შესაძლოა გამოყენებულ იქნას მედიცინაში. ამ აღმოჩენამ გამოიწვია რადიოთერაპიის წარმოქმნა და განვითარება (რადიოთერაპია გამოიყენება სიმსივნის სამკურნალოდ).

ბეკერელს რადიოაქტივობის აღმოჩენის შემდეგ დიდი ხნით სიცოცხლე არ დასცალდა. იგი გარდაიცვალა 1908 წლის 25 აგვისტოს 55 წლის ასაკში, ბრეტანის რეგიონში (საფრანგეთი). მისი გარდაცვალება გამოწვეული იყო უცნობი დაავადებით, მაგრამ იყო შეტყობინება, რომ მან მიიღო დამწვრობა რადიოაქტიური ნივთიერების ზემოქმედებით.

1889 წელს ანტუან ბეკერელი გახდა საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი. 1900 ბეკერელმა მოიპოვა რუმფორდის მედალი ურანის რადიოაქტიურობის აღმოჩენისათვის და ამავე წელს გახდა საპატიო ლეგიონის ორდენის ოფიცერი. ბეკერი 1901 წელს ასევე დაჯილდოვდა ბერლინ-ბრანდერბურგის სამეცნიერო და ჰუმანიტარული აკადემიის მედლით. 1905 დაჯოლდოვდა აშშ მეცნიერებათა აკადემიის მიერ ბერნარდის მედლით. 1906 წელს ბეკერელი არჩეულ იქნა პარიზის მეცნიერებათა აკადემიაში ვიცე-პრეზიდენტად, ხოლო 1908 წელს არჩეულ იქნა ამავე აკადემიის მუდმივ მდივნად. იგი სიცოცხლეშივე აირჩიეს ბერლინის სამეფო აკადემიის პატივსაცემი წევრად. ბეკერელის სახელის პატივსაცემად მთვარეზე და მარსზე არსებულ კრატერებს ეწოდა ბეკერელის კრატერები

იხ. ვიდეო ბეკერელის სიტყვები ზუსტად ჩემაა კვლევებმა მიმიყვანა ღმეთამდე რწმენამდე.