ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

ყირიმელი თათრები და მათი დეპორტაცია  

ყირიმელი თათრების დროშა

(ყირიმ. qırımtatarlar, къырымтатарлар, ან ყირიმელები) — ისტორიულად ყირიმში ჩამოყალიბებული ხალხი. ლაპარაკობენ ყირიმელი თათრების ენაზე, რომელიც მიეკუთვნება თურქულ ენათა ოჯახს. ყირიმელი თათრების უმრავლესობა სუნიტური ისლამის მიმედავრია. ცხოვრობენ ძირითადად უკრაინაში 248,193 (2001), თურქეთში 100,000-დან 150,000-მდე, რუმინეთში 24,137 (2002 წ.), ასევე უზბეკეთში, ბულგარეთში, ყაზახეთში. საერთო რაოდენობა 500,000.

                                                                        

          ყირიმელი თათრების დეპორტაცია

                                                                                     

(ყირიმ. Qırımtatar halqınıñ sürgünligi, Къырымтатар халкъынынъ сюргюнлиги; უკრ. Депортація кримських татар; რუს. Депортация крымских татар) — ყირიმელი თათრების იძულებითი გადასახლება ყირიმიდან უზბეკეთში და მის მიმდებარე ყაზახეთისა და ტაჯიკეთის რაიონებში. მცირე ჯგუფები ასევე გადაასახლეს მარის ასსრ-ში და რსფსრ-ის სხვადასხვა რეგიონებში. დეპორტაცია განახორციელა საბჭოთა კავშირის შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატმა 1944 წლის 18-დან 20 მაისის  ჩათვლით თავდაცვის სახელმწიფო კომიტეტის გადაწყვეტილების საფუძველზე, მისი ხელმძღვანელის იოსებ სტალინის ხელმოწერით.

ოფიციალურად, დეპორტაცია დასაბუთებული იყო ყირიმელი თათრების მასობრივი მონაწილეობით კოლაბორაციონისტულ ფორმირებებში, რომლებიც გამოდიოდნენ ნაცისტური გერმანიის მხარეზე დიდი სამამულო ომის პერიოდში. ასევე ერთ-ერთი მიზეზი იყო თანამშრომლობა ოკუპანტებთან, თუმცა არც საერთაშორისო სამართალი და არც საბჭოთა კანონები არ განიხილავდა კოლექტიურ პასუხიმგებლობას ცალკეული პირის მიერ ჩადენილ ქმედებაზე.

იხ. ვიდეო თურქეთმა გასცა დაპირბა რომელიც არ მოწეონება კრემლს

საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1967 წლის 5 სექტემბრის № 493 ბრძანებულებით „ყირიმში მცხოვრები თათარი მოქალაქეების შესახებ“ აღიარებულია, რომ „1944 წელს, ნაცისტური ოკუპაციის შემდეგ ყირიმის გათავისუფლების დროს, ყირიმში მცხოვრები თათრების გარკვეული ნაწილის გერმანელ დამპყრობლებთან აქტიური თანამშრომლობის ფაქტები უსაფუძვლოდ გავრცელდა ყირიმის მთელ თათრული წარმოშობის მოსახლეობაზე“.

1989 წლის ნოემბერში საბჭოთა კავშირის უმაღლესმა საბჭომ ყირიმელი თათრების დეპორტაცია უკანონოდ და დანაშაულებრივად აღიარა.

2014 წლის 21 აპრილს, ყირიმის ოკუპაციის შემდეგ, რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა ხელი მოაწერა ბრძანებას ყირიმელი თათრებისა და სხვა ყირიმელი ხალხის რეაბილიტაციის შესახებ, რომლებიც დაზარალდნენ სტალინური რეპრესიების გამო.

უკრაინის უზენაესმა რადამ 2015 წელს ყირიმელი თათრების დეპორტაცია გენოციდად აღიარა და 18 მაისი გამოაცხადა ყირიმელი თათრების გენოციდის მსხვერპლთა ხსოვნის დღედ. 2019 წლის 9 მაისს ლატვიამ, ხოლო 6 ივნისს ლიტვამ დეპორტაცია გენოციდად აღიარეს

                         

                                                           

                              ყირიმელი თატრების დეპორტაციის მსხვრეპლთა ძეგლი იალტაში

1944 წლის 11 მაისს, ყირიმის ნახევარკუნძულის ნაცისტური გერმანიის ჯარებისაგან სრული განთავისუფლებისთანავე, იოსებ სტალინმა ხელი მოაწერა საბჭოთა კავშირის სახელმწიფო თავდაცვის კომიტეტის 1944 წლის 11 მაისის № ГОКО-5859 დადგენილებას ყირიმის ტერიტორიიდან ყველა ყირიმელი თათრის გასახლების შესახებ. დეპორტაციის დასასაბუთებლად მოამზადეს ლავრენტი ბერიას საანგარიშო მოხსენება, რომელშიც კერძოდ აღნიშნული იყო, რომ:

