შოთას ბლოგი

вторник, 30 июня 2020 г.

ელემენტთა პეროდული სისტემა

ელემენთა პერიდული perioduli sistema

d. mendeleevisa, ქიმიური elementebis klasifikacia, r-ic warmoadgens d. mendeleevis periodulobis kanonis gv\rafikul gamosaxulebas, wim. elemenbis sistematizaciis cdebi jer kidev XIXI30-ian wlebidan daiwyo. Daadgina msgavsi wim. Tvisebebis mqone elementebis arseboba (mag., deberaineris ,,triadebi”). 1864 l. maierma atomur masaTa monacemebis safuZvelze Seadgina tabula, r-Sic aCvena, elementebis readenime jguifis atomuri masebisa da Tvisebebis ramdenime Tanafadrdoba, magram zogadi Teoria da daskvna mas ar gaukeTebia.Tanamedrove (1985) e.p.s. moicavs 107 qim. Elements. misi wanamorbedi iyo d. mendeleevis mier 1869 Sedgenili tabula. Semdgomi 2wlis manZilze mendeleevma srulyo tabula, SemoiRo elementebis mwkrivebad da jgufebad dayofa. amas elementTa perioduli sistema uwoda.

დ.ი. მენდელეევი. პორტრეტი ილია რეპინი (1885)

e.p.s-is grafikuli gamosaxulebis mravali variantisagan r-ic upiratesad cxrilebis saxiT iyo warmodgenili, gansakuTrebiT gavrcelda sami formametad mniSvnelovani iyo e.p.s-Si elementebis adgilis dakavSireba periodisa da jgufis nomerTan. amis safuZvelze SesaZlebeli gaxda zogierTi elementis im dros miRebuli atomuri masis Sesworeba. d. mendeleevma e.p. s-is safuZvelze iwinaswarmetyvela manamade ucnobi elementebis ,,ekaboris” Sc, ,, ekaaluminis” Ca, ,, ekasiliciumis” Ge arseboba da maTi naerTebis Tvisebebi, rac SemdgomSi brwyinvaled dadasturda da periodulobis kanonma sayovelTao aRiareba moipova. Gairkva, rom rigobrivi nomeri ricxobrivad elementis atomis rocxvis sididis tolia (e. rezerfordi, h. mozli). Meotronebis aRmoCenis Semdeg gasagebi gaxda atomuri masisa da izotropiis arsi, elementTa Tvisebebis perioduloba daukavSirda atomis eleqtruli garsis agebulebas.d. medeleevis sistemaSi elementebis Tviebebis perioduloba ara aris martivi. pirveli periodi Sedgeba 2elementisagan H da He. Mmas ori, rva-rva-wevriani periodi mosdevs esenia: Li da Na, Be da Mg, B da Al da a.S. garda pirvelisa yvela periodi iwyeba tute liToniT da inertuli airiT mTavrdeba. periodSi elementis Tvisebebi TandaTanobiT icvleba. Na tipiuri liTonia, warmoqmnis Zlier tutes, Mg mkafiod gamoxatul liTonur Tvisebebs iCens, magram aseTi aqtiuri ar aris, rogorc Na. Al ukve liTon-araliTonia, misi Jangi da hidroJangi amfoterulia, Si araliTonia, P da S aqtiuri araliTonebia, CI am periodSi yvelaze aqt. araliTonia. me-4 da me-5 periodebi 18-18wevrebisgan Sedgeba. TiToeuli maTganis SedgenilobaSi Sedis VIIIjgufis 3-3elementi. Taviseburad icvleba elementebis Tvisebebi me-4 periodis Sc-Zn mwkrivSi. aseve Taviseburad icvleba elementebis Tvisebebi me-5 periodis Y-Cd mwkrivSi. amitom Sc-Zn da Y-Cd mwkris ele,entebs gardamavali elementebi uwodes. am or did periods mohyveba yvelaze didi me-6 periodi, r-ic 32 elements moicavs. am periodSi Sedis lanTanis momdevno 14 elementi-lanTaniodebi, r-Ta Soris didi msgavsebaa, es periodi Seicavs agreTve gardamaval elementTa mwkrivs. Ukanasknelamde me-7 periodi. garda Fr, Ra da Ac-isa, moicavs 14elementisagan Sedgenil aqtinodebis ojaxs da gardamavali elementebis mwkrivis pirvel wevrebsa es periodi ar aris bolomde Sevsebuli, is uda Seicavdes 32elements da mTavrdebodes inertiuli airiT Z=118.
იხ. ვიდეო

