ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         ლუი პასტერი

                                                        
(ფრანგ. Louis Pasteur; დ. 27 დეკემბერი, 1822 — გ. 28 სექტემბერი, 1895) — ფრანგი მეცნიერი, რომლის შრომებმა საფუძველი ჩაუყარა მიკრობიოლოგიის, როგორც დამოუკიდებელი მეცნიერების განვითარებას, 1862 წლის პარიზის მეცნიერებათა აკადემიის წევრი, ნობელის პრემიის ლაურეატი. 1879 წელს, ქათმის ქოლერის გამოკვლევის დროს, პასტერმა აღმოაჩინა, რომ დასუსტებული მიკრობების შეყვანის შედეგად ქათმები არ იღუპებიან და ავადმყოფობის მიმართ შეუვალი ხდებიან. ამ აღმოჩენამ პასტერი პროფილაკტიკური აცრების მეთოდის შემუშავებამდე მიიყვანა. აცრები ეფექტიანი საშუალება გახდა მრავალ გადამდებ სნეულებასთან ბრძოლაში, როგორიცაა ციმბირის წყლული, ცოფი, წითურა.

იხ. ვიდეო

დუღილის პროცესის შესწავლა პასტერმა 1857 წელს დაიწყო, ამ თემაზე გამოაქვეყნა პირველი "მოგონებები". ეს სტატია ეხებოდა რძემჟავას დუღილს. პასტერმა "განსაკუთრებული დამაჯერებლობით" (ა. იმშეშეცკის ტერმინი) დაადასტურა, რომ დუღილს იწვევს ცოცხალი არსებები, რომლებსაც შეუძლიათ ჰაერის არარსებობის პირობებში ცხოვრება. მათი გამრავლება რძეს შაქარს ადუღებს და ქმნის რძემჟავას. ამის დასამტკიცებლად პასტერმა ბაქტერიების კულტურა მოაწყო გამჭვირვალე საკვები ბულიონში და აჩვენა განსხვავება რძემჟავა ბაქტერიებსა და საფუარს, ალკოჰოლური დუღილის გამომწვევ აგენტებს. იმავე "მოგონებებში" პასტერმა პირველად გამოთქვა რამდენიმე თეორიული წინადადება, რომლის მტკიცებას ორი ათწლეულის ექსპერიმენტული მუშაობა სჭირდებოდა. იმავე 1857 წელს პასტერმა გააკეთა პირველი მოხსენება ალკოჰოლური დუღილის შესახებ.

იხ. ვიდეო

ამ დროს გაბატონდა ლიბიგის თეორია იმის შესახებ, რომ დუღილის პროცესი ქიმიური ხასიათისაა, თუმცა მის ბიოლოგიურ ბუნებაზე უკვე გამოქვეყნებული იყო ნამუშევრები (Canyard de Latour, 1837), რომლებმაც არ მიიღეს აღიარება. 1861 წლისთვის პასტერმა აჩვენა (ალკოჰოლის, გლიცერინისა და სუკინის მჟავას საფუძველზე) მკაცრად ანაერობული მიკროორგანიზმებით გამოწვეული ბუტირის დუღილის შესაძლებლობა. ამ მიღწევებისთვის პასტერს იმავე 1861 წელს მიენიჭა საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიის ჯენერის პრემია და სამეფო საზოგადოების რამფფორდის მედალი. ძმარმჟავას დუღილის მიზეზებზე მუშაობამ პირველად გამოიწვია პასტერის გადასვლა ქიმიისა და კრისტალგრაფიის პრობლემებიდან ბიოლოგიის კითხვებზე . ქრონოლოგიური თვალსაზრისით, პასტერის დუღილზე მუშაობა შეწყდა სპონტანური წარმოების სფეროში სწავლისა და აბრეშუმის ჭიების დაავადებების მიმართვის გამო, ამიტომ სამეცნიერო ლიტერატურაში ისინი კომპლექსურად არის წარმოდგენილი. იხ.ვიდეო