„თათრების მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი აქტიურად თანამშრომლობდა გერმანელ-ფაშისტ ოკუპანტებთან და აწარმოებდა ბრძოლას საბჭოთა ხელისუფლების წინააღმდეგ. საბჭოთა არმიის ნაწილებიდან დეზერტირი გახდა 20 ათასი ყირიმელი თათარი, რომლებმაც გაყიდეს სამშობლო და ჩადგნენ გერმანელების სამსახურში და ხელში იარაღით ებრძოდნენ წითელ არმიას.“

გამოცხადდა, რომ ყირიმის თათრული მოსახლეობა მხარს უჭერდა „თათრების ეროვნული კომიტეტის“ საქმიანობას, რომელიც შეიქმნა საოკუპაციო ხელისუფლების დახმარებით, რომელმაც ხელი შეუწყო თათართა სამხედრო ფორმირებების ჩამოყალიბებას, რათა ემოქმედათ საბჭოთა პარტიზანებისა და წითელი არმიის წინააღმდეგ. შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის მონაცემებით, ყირიმის გათავისუფლების შემდეგ განხორციელებული ოპერატიული ღონისძიებების შემდეგ დააკავეს 5 000-ზე მეტი „სამშობლოს გამყიდველი, გერმანელ-ფაშისტთა თანამზრახველი და სხვა ანტისაბჭოთა ელემენტი“, მოსახლეობიდან ამოიღეს 6 ათასი ერთეული იარაღი და ნაღმსატყორცნი. საბოლოოდ, ლავრენტი ბერიას მოხსენებაში შეთავაზებული იყო ყირიმის ტერიტორიიდან ყველა ყირიმელი თათრის გასახლება.

დეპორტაციის ოპერაციის ხელმძღვანელობა დაევალა სახელმწიფო უშიშროებისა და შინაგან საქმეთა სახალხო კომისრების მოადგილეებს ბოგდან ქობულოვსა და ივან სეროვს

არსებობს მოსაზრება, რომ ყირიმელი თათრების გასახლება მიზნად ისახავდა პოტენციური „მეხუთე კოლონის“ აღმოფხვრას ყირიმში, იმ შემთხვევისათვის თუკი თურქეთი, რომელსაც შენარჩუნებული ჰქონდა ისტორიული კავშირები ყირიმელ თათრებთან, ჩაერთვებოდა მეორე მსოფლიო ომში. ამ ვარაუდის სასარგელოდ მეტყველებს ის ფაქტი, რომ ჩრდილოეთ კავკასიიდან და ამიერკავკასიიდან გადაასახლეს ისლამის მიმდევარი სხვა ეთნოსებიც: ჩეჩნები, ინგუშები, ყარაჩაელები, ბალყარები, თურქი მესხები. საბჭოთა დაზვერვისათვის ცნობილი იყო მესამე რაიხისა და თურქეთის კონტაქტების შესახებ. გერმანია ცდილობდა საბჭოთა კავშირის წინააღმდეგ თურქეთის ომში ჩართვას. ამრიგად, ყირიმელი თათრების დეპორტაციის ძირითადი მოტივი არ შეიძლება იყოს ომის დანაშაულები და ოკუპანტებთან თანამშრომლობა. მიზეზად შესაძლოა ვივარაუდოთ ომის ზონიდან პოტენციურად მტრული ეთნიკური ჯგუფის მოხსნა.

ზოგიერთმა თანამედროვე მკვლევარმა ეჭვქვეშ დააყენა საბჭოთა ხელისუფლების მიერ მოყვანილი მონაცემების სიზუსტე, რომელიც ამტკიცებს ყირიმელი თათრების მტერთან თანამშრომლობის მასობრივ ხასიათს. კერძოდ, ისინი თვლიან, რომ ციფრებზე დაფუძნებული მონაცემები წინასწარაა შემუშავებული ან განგებ დამახინჯებული შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის მიერ.

სხვა მკვლევრები (ნ. ფ. ბუგაი, ა. მ. გონოვი, ა. ს. ხუგანოვი, ა. ვ. პიხალოვი და სხვები) პირიქით, ამართლებენ დეპორტაციას და არაკრიტიკულად უდგებიან შინსახკომის დოკუმენტებს.