8-wevrianma periodebma ganapiroba 8-vertilauri jgufis Camoyalibeba (I, II, III, IV, V, VI da VIII). am jgufiebSi 18-wevrian9 periodis elementebi Taviseburadaa dalagebuli. didi periodis elementebi 2 mwkrivad lagdeba, I mwkrivSi ukanaskneli 3 elementi ganlagebulia VIII jgufSi triadis saxiT.Bbunebruvia, rom didi da mcire periodebis elementebs Soris ar aris didi msgavseba arc valentobasa da arc Tvisebebis mixedviT. amitom TiToeuli gayves 2 qvejgufad, erTs mTavari qvejgufi ewoda, meores-Tanaqvekgufi.
mTavari qvejgufis elementebis qim. Tvisebebi arsebiTadaa damokidebuli maT galnagebaze inertuli airis mimarT, swored am niSnebis mixedviT aris dayofili elementebi, r-Ta rigobrivi ricxvi 1-2 erTeuliT metia an S-1 erTeuliT naklebia inertuli airis rigobriv ricxvze. danarCenebi ki Tanaqvejgufs miekuTvneba, amrigad, mTavari qvejgufi Sedgeba didi periodisd elementebisgan. araliTonebs mxolod mTavari qvejgufebi moicavs. Tanaqvejgufebi ki liTonebisgan sedgeba. mcire periodebis elementebs d.mendeleevma tipiuri elemntebi uwoda, xolo im wvejgufebs, r-ic tipiur elemntbs Seicaven mTavari qvejgufebi.
Tipiuri liTonebi galnagebulia I da II jgufSi. Marcxnidan marjvniv gadanacvlebisas sustdeba liTonuri Tvisebebi da Zlierdeba araliTonuri Tvisebebi. Amitom V da VI jgufSi tipiuri araliTonebia, xolo VII-Si- yvelaze aqt. araliTonebi. inertuli airi aris sazRvari sapirispiro Tvisebebis mqone elementebs-liTonebsa da aralinebs Soris.
Aatomuri masis gadidebisas jgufSi Zlierdeba liTonuri Tvisebebi, misi semcirebiT ki- araliTonuri Tvisebei. yvelaze aqt. liTonia ceziumi Ss, yvelaze aqt. araliToni ki- ftori F amrigad, elementTa liTonuri Tvisebebi periodul sistemasi Zlierdeba diagonalurad: marjvnidan marcxniv, zemodan qvemoT. misi sapirispiro mimarTulebiT ki Zlierdeba araliTonuri Tvisebebi.
e.p.s-is fiz. Arsis garkveva dakavSirebulia kvanturi meqanikis ganviTarebasTan. Kvanturi ricxvebisa da paulis prncipis safuZvelze elementTa Tvisebebis perioduloba bunebriv axsnas poulobs.
Mmocenul energetikul doneze (garsze) eleqtronebis maqsimaluri ricxvi N=2 h², sadac h mTavari kvantui ricxvia. rodesac h=1,2,3,4,5 Sesabamisad garsebs aRniSnaven K,L,M,N da O simbloebiT.
h-is yovel mniSnelobas Seesabameba energet. Done, r-ic, Tavis mxriv Sedgeba qvedoneebisagan. Qvedoneebbs axasiaTebs meore kvanturi ricxvi, r-sac gamosaxaven 1 simboloTi da uwodeben orbotul kvantur ricxvs. mTavari ricxvis yovel mniSvnemobas Seesabameba orbituli kvanturi rocxvis diskretuli mniSvnelobebi, r-ic icvleba 0-dan h-1-mde.
Ricxvis sidide gansazRvravs qvegarsebze leqtronebis galnagebas. 1=0,1, 2,3 dakavSirebuli eleqtronebis s,p,d,f mdgomareobani (maT vSirad uwodeben s,p,d, f eleqtronebs. Yovel aseT mdgomareobas Seesabameba garkveuli formis orbitali r-ic agreTve s,p,d,f mTavari kvanturi ricxvis mniSvnelobebis mixedviT gveqneba 1s, 2s, 3s,…2p, 3p, 4p…3d, 4d, 5d, 5d, da 4f,5f qvegarsebi, sadac cifrebi simboloebis win gamoxatavs mTavari kvantur ricxvis sidides.
Eleqtronebs ganawileba Tavisufal energet. doneebze Sedegi principis Sesabamisad warmoebs: pirvel rigSi Seivseba udablesi energet. Done Semdeg misi momdevnoebi (K, L, M da a.S.). Ar-is Semdeg ki - energet. done, r-sac gansazRvravs ufro meti sididis mTavari kvanturi ricxvi. Sesabamisi done ufro adre Seivseba, vidre Seuvsebeli mis win myofi done. Amitomac yovel did periodSi pirvel or elements gare garsze (lit-Si xSirad garsis nacvlad xmaroben Sres, xolo qvegarsis nacvlad-garss) aqvs S eleqtronebi da mxolod III jgufidan iwyeba d qvegarsis Sevseba, rac mTavrdeba Tanaqvejgufis elementebSi. Qvegarsebis Sevsebis mixed. arCeven s, p, d da f elementebs.
Gganxiluli surati saSualebas gvaZlevs davadginoT atomTa eleqtronuli garsebis perioduloba. Rogobrivi ricxvis gadidebisas ivseba ax.garsebi, r-ic perodulad meordeba meordeba eleqtronTa erTnairi qvegarsebi (s, s, p, s, d, s, s, p, d, f). amrigad, qim. elemntebis TvisebaTa periodulobas ganapirobebs atomTa elewtromagn garsebis aRnagobis perioduloba. lanTanoidebisa da aqtinoidebis adgilmdebareobis garkveva periodul sistemaSi arsebiTad gaadvilda atomis aRnagobis Teoriis SemuSavebam.
Pperiodulobas eqvemdebareba elementTa valentobis cvlileba periodSi. valentobasTan uSualod aris dakavSirebuli ionizaciis potencialebi, r-Ta cvlileba agreTve periodulia.
Periodulobis kanoni mnisvelovan rols TamaSobs ara marto ax. Elementebis sinTezSi aramed liTonTa qimiaSi da sxv., didia agreTve misi filosof. mniSvneloba, d. mendeleevis periodubis kanonma xeli Seuwyo fizikisa da qimiis anviTareba

სირიუსი

სირიუს A და სირიუს B, გადაღებულია ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპით. ქვედა მარცხენა კუთხეში, შესაძლებელია თეთრი ჯუჯის დანახვა. დიფრაქციული სხივები და ერთად თავმოყრილი რგოლები, ინსტრუმენტულ ეფექტებს წარმოადგენენ.