გარდა ამისა, ლუი პასტერმა დაამტკიცა, რომ დუღილი არის პროცესი, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული საფუარის სოკოების სასიცოცხლო აქტივობასთან, რომლებიც იკვებებიან და მრავლდებიან დუღილის სითხის გამო. ამ კითხვის გარკვევისას პასტერს მოუწია უარყო ლიებიგის შეხედულება დუღილზე, როგორც ქიმიურ პროცესზე, რომელიც იმ დროს დომინანტი იყო. განსაკუთრებით დამაჯერებელი იყო პასტერის ექსპერიმენტები, რომელიც დამზადებულია სუფთა შაქრის შემცველი სითხით, სხვადასხვა მინერალური მარილებით, რომლებიც ემსახურება დუღილის სოკოს და ამიაკის მარილს, რომელიც ამარაგებს სოკოს საჭირო აზოტით. სოკო განვითარდა, იზრდება წონაში; ამონიუმის მარილი დაიხარჯა. ლიბიგის თეორიის თანახმად, საჭიროა დაველოდოთ სოკოს წონის შემცირებას და ამიაკის გამოყოფას, როგორც აზოტოვანი ორგანული ნივთიერებების განადგურების პროდუქტი, რომელიც ქმნის ფერმენტს.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    კლაუდიო მონტევერდი

 (იტალ. Claudio Monteverdi; დ. 15 მაისი, 1567, კრემონა, — გ. 29 ნოემბერი, 1643, ვენეცია) — იტალიელი კომპოზიტორი, მომღერალი და კათოლიკე მღვდელი. პატარაობაში მას მუსიკას მარკ’ანტონიო ინგეგნერი ასწავლიდა კრემონას კათედრალში. 1587–1638 წლებში გამოაქვეყნა მადრიგალის 8 წიგნი. 1607 წლიდან მის შემოქმედებაში მთავარი ადგილი ოპერამ დაიკავა. კლაუდიო მონტევერდიმ დიდი გავლენა მოახდინა თანამედროვეებზე.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           იაკოპო პერი

                                                      

(იტალ. Jacopo Peri; დ. 20 აგვისტო, 1561, რომი — გ. 12 აგვისტო, 1633, ფლორენცია) — იტალიელი მომღერალი და კომპოზიტორი, ოპერის ერთ-ერთი ფუძემდებელი. სწავლობდა ფლორენციაში, კრისტოფანო მაველაცისთან. ფლორენციული კამერატის (წრის) მონაწილე. 1592 წელს დაწერა (ი. კორსისთან ერთად) პირველი ოპერა "დაფნე" (ო. რინუჩის ტექსტზე, დაიდგა 1597-98 წლებში ფლორენციაში. პერის მუსიკის ფრაგმენტები დაკარგულია). პერის ოპერა "ევრიდიკე" (1600) ადრინდელი ოპერის ყველაზე მკაფიო ნიმუშია. პერი ამ ოპერაში ასრულებდა ორფევსი პარტიას.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            წმინდა ცეცხლი

წმინდა ცეცხლი 2018წ-ს

 (ბერძ. Ἃγιον Φῶς — „წმინდა სინათლე“) — ცეცხლის გარდამოსვლის სასწაული მაცხოვრის საფლავის ტაძარში, იერუსალიმში, დიდ შაბათს, მართლმადიდებლური აღდგომის წინადღეს. კუვუკლიიდან ცეცხლის გარდამოსვლა გამოხატავს საფლავიდან გადმოსულ „ნათელ ჭეშმარიტს“, ესე იგი იესო ქრისტეს აღდგომას.

ამჟამად, ცერემონიას ასრულებენ იერუსალიმის მართლმადიდებელი ეკლესიის, სომხური სამოციქულო ეკლესიის იერუსალიმის პატრიარქის, კოპტური და სირიული ეკლესიების მღვდელთმსახურნი. წირვა პირდაპირ ეთერში გადაიცემა საქართველოში, რუსეთში, უკრაინაში, საბერძნეთში, ბელარუსში, რუმინეთში, ბულგარეთში, ეგვიპტეში, კვიპროსში, ლიბანში, გარდა ამისა, წმინდა ცეცხლი სპეციალური ავიარეისებით ყოველწლიურად ჩამოაქვთ საქართველოში, რუსეთში, უკრაინაში, ბელარუსში, საბერძნეთში, რუმინეთში, ბულგარეთში, პოლონეთში, სერბეთში, მონტენეგროში, მოლდოვაში, კვიპროსში, ყაზახეთში, სირიაში, ლიბანში, იორდანიაში და თაყვანს სცემენ სახელმწიფო და საეკლესიო მეთაურები.