ისტორიკოს სერგეი გრომენკოს მონაცემების თანახმად, გერმანელებთან თანამშრომლობაში ჩართული იყო 3 500 ყირიმელი თათარი. ყირიმელი კოლაბორაციონისტების ევაკუაცია მოხდა გერმანელებთან ერთად გერმანიაში, სადაც მათი რიგებიდან ჩამოაყალიბეს თათრების სამთო-ეგერული პოლკი

დასავლეთის ექსპერტების შეფასებით, ყირიმელი თათრების მხოლოდ 15 % იბრძოდა წითელი არმიის რიგებში. დეპორტაციის დროს მოხდა მათი დემობილიზაცია და გააგზავნეს ციმბირისა და ურალის შრომით ბანაკებში. დეპორტაციას დაექვემდებარნენ ქალები და ბავშვები, რომლებიც იმყოფებოდნენ ნახევარკუნძულზე. ნ. ფ. ბუგაი აღნიშნავს, რომ ყირიმის წითელ პარტიზანებს შორის ყირიმელი თათრები მხოლოდ 16 % შეადგენდნენ. არქივების თანახმად, პარტიზანული მოძრაობის 50 % ყირიმელი თათრები იყვნენ. დეპორტაციის დროს გამონაკლისებიც დაუშვეს და არ გააძევეს ისეთი ადამიანები, როგორიცაა მფრინავები სულთან ამეტ-ხანი და ემირ უსეინ ჩალბაში.

 დეპორტაციის შესაძლო მიზეზებს შორის ასახელებენ იმ ეროვნული უმცირესობებისადმი უნდობლობას, რომლებიც ცხოვრობდნენ აზერბაიჯანში, საქართველოსა და სომხეთში თურქეთისა და ირანის საბჭოთა კავშირთან სასაზღვრო რაიონებში, რომელთა უმრავლესობასაც ნათესავები ჰყავდათ საზღვარგარეთ.

მთელი მეორე მსოფლიო ომის მსვლელობის პერიოდში სსრკ-თურქეთის ურთიერთობაში შენარჩუნებული იყო დაძაბულობა. ეს დაკავშირებული იყო თურქეთის არაპროგოზირებად პოლიტიკასთან, რომელიც ხასიათდებოდა „მტრული ნეიტრალიტეტით“. 1941 წლის 18 ივნისს თურქეთმა გერმანიასთან ხელი მოაწერა ხელშეკრულებას „მეგობრობისა და თავდაუსხმელობის შესახებ“. ეს ხელშეკრულება არსებითად აბათილებდა საბჭოთა კავშირ-თურქეთის ხელშეკრულებას „მეგობრობისა და ნეიტრალიტეტის შესახებ“, (რომელიც დადებული იყო 1925 წლის 17 დეკემბერს) და ადასტურებდა თურქეთის ხელისუფლების მტრულ დამოკიდებულებას საბჭოთა კავშირთან.

აბდულა ბუგაევის აზრით, სტალინს აშინებდა არამარტო ყირიმელი თათრებისა და კავკასიის რეგიონის მუსულმანი ხალხების შესაძლებლობები, არამედ მათი შესაძლო კონსოლიდაცია კრემლის მოქმედებების წინააღმდეგ თურქეთთან ურთიერთობაში

ყირიმელი თათრების მასობრივი დაღუპვა სსრკ-ში 1946-1947 წლების შიმშილის დროს

ყირიმელი თათრების გაუსაძლისი მდგომარეობა 1944 წლის 8 ივლისს განიხილა უზბეკეთის სსრ-ის კპ ცკ-ს ბიურომ. უზბეკეთის კომპარტიის ცენტრალურმა კომიტეტმა მიიღო დადგენილება, რომლის მიხედვითაც საჭირო იყო სასწრაფო ზომების გატარება სპეცგადასახლებულების საყოფაცხოვრებო პირობების გასაუმჯობესებლად.

მიუხედავად ამისა, სპეცგადასახლებულების მდგომარეობა საკმაოდ მძიმე რჩებოდა სამუშაო პირობები იყო დისკრიმინაციული (სამუშაოს ადგილის არჩევანი გამოირიცხებოდა, ხელმძღვანელობის პოზიციებზე ხელმისაწვდომობა და გონებრივი მუშაობა იყო რთული), სიკვდილიანობა მაღალი იყო.

ყირიმელი თათრებისათვის განსაკუთრებულად მძიმე აღმოჩნდა 1946-1947 წლების მასობრივი შიმშილობა საბჭოთა კავშირში, რომლის დროსაც დაიღუპა დაახლოებით 1,5 მილიონი ადამიანი, საიდანაც 16 ათასი იყო ყირიმელი თათარი. ეს მონაცემები საბჭოთა ხალხებს შორის არ იყო დიდი, მაგრამ მცირერიცხოვანი ერისათვის ეს კოლოსალური დანაკარგი იყო.