ვარსკვლავთა სისტემა და ცის ყველაზე კაშკაშა, -1.46 ვიზუალური ვარსკვლავიერი სიდიდის და კანოპზე ორჯერ მეტი სიკაშკაშის მქონე ვარსკვლავი. სახელწოდება „სირიუსი“ ძველი ბერძნული სიტყვიდან, Σείριος-დან მომდინარეობს და „კაშკაშას“ ან „მცხუნვარეს“ ნიშნავს. ბაიერის აღნიშვნების მიხედვით, იგი აღინიშნება, როგორც ალფა დიდი ქოფაკის თანავარსკვლავედისა (α CMa). შეუიარაღებელი თვალი, მას ერთეულ ვარსკვლავად აღიქვამს, თუმცა, სინამდვილეში სირიუსი ორმაგ ვარსკვლავთა სისტემაა, რომელიც მოიცავს სპექტრული A1V ტიპის მთავარი მიმდევრობის თეთრ ვარსკვლავს — სირიუს A-ს და სპექტრული DA2 ტიპის თანამგზავრ მკრთალ თეთრ ჯუჯას — სირიუს B-ს. მათ შორის არსებული მანძილი, 8.2-31.5 ასტრონომიულ ერთეულს შორის მერყეობს.

იხ. ვიდეო ➤➤➤➤➤

დამახასიათებელი სიკაშკაშის და დედამიწასთან სიახლოვის გამო, სირიუსი ნათლად ჩანს. 2.6 პარსეკი (8.6 სინათლის წელი) მანძილით (Hipparcos-ის ხელოვნური თანამგზავრის მიერ განსაზღვრული), სირიუსი, დედამიწის ერთ-ერთი უახლოესი ვარსკვლავთა სისტემაა. იგი თანდათან უახლოვდება მზის სისტემას, რის გამოც, მომავალი 60 000 წლის განმავლობაში, მისი სიკაშკაშე უმნიშვნელოდ გაიზრდება. აღნიშნული დროის შემდეგ, მისი მანძილი ზრდას დაიწყებს და სირიუსი თანდათან გამკრთალდება, მაგრამ შემდეგი 210 000 წლის განმავლობაშიც შეინარჩუნებს ცის ყველაზე კაშკაშა ვარსკვლავის სტატუსს.

სირიუს A-ს მასა, დაახლოებით ორჯერ აღემატება მზის მასას. მას 1.42-ის ტოლი აბსოლუტური ვარსკვლავიერი სიდიდე გააჩნია და მზეზე 25-ჯერ კაშკაშაა, მაგრამ გაცილებით ნაკლები სიკაშკაშის მქონეა ისეთ ვარსკვლავებთან შედარებით, როგორებიცაა, კანოპი და რიგელი. სირიუსის სისტემა, დაახლოებით 200-300 მილიონი წლისაა. თავდაპირველად, იგი ორი კაშკაშა მოლურჯო ვარსკვლავისგან შედგებოდა. დაახლოებით 120 მილიონი წლის წინ, თეთრ ჯუჯად დაშლამდე და გარე შრეების ჩამოშლამდე, სირიუს B, წითელი გიგანტი გახდა.

ყველაზე ახლო მყოფი ვარსკვალვები სირიუსის ახლოს ყველაზე ახლოს არის პროციონი, დაშორებულია სიუსიდან შეადგენს 5,2სინ.წ მზე კი მეექვსე არის დაშორებული.

იმ თანავარსკვლავედის სახელწოდებიდან გამომდინარე, რომელშიც სირიუსი მდებარეობს (დიდი ქოფაკის თანავარსკვლავედი), სისტემა ასევე ცნობილია, როგორც „ქოფაკის ვარსკვლავი“. ძველ ეგვიპტეში, სირიუსის მზესთან ერთად გამოჩენა, ნილოსის ადიდების ნიშანი იყო, ძველი ბერძნებისთვის კი — ზაფხულში „ძაღლის დღეების“ (ცხელი, დახშული ჰაერის მქონე დღეები) გახშირებას ნიშნავდა მაშინ, როდესაც სამხრეთ ნახევარსფეროში, პოლინეზიელებისთვის ზამთარს მოასწავებდა და მნიშვნელოვან მითითებას წარმოადგენდა წყნარი ოკეანის გარშემო ნავიგაციისთვის.