იხ. ვიდეო

ერთ-ერთი უძველესი ცნობა წმინდა ცეცხლის გარდამოსვლის შესახებ გვხვდება გრიგოლ ნოსელთან, ევსები კესარიელთან, სილვია აკვიტანელთან და თარიღდება IV საუკუნით (ამასთან, მითითებული ავტორები მიუთითებენ უფრო ადრეულ შემთხვევებსაც). ეკლესიის წმინდა მამების მოწმობით, პეტრე მოციქულმა საფლავთან მისვლისას გონიერი და სხეულებრივი თვალით ხელთუქმნელი ღვთაებრივი სინათლე იხილა, რომელმაც გაანათა მაცხოვრის საფლავი. ევსები კესარიელი „საეკლესიო ისტორიაში“ (წგნ. 6:9, 1–3) გვამცნობს იმის შესახებ, რომ ერთხელ დიდი სააღდგომო ღამისთევისას დი­აკ­ვნებს დააკლდათ ზე­თი, რის გამოც მთე­ლი ხალ­ხი სასოწარკვეთილებაში ჩა­ვარ­და, ხოლო იერუსალიმის პატრიარქმა ნარცის I-მა (185–213) უბ­რძა­ნა მათ, რომ­ლებ­საც მზად­ყოფ­ნა­ში მო­ყავ­დათ გა­ნა­თე­ბა, ჩამოესხათ წყა­ლი და მო­ე­ტა­ნათ; შემდეგ სილოამის ემბაზიდან კანდელებში წყლის ჩასხმის კურთხევა გასცა; ამ წყალმა მიიღო ზეთის თვისება, ზეციდან ცეცხლი გადმოვიდა და კანდელები აანთო, რომლებიც მთელი ლიტანიობის განმავლობაში არ ჩამქრალა.

წმინდა ცეცხლის გარდამოსვლის სანახავად და მაცხოვრის საფლავის თაყვანსაცემად იერუსალიმში მომლოცველები მრავალი ქვეყნიდან ჩადიან და მოუთმენლად ელიან ამ სასწაულის კვლავ განმეორებას, შემდეგ ათასობით მორწმუნენი ცეცხლს ერთმანეთს უნაწილებენ.

აღსანიშნავია, რომ აღდგომის წინადღეს წმინდა ცეცხლის გადმოსვლის შესახებ დაწვრილებით ცნობებს გვაძლევს დეკანოზ პეტრე კონჭოშვილის 1899 წლის ჩანაწერ

იხ. ვიდეო

დიდი შაბათის წირვა ღვთისმშობლის ეკლესიაში სიმბოლურად ასახავს ქრისტეს ვნებას, იესო ქრისტეს დაკრძალვას და აღდგომას. წმინდა სინათლის თვითონ მოხსნა განასახიერებს გასვლას "ჭეშმარიტი სინათლის" საფლავიდან, ანუ აღმდგარ იესო ქრისტეს. საფლავიდან მოხსნილ ხანძართან დაკავშირებით, ცერემონიის მონაწილეები - ბერძენი და სომეხი სასულიერო პირები - იყენებენ არა სიტყვას "ცეცხლი", არამედ "სინათლეს" (ბერძნ. Φως, სომხური ԼույԼու)

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             ყირიმის ომი

ფრანც რუბოსი ნახატი ,, ყირიმის ალყა''

 მორიგი ომი რუსეთისა და ოსმალეთის იმპერიებს შორის, რომელიც გრძელდებოდა 1853 წლის 14 ივნისიდან 1856 წლამდე. ომი წარმოებდა, ერთი მხრივ, რუსეთის იმპერიასა და მეორე მხრივ, გაერთიანებული სამეფოს, საფრანგეთის მეორე იმპერიის, სარდინიის სამეფოსა და ოსმალეთის იმპერიის ალიანსს შორის. სამხედრო კონფლიქტის ძირითადი ნაწილი შავ ზღვასა და ყირიმის ნახევარკუნძულზე განხორციელდა, ფრონტის ხაზი გახსნილი იყო კავკასიაშიც.