ყირმელ თათრებს შორის სიკვდილიანობის განსხვავებული მონაცემები

20 %[71]	80 %
დაიღუპნენ გადასახლების პირველ წლებში	გადარჩნენ გადასახლების პირველ წლებში

27 %[72]	73 %
დაიღუპნენ გადასახლების პირველ წლებში	გადარჩნენ გადასახლების პირველ წლებში

46 %[73]	54 %
დაიღუპნენ გადასახლების პირველ წლებში	გადარჩნენ გადასახლების პირველ წლებში

ყირიმელი თათრების უფლებების აღდგენა და მათი დაბრუნება ყირიმში

12 წლის განმავლობაში, 1956 წლამდე ყირიმელი თათრები ატარებდნენ სპეცგადასახლებულთა სტატუსს, რაც გულისხმობდა სხვადასხვა უფლებების შეზღუდვას. ყველა სპეცგადასახლებული აყვანილი იყო აღრიცხვაზე და აუცილებლად რეგისტრირებულები კომენდატურებში. საბჭოთა კავშირის მინისტრთა საბჭოს 1947 წლის 21 ნოემბრის დადგენილებით და უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის 1948 წლის 26 ნოემბრის დადგენილებით მათი მდგომარეობა გამკაცრდა: სხვა რაიონში გადასვლა არ შეეძლო ახლობლის „მოწვევის“ გარეშე. უკანონოდ გასვლა ხუთდღიანი პატიმრობით ისჯებოდა, ხოლო განმეორებით წესების დარღვევა განიხილებოდა როგორც გადასახლების ადგილიდან გაქცევა და ისჯებოდა 20 წლიანი პატიმრობით. 1954 წლის 13 ივლისის კანონით გადასახლების ადგილის თვითნებური მიტოვებისათვის კატორღა შემცირდა ერთ წლამდე. ფორმალურად სპეცგადასახლებულებისათვის შენარჩუნებული იყო სამოქალაქო უფლებები: მათ ჰქონდათ არჩევნებში მონაწილეობის უფლება, კომუნისტები ადგილობრივ ორგანოებს შეუერთდნენ.

1967 წელს საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმმა მიიღო კანონი „ადრე ყირიმში მცხოვრები თათარი ეროვნების შესახებ“, რომლის პირველი მუხლით ყველა სანქცია მოხსნეს ყირიმელი თათრების წინააღმდეგ და უსაფუძვლოდ აღიარეს მათ წინააღმდეგ წაყენებული ბრალდებები. თუმცა ამავე კანონის მეორე მუხლით მიუხედავად იმისა, რომ მათ მთლიანად აღუდგინეს უფლებები, როგორც სსრკ-ის მოქალაქეებს, არ ჰქონდათ სამშობლოში დაბრუნების და ასევე არც საცხოვრებლისა და სამსახურის მიღების უფლება ყირიმში.

ისტორიკოს ედვარდ ოლვორტის აზრით ყირიმელი თათრების დასჯა უნდა ყოფილიყო მაგალითი საბჭოთა კავშირის სხვა პატარა ერებისათვის. მან ასევე გაამახვილა ყურადღება იმაზე, რომ მარქსისტული თეორია განიხილავდა მცირე ერების გაქრობას.

1989 წლის 28 ნოემბერს საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭო № 845-1 დადგენილებით დაამტკიცა „კომისიის დასკვნები და წინადადებები ყირიმელი თათრების პრობლემებზე“ეს დოკუმენტი ითვალისწინებდა ყირიმელი თათრების სრულ პოლიტიკურ რეაბილიტაციას და რეპრესიული და დისკრიმინაციული ნორმატიული აქტების შეცვლას, ასევე კანონიერად აღიარებდა ყირიმელი თათრების დაბრუნებას „ისტორიული განსახლების ადგილებზე და ეროვნული ერთიანობის აღდგენას“. ასევე ყირიმის ავტონომიური საბჭოთა რესპუბლიკის აღდგენას უკრაინის სსრ-ის შემადგენლობაში.

1991 წლის 26 აპრილს გამოვიდა რსფსრ-ის კანონი № 1107-1 „რეპრესირებული ხალხების შესახებ“, რომელმაც საბჭოთა კავშირის ხალხთა რეპრესია აღიარა გენოციდის აქტად.