სირიუს A და მზის შედარება, მასშტაბის და ზედაპირის სიკაშკაშის შედარება

სირიუსი ორმაგ ვარსკვლავთა სისტემაა, რომელიც მოიცავს ორ თეთრ, ერთმანეთის გარშემო მბრუნავ ვარსკვლავს, რომლებიც ერთმანეთისგან 50.1 წლის პერიოდით და 20 მზესა და ურანს შორის არსებული მანძილით არიან დაშორებულნი. მეტად კაშკაშა ვარსკვლავი — სირიუს A, მთავარი მიმდევრობის, სპექტრული A1V ტიპის ვარსკვლავია, 9.940 კელვინი ზედაპირის ტემპერატურით. მისი თანამგზავრი, სირიუს B, წარმოადგენს ვარსკვლავს, რომელიც უკვე ჩამოშორდა მთავარ მიმდევრობას და თეთრი ჯუჯა გახდა. 10 000-ჯერ ნაკლები სიკაშკაშით ვიზუალურ სპექტრში, სირიუს B, ორივე ვარსკვლავზე მეტად მასიური იყო. სისტემის ასაკი დაახლოებით 230 მილიონი წელია. ადრეულ პერიოდში, მიიჩნეოდა, რომ სისტემა ორ მოლურჯო-თეთრ, ყოველ 9.1 წელიწადში ერთმანეთის გარშემო ელიფსურ ორბიტაზე მბრუნავ ვარსკვლავს მოიცავდა. IRAS-ის კოსმოსური ობსერვატორიის მონაცემებით, სირიუსი იმაზე მეტად ასხივებს, ვიდრე ინფრაწითელი რადიაცია. შესაძლოა, ეს მიუთითებს სისტემაში მტვრის არსებობაზე, რაც ორმაგი ვარსკვლავისთვის უჩვეულოა. ჩანდრას რენტგენული გამოსხივების ობსერვატორიის მიერ დაფიქსირებული სურათი აჩვენებს, რომ სირიუს B რენტგენული გამოსხივების წყაროს მსგავსად ჩრდილავს თავის კაშკაშა თანამგზავრს.

სირიუს A და სირიუს B.

სირიუს A

სირიუს A-ს მასა 2 მზის მასის ტოლია. ასტრონომიული ინტერფერომეტრის მეშევეობით, გამოთვლილ იქნა მისი რადიუსი, რომლის მიხედვითაც, მისი სავარაუდო კუთხური დიამეტრი 5.936±0.016 მილიკუთხური წამია. სირიუს A-ს სავარაუდო ბრუნვის სიჩქარე შედარებით დაბალი — 16 კმ/წმ-ია. ამის მიხედვით, იგი ვეგასთან (ქნარის თანავარსკვლავედის ყველაზე კაშკაშა ვარსკვლავი) შედარებით, უკიდურესად განსხვავებულია, რადგან აღნიშნულის ბრუნვის სიჩქარე 274 კმ/წმ-ია და თვალსაჩინოდაა ამოზნექილი საკუთარ ეკვატორზე. სირიუს A-ს ზედაპირზე, გამოვლინდა სუსტი მაგნიტური ველის არსებობა.

ვარსკვლავური მოდელებიდან გამომდინარე, ვარსკვლავი მოლეკულური ღრუბლის დაშლის დროს წარმოიქმნა და 10 მილიონი წლის შემდეგ, შინაგანი ენერგია ბირთვული რეაქციების შედეგად მიიღო. მიიჩნევა, რომ წარმოქმნიდან მილიარდი წლის შემდეგ, სირიუს A-ს მთლიანად ამოეწურება საკუთარ ბირთვში არსებული წყალბადის მარაგი. ამ შემთხვევაში, იგი გაივლის წითელი გიგანტის ეტაპს და თეთრი ჯუჯა გახდება.

სირიუს B

დაახლოებით მზის მასის ტოლი მასით (0.98), სირიუს B ცნობილ თეთრ ჯუჯებს შორის ერთ-ერთი ყველაზე მასიურია. მისი ზედაპირის ამჟამინდელი ტემპერატურაა 25 200 კელვინი. თუმცა, იმის გამო, რომ იქ არ არის შინაგანი სითბოს წყარო, ორ მილიარდ წელზე მეტი ხნის შემდეგ, სირიუს B-ს სითბო კოსმოსში რადიაციის სახით გამოსხივდება და მისი ტემპერატურა კლებას დაიწყებს.

სირიუს B და დედანიწის შედარება

თეთრი ჯუჯა ყალიბდება მხოლოდ მაშინ, როცა ვარსკვლავი მთავარ მიმდევრობას ჩამორჩება და წითელი გიგანტის ეტაპს გაივლის. ეს მოხდა მაშინ, როცა სირიუს B ამჟამინდელი ასაკის ნახევარზე ნაკლები ასაკის იყო, დაახლოებით 120 მილიონი წლის წინ. თავდაპირველი ვარსკვლავის მასა, სავარაუდოდ, 5 მზის მასა იყო და იგი B4–5 ტიპის ვარსკვლავს წარმოადგენდა ჯერ კიდევ მაშინ, როცა მთავარ მიმდევრობას ეკუთვნოდა. როცა ვარსკვლავმა წითელი გიგანტის ეტაპი გაიარა, შესაძლოა, საკუთარი თანამგზავრი მეტალურობით გაამდიდრა.

იხ. ვიდეო ➢➢➢➢➢

დაკვირვების ისტორია

სირიუსის/სოპდეტის
იეროგლიფი

სირიუსი (ეგვიპტეში ცნობილი, როგორც — სოპდეტი, ბერძნულად — სოთისი), მოხსენიებულია ადრეულ ასტრონომიულ ჩანაწერებში. შუა სამეფოს ეპოქაში, ეგვიპტელები, საკუთარ კალენდარს სირიუსის გამოჩენის დროზე აფუძნებდნენ, კერძოდ, იგი ხილვადი ხდება მზის ამოსვლამდე, მზის ელვარებიდან საკმაოდ დიდ მანძილზე გადაადგილების შემდგომ. სირიუსი ყოველ 70-ე დღეს ჩნდებოდა და ეს მოვლენა, ნილოსის ყოველწლიური ადიდებას და ზაფხულის ნაბუნიობასაც სდევდა თან . სოთისის იეროგლიფზე წარმოდგენილია ვარსკვლავი და სამკუთხედი. მას ხშირად აიგივებდნენ ძველი ეგვიპტის უზენაეს ღვთაებასთან — ისიდასთან, რომელიც ტრიადის ერთ-ერთი წევრი იყო (ქმართან — ოსირისთან და შვილთან — ჰოროსთან ერთად), ხოლო 70 დღიანი პერიოდი, ისიდას და ოსირიუსის დუატში (ეგვიპტური ქვესკნელი) ყოფნის სიმბოლო იყო.