                                                                           

ყირიმის ომის რუქა

რუსეთის იმპერატორ, ნიკოლოზ I-ს სურდა ოსმალეთის იმპერიის დანაწევრება, შავი ზღვის რუსეთის შიდა ზღვად გადაქცევა, ბოსფორის და დარდანელის სრუტეების ხელში ჩაგდება და ბალკანეთში განმტკიცება. 1853 წლის 14 ივნისს რუსეთმა იერუსალიმის წმინდა ადგილების დაცვის საბაბით ოსმალეთს ომი გამოუცხადა. რუსეთის არმიამ ბალკანეთიდან სტამბულისკენ კავკასიიდან კი ყარსისკენ დაიწყო შეტევა. გაერთიანებული სამეფო და საფრანგეთი ვერ შეეგუენ რუსეთის გასვლის მცდელობას ხმელთაშუა ზღვაზე. ამიტომ ისინი ოსმალეთს მიემხრნენ და ომი გამოუცხადეს რუსეთს.

მოკავშირეებს შეუერთდა სარდინიის სამეფოც. მოკავშირეების ზეგავლენით ავსტრიამ რუსეთს მოსთხოვა ბალკანეთის დატოვება. რუსეთმა დაკარგა სტამბულისკენ წასასვლელი გზები. ამავე დროს მოკავშირეების ფლოტი შავ ზღვაში შევიდა. ინგლისის, საფრანგეთის, სარდინიის და ოსმალეთმა ყირიმში დიდი არმია გადასხა და 1854 წლის სექტემბერში ალყა შემოარტყა სევასტოპოლს, რომელიც იყო მთავარი დასაყრდენი რუსეთისა შავ ზღვაზე. ჩამორჩენილმა ბატონყმურმა რუსეთმა ვერ უზრუნველყო სევასტოპოლის დაცვა. 1855 წლის სექტემბერში სევასტოპოლი დანებდა.

                                                                    

ოსმალეთის შეტევა შეკვეთილის ნავსადგურზე

1853 წლის შემოდგომაზე ოსმალეთმა საომარი მოქმედებები დაიწყო კავკასიაში და შეიჭრა გურიაში, სადაც აიღო შეკვეთილის ციხე. 30 ოქტომბერს ოსმალები შეიჭრნენ ახალციხის მაზრაში. 12 და 19 ნოემბერს რუსეთმა სასტიკად დაამარცხა ოსმალები ახალციხესთან და ბაშკადიკლიართან. 1854 წელს რუსებმა გაიმარჯვეს ბაიაზეთთან და კიურიკ-დარასთან. 1855 წელს აიღეს არტაანი და ყაგიზმანი და ალყა შემოარტყეს ოსმალეთის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ქალაქ ყარსს. 1855 წლის შემოდგომაზე ომარ-ფაშამ 20 ათასიანი დესანტი გადასხა სამეგრელოში. მისი მიზანი იყო ეიძულებინა რუსეთის ჯარი, მოეხსნა ალყა ყარსზე. ომარ-ფაშამ მოიპოვა გამარჯვება გურულების რაზმზე, მაგრამ წინ ვერ წაიწია. 1855 წლის 15 ნოემბერს დაეცა ყარსი და ომარ-ფაშა იძულებული გახდა სამეგრელოდან გასულიყო.

კავკასიაში რუსეთის წარმატებაში მნიშვნელოვანი როლი შეიტანეს ადგილობრივმა ქართველებმა და სომხებმა, თუმცა ომმა მოიტანა ნგრევა რუსეთ-ოსმალეთის სასაზღვრო რაიონებში, განსაკუთრებით გურია-სამეგრელოში.

                                                                    

93-ე სამხრეთ მთიელები ბრძოლის ველზე

ყარსის აღებამ ომში არსებითად ვერაფერი შეცვალა. რუსეთმა სრული მარცხი განიცადა. სევასტოპოლის ალყის დროს გარდაიცვალა ნიკოლოზ I. 1855 წლიდან მისი ვაჟი ალექსანდრე II გახდა მეფე. 1856 წელს იგი იძულებული გახდა დათანხმებოდა პარიზის საზავო ხელშეკრულების მძიმე პირობებს. ამ ზავით რუსეთმა დაკარგა დუნაის შესართავი და ბესარაბია. რუსეთს ჩამოერთვა შავ ზღვაზე სამხედრო ფლოტის ყოლის უფლება. შავ ზღვაზე რუსეთის ციხესიმაგრეები უნდა დაენგრია. შავი ზღვა ყველა გემისთვის ღია ზღვად ცხადდებოდა. სერბია, ვლახეთი და მოლდოვა ევროპის სახელმწიფოთა მფარველობის ქვეშ მოექცა. რუსეთმა დაკარგა უპირატესობა საერთაშორისო ავტორიტეტი.

იხ. ვიდეო

                                                        მხარეების ძალები 

- ოსმალეთის იმპერია - 235 558 ადამიანი სახმელეთო რეგულარული არმია, თურქული - 199 152 ადამიანი, ეგვიპტური - 23 931 ადამიანი, სლავიანური ლეგიონი - 2 ათასი, ყირიმ- თათრული ცხენოსანი - 485 ადამიანი, ფრანგული - 309 268, დიდი ბრიტანეთი - 200 864 ადამიანი, სარდინიური საექსპედიციური კორპუსი ყირიმში - 18 ათასი ადამიანი, საზღვარგეთული ლეგიონი - 4250 ადამიანი, ანგლო-შვეიცარიული ლეგიონი - 2,2 ათასი ადამიანი.

რუსეთი - 750 ათასი ადამიანი, საზღვარგარეთული ფორმირებები - ბულგარული - 3 ათასი ადამიანი, ბერძნ. ლეგიონი - 800 ადამიანი, მგრელები - 1855, 1956, აფხაზური - 1855, 1856.

                                                       დანაკარგები

ოსმალეთის იმერია - სულ - 233 ათასი დაჭრილი და დაღუპული, ოსმალეთის იმპერიიდან - 45, 3 ათასი ადამიანი დაღუპული, დაღუპული ჭრილობებისგან ან აცადყოფობისგან, ფანგი - 97 365 დაღუპული ან ჭრილობებისგან და ავადყოფობებისგან.

დიდი ბრიტანეთი - 22 602 დაღუპული ან ჭრილობეისგან და ავადყოფობისგან.

სარდინია -  2194 დაღუპული, 167 დაჭრილი

რუსეთი - საერთო დაღუპულები - 143 ათასი, 25 ათასი მოკლული, 16 ათასი დაიღუპა ღრილობეისგან, 89 ათასი დაიღუპა ავადყოფობისგან 

                                                            

გენერალული შეტევა სევასტოპოლის მოკავშირეების მხრიდან 1855წ-ის 6 ივნისი  Alexandre Protais, 1858

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 ქორწინება

ედმუნდ ლეიტონი. ,, ქორწინების რეგისტრაცია

წყვილის კავშირი ოჯახის შექმნის მიზნით. უმრავლეს ქვეყნებში ქორწინებად მიიჩნევა ქალისა და მამაკაცის კავშირი, თუმცა ზოგერთ ქვეყანაში დასაშვებია ასევე ერთი სქესის მქონე ადამიანების ქორწინება.

გვაროვნული წეს-წყობილების დროს ჩამოყალიბდა ეგზოგამია და ჯგუფური ქორწინება. მოგვიანებით შეიქმნა წყვილადი ქორწინება და დისლოკალური ქორწინება. ამ ეტაპზე მამაკაცი და ქალი რჩებოდნენ საცხოვრებლად თავიანთ გარში. მოგვიანებით, ქმარი დასახლდა ცოლის გვარში და ჩამოყალიბდა მატრილოკალური ქორწინება, ხოლო შემდეგ ცოლი გადავიდა ქმრის გვარში და ჩამოყალიბდა პატრილოკალური ქორწინება. მეუღლეთა პირადი ქონება გაუყოფელი იყო, ხოლო ქორწინება არამყარი. ქორწინების აღნიშნული ფორმები ინარჩუნებდნენ ჯგუფური ქორწინების გადმონაშთებს. გვაროვნული წყობილების დაშლის ხანაში შეიქმნა დიდი პატრარქალური ოჯახები და ჩამოყალიბდა მონოგამიური ქორწინება. მონოგამიურმა ქორწინებამ დასრულებული სახე მიიღო ნუკლეალური ოჯახის ჩამოყალიბების დროიდან.

                                                                       

უძველესი გერმანელი დაქორწინებული წყვილი არმინიუსი და ამრიგად რომანელდა რომანტიკულ შეხვდნენ ერთმანეთს. იოჰანეს გერტსის მიერ 1884 წელს შექმნილი ნამუშევარი ასახავს არმინიუსს, რომელიც გამოსამშვიდობებლად უცხადებს საყვარელ მეუღლეს, სანამ იგი ბრძოლაში გადავა

ქრისტიანობაში ქორწინება წარმოადგენს ახალი აღთქმის შვიდი საიდუმლოთაგან ერთ-ერთს. წყვილის შეუღლება რომ საეკლესიო წესით კანონიერი იყოს, ის საჭიროებს დადასტურებას მღვდლის მიერ. შესაბამისად ტარდება ჯვრისწერის რიტუალი.

ისტორიულად საქართველოში ქორწინების რეგისტრაციას ახდენდა მხოლოდ ეკლესია ჯვრისწერის საფუძველზე. მსგავსი მდგომარეობა იყო რუსეთის იმპერიაშიც. 1920 წლის საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის კანონით „მოქალაქეთა მდგომარეობის აქტების რეგისტრაციის შესახებ“ გაუქმდა ჯვრისწერის იურიდიული საფუძველი და იგი მხოლოდ ფორმალური სახით დარჩა. ქორწინების რეგისტრაცია კი ხდებოდა სახელმწიფო ორგანოების მიერ. 2002 წელს კონსტიტუციური შეთანხმების მე-3 მუხლით სახელწმიფომ ცნო ჯვრისწერა, თუმცა ქორწინების რეგისტრაცია კვლავ მხოლოდ სახელმწიფო ორგანოში ხორციელდება. ქორწინება და მასთან დაკავშირებული უერთიერთობები რეგულირდება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით.

იხ. ვიდეო ქორწინების ტრადიცია

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ვულკანი 

ვულკანის ამორფქვევა

(ლათ. Volcanus, Vulkan, ვულკანუს) — გეოლოგიური წარმონაქმნი, რომელიც შექმნილია დედამიწის ზედაპირზე დედამიწის ქერქიდან ამოფრქვეული ლავის გადაადგილების და გაცივების შედეგად. განასხვავებენ მოქმედ და ჩამქრალ ვულკანებს. ვულკანუსი რომაული მითოლოგიით ცეცხლისა და სამჭედლო საქმის მფარველ ღმერთს ეწოდებოდა.

ბუნებრივი კატასტროფებიდან ვულკანური მოვლენები ყველაზე საშინელი შედეგებით გამოირჩევა. ვულკანური რელიეფი კარგად გამოხატული რამდენიმე ნაწილისგან შედგება. მათგან თვალსაჩინო ვულკანური კონუსი და კრატერია (ზედა ნაწილზე არსებული წრიული ჩაღრმავება), რომლის შიგნით ვულკანის კერა და ყელი მდებარეობს. მისი დიამეტრი რამდენიმე კილომეტრსაც კი შეიძლება აღწევდეს. ვულკანის ყელი, ჩვეულებრის, ვერტიკალური მიმართულებისაა, თუმცა ძალზე საშიშია როდესაც იგი მიმართულებას იცვლის და ვულკანი საკუთარი კონუსის ფერდობიდან გამოაფრქვევს ლავას.

                                                                     

ლავა

აფეთქების სიძლიერის მიხედვით ვულკანი სამი სახისაა: შედარებით მშვიდი, ძლიერი და ძალიან ძლიერი.

ვულკანიდან ნივთიერება სამ მდგომარეობაში ამოიფრქვევა: თხევადია - ლავა, მყარია - ვულკანური ფერფლი, მტვერი, ტალახი და ქვები, გაზობრივი - წყლის ორთქლი, ნახშირორჟანგი და სხვა. გავარვარებული ლავა სწრაფად მოძრაობს ვულკანის მთის ფერდობზე, ანადგურებს ყოველივე ცოცხალს, ფარავს და ასწორებს ხმელეთის ზედაპირს. ვულკანის ამოფრქვევისას, ფერფლთან და მტვრის უწვრილეს ნაწილაკებთან ერთად, ხშირად დიდი მოცულობისა და რაოდენობის მყარი მასალაც გამოიტყორცნება, რაც ლავაზე არანაკლებ საშიშია.

იხ. ვიდეო 10 ყველაზე საშიში ვულკანი

დედამიწაზე ასეულობით (1300-ზე მეტი) მოქმედი ვულკანია, რომელთა უმეტესობა მსოფლიო ოკეანის წყალქვეშაა. ხმელეთზე ვულკანების რაოდენობით გამოირჩევა ინდონეზიის კუნძულები. აქ 200 ვულკანია, რომელთა 2/3 მოქმედებს კაცობრიობის მთელი ისტორიის განმავლობაში. ინდონეზიაში, ზონდის კუნძულებს სუმატრასა და იავას შორის, მდებარეობს ვულკანური წარმოშობის კუნძული კრაკატუ. 1883 წელს კრაკატაუ ამოიფრქვა. ვულკანის ხმა ავსტრალიაშიც კი ისმოდა, რომელიც კრაკატუდან 5 000 კმ-ით არის დაშორებული. დღეს მის ადგილზე ახალი ვულკანია, რომელსაც კრაკატუს შვილს ეძახიან.

დედამიწაზე ვულკანების რამდენიმე სარტყელია, რომლებიც ძირითადად ემთხვევა მიწისძვრების გავრცელების არეალს. ვულკანის ამოფრქვევის პროგნოზირება ძალიან ძნელია. ამოფრქვევას ხშირად ასწრებს მიწისძვრა, თუმცა ცნობილია შემთხვევები როდესაც ვულკანის მოქმედება უეცრად დაწყებულა.

ვულკანების მოქმედება მარტო კატასტროფული ხასიათისა არ არის. მათი მოქმედების შედეგია დედამიწაზე არსებული ლითონური, აგრეთვე ძვირფასი და ნახევრადძვირფასი ქვების საბადოები. ვულკანური ფერფლი დიდი რაოდენობით შეიცავს მინერალურ ნივთიერებებს. ამის გამო, ვულკანის მიმდებარე ტერიტორიის ნიადაგები დიდი ნაყოფიერებით გამოირჩევა.

იხ. ვიდეო დღემდე აქტიური 5 ვულკანი

არამიწიერი ვულკანი - ვულკანები გვხვდება არა მხოლოდ დედამიწაზე, არამედ სხვა პლანეტებსა და მათ თანამგზავრებზე. მზის სისტემის პირველი უმაღლესი მთა არის მარსის ვულკანი ოლიმპო, რომლის სიმაღლეა 21,2 კმ.

მზის სისტემაში იუპიტერის მთვარე იოს აქვს უდიდესი ვულკანური აქტივობა. იოს ვულკანებით აფეთქებული მატერიის ნაკერების სიგრძე 330 კმ სიმაღლეზე და 700 კმ რადიუსს აღწევს (თვაშტარის პატერნები), ლავის ნაკადები 330 კმ სიგრძისაა (ამირანისა და მასუბის ვულკანები).

ოლიმპი (მარსი), 2004

პლანეტების ზოგიერთ თანამგზავრზე (ენცელადოსი და ტრიტონი), დაბალი ტემპერატურის პირობებში, ამოფრქვეული "მაგმა" არ შედგება მდნარი ქვისგან, არამედ წყლისა და მსუბუქი ნივთიერებებისგან. ამ ტიპის ამოფრქვევა არ შეიძლება მიეკუთვნოს ჩვეულებრივ ვულკანიზმს, ამიტომ ამ ფენომენს კრიოვულკანიზმს უწოდებენ.

ამორფქვევა იოზე (თანამგზვრზე)