ყირიმელი თათრების მასობრივი დაბრუნება დაიწყო საბჭოთა კავშირის მინისტრთა საბჭოს 1990 წლის 11 ივლისის № 666 დადგენილების საფუძველზე. დადგენილების თანახმად ყირიმელ თათრებს უფასოდ გადაეცათ მიწის ნაკვეთი და სახლის სამშენებლო მასალები. ამასთანავე მათ მიეცათ უფლება გაეყიდათ საკუთარი მიწა და სახლი უზბეკეთის სსრ-ში. 150 000 ადამიანი დაბრუნდა ყირიმში ჯერ კიდევ სსრკ-ის დაშლამდე. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დაბრუნებული 60 000 ყირიმელი თათრისთვის განსაკუთრებით მძიმე აღმოჩნდა დაბრუნების პროცესი, უზბეკეთში დაიწყო მასშტაბური ეკონომიკური კრიზისი და მშპ ერთ სულ მოსახლეზე მკვეთრად დაეცა, ისევე როგორც სხვა საბჭოთა ქვეყნებში და მათ შორის უკრაინაშიც. უზბეკეთიდან ყირიმელი თათრების მიგრაციის ძირითადი მოტივი იყო სიღარიბე (65,6 %) და უმუშევრობა (31,6 %). უზბეკეთში მათი სახლები და კარ-მიდამოები იყიდებოდა 5 800 დოლარად, ხოლო ყირიმში მიწის ნაკვეთის მიღება 2,4-ჯერ მეტი ღირდა. ყირიმში დაბრუნება ასევა განაპრობა უზბეკეთში ეროვნული განწყობილების ამაღლებამ. უზბეკები გამდიოდნენ რუსების, ყირიმელი თათრებისა და თურქი მესხების წინააღმდეგ.

1990 წლის 1 ოქტომბერს ყირიმში, პირველად 1944 წლის შემდეგ, ჩამოყალიბდა ყირმელი თათრების ერთიანი სახელმწიფო ორგანო — „ყირიმელი თათრების უფლებების აღდგენისა და სამშობლოში ორგანიზებული დაბრუნების კომიტეტი“, მოგვიანებით ყირიმის ოლქის ხელისუფლებამ მას უწოდა „დეპორტირებული ხალხების საქმეთა კომიტეტი“.

ყირიმში დაბრუნებული თათრების 52,1 %-მა არ აიღო კრედიტი მიწის ნაკვეთის შესაძენად და შეიჭრა სხვის კუთვნილ მიწაზე. ამან გამოიწვია მრავალრიცხოვანი კონფლიქტები. უკრაინაში ეს საკითხი არ მოგვარებულა. ყირიმის ანექსიის შემდეგ სერგეი აქსიონოვის შემუშავებული გეგმის მიხედვით, ყირმელ თათრებს უნდა დაებრუნებინათ მიტაცებული მიწები, რის სანაცვლოდაც სახელმწიფო გადასცემდა მიწებს პირად კუთვნილებაში

რუსეთის მიერ ყირიმის ოკუპაციის შემდეგ

2014 წლის 21 აპრილს, ყირიმის ოკუპაციის შემდეგ, რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა ხელი მოაწერა ბრძანებას ყირიმელი თათრებისა და სხვა ყირიმელი ხალხის რეაბილიტაციის შესახებ, რომლებიც დაზარალდნენ სტალინური რეპრესიების გამო.

მიუხედავად ამისა, მთელი რიგი მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების აზრით რუსეთის მიერ ყირიმის ოკუპაციის შემდეგ ყირიმლი თათრების წინააღმდეგ რეპრესიები დაიწყო. მაგალითად, ყირიმელი თათრების მეჯლისი აღიარეს ექსტრემისტულ გაერთიანებად და რუსეთში მისი მოქმევება აიკრძალა, რაც ევროპის საბჭოს აზრით ეწინააღმდეგებოდეს რუსეთის ხელმძღვანელობის მიერ გამოცხადებულ სარეაბილიტაციო გადაწყვეტილებებს.

ყირიმელი თათრების ეროვნული მოძრაობის წარმომადგენლის, ვასვი აბდურაიმოვის აზრით, ყირიმელი თათრების რეაბილიტაცია უნდა მოხდეს ისეთი სამართლებრივი დოკუმენტების ბაზაზე, როგორიცაა: რუსეთის ფედერაციის 1991 წლის 18 ოქტომბრის კანონი № 1761-1 „პოლიტიკური რეპრესიების მსხვრპლთა რეაბილიტაციის შესახებ“^[104] , რსფსრ-ის 1991 წლის 26 აპრილის კანონი № 1107-1 „რეპრესირებული ხალხების შესახებ“ და რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის 2014 წლის 21 აპრილის № 268 ბრძანება „სომეხი, ბულგარელი, ბერძენი, ყირიმელი თათრების და გერმანელების რეაბილიტაციისა და მათი განვითარების ღონისძიებების შესახებ“. აბდურაიმოვის შეფასებითვე ყირიმში მათი პრობლემების შესახებ ყველა გადაწყვეტილება დაბლოკილია.

2015 წელს უკრაინის უზენაესმა რადამ დეპორტაცია გენოციდად აღიარა და დააწესა ყირიმელი თათრების გენოციდის მსხვერპლთა ხსოვნის დღე, რომელიც 18 მაისს აღინიშნება

2019 წელს ლატვიის სეიმმა მოამზადა განცხადება ყირიმელი თათრების დეპორტაციის გენოციდად აღიარების შესახებ2019 წლის 9 მაისს ლატვიამ აღიარა დეპორტაცია გენოციდად.

სამეცნიერო შეფასებები

ისტორიკოსი ნორმან ნაიმარკი მიიჩნევს, რომ სტალინს ჰქონდა ეჭვი ყირიმელი თათრების დანაშაულის შესახებ, რადგან ყირიმი იყო ძალზედ სახიფათი სამხედრო-პოლიტიკური თვალსაზრისით და სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი.

მიჩიგანის უნივერსიტეტის პედაგოგი, ანთროპოლოგი გრეტა ულინგი თვლის, რომ გაეროს კონვენციის თანამედროვე რედაქციის თანახმად ყირიმელი თათრების დეპორტაცია შეიძლება განვიხილოთ, როგორც გენოციდი.

ერაყის ამერიკული უნივერსიტეტის პროფესორის, ისტორიკოს ჯონათან ოტო პოლის აზრით დეპორტაცია იყო „სოციალისტური რასიზმისა“ და „ეთნიკური წმენდის“ მაგალითი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           Firefly Aerospace

კერძო კომპანია, დამფუძნდა 2014წ-ს, დამფუძნებლები ტომ მარკიუზიკი პ. დ. მაკლი ბლუმი, განლაგებულია აშშ-ში, სადარ პარკი ტეხასი, მთავარი ფიგურანტები მაქსიმ პალიაკოვი, ტომ მარკიუზიკ. სფერო - აეროკოსმოსური , პროდუქცია რაკეტა-მატარებლები თანამშრობლების რადიენობა ამერკელები -  180, უკრაინელები - 160.

მცრე გაბარიტების თანამგზავრების და კუპსატების გაშვება კოსმოსში. მიზანი გაფართოვება კოსმოსის.

იხ. ვიდეო კოსმო  დაიჯესტი 

კომპანია მომხრეა იდეის ,,ახალი კოსმოსის''  - მოძრაობა არეკოსმოსური სფეროში, რ-ის მიზანია გაფართოება და უფრო მეტი შესაძლებლობა  კოსმოსის ათვისების სფეროში. გამოყენება ინოვაციაური ტეხნოლოგიების და ასევე ადმინისტრაციული და ლოგისტიკური შეზღუდვების გადალახვით, რომლებიც დაკავშირებულია ეროვნულ კოსმოსურ ინსტიტუტებზე დამოკიდებულებასთან. 2017 წლის აპრილში კომპანიამ გაკოტრების შესახებ განცხადება შეიტანა და იყიდა უკრაინელმა მეწარმე მაქსიმ პოლიაკოვმა. პოლიაკოვმა აღადგინა კომპანია ახალი სახელით Firefly Aerospace და ასევე დაგეგმა გენერალური დირექტორის ტომ მარკუსიჩის პერსონალის უმეტესი ნაწილის დაქირავება და კომპანიის მუშაობა განაგრძო სიდარ - პარკში.

მაქსიმ პოლიაკოვი და უკრაინის პრეზიდენტი პეტრ პოროშენკო გახსნაზე სამეცნერო-კვლევითი ცენტრის. ბილობორდზე გამოსახულია .. ალფა'' და გამა''.

Firefly Beta - რაკეტა  დღეისთვის შემუშავების სტატიაზეა კერძოდ პროტოტიპის შექსმნის ეტაპზე, ის შედგება რადენიმესგან ალფას რანეტის შექმნა რ-იც 2020წ-ის 20 სექტემბერს პირველი საფეხურის სასტენდო გამოცდა. 

მთვარეზე დასაჯდომი მოდული Genesis - 2019 წ-ის 9 ივსნის Firefly Aerospace– მა ხელი მოაწერა ხელშეკრულებას Israel Aerospace Industries (IAI) - სთან, რომელიც ფლობს Beresheet მთვარის პლატფორმის დიზაინის ინტელექტუალურ საკუთრებას. კოსმოსური ხომალდი Genesis დაეფუძნება ბერეშიტის ზონდს, რომელიც იყენებს აშშ კომპონენტებს NASA– ს სტანდარტების შესაბამისად. მოდულში ასევე უნდა იქნას გამოყენებული Aerojet– ის ძრავის სისტემა. მას შეეძლება მთვარის ზედაპირზე 85 კგ ტვირთის დატვირთვა.

Firefly Aerospace არის ერთ – ერთი კომპანია, რომელმაც გააფორმა კონტრაქტები NASA– სთან არტემის პროექტის CLPS პროგრამით მთვარეზე ტვირთის გადასატანად. კონტრაქტის ფასი 93.3 მლნ აშშ დოლარია. გაშვება დაგეგმილია 2023 წელს და შეასრულებს კერძო კომპანია SpaceX Falcon 9-ის გამშვებ დანადგარზე.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    მთვარის კოლონიზაცია

მთვარის ბაზა (მხატვრის წარმოდგეენით)

ჰიპოთეზური დასახლება მთვარეზე ადამიანების. არსებობს გეგმები მთვარეზე მშენებლობა მშენებლობა  ბაზების ხანდახან  მიჩნეულია წინა ეტაპი მთვარეზე დასახლება, მაგრამ მუდმივი და ავტომატური ყოფნა ადამინების უფრო რთული ამოცანაა და მოითხოვს მრავალი საკითხების გადალახვას.

იხ. ვიდეო ამერიკელები მთვარეზე ბრუნდებიან

ამასთან, იმის  გათვალისწინებით , რომ გასული საუკუნის სამეცნიერო ფანტასტიკის იდეა ახდა ეხლანდელში, სრაფი განვითარება ტეხნოლოგიების და 3D ბეჭვდის არ წამროადგენს ისეთ ფანტასტიკასაც. XXI საუკუნის მეცნიერების ამჟამინდელი მდგომარეობა, იმ პირობით, რომ დასრულებულია მრავალი საპროექტო და ტექნოლოგიური სამუშაო, უკვე მიანიშნებს წარმატებულ კოლონიზაციის კარგ შანსებზე.

მთვარის კოლონიზაცია ასევე დიდი ხანია სამეცნიერო ფანტასტიკის საგანია.

მთვარის ბაზა გასაბერი მოდული, მასას ესკიზი

70-იანი წლების შემდეგ კოსმოსური ტექნოლოგიის შენელებული განვითარება საშუალებას არ აძლევს იფიქროს, რომ კოსმოსის კოლონიზაცია ადვილად მისაღწევი და ყველა შემთხვევაში გამართლებული მიზანია. დედამიწასთან სიახლოვის გამო (ფრენის სამი დღე) და ლანდშაფტის საკმაოდ კარგი ცოდნის გამო, მთვარე უკვე დიდი ხანია განიხილება როგორც ადამიანის კოლონიის შექმნის ადგილის კანდიდატი. მიუხედავად იმისა, რომ მთვარის საძიებო საბჭოთა და აშშ და სხვა ქვეყნების პროგრამებმა აჩვენეს მთვარეზე გადასვლის მიზანშეწონილობა (მიუხედავად იმისა, რომ ეს ძალიან ძვირადღირებული პროექტებია), მათ ამავე დროს შეამსუბუქეს ენთუზიაზმი მთვარის კოლონიის მიმართ ეს გამოწვეული იყო იმ ფაქტით, რომ ასტრონავტების მიერ მიწოდებული მტვრის ნიმუშების ანალიზმა აჩვენა, რომ მასში მსუბუქი ელემენტების ძალიან დაბალი შემცველობაა. რაც აუცილებელია სიცოცხლის შენარჩუნებისათვის.

მთვარის მთვარემავალის გადასხდომა სატვირთო ხომალდიდან ნასას ესკიზი

ამის მიუხედავად, კოსმონავტიკის განვითარებასთან და კოსმოსური ფრენების ღირებულების შემცირებასთან ერთად, მთვარე, როგორც ჩანს, ბაზის დაარსების ძირითადი ობიექტია. მეცნიერთათვის მთვარის ბაზა წარმოადგენს უნიკალურ ადგილს სამეცნიერო კვლევებისთვის პლანეტარული მეცნიერების, ასტრონომიის, კოსმოლოგიის, კოსმოსური ბიოლოგიის და სხვა დარგების სფეროში. მთვარის ქერქის შესწავლას შეუძლია პასუხის გაცემა ყველაზე მნიშვნელოვან კითხვებზე მზის სისტემის, დედამიწა-მთვარის სისტემის ფორმირებისა და შემდგომი ევოლუციის შესახებ და სიცოცხლის გაჩენის შესახებ. ატმოსფეროს არარსებობა და დაბალი გრავიტაცია შესაძლებელს გახდის მთვარის ზედაპირზე ობსერვატორიების აშენებას, რომელიც აღჭურვილია ოპტიკური და რადიოტელესკოპებით, რომელსაც შეუძლია მიიღოს სამყაროს შორეული რეგიონების ბევრად უფრო დეტალური და მკაფიო გამოსახულებები, ვიდრე ეს დედამიწაზეა შესაძლებელი. ბევრად უფრო ადვილია ასეთი ტელესკოპების შენარჩუნება და განახლება ვიდრე ორბიტალური ობსერვატორიები.

მთვარის ბაზა ლექტრომაგნიტური კატაპულტი (მიზიდულობის მხარე წამსვლელი ჰოროზონტზე) ნასა ესკიზი

მთვარე ასევე ფლობს სხვადასხვა მინერალებს, მათ შორის ინდუსტრიისთვის ღირებულ მეტალებს - რკინას, ალუმინს, ტიტანს; გარდა ამისა, მთვარის ნიადაგის ზედაპირულ შრეში დაგროვილია იშვიათი დედამიწაზე იშვიათი იზოტოპი ჰელიუმი -3, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც საწვავი პერსპექტიული თერმობირთვული რეაქტორებისთვის. დღეისათვის მიმდინარეობს ლითონების, ჟანგბადის და ჰელიუმ -3 სამრეწველო წარმოების მეთოდების შემუშავება რეგოლითიდან; ნაპოვნია წყლის ყინულის საბადოები.

კონცეპტი 1989წ

აშშ-ს ახალი სანქციები რუსეთის წინაამღდეგ

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

      აშშ-ს ახალი სანქციები რუსეთის წინაამღდეგ                                                 მიმოხილვა ანალიტიკა

                      

აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა ხელი მოაწერა განკარგულებას რუსეთის წინაამედ ახალი საქციების დაწესებას. ის  ეხება სახელმწიფო სესხებს, სუეთის პირებსა და კომპანიების წინაამღდეგ. იხ. ბმულზე წყარო

ამერიკის ფინასურ ინსტიტუტებს ეკრძალებათ რუსეთის სახელწიფო ვაკლის დასაფარად და გამოცემული იმ ახალი ობლიგაციების შეძენა, რ-იც 14 ვნისის შემდეგ აღმოჩნდება.

ასვე კერძო პირებს პუტნის ყოფილი პრესმდივანი ალექსეი გრომოვი და ათი ოფიციალურ პირს. 

შეზღვუდები შეეხებათ 6 რუსულ ტექნოლოგიურ კომპანიას. მათ შორის სამცნიერო-კვლევითი ინტიტუტი ,, სპეცვუზავტომატიკა'', IT-კომპანია „Positive Technologies“-ი და სამხედრო ტეხნოპოლისი „ერა“, რომელშიც რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს მიერ შერჩეული კერძო და სახელმწიფო კომპანიები მუშაობენ.

იხ. ვიდეო დაწყო ბადენმა მსფლიო ინვესტორებს მიანიშნა, რომ დროა სასწრაფოდ მოიშორონ რუსული პბლიგაცები.

რას მოუტანს ეს კონკრეტული საქნციები  იხ. ბმულზე სტატია შეფასება ამერიკაში და ვაშინგტონში მიიჩნევენ, რომ შეზღვუდები გავლენას იქონიებს შესაძლო სამიტზე აშშ-სა და რუსეთს შორის. და ამ ნაბიჯს გაფრთხილება დაარქვეს. ამერიკის სანქციები უფრო მკაცრი შეძლება ყოფილიყო. 

გარდა ამისა , ფრიდის თანახმად, რ-იც კოორდინიაციოა უწევდა წინა ადმინისტრაცია ,, ეს ბრძანებულება შეიცავს  საზღვარგარეთის შესაძლებლობას რუსეთის წინაამღდეგ სანქციების დაწესების შესახებ ენრგოსისტემებზე რ-საც რუსეთი იყენებს სტრატეგიული იარაღად. ევროპასა და კავკავსიაში. ასევე პირდაპირ ეხება ,, ჩრდ. ნაკადი-2.  

ბაიდენ პუტინის შესაძლო შეხვედრა, რ-იც თითქოსდა მიმდინარეობს . ჩვენ შეგიძლია დავუმატოთ დღევანდელი შეხვედრა ამერიკის და რუსეთის საგარეო საქმეთა მინსტრებს შორის სადაც ამერიკამ გააფრთხილა რუსეთი რომ თუ ამერიკის მოკავშირეს საფრთხე დაემუქრება რუსეთისგან ის ჩაერევა. ვგულისხმო ლავროვ ბლინკისნის შეხვედრას.

როგორც მოგეხსენებათ