ძველი ბერძნებისთვის, სირიუსის მზის თანხლებით გამოჩენა ცხელ და მშრალ ზაფხულს მოასწავებდა, რაც მათში იმის შიშს იწვევდა, რომ იგი მცენარეების ჭკნობას, მამაკაცების დასუსტებას და ქალების გააქტიურებას გამოიწვევდა. სიკაშკაშის გამო, სირიუსი, ზაფხულის დასაწყისის ცვალებადი ამინდის დროს უფრო მეტად მოციმციმე იყო. ბერძენი დამკვირვებლებისთვის, ეს ფაქტი, გარკვეულ საზიანო თვისებების მქონე გამოსხივებებს მოასწავებდა. ადამიანებს, რომლებიც სირიუსის ასეთ ზეგავლენას განიცდიდნენ, ასტრობოლეტებს (ბერძნ. ἀστροβόλητος) ან „ვარსკვლავის მიერ დამარცხებულებს“ უწოდებდნენ. ლიტერატურაში, სირიუსი აღწერილი იყო, როგორც „მწველი“ ან „კაშკაშა“. ვარსკვლავის გამოჩენის შემდგომ სეზონს, „ზაფხულის ძაღლის დღეებს“ უწოდებდნენ. კუნძულს კეას მცხოვრებნი ეგეოსის ზღვაზე, სირიუსს და ზევსს მსხვერპლს სთავაზობდნენ, ცივი ნიავის სანაცვლოდ და ვარსკვლავის შემდგომ გამოჩენას ზაფხულში ელოდნენ. თუ ვარსკვლავი ნათლად გამოჩნდებოდა, ბედნიერებას მოასწავებდა, ხოლო სირიუსის ნისლიანობა ან სიმკრთალე, შავი ჭირის ეპიდემიას წინასწარმეტყველებდა. ძვ.წ. მე-3 საუკუნის მონეტებზე, გამოსახულია ძაღლები ან ვარსკვლავები სხივებით, რაც სირიუსის მნიშვნელობას უსვამს ხაზს. რომაელები, სირიუსის მზესთან ერთად გამოჩენას 25 აპრილს ან მის წინა/მომდევნო დღეებში აღნიშნავდნენ, ღვთაებას — რობიგოს მსხვერპლად სწირავდნენ ძაღლს, ღვინოს და ცხვარს იმ მოლოდინით, რომ იმ წელს, ვარსკვლავის გამოსხივება არ დააზიანებდა ხორბლის მოსავალს.

იხ. ვიდეო ➤➢⇣

ალექსანდრიელმა ასტრონომმა — პტოლემემ, საკუთარი ალმაგესტის VII და VIII წიგნებში, ვარსკვლავები რუკაზე გადაიტანა, სადაც სირიუსი, გლობუსის მთავარი მერიდიანის ადგილმდებარობა იყო. მან უცნაურად მიიჩნია სირიუსი ექვსიდან ერთ-ერთ წითელი ფერის ვარსკვლავად. დანარჩენი ხუთი მათგანი, M და K კლასის ვარსკვლავებია, რომელთა შორისაა არქტური და ბეთელჰეიზე.

კაშკაშა ვარსკვლავებს, ძველი პოლინეზიელებისთვის დიდი მნიშვნელობა გააჩნდათ — ისინი, მათ წყნარი ოკეანის მრავალ კუნძულსა და ატოლებს შორის ნავიგაციისთვის იყენებდნენ. ჰორიზონტის ქვემოთ, ისინი, მეზღვაურებისთვის ვარსკვლავურ კომპასს წარმოადგენდნენ და ეხმარებოდათ გარკვეულ ადგილამდე მიღწევასა და განედების მონიშვნაში. სირიუსის დახრილობა, ფიჯის არქიპელაგის განედს ემთხვევა (17°). სირიუსი, „მანუდ“ წოდებული დიდი ფრინველის გალაქტიკის ნაწილს წარმოადგენდა, კანოპთან, როგორც სამხრეთი კიდე და პროციონთან ერთად, როგორც ჩრდილოეთი კიდე, რომელიც პოლინეზიის ღამის ცას ორ ნახევარსფეროდ ჰყოფდა. საბერძნეთში, სირიუსის დილის ცაზე გამოჩენა, ზაფხულის დადგომის ნიშანი იყო, მაორისთვის კი — ზამთრის გრილ დასაწყისს აღნიშნავდა, რომელთა სახელი Takurua-ც, ვარსკვლავს და სეზონს აღწერდა. მისი კულმინაცია, ზამთრის ნაბუნიობის დროს, ჰავაიში დღესასწაულად ითვლებოდა და ცნობილი იყო, როგორც Ka'ulua — „სამოთხის დედოფალი“. ძველ პოლინეზიურ ჩანაწერებში, მრავალი სხვა სახელია მოხსენიებული: მარკიზის კუნძულებზე — Tau-ua, ახალ ზელანდიაში — Rehua, ტაიტიზე — Ta'urua-fau-papa და Ta'urua-e-hiti-i-te-tara-te-feiai. ჰავაიელებს, სირიუსისთვის მრავალი სახელწოდება ჰქონდათ — Aa (კაშკაშა),Hoku-kauopae, Kau-ano-meha (ასევე Kaulanomeha), „მარტო და წმინდა“, Hiki-kauelia ან Hiki-kauilia (სანავიგაციო სახელი), Hiki-kau-lono-meha (ასტრონომიული სახელი), Kaulua (ასევე Kaulua-ihai-mohai, „სამოთხეების ყვავილი“),ნHoku-hoo-kele-waa („ვარსკვლავი, რომელიც კანოეს ცურვის საფუძველია“, სააზღვაო სანავიგაციო სახელი) და Kaulua-lena („ყვითელი ვარსკვლავი“).. საზოგადოების კუნძულებზე დასახლებული ადამიანები, სირიუსს სხვადასხვა სახელწოდებებით მოიხსენიებდნენ — Taurua-fau-papa, Taurua-nui-te-amo-aha და Taurua-e-hiti-i-tara-te-feiai. სირიუსის სხვა სახელებში შედიოდნენ — Palolo-mua (ფუტუნა), Mere (მანგაია), Apura (მანიჰიკი), Taku-ua (მარკიზის კუნძულები) და Tokiva (პუკაპუკა). ტუამოტუს კუნძულების კოსმოლოგიაში, სირიუსს რამდენიმე სახელწოდება ჰქონდა: Takurua-te-upuupu, Te Kaha („ქოქოსის ბოჭკო“),მTe Upuupu და Taranga და Vero-ma-torutoru. ვიქტორიას შტატის ჩრდილო-დასავლეთში მცხოვრები აბორიგენები, სირიუსს Warepil-ს უწოდებდნენ.

იხ. ვიდეო ➩➩➩➩

სირიუსი, როგორც ყველაზე ბწყინვალე ცის ვარსკვლავი, რ-იც უძველესი პერიოდიდან ყურადღების ქვეშ იყო ადამიენების მხრიდან, ხშირად მოხსიენებულია ყველა ნაწილში ადამიენიბის მოღვაწეობაში.

მაორის ( ახალიზელანდიის მკვიდრი მოსახლეობა) მიწერილია წმინდა არსება, რ-იც ცხოვრობს ცაზე, იველაზე ,აღალ ცაზე - მეათე ცაზე. სახელწოდებით რეხუა. რეხუა ასოცირდებოდა რამდენიმე ვარსკლავებთან, ამავედროს ყოველ ხალხს სხვადასხვა ვარკლავი ყავდათ, რ-იც დაკავშირებული იყო ამ მითოლოგიური არსებასთან. ტუხოეს ხალხს, ჩრდ. კუნძულზე ახალ ზელანდიაში ეს იყო ანტარესი, თუმცა ბევრ ერებს მაინ სირიუსი მიჩნდათ, ბრწყინვალე და ბრზენი ვარსკლავი. რამდენადაც რეხურა ყველაზე მაღალ ცაზე ცხოვრობს მას არ ემუქრება სიკვდილი, რეხურას შეეძლო კვდარის გაცოცხლება და განკურნება ნებისმიერი ავადყომფობის. მრავალი მაორის სჯეროდათ, რომ სირიუსის სახით ისინი ხედავენ რეხუას - ბრძენს არსებებიდან, რ-იც კი არსებპბს სამყაროში. ყარანშიც არის მოხსენიებული ვარსკლავი სირიუსი.

იხ. ვიდეო ⇒⇒⇒⇒⇒⇒

понедельник, 29 июня 2020 г.

ვიდემან-ფრანცის კანონი

ვიდემან-ფრანცის კანონი
კლასიკური ლექტროდინამიკა

თანაფარდობა, რ-იც ერთმანეთან აკავშირებს ლითონთა თბო და ელექტრო გამტრაობას. ეს არის ფიზიკური კანონი, რ-იც ამტკიცებს, რომ მეტალების მიმართ კოიფიციენტი თბიგამტარობის (ან ტენზორის გამტარის) K განგძობადი ელექტყრონული განტარობა ( ან ტენზორი განტარობის) $\sigma$ პროპორციული ტემპერქტურის
${\frac {K}{\sigma }}=LT.$
იხ. ვიდეო

კანონის დარღვევა - 2017წ-ს კვლევისას ამერიკული ნაციონალური ლაბოროტარია ბერკლიში აღმოაჩინეს, რომ ვანადიუმი დიოქსიდი (VO₂), რ-იც ნორმალურ მდგომარეობაში წარმოადგენს გამჭირვალე დიაელექტრიკს, ტემპერატურის გაზრდისას 67 გრადუსის ზემოთ ცელსიუსი გადადის მეტალისტიკიური დენისგამტარიან ფაზაში. მეტალისტიკური მდგომარეობისას, დიოქსიდი ვანადიუმი კარგად ატარებს ელექტრო დენს, ამავე დროს წარმოადგენს თბოიზოლაქტორს

რეკლამა

იხ. ბმულზე ⟾⟾⟾⟾⟾

https://shotashota75.blogspot.com/2020/06/blog-post_3.html

კასიტერი

kasiteriti

ფორმულა SnO₂

(berZn. kassiteros- kala), Jangeulebis klasis minerali. wim. Sedgeniloba SnO2. minarevebi Nb, Ta, W, Zr, Ti da sxv. kristaldeba tetragonur singoniaSi. kristalebi prizmuli an bipiramiduli aqvs, agregatebi wvrilmarcvlovani. yavisferi, Savi, iSviaTad mowiTalo-yviTelia. elvareba almasisebri aqvs. simagre minerologiuri skaliT 6-7 simkvrive 6040-7120kg სახელწოდება „კასიტერიტი“ მემკვიდრეობითია ელინური კულტურიდან. ძვ.წ. ათი საუკუნის წინ კი, ფინიკიელებმა და მათ შემდეგ ძველმა ბერძნებმა ბრიტანული კუნძულებიდან კალის საბადო მოიტანეს, მას ამ პერიოდში კასიტერიდებს უწოდებდნენ.
იხ. ვიდეო

суббота, 27 июня 2020 г.

გალაქტიკა

NGC 4414 - ტიპური სპირალური გალაქტიკა ბერენიკეს თმების თანავარსკვლავედში. მისი დიამეტრი, დაახლოებით, 55 000 სინათლის წელიწადია და დედამიწიდან 60 მილიონი სინათლი წლითაა დაშორებული

გრავიტაციულად დაკავშირებული მატერიის მასიური სისტემა, რომელიც შეიცავს ვარსკვლავებს, ვარსკვლავურ ნარჩენებს, გაზისა და მტვრის ვარსკვლავთშორის სივრცესა და ბნელ მატერიას — მნიშვნელოვან, მაგრამ თითქმის უცნობ კომპონენტს. სიტყვა გალაქტიკა ბერძნულიდანაა წარმოებული „γαλαξίας“ (იკითხება გალაქსია) და ნიშნავს „რძიანს“. ამიტომაც ინგლისურად ჩვენს გალაქტიკას „რძიან გზას“ უწოდებენ, ხოლო ქართულში მას, ძირითადად, „ირმის ნახტომად“ მოიხსენიებენ. გალაქტიკების მრავალფეროვნება იწყება ჯუჯებით, რომლებიც 10 მილიონამდე (10⁷) ვარსკვლავს შეიცავს, და მთავრდება გიგანტებით, რომელთა შემადგენლობაში 100 ტრილიონი (10¹⁴) ვარსკვლავი შედის. თითოეული ვარსკვლავი საკუთარი გალაქტიკის მასის ცენტრის ირგვლის მოძრაობს.

გალაქტიკები პლანეტების, ვარსკვლავების, ვარსკვლავთგროვებისა და გარკვეული ტიპის ვარსკვლავთშორისი ღრუბლების სხვადასხვა რაოდენობას შეიცავს. ამ ობიექტებს შორის არის კოსმოსური სხივების, გაზისა და მტვრის მეჩხერი ვარსკვლავთშორისი სივრცე. უმეტეს გალაქტიკათა ცენტრში ზემასიური შავი ხვრელი ბინადრობს. თანამედროვე მოსაზრების მიხედვით, ზემასიური შავი ხვრელი გალაქტიკის აქტიური ბირთვის ძირითადი მომმარაგებელია. ცნობილია, რომ „ირმის ნახტომი“ სულ ცოტა ერთ ასეთ ობიექტს შეიცავს.

იხ. ვიდეო

ისტორიულად, გალაქტიკები კატეგორიებად იყო დაყოფილი მათი ხილული ფორმების მიხედვით, რომელსაც ჩვეულებრივ ვიზუალურ მორფოლოგიას უწოდებენ. გავრცელებული ფორმა არის ელიფსური გალაქტიკა, რომელსაც ელიფსის ფორმის სინათლის მოხაზულობა აქვს. სპირალური გალაქტიკები დისკოს ფორმისაა მტვრიანი, მრუდე მკლავებით. უჩვეულო ფორმისა და უსწორომასწორო გალაქტკებს არაწესიერი გალაქტიკები ეწოდება და ჩვეულებრივ წარმოიქმნება მეზობელი გალაქტიკების გრავიტაციული მიზიდულობის შეწყვეტით. ასეთი ურთიერთქმედება ერთმანეთთან ახლოს მდებარე გალაქტიკებს შორის, რომელიც საბოლოოდ შეჯახებით მთავრდება, ზოგჯერ იწვევს ვარსკვლავების წარმოქმნის შესამჩნევად ზრდად შემთხვევებს.

ხილულ სამყაროში 170 მილიარდზე მეტი გალაქტიკაა. გალაქტიკათა უმეტესობის დიამეტრი 1000-დან 100 000 პარსეკამდეა და ერთმანეთისგან მილიონობით პარსეკის (ან მეგაპარსეკი) მანძილითაა დაშორებული. გალაქტიკათშორის სივრცეში (სივრცე გალაქტიკებს შორის) გათხელებული გაზია, რომლის საშუალო სიმჭიდროვე კუბურ მეტრზე ერთი ატომია. გალაქტიკათა უმეტესობა არც სრულიად შემთხვევითაა დალაგებული, არც სრულიად განსაზღვრული წყობათა ერთობლიობით, რომელსაც გალაქტიკათა ჯგუფები ან გროვები ეწოდება, რომელიც, მეორე მხრივ, უფრო დიდ ზეგროვებს წარმოქმნის. უდიდეს მასშტაბებზე ეს გაერთიანებები დალაგებულია ფილამენტებად და ქსოვილებად, რომლებიც გარშემორტყმულია უზარმაზარი ვოიდებით (სიცარიელით).

სიტყვა „გალაქტიკა“ ბერძნულიდანაა წარმოებული ჩვენი გალაქტიკისთვის: „γαλαξίας“ („რძიანი“) ან kyklos ("წრე") galaktikos („რძიანი“). რასაკვირველია, ეს სახელი მისი გარეგნობის გამო შეერქვა. ბერძნულ მითოლოგიაში, მოკვდავი ქალისგან შეძენილი ვაჟი — ჩვილი ჰერაკლე ზევსმა მძინარე ჰერას მკერდზე მიუწვინა, რა დროსაც ჩვილმა მისი ღვთიური რძე დალია, რის შედეგადაც იგი უკვდავი გახდა. ჰერას მაშინ გამოეღვიძა, როდესაც ჰერაკლე მის ძუძუს წოვდა; ჰერა მიხვდა, რომ საკუთარი რძით ის უცნობ ბავშვს კვებავდა. მან ჩვილი სასწრაფოდ მოიშორა მკერდიდან, რა დროსაც მისი რძის შხეფები ღამის ცას შეესხა, რამაც ბუნდოვანი სინათლის ზოლები წარმოქმნა, რომელსაც „რძიანი გზა“ უწოდეს.

ასტრონომიულ ლიტერატურაში დიდ ასოზე დაწყებული სიტყვა „Galaxy“ ჩვენი გალაქტიკის, „ირმის ნახტომის“, აღსანიშნად გამოიყენება, რათა არ აგვერიოს სხვა მილიარდობით გალაქტიკაში. ინგლისური ტერმინი „Milky Way“ ჩოსერის ერთ მოთხრობას უკავშირდება:

"See yonder, lo, the Galaxyë
Which men clepeth the Milky Wey,
For hit is whyt."
— ჯეფრი ჩოსერი. დიდების სახლი, 1380.

როცა უილიამ ჰერშელმა 1786 შექმნა ღრმა ციური სხეულების კატალოგი, მან გამოიყენა სახელი „სპირალური ნისლეული“ გარკვეული ობიექტებისთვის, როგორიცაა M31 (ანდრომედას გალაქტიკა). შემდეგ ეს აღიარებულ იქნა, როგორც ვარსკვლავების უზარმაზარი თავმოყრა, როცა ამ ობიექტებამდე ნამდვილი მანძილის დადგენა დააფასეს, შემდეგ ის მოიხსენიეს, როგორც კუნძულისებრი სამყაროები. თუმცა, იმ დროს სიტყვა „სამყაროს“ მნიშვნელობა ესმოდათ, როგორც არსებობის მთლიანობა, ამიტომ ეს გამოთქმა ხმარებიდან გამოვიდა და ამის ნაცვლად ამ ობიექტებს გალაქტიკები დაერქვა

რეკლამა

იხ. ბმულზე . . .

https://shotashota75.blogspot.com/2020/06/blog-post_3.html

ამიგდალინი

amigdalini

H2oH27O11N, bunebrivi org. naerTi glikozilebis klasisa. gvxdeba kurkovan mcenareTa foTolsa da (wyavi) da kurkaSi (atami, gargarSi, qliavi da sxv.) gansakuTrebiT bevria nuSis TeslSi (205-305%). advilad ixsneba wyalsa da spirtSi gacxelebisas. mJavebisa da fermetemulsinis moqmedebiT hidrolizdeba D-glikozad benzaldehidad da wyalbadcianmJavad.
იხ. ვიდეო

ქიმიური ფორმულა - C₂₀H₂₇NO_{11, ფიზიკური თვისება - თეთრი კრისტალური}

_{მოლეკოლური მასა - 457,429გ|მოლი, თერმული თვისება - დნობის ტემპერატურა}223—226 °C,

ციანოგენური გლიკოზიდი შედგება ბევრი მაგარი გული ქლიავის (Prunus) სახეობის მრავალწლიან ხეებსა და ბუჩქების, ხოლო ტრბი ვაშლის (Maleae) სახეობებში როასაც მწარე გემო დაყვება. პირველად იყო გამოყოფილი ნუშისგან Prunus amygdalus var amara, შეწდგება ასევე ფორთოხლისა და გარგარის მაგარ გულებშიც.

1950წ-ში ამიგდალინი და მისი წარმოაებული ლეატრილი სასაქაონლო სახელით ,, ლეატრტრილი'' ,, ვიტამინი B 17'' და რეაკლამირებას ახდედნენ როგორც კობოს საწინაამღდეგო საშუალება. თუმცა არ არსებობს კლინიკური დამტკიცება სასარგებლოდ ანკოლოგიური საწინაამღდეგო საშუალება, ასევე არსებობს მაღალი რისკი უკუჩვენებების მომწავლელი ციანიდის მისი გამოყენების და განსაკუთრებით პერალოლნის. არც ამიგდალინი და არც ლეატრილი არ წარმოადგენს ვიტამინებს.
ამიგდალინი წარმოადგენს ციანოგენ გლოკოზიდს, რადენადაც მისი მოლეკულა უართდება ნაერთს ნიტრილის ჯგუფს, რომელსაც შეუძლია გამონთავისუფლება ტოქსიკური ციანური ანიონის შედეგად ბეტა-გლიკოლიზი.
ამიგდალინის პერორალური მიღება ორგანიზმში ანთავისუფლებს ციანიდებს რასაც შეუძლია მოყვეს ინტოქსიკაცია.

რეკლამა

იხ. ბმულზე ➤➤➤➤

https://shotashota75.blogspot.com/2020/06/blog-post_3.html

შოთას ბლოგი

вторник, 30 июня 2020 г.

ელემენტთა პეროდული სისტემა

ელემენთა პერიდული perioduli sistema

სირიუსი