სავარაუდოა ,რომ ბირთვული იარაღი შეასრულებს გადამწყვეტ როლსმესამე მსოფლიო ომში
ჰიპოთეზური კონფლიქტი პოლიტიკური ფორმირებებს შორის (სახელმწიფოებს შორის, პოლიტიკური დაჯგუფებას შორის და ა.შ.) შესაძლოა დაიწყოს მსოფლიოში მესამეჯერ.
20-ე საუკუნეში სავარაუდო მონაწილეობა მესამე მსოფლიო ომი შესაძლოა გამხდარიყვნენ აშშ და სსრკ. ხოლო მეოცე აუკუნის დასასრულსა და 21-ე საუკუნის დასაწყისში ეძახდნენ პოტენციური სახედრო კონფლიტს, რ-იც შესაძლოა აღმოცენდეს როგორც ესკალაცია შემდეგ გამოყენებისას ბისრთვული იარაღის ან ბევრი იარაღი მასიური განადგურების ახალი ბირთვული სახლემწიფოებს შორის.
იხ.ვიდეო
ანატაგონისტურად ერთმანეთისგან.(მაგ., ინდოეთი და პაკისტანი) ან საერთაშორისო დაპირისპირებული ქვეყნები ჩრდ. კორეა და ირანი. ან ბირთვული ომი აშშ- სა და რუსეთს შორის ინიცირებული ხელისუფლებებისაგან, გაუფრთხილებელი მოქმედებით ან გამოსული კონტროლიდან წარმომადგენელი ერთერთი მხარის
სპეციალური სცენარის მიხედვით ბირთვული იარაღის გამოყენებით 1970 - 1980 წწ ითვალისწინებდა სწრაფი განვითარება მოვლენების. ფრენის დროს საკონტენატშორისო ბალისტიკური რაკეტების ,,LGM-30 Minuteman''გაშვებული აშშ-ს ტერიტორიიდან გაშვებისას სამიზნეზე სსრკ ტერიტორიაზე, შეადგენს 35 წთ და იმდენივე დრო დასჭირდება სსრკ რაკეტას ,,Р-36М'' რ-იც იდგა საბრძოლო მორიგეობა სსრკ რომ პირველი და საპასუხო დარყმა.ხოლო ძალა რ-იც საბოლოოდ განადგურებდა დედამიწას.
იმ შემტხვევაში ტუ მესამე მსოფლიო ომი მოხდება და გამოყენებული იქნება ბირთვული იარაღი შესაძლოა განადგურდეს დიდი ნაწილი კაცობრიობის (გამოტვლით დაღუპულების მშვიდობიანი მცხოვრების იქნება მეტი ვიდრე სახედროების.) ექსპერტების მონაცემებით გაეოროსი 1980-იან წ-ში მარაგები ატომური იარაღის დედამიწაზე შეადგენს 13 გეგატონი ტროტილის ექვივალენტი. შეფასებით საერთაშორისო ჟურნალის შვედეთის სამეფოსი მეცნიერთა აკადემიის, ჩამოყრა ქალაქებში ჩრდ. ნახევარსფეროში 5000 ბირთვული მუხტის სიმძლავრის 2 გეგატონის შეუძლია გამოიწვიოს 750მლნ ადამიანი სიკვდილის მხოლოდ ერთი საზიანო ფაქტორის შემთხვევაში დარტყმის ტალღის შემთხვევაში.
მიუხედავად ამისა არსებული სახედრო პოტენციალი სახელმწიფოების, შესული ,,ბირთვული კლუბში'' იხ. ლინკი ალაბათომა გამოყენებისა ბირთვული იარაღის რჩება დაბალი იმის გამო, რომ ეფექტური საშუალება თავდაცვისა ამ იარაღისა არავის გააჩნია, რ-იც სრულად უზრუნველყოფდა აგრესორის შეჩერებას. მცდელობა შექმნილიყო ეფექტური ანტისარაკეტო სისტემების, მეტნაკლებად წარმატებული იყო (მაგ., პროგრამის ჩარჩოში სტრატეგიული თავდაცვის ინიციატივა) იხ. ლინკი,მაგრამ ეფექტურობა ასეთი სისტემის მაინც ასი პროცენტიანი არ არის, რისკის დაყენება საკუთარი ქვეყნის თუნდაც ნაკლები დანაკარგებით არ არის მისაღები. რევანდელი დროში საკმაოდ სწრაფად ვითარდება ანტისარაკეტო სისტემები განსაკუთრებით დასავლეთის ქვეყნების რაც რუსეთის მხრიდან პროტესტით ხვდება და პოლიტიკური დაპირისპირების საკითხია.
1989 წლის 9 აპრილს, თბილისში მომხდარი სისხლიანი მოვლენები, რაც გამოიხატა საბჭოთა არმიის მიერ ანტი-საბჭოთა, საქართველოს დამოუკიდებლობის მოთხოვნით მოწყობილი მშვიდობიანი დემონსტრაციის დარბევაში, რის შედეგადაც დაიღუპა 21 ადამიანი, ასობით კი დაიჭრა, მოიწამლა და დასახიჩრდა.
ნტისაბჭოთა მოძრაობა საქართველოს სსრ-ში 1988 წლისთვის უფრო გააქტიურდა. თბილისში გაფიცვებსა და მიტინგებს აწყობდნენ ანტისაბჭოთა ორგანიზაციები. კონფლიქტი საბჭოთა მთავრობასა და ქართველ ნაციონალისტებს შორის კიდევ უფრო გამწვავდა 1989 წლის 18 მარტს ე. წ. „ლიხნის ასამბლეის“ ჩატარების შემდეგ, სადაც რამდენიმე ათასმა აფხაზმა საქართველოსგან გამოყოფა და 1921-1931 წლების კავშირის რესპუბლიკის სტატუსის აღდგენა მოითხოვა. ამის საპასუხოდ, ანტისაბჭოთა ჯგუფებმა რესპუბლიკის მასშტაბით არასანქციონირებული მიტიგნების სერია მოაწყვეს. მათი მტკიცებით საბჭოთა მთავრობა აფხაზურ სეპარატიზმს იყენებდა დამოუკიდებლობის მომხრეთა მოძრაობის საწინააღმდეგოდ.
საპროტესტო აქციებმა პიკს მიაღწია 1989 წლის 5 აპრილს, როდესაც ათობით ათასი ქართველი შეიკრიბა მთავრობის სახლის წინ რუსთაველის გამზირზე, თბილისში. მომიტინგეებმა, რომლებთაც ხელმძღვანელობდა დამოუკიდებლობის კომიტეტი (მერაბ კოსტავა, ზვიად გამსახურდია, გიორგი ჭანტურია, ირაკლი ბათიაშვილი, ირაკლი წერეთელი და სხვები), მოაწყვეს მშვიდობიანი დემონსტრაცია და შიმშილობა დაიწყეს, აფხაზისეპარატისტების დასჯისა და საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის მოთხოვნით. ადგილობრივმა საბჭოთა ხელისუფლებამ დაკარგა კონტროლი სიტუაციაზე დედაქალაქში და ვეღარ აცხრობდა საპროტესტო აქციებს.
იხ. ვიდეო
მიტინგის დარბევა
3:30 საათისთვის ოპერაციის ხელმძღვანელის გენერალ- პოლკოვნიკ ი. როდიონოვის მიერ დამტკიცებული გადაწყვეტილების თანახმად, ლენინის მოედანზე განლაგდა ჯარი, რომელსაც დაევალა მთავრობის სახლის წინ მოედანსა და რუსთაველის პროსპექტიდან რესპუბლიკის მოედნამდე მომიტინგეთა გაძევება. მის შემადგენლობაში იყო:
განსაკუთრებული დანიშნულების ცალკეული მოტომსროლელი დივიზიის მე-4 მოტომსროლელი პოლკი (გდცმდ-ის მე-4 მმპ), ქ. მოსკოვი — 650 ადამიანი;
განსაკუთრებული დანიშნულების მილიციის რაზმი (გდმრ), ქ. პერმი — 120 ადამიანი;
გდმრ, ქ. ვორონეჟი — 40 ადამიანი;
მილიციის უმაღლესი სკოლა (მუს), ქ. გორკი — 450 ადამიანი;
მე-8 მოტომსროლელი პოლკი (მე-8 მმპ), ქ. თბილისი — 650 ადამიანი, საქართველოს სსრ შსს — 250 ადამიანი;
საჰაერო- სადესანტო პოლკი (სსპ) — 440 ადამიანი.
ოპერაციაში მონაწილეობდა 2550 ადამიანი, 6 ჯავშანტრანსპორტიორი, დესანტის 8 საბრძოლო მანქანა, 4 სახანძრო მანქანა და 2 სანიტარული ავტომობილი.
ოპერაციის დაწყების წინ გენერალ-მაიორმა ი. ეფიმოვმა ქვედანაყოფთა მეთაურებს ზეპირად დაუსახა შემდეგი ამოცანები:
მე-4 მოტომსროლელი პოლკი უნდა გასულიყო რუსთაველის პროსპექტზე და ლენინის მოედნიდან რესპუბლიკის მოედნამდე განედევნა მომიტინგები — სასტუმრო „ივერიამდე”.
ი. ეფიმოვის წერილობითი განმარტებით, რაც დადასტურდა შსს კომისიის მიერ, მინისტრის მოადგილის ვ. ტრუშინის თავმჯდომარეობით, მე-8 მოტომსროლელი პოლკის წინაშე დასმული ამოცანა ჩამოყალიბებული იყო სხვაგვარად, ვიდრე გადაწყვეტილებაშია, კერძოდ:
მე-8 მოტომსროლელი პოლკი — ოპერაციის დაწყებისას ორი ბატალიონით უნდა გასულიყო მთავრობის სახლის წინ მოედანზე, ჩიტაძისა და ჭიჭინაძის ქუჩებით და უნდა განეცალკევებინა მოშიმშილეთა ჯგუფი მოედანზე მყოფი ხალხის ძირითადი მასისგან.
მილიციის უმაღლესი სკოლა (ქ. გორკი) უნდა გადაადგილებულიყო მე-4 მოტომსროლელი პოლკის მიყოლებით და გადაეკეტა რუსთაველის პროსპექტზე მიმდებარე ქუჩებიდან გასასვლელები.
ანალოგიური ამოცანა დაისვა განსაკუთრებული დანიშნულების მილიციის რაზმების წინაშეც. სახანძრო ნაწილის მეთაურს დაევალა ხანძრის ჩაქრობა, თუ გაჩნდებოდა. მითითებული ჰქონდა, განსაკუთრებული ყურადღება მიექციათ ჯარის თანმხლები ჯავშანტექნიკისთვის. მომიტინგეთა წყლით დაშლა გადაწყვეტილებაში ეწერა, მაგრამ შემდგომ ის გაუქმდა ი. ეფიმოვისა და შ. გორგოძის მიერ.
საჰაერო-სადესანტო პოლკს (ორი ბატალიონის შემადგენლობით) უნდა ემოძრავა მე-4 მოტომსროლელი პოლკის უკან. მისი ამოცანა იყო მთავრობის სახლის წინ მოედნის, რუსთაველის პროსპექტისა და მისი მიმდებარე ქუჩების დაცვა. ეს პოლკი მზად უნდა ყოფილიყო, აუცილებლობის შემთხვევაში მე-4 მოტომსროლელ პოლკს დახმარებოდა.
დაკისრებული ამოცანების შესასრულებლად შინაგანი ჯარი ეკიპირებული და შეიარაღებული იყო: ჩაჩქანით, ჯავშანჟილეტით, რეზინის ხელკეტით, პირადი შემადგენლობის 50%-ს ჰქონდა ფარი, ოფიცრებს – პირადი იარაღი (პისტოლეტი „ПМ”) ორი გამზადებული მჭიდით. მე-4 მოტომსროლელი პოლკის შემადგენლობაში მოძრაობდა დაჯგუფება სპეცსაშუალებით „ჩერიომუხა”, რომელიც უშუალოდ ამ პოლკის მეთაურის მოვალეობის დროებით შემსრულებელს, პოდპოლკოვნიკ ა. მ. ბაკლანოვს ექვემდებარებოდა.
2:50 საათზე მომიტინგეთა წინაშე გამოვიდა ქ. თბილისის შინაგან საქმეთა სამმართველოს უფროსი, პოლკოვნიკი რ. გვენცაძე და შეკრებილებს მოუწოდა, დაშლილიყვნენ, ვიდრე ჯარი გამოიყენებდა ძალას. მისი სიტყვებით, მომიტინგეებმა მას არ მისცეს საშუალება, გამოსულიყო მიკროფონით, რის გამოც იძულებული გახდა ესარგებლა მეგაფონით.
მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება თხოვნით მიემართათ პატრიარქისათვის, რათა მისი ლოცვა-კურთხევით დაშლილიყო მიტინგი. ამისათვის მათ საქართველოს პატრიარქთან ცნობილი სპორტსმენი და ამავე დროს პოლიციელი მერაბ ღუდუშაური გაგზავნეს.
3:30 საათზე ღამით, მიტინგის დარბევამდე მთავრობის სახლის წინ მომინტიგეების წინაშე საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი ილია II გამოვიდა, რომელმაც მოუწოდა მომიტინგეებს დაპირისპირების თავიდან აცილების მიზნით გადაენაცვლათ ქაშვეთის ეკლესიაში.
„სახელითა მამისათა და ძისათა და წმინდისა სულისათა. ჩვენთან არს ღმერთი! თქვენ იცით, რომ საუკუნეების განმავლობაში მრავალი განსაცდელი უნახავს საქართველოს და მრავალგზის უფალსა და ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელს გადაურჩენია საქართველო. აი დღესაც ჩვენ ვდგავართ რეალური საშიშროების წინაშე. მე მოვედი იმისათვის, რომ დაგლოცოთ თქვენ. მთელი საქართველო ხედავს თქვენს თავდადებას, მთელი საქართველო ხედავს თქვენს ღვაწლს, მაგრამ ამავე დროს ჩვენ არ შეგვიძლია არ დავინახოთ ის რეალური საშიშროება, რომელიც დგას ჩვენს წინაშე. აი ამიტომ მე მოვედი აქ, რომ დაგლოცოთ, რომ დამთარდეს ეს შეყრილობა. მე მოვედი იმისათვის, რომ წავიდეთ ტაძარში და მადლობა შევსწიროთ ღმერთს გადარჩენისათვის. მე ახლა მაცნობეს, რომ საშიშროება რეალურია. შეიძლება ამ საშიშროებამდე დარჩა სულ რამდენიმე წუთი. ამიტომ, ჩემო სულიერო შვილებო, გეძლევათ ლოცვა-კურთხევა, რომ აბრძანდეთ ახლა და წავიდეთ ქაშვეთის წმინდა გიორგის ეკლესიაში და მადლობა შევსწიროთ უფალს. თქვენ ნუ იფიქრებთ იმას, რომ მე მთხოვა მთავრობამ. ახლა მოვიდნენ ჩემთან წარმომადგენლები, რომელთაც მითხრეს, რომ ეს საშიშროება რეალურია და მე ნება არ მქონდა არ მოვსულიყავი და ეხლა თქვენთან ერთად არ ვყოფილიყავი.“
კათოლიკოსის გამოსვლა დუმილით მოისმინეს, კეთილგონიერებისკენ მისი მოწოდების შემდეგ ჩამოვარდა შვიდწუთიანი სიჩუმე, რასაც მოყვა „მამაო ჩვენოს” ერთობლივი ლოცვა. მომიტინგეები ინარჩუნებდნენ წესრიგს, სიმშვიდეს, არ იყო შიშის ხილული ნიშნები, ბევრი მღეროდა და ცეკვავდა. შემდეგ გამოვიდა არაფორმალების ერთ-ერთი ლიდერი ი. წერეთელი, რომელმაც მოუწოდა, არ დაშლილიყვნენ, არ გაეწიათ წინააღმდეგობა, შეენარჩუნებინათ სიმშვიდე, ყველაზე უკეთესი კი იქნებოდა, დამსხდარიყვნენ („მსხდომარებს არ ურტყამენ!”). ბევრი დაჯდა კიდეც, ძირითადად, მთავრობის სახლის კიბეებთან. წერეთელმა მოწოდება 3:59 საათზე დაასრულა.
4:00-ზე გენერალ- პოლკოვნიკმა ი. როდიონოვმა მომიტინგეთა განდევნის ოპერაციის დაწყების ბრძანება გასცა. როგორც ფოტოგრაფი იური როსტი იხსენებდა, ლენინის მოედნიდან წამოვიდნენ ჯავშანტრანსპორტიორები, მათ მოჰყვებოდნენ ძერჟინსკის დივიზიისა და შინაგანი ჯარის სპეცრაზმელები ფარებითა და ხელკეტებით შეიარაღებულნი. დარბევა გაფრთხილების გარეშე დაიწყო.
4:05 საათზე რუსთაველის პროსპექტზე, მთავრობის სახლთან ოთხი ჯავშანტრანსპორტიორი გამოჩნდა. ისინი პროსპექტის მთელი სიგანეზე მოძრაობდნენ, ხალხმა დაუბრკოლებლად გაატარა ისინი. ნაწილმა მთავრობის სახლთან, ნაწილმა კი მხატვრის სახლსა და ქაშვეთის ტაძართან გადაინაცვლა. ჯავშანტექნიკის კვალდაკვალ მოდიოდა ჯარისკაცთა წყება, რომელიც 4:07 საათზე შეჩერდა მიჯნაზე: მხატვრის სახლში შესასვლელი — მთავრობის სახლის წინ, მარჯვენა გაზონი. ამ დროს მომიტინგეთა ძირითადი მასა მთავრობის სახლის კიბესთან რჩებოდა.
პოდპოლკოვნიკმა ა. ბაკლანოვმა მეგაფონით წინადადება მისცა მიტინგის მონაწილეებს, გაეთავისუფლებინათ რუსთაველის პროსპექტი და გააფრთხილა, რომ უარის შემთხვევაში ძალას გამოიყენებდნენ. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს გაფრთხილება ბევრმა ვერ გაიგონა ხმაურის გამო.
საწყის პოზიციაზე, ჯარის გასვლასთან ერთად, მომიტინგეებმა დაიწყეს მოედნის დატოვება, მაგრამ მათ არ მიეცათ საკმარისი დრო დაშორიშორებისთვის. ამასთან, არც ის იყო მიღებული მხედველობაში, რომ მოედნიდან თითქმის ყველა გასასვლელი გადაკეტილი იყო, ანუ ევაკუაციის გზები მკვეთრად იყო შეზღუდული. 3 წუთის შემდეგ გაგრძელდა მოედნიდან ხალხის განდევნის ოპერაცია.
მე-4 მოტომსროლელი პოლკის საჯარისო რიგებმა დაიწყეს მომიტინგეთა შევიწროება როგორც მთავრობის სახლისკენ, ისე რუსთაველის პროსპექტის გაყოლებით. ამასთან, მიტინგის მონაწილეთა დიდი ნაწილი, რომელიც მთავრობის სახლის მარცხენა მხარეს იმყოფებოდა, კვლავ ადგილზე რჩებოდა, უნებურად ხელს უშლიდა ფრონტიდან შევიწროებული ადამიანების თავისუფლად გასვლას. სიტუაცია სერიოზულად გართულდა, როცა ამ დროს მე-8 მოტომსროლელი პოლკის 1-მა ბატალიონმა, გენერალ-მაიორ ი. ტ. ეფიმოვის ზეპირი ბრძანების შესაბამისად, ჭიჭინაძის ქუჩიდან მოედნის მიმართულებით დაიწყო მოძრაობა. ერთი მხრივ, სამხედრო მოსამსახურეთა მოძრაობამ და მეორე მხრივ, ადამიანთა მასების სიმჭიდროვის ზრდის გამო მომიტინგეთა წინააღმდეგობამ გამოიწვია ხალხის ჭყლეტის დაწყება მარცხენა გაზონთან.
სწორედ აქ დაიღუპა და დაშავდა მოქალაქეთა ყველაზე დიდი რაოდენობა. იმ პირთა შორის, რომლებმაც ტრავმები მიიღეს, ბევრი მილიციის მუშაკი და სამხედრო მოსამსახურე იყო.
ამ ეტაპზე მომიტინგეთა ნაწილი, ფაქტობრივად, გაიჭედა სამხედრო მოსამსახურეებსა და იმ დემონსტრანტებს შორის, რომლებმაც ვერ მოასწრეს გასვლა. მოხდა გააფთრებული შეტაკება. ინსტრუქციების უხეში დარღვევებით, მიტინგის დასაშლელად ხელკეტების, მომწამლავი ნივთიერებებისა და ბარების გამოყენება, ფაქტობრივად, საბჭოთა ადამიანების მიმართ სასტიკ ანგარიშსწორებად იქცა.
გენერალ ი. ეფიმოვის განმარტებით, რუსთაველის პროსპექტზე ჯარის გადაადგილების დროს, მთავრობის სახლთან გზის გაგანიერების გამო, მარცხენა ფლანგი თითქოსდა გაშიშვლდა, რამაც, მისი სიტყვებით, შექმნა მომიტინგეთა არა მხოლოდ სამხედრო მოსამსახურეთა ზურგში შეღწევის, არამედ მათი ალყაში მოქცევის საშიშროება.
გარღვევის აღმოსაფხვრელად, გენერალ ი. ეფიმოვის თხოვნით, გენერალმა ი. როდიონოვმა გამოყო მედესანტეთა ასეული, რითაც საბჭოთა არმიის სამხედრო მოსამსახურეებმა დაიწყეს მათთვის უჩვეულო ფუნქციების შესრულება, მან უხეშად დაარღვია გენერალური შტაბის დირექტივა არმიის ქვედანაყოფებზე მხოლოდ განსაკუთრებულად გამოყოფილი ობიექტების დაცვის ამოცანების დაკისრების შესახებ. კომისიის აზრით, ამ სიტუაციაში არ იყო მომიტინგეთა განდევნის ოპერაციის ჩაშლის რეალური საფრთხე, ისევე, როგორც არ იყო მედესანტეთა ასეულის ჩართვის აუცილებლობა.
4:21 საათისთვის მთავრობის სახლის წინ მოედნის გაწმენდა დასრულდა. მე-8 მოტომსროლელი პოლკის 1-ლი ბატალიონი შეუერთდა მე-4 მოტომსროლელ პოლკს, რომელიც განაგრძობდა მომიტინგეთა განდევნას.
ოპერაციის ამ ეტაპზე შინაგანმა ჯარმა, რუსთაველის პროსპექტზე მიტინგის მონაწილეთა აქტიური წინააღმდეგობის დაძლევისას, გამოიყენა სპეცსაშუალება „ჩერიომუხა”. შინაგანი ჯარის ხელმძღვანელობის მოხსენების მიხედვით, სპეცსაშუალებები გამოყენებული იყო – პირველი მიჯნა: ჯორჯიაშვილის ქუჩა – ლ. უკრაინკას ქუჩა; მეორე მიჯნა: ლუნაჩარსკის ქუჩა – ჭავჭავაძის ქუჩა; მესამე მიჯნა: კავშირგაბმულობის სახლის წინ.
რესპუბლიკის მოედნის მისადგომებთან გაზრდილი წინააღმდეგობის გამო (გასასვლელი ჩახერგილი იყო ტროლეიბუსებით და ავტობუსებით), პოდპოლკოვნიკმა ა. მ. ბაკლანოვმა დამოუკიდებლად გასცა არატაბელური ნაკეთობა К-51-ის (რომელიც შეიცავდა მომწამვლელ ნივთიერება სი-ეს-ს) გამოყენების ბრძანება. გამოიყენეს ოთხი „გრანატა”, მათგან ერთმა არ იმუშავა.
განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს პოდპოლკოვნიკ ა. ბაკლანოვის თვითნებური გადაწყვეტილება К-51-ის გამოყენების შესახებ, რაც მან შემდგომ დამალა მისი გამოყენების ფაქტი. დაშავებულთა ჩვენებით, ისინი მოიწამლნენ უფრო ადრე (უშუალოდ მთავრობის სახლსა და ქაშვეთის ტაძართან).
განდევნის ოპერაციის დასრულებისას მიტინგის ერთ-ერთი მონაწილე ცეცხლსასროლი იარაღით თავში დაიჭრა.
სპეცსაშუალებები მე-4 მოტომსროლელმა პოლკმა გამოიყენა მოქმედი დარიგების დარღვევით (იხ. სსრკ შსს 1970 წ. №0507 ბრძანების №1 დანართი21). სპეცსაშუალებების გამოყენების პირველი მიჯნიდან რუსთაველის პროსპექტის ბოლომდე საცხოვრებელი სახლებია (სასტუმრო „თბილისიდან” დაწყებული). დარიგების მე-III განყოფილების 23-ე პუნქტში აღნიშნულია სპეცსაშუალებების გამოყენებამდე მშვიდობიანი მოსახლეობის გაფრთხილების შესახებ და მათ ევაკუაციაზეც კი. მაგრამ გენერალმა ი. ტ. ეფიმოვმა უგულებელყო ეს მოთხოვნა და გასცა „ჩერიომუხას” საცხოვრებელ რაიონში გამოყენების ბრძანება. იგივე ხდებოდა შემდგომ მიჯნებზეც. არის ცნობები, რომ სამხედრო მოსამსახურეები შეიჭრნენ საცხოვრებელ კვარტლებში და გამოიყენეს სპეცსაშუალება „ჩერიომუხა”.
სპეცსაშუალება „ჩერიომუხას” გამოყენება მათ ოფიციალურად აღიარეს ა.წ. 13 აპრილს, ისიც უცილობელი სამხილების ზეწოლის ქვეშ.
შემდგომ ეტაპობრივად მოხდა „ჩერიომუხას” სხვადასხვა მოდიფიკაციისა და სი- ეს გაზის (ნაკეთობა К-51) გამოყენების აღიარება.
ხანგრძლივი დროის განმავლობაში საბჭოთა არმიის სარდლობის წარმომადგენლები ასევე უარყოფდნენ მესანგრეთა ხელბარების გამოყენებას.
ჯ. პატიაშვილი იხსენებდა, რომ „როგორც რესპუბლიკის ხელმძღვანელი, მხოლოდ ოპერაციის დასრულების შემდეგ ვიგებ, რომ აქციის დაშლაში ქართულ მილიციას მონაწილეობა არ მიუღია. პირველადი ინფორმაციით მატყობინებენ, რომ ოპერაცია მსხვერპლით დამთავრდა. გარდაცვლილია სამი ადამიანი: ორი ქალი და ერთი მამაკაცი. მაშინვე ვურეკავ გორგოძეს. კითხვაზე — რატომ დაიღუპნენ უდანაშაულო ადამიანები? — შს მინისტრი არანაკლებ აღშფოთებული მპასუხობს: —როდიონოვმა ფიზიკური შეურაცყოფა მომაყენა და იმ მომენტში იარაღია არ მქონდა თორემ ვესვროდი! ამის შემდეგ ჩემს კაბინეტში გააფთრებული შემოდის გაფითრებული როდიონოვი და თითქმის ისტერიკაში ჩავარდნილი მეუბნება: — როგორც შეთანხმებული ვიყავით და როგორც სქემით იყო გაწერილი, ოპერაცია ისე არ ჩატარდა. გორგოძემ ქართული მილიცია არ გამოიყვანა და შედეგად ჯარი და მომიტინგეები ერთმანეთის პირისპირ აღმოჩნდნენ“.
ღამის ოთხი საათიდან თბილისის №1 საავადმყოფოში სასწრაფო დახმარების მანქანებმა ინტენსიურად დაიწყეს დაჭრილებისა და გვამების მიყვანა. მთავარი ექიმის ბრძანებით, მიმღებ განყოფილებასთან შექმნილი მაღალკვალიფიციური ექიმებით დაკომპლექტებული ბრიგადა სასწრაფო დახმარების მანქანებშივე ადგენდნენ დაზარალებულთა დაზიანების ხასიათს და შესაბამის განყოფილებებში ანაწილებდნენ.
როგორც იხსენებდა ექიმთა დახელოვნების ინსტიტუტის 1 ქირურგიული კათედრის დოცენტი, მორიგე ექიმი მიხეილ თეთროქალაშვილი, „იმ საბედისწერო ღამეს კლინიკამ მიიღო 63 დასახიჩრებულ-მოწამლული და 14 გვამი. დაღუპულთა შორის მხოლოდ ორსღა ეტყობოდა სიცოცხლის უკანასკნელი ნიშნები. დაზარალებულთა უმეტესი ნაწილი ტოქსიკურ მდგომარეობაში იმყოფებოდა, იყვნენ გაბრუებულნი, აღენიშნებოდათ გულის რევის შეგრძნება, ჰქონდათ დაჟეჟილობები და ჭრილობები თავის არეში და ტანის ზედა სარტყელში. მათი თქმით, ეს დაზიანებები მიყენებული იყო ხელკეტებითა და სასანგრე ნიჩბებით. დღეს კიდევ ერთი გოგონა დაიღუპა მოწამვლის ნიადაგზე, ერთიც მეტად მძმე მდგომარეობაშია. მისი გადარჩენის მხოლოდ თეორიული შანსი თ არსებობსდა ისიც, სამწუხაროდ, უმცირესი. გაზით მოწამლულები მეორე დღეს უფრო მძიმედ შეიქმნენ, რადგან მათ ორგანიზმზე შეესხურათ მავნე ნივთიერება“.
ექიმთა დახელოვნების ინსტიტუტის 1 ქირურგიული კათედრის გამგის ვახტანგ ფიფიას ცნობით, „№1 ქირურგიულ და გულ-მკერდის ქირურგიულ განყოფილებაში სამი დაზარალებული მოიყვანეს ტოქსიკური ნიშნებით. მათი გადმოცემით ორი მომწამვლელი გაზი გამოუყენებიათ 9 აპრილს უბედურების ჩამდენთ: ერთი, რომელსაც დეზოდორანტის მაგვარი ალონებით ასხურებდნენ. და მეორე, რომლებსაც შორ მანძილზე ისროდნენ, რის შედეგადაც გაზის კაფსულები ფეთქებოდნენ. ამ გზით მოწამლულ ავადმყოფებს ცრემლის დენისა და პირღიბინების შემდეგ, გასაგება რომ ვთქვათ, ეყებათ გამოლენჩება, მოძრაობა შეუძლებელია, წნევა — მაღალი“.
დღისით სავადმყოფოები გადავსებული იყო დაზარალებულებისაგან, რომელთაც ბლაგვი და მჭრელი იარაღით ჰქონდათ მიყენებული ჭრილობები და რომელბიც მოწამლულები იყვნენ ექიმებისათვის უცნობი ტოქსიკური გაზით, რომელიც იწვევდა ქავილსა და ჰაერის უკმარისობას. ქლოროპიკრინის ბაზაზე დამზადებული აირის მაღალმა კონცენტრაციამ გამოიწვია მრავალი სასიკვდილო შედეგი.
მოგვიანებით, გარდაცვლილთა ცხედრები გადაასვენეს სიონის საკათედრო ტაძარში, სადაც მოსახლეობა უკანასკნელ გზაზე აცილებდა 9 აპრლის გმირებს.
მთავრობის სასახლის წინ მოედანზე მომხდარი უბედურების გამო საქართველოს სსრ შნინაგან საქმეთა სამინისტროს ლაზარეთში მოხვდა ოცდათექვსმეტი დაზარალებული. აქედან შვიდი მძიმე მდგომარეობით.
დაზარალებულთა რიცხვში ასევე მოხვდა 90-მდე ჯარისკაცი.
თბილისის პროკურატურის ცნობით, ქალაქში 9 აპრილს მომხდარ ტრაგიკულ მოვლენებთან დაკავშირებით, აღიძრა სისხლის სამართლის საქმე, რომელსაც იძიებდა პროკურატურა. აღძრული საქმის გამო დაპატიმრებულ იყვნენ ხუხანაიშვილი, კოსტავა, ჭანტურია, სარიშვილი და გამსახურდია.
10:25 საათზე დღისით ჯ. პატიაშვილი კვლავ აბარებს ანგარიშს კრემლს:
ჯ. ი. პატიაშვილის დეპეშა სკკპ ცკ-ს • 09/04/1989 • შემოსული დაშიფრული დეპეშა №220/ш
უნდა აღინიშნოს ერთი რამ რომ ამ დროს ქართველი ერი ისე როგორც არასოდეს ერთიანი და მთლიანი იყო და სამწიხაროდ შემდგეგში რა საშინელებების მოხდა ყველამ ვნახეთ და დღემდე არის ამის გაძახილი. ასევე ის, რომ ამ ოპერაციას ყავდა როგორც უშუალოდ შემსრულებლები ასევე დამკვეთიც და ხელმძღვანელიც.
დაღუპულთა სია
9 აპრილის ტრაგედიის მსხვერპლთა ფოტოები (პარლამენტის შენობის წინ, 2008 წ.)
აზა ადამია, 22 წლის
ნათია ბაშალეიშვილი, 16 წლის
ეკა ბეჟანიშვილი, 16 წლის
ნატო გიორგაძე, 23 წლის
თამუნა დოლიძე, 28 წლის
თინა ენუქიძე, 70 წლის
ნინო თოიძე, 25 წლის
ზაირა კიკვიძე, 61 წლის
მანანა ლოლაძე, 33 წლის
თამარ მამულიშვილი, 50 წლის
ვენერა მეტრეველი
მამუკა ნოზაძე, 22 წლის
ნანა სამარგულიანი, 41 წლის
შალვა ქვასროლიაშვილი, 35 წლის
მარინა ჭყონია-სამარგულიანი, 31 წლის
ელისო ჭიპაშვილი, 25 წლის
თამარ ჭოველიძე, 16 წლის
ნოდარ ჯანგირაშვილი, 40 წლის
მზია ჯინჭარაძე, 43 წლის
მანანა მელქაძე, 23 წლის
გია ქარსელაძე, 25 წლის
ანალოგები
ხშირად, 1989 წლის 9 აპრილსთბილისში დატრიალებული ტრაგედიას განიხილავენ, როგორც იზოლირებულ, უნიკალურ მოვლენას საბჭოთა იმპერიის ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი ბრძოლის ზეგავლენით დაშლის პროცესში, თუმცა მსგავს მოვლენებს ადგილი ჰქონდა სხვა საბჭოთა ქვეყნებშიც.
1990 წლის 20 იანვარს, ბაქოში, საბჭოთა არმიის მიერ ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის მშვიდობიანი მიტინგის დარბევისას მძიმე ტანკებით გაისრისა და ცეცხლსასროლი იარაღით მოკლული იქნა 107 ადამიანი.
ბაქოში სისხლიანი მოვლენების შემდეგ, ვილნიუსში — 14 მოკლული (მათ შორის ერთი ტანკის მიერ გასრესილი) და 600 დაჭრილი
იხ. ვიდეო
რა საბრძოლო იარაღი იყო გამოყენებული 1989 წ-ის 9 აპრილს გარდა საბრძოლო იაღაღისა მცირე ზომის სახმელეთო საბრძოლო ნიჩაბი იქნა გამოყენებული ეს დამტკიცებული იქნა სასამართლო სამედიცინო ექსპეტიზის მიერ, უმრავლესობა კი დაიღუპა ქიმიური საბრძოლო იარაღის გამოყენების გამო ასპიქცით ანუ გაგუდვით სულ სამედიცინო დაწესებულებას კი მიმართეს 4 000 კაცმა. გამოყენებული იყო აკრძალული ქიმიური საბრძოლო იარაღი ჩერიმუხა და სიესსი. ე.წ. ჩერიმუხა ანუ ქლორაცეტაფენი წარმოადგენს ძალინ შხამიან ნივთიერებას მოქედებას იწყებს 0,5 დან 2 წუთში მას სამხედროები იეყენებენ როგორც აეროზოლს. გრანატებში რ-იც რუსეთის შინაგან ჯარებს დღემდე აქვს სხვდასხვა სახის ჩერიუმუხა და დრეიფი. მეორე სიესი ანუ ქლორობენზალამინტრილი ამ სახის ყველა საბრძოლო იარაღი არსებობს ავიაბობიდან დაწყებული დამთავრებული საარტირელიო ხოლო თბილიშში გამოყენებული იყო გაზის პატარა ხელის ბალონები.
იხ. ვიდეო
ბირთვული კლუბი
ქვეყნების სტატუსი ბირთვული იარაღის განლაგების მიხედვით
პოლიტოლოგიური კლიშე, პირობითი სახელწოდება ე. წ. ბირთვული „დერჟავების“ ჯგუფის — სახელმწიფოების, რომლებშიც გახორციელდა ბირთვული იარაღის შექმნა, წარმოება და გამოცდა
გარდა ამისა, ნატოს ზოგიერთი წევრი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, კერძოდ, გერმანია, იტალია, თურქეთი, ბელგია, ნიდერლანდები. კანადა და ზოგიერთი მოკავშირის (სავარაუდოდ, მიუხედავად ოფიციალურად უარყოფის — იაპონიისა და სამხრეთ კორეის ტერიტორიებზე) განლაგებულია აშშ ბირთვული იარაღი. ზოგიერთი ექსპერტის აზრით, აღნიშნულ ქვეყნებს განსაკუთრებულ სიტუაციებში შეუძლიათ იარაღით სარგებლობა.
1994 წელს ყაზახეთმა, 1996 წელს უკრაინამ და ბელორუსიამ, რომელთა ტერიტორიაზე მდებარეობდა სსრკ ბირთვული შეიარაღების ნაწილი, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ 1992 წლის ლისაბონისხელშეკრულების თანახმად, იარაღი რუსეთის ფედერაციას გადასცეს. სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკას ჰქონდა საკუთარი ბირთვული იარაღი, რომელზეც 90-ანი წლების დასაწყისში ნებაყოფლობით უარი განაცხადა აპარტეიდის რეჟიმის დემონტაჟის გამო.
1968 წელს ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ შეთანხმების ხელშეკრულების თანახმად, — ამ დოკუმენტის მე-3 მუხლის IX სტატიაში მითითებულია, რომ ბირთვული იარაღის მფლობელ სახელმწიფოებს წარმოადგენს ის სახელმწიფოები, რომლებმაც 1967 წლის 1 იანვრამდე შექმნეს ან გამოსცადეს ბირთვული ბომბი ან სხვა რაიმე ბირთვული ასაფეთქებელი მოწყობილობა. აქედან გამომდინარე, "ძველი" ბირთვული სახელმწიფოების სტატუსის მქონე ქვეყნებად და საერთაშორისო-სამართლებრივ დონეზე ბირთვული კლუბის ლეგიტიმურ წევრებად ითვლებიან აშშ, რუსეთი, დიდი ბრიტანეთი, საფრანგეთი და ჩინეთი. ამასთან დაკავშირებით, გაერო და მითითებული ხუთი „ძველი“ ბირთვული სახელმწიფო ( აგრეთვე, როგორც გაეროს უშიშროების საბჭოს მუდმივმოქმედი წევრი სახელმწიფოები) უკანასკნელ ოთხ „ახალგაზრდა“ (და ყველა მომავალში შესაძლო) საერთაშორისო ბირთვული კლუბის წევრ სახელმწიფოს თვლიან არაკანონიერად.
აშშ-მ განახორციელა ისტორიაში პირველი 20 კილოტონის სიმძლავრის ბირთვული აფეთქება 1945 წლის 16 ივლისს. 6 და 9 აგვისტოს ბირთვული ბომბები ჩამოყარა იაპონიის ქალაქებში, შესაბამისად, ჰიროსიმასა და ნაგასაკში. პირველი თერმობირთვული გამოცდა (ისტორიაში პირველად) ჩატარებულ იქნა კ. ენივეტოკზე 1952 წლის 1 ნოემბერს. იხ. ვიდეო
საბჭოთა კავშირმა 1949 წლის 22 აგვისტოს გამოსცადა თავისი პირველი 22 კილოტონის სიმძლავრის ბირთვული მოწყობილობა სემიპალატინსკის პოლიგონზე. პირველი თერმობირთვული იარაღის გამოცდა მოხდა იქვე 1953 წლის 12 აგვისტოს. რუსეთი გახდა საბჭოთა ბირთვული არსენალის ერთადერთი საერთაშორისოდ აღიარებული მემკვიდრე-მფლობელი.
დიდმა ბრიტანეთმა შექმნა და ჩრდილო-დასავლეთ ავსტრალიის მახლობლად მონტე-ბელოს კუნძულების რაიონში 1952 წლის 3 ოქტომბერს გამოსცადა 25 კილოტონის სიმძლავრის მსოფლიოში პირველი წყალქვეშა ბირთვული იარაღი. 1957 წლის 15 მაისს პოლინეზიაშიშობის კუნძულზე მოაწყო თავისი პირველი თერმობირთვული გამოცდა.
საფრანგეთმა 1960 წლის 13 თებერვალს მოაწყო თავისი პირველი 20 კილოტონის სიმძლავრის მიწისზედა ბირთვული მუხტის გამოცდა ალჟირში რეგანის ოაზისში, ხოლო თერმობირთვული გამოცდა — მურუროას კუნძულზე 1968 წლის 24 აგვისტოს.
ჩინეთმა 1964 წლის 16 ოქტომბერს ააფეთქა თავისი პირველი 20 კილოტონა სიმძლავრის ბირთვული ბომბი ლობნორის ტბის რაიონში. იქვე, 1967 წლის 17 ივნისს გამოსცადა თერმობირთვული ბომბი.
ინდოეთმა 1974 წლის 18 მაისს მოახდინა თავისი პირველი 20 კილოტონა სიმძლავრის ბირთვული მუხტის გამოცდა რაჯასტანის შტატში პოკჰარანის პოლიგონზე, მაგრამ ოფიციალურად არ აღიარა თავი ბირთვული იარაღის მფლობელად. ეს მოხდა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც იმავე პოკჰარანის პოლიგონზე 1998 წლის 11—13 მაისს გამოსცადა ხუთი მიწისქვეშა ბირთვული ასაფეთქებელი მოწყობილობა, მათ შორის 32-კილოტონიანი თერმობირთვული ბომბი.
პაკისტანმა 1998 წლის 28 და 30 მაისს მოახდინა ექვსი მიწისქვეშა ბირთვული მუხტის გამოცდა ბელუჯისტანის პროვინციაში ჩაგაი-ჰილზის პოლიგონზე ინდოეთის 1998 წლის ბირთვული აფეთქებების საპასუხოდ.
კორეის სახალხო დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ 2005 წლის შუა ხანებში განაცხადა ბირთვული იარაღის შექმნის შესახებ და 2006 წლის 9 ოქტომბერს მოაწყო პირველი მიწისქვეშა, სავარაუდოდ, დაახლოებით 1 კილოტონა სიმძლავრის ბირთვული ბომბის გამოცდა. მეორე გამოცდა 12 კილოტონის სიმძლავრის იარაღის მოაწყო უკვე 2009 წლის 25 მაისს. 2012 წლის მაისში, კონსტიტუციაში შესაბამისი ცვლილებების შეტანით, მან ოფიციალურად გამოაცხადა თავი ბირთვულ სახელმწიფოდ.
ისრაელი არ აკეთებს კომენტარს ბირთვული იარაღის ფლობის შესახებ, მაგრამ, ექსპერტთა აზრით, 60-70-ანი წლების მიჯნიდან ის ფლობს საკუთარი წარმოების ბირთვულ საბრძოლო ქობინებს. ისრაელის ბირთვული პროგრამის მოწმეების და ექსპერტების აზრით, მისი ბირთვული არსენალი შეადგენს 200 ქობინს, თუმცა არსებობს სხვა მოსაზრებებიც — 150-დან 400-მდე. არსებობს ვარაუდი, რომ ისრაელის ბირთვული არსენალი ურანის უკმარისობის გამო საწვავად გადამუშავდება ატომური ელექტროსადგურისათვის. ურანის წარმოება აკმაყოფილებს მოთხოვნილების მხოლოდ 28%-ს, ხოლო დანარჩენი მარაგი მოიპოვება ძველი ბირთვული ქობინებიდან.
სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკას ჰქონდა მცირე ბირთვული არსენალი,სულ 6 ბირთვული ქობინა. ყველა მათგანი ნებაყოფლობით იქნა განადგურებული (და შეჩერებულ იქნა სარაკეტო პროგრამა) 1990-ან წლებში სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში აპარტეიდისრეჟიმის დემონტაჟის დროს. ერთადერთი ქვეყანა, რომელმაც დამოუკიდებლად შეიმუშავა ბირთვული იარაღი და ასევე ნებაყოფლობით უარი თქვა მასზე.
უკრაინასაბჭოთა კავშირის დაშლის მომენტისათვის რუსეთისა და აშშს შემდეგ ბირთვული არსენალის რაოდენობით მსოფლიოში მესამე სახელმწიფო იყო. თუმცა უსაფრთხოების საერთაშორისო გარანტიის ქვეშ ნებაყოფლობით უარი თქვა მასზე.
ყაზახეთი ბირთვული საბრძოლო ქობინების რაოდენობით იყო მეოთხე და მეორე ადგილზეა მსოფლიოში ურანის მარაგით და პირველ ადგილზე მსოფლიოში მისი წარმოებით, მაგრამ ბილ კლინტონსა (აშშ) და ნურსულთან ნაზარბაევს (ყაზახეთი) შორის შეთანხმების შედეგად ნებეყოფლობით უარი თქვა ბირთვულ იარაღზე.
აშშ-ს, დიდი ბრიტანეთის, ისრაელის და ზოგიერთი სხვა ქვეყნების მთავრობებმა დაადანაშაულეს ერაყი ბირთვული იარაღის საიდუმლოდ შექმნასა და ფლობაში. 1981 წელს ისრაელმა მიიტანა საავიაციო-სარაკეტო დარტყმები ერაყის ბირთვულ ცენტრზე, მისი ბირთვული პროგრამის შეწყვეტის მიზნით. ეს ბრალდებები გახდა, ასევე, 2003 წელს ერაყის წინააღმდეგ ბრძოლის დასაწყების საბაბი, მაგრამ როგორც გაირკვა და ოფიციალურად დადასტურდა, ბრალდებები დეზინფორმაცია აღმოჩნდა.
ირანს ბრალს სდებენ იმაში, რომ დამოუკიდებელი ბირთვული ენერგეტიკის შექმნის ნიღაბით მიაღწია ბირთვული იარაღის შექმნამდე. მან არაერთხელ განაცხადა – რომ შეუძლია შექმნას ბირთვული იარაღი, თუმცა ის შემოიფარგლება მხოლოდ მშვიდობიანი მიზნებისთვის ურანის გამდიდრებით.
დღეისათვის, მიუხედავად 1995 წლის 15 დეკემბრის ბანგკოკის ხელშეკრულების ხელმოწერისა, რომელიც 1997 წლის 28 მარტს შევიდა ძალაში, ბირთვული იარაღის წარმოების ტექნოლოგიების შექმნაში ეჭვმიტანილია, აგრეთვე მიანმა.
მანამდე, სხვადასხვა დროს ჩნდებოდა ინფორმაციები სხვადასხვა ქვეყნებში სამხედრო ბირთვული პროგრამების არსებობის ან განვითარების შესახებ. კერძოდ:
პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღებისა და ფინანსირების შემდეგ, ბირთვული კლუბის წევრობის შესაძლებლობა აქვს ყველა ზემოთ ჩამოთვლილ და კიდევ რამდენიმე სახელმწიფოს, რომელთაც გააჩნიათ ბირთვული რეაქტორები და შესაბამისი სამეცნიერო-სამრეწველო ობიექტები. აღნიშნული შესაძლებლობები ფერხდება გაეროს და დიდი სახელმწიფოების მხრიდან სანქციების მუქარით და ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის საერთაშორისო რეჟიმებით და ბირთვული გამოცდების აკრძალვით.
ყველა ბირთვულმა სახელმწიფომ, გარდა ისრაელისა და სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკისა, ჩაატარა საკუთარი ბირთვული იარაღის გამოცდების სერია და განაცხადა ამის შესახებ. თუმცა არსებობს დაუდასტურებელი ცნობები იმის შესახებ, რომ სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკამ ჩაატარა საკუთარი ან ისრაელთან ერთობლივი ბირთვული იარაღის რამდენიმე გამოცდა 1970 — 1980 წლების მიჯნაზე კუნძულ ბუვეს რაიონში.
1968 წლის ხელშეკრულებას ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ ხელი არ მოაწერეს მხოლოდ სწორედ „ახალგაზრდა“ ბირთვულმა ქვეყნებმა - ისრაელმა, ინდოეთმა, პაკისტანმა, კსდრ. კსდრ-მ თავისი ხელმოწერის დეზავუირება მოახდინა ბირთვული იარაღის შექმნის ოფიციალურად გამოცხადებამდე. ირანთან, სირიასთან და მიანმასთან აღნიშნული შეთანხმება ხელმოწერილია.
1996 წლის ხელშეკრულებას ბირთვული გამოცდების ყოველგვარი აკრძალვის შესახებ ხელი არ მოაწერეს „ახალგაზრდა“ ბირთვულმა ქვეყნებმა ინდოეთმა, პაკისტანმა, კსდრ-მ. ხელი მოაწერეს, მაგრამ არ მოახდინეს მისი რატიფიცირება აშშ-მა, ჩინეთმა, აგრეთვე ეჭვმიტანილმა ირანმა, ეგვიპტემ, ინდონეზიამ, კოლუმბიამ. სირიამ და მიანმამ აღნიშნულ ხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს და ასევე, მოახდინეს მისი რატიფიცირება.
პოტენციური ისტორიული შესაძლებლობა ჰქონდა ნაცისტურ გერმანიას, ყოფილიყო მეორე, ან თუნდაც პირველი, ბირთვული სახელმწიფო. თუმცა ურანის პროექტი მესამე რაიხის დაცემამდე შეწყდა არასაკმარისი ფინანსების, ორგანიზაციული ჩავარდნების, მუშაობის დასაწყისში მეცნიერთა მთელი რიგი შეცდომების, აგრეთვე, მთელი რიგი მეცნიერების ქვეყნიდან გაქცევის და სხვა მიზეზების გამო. იმავე დროს, არსებობს ზოგიერთი ცნობა იმის შესახებ, რომ ატომური ბომბის პროტოტიპი გერმანული დახმარებით იქნა შექმნილი და გამოცდილი მილიტარისტული იაპონიის მიერ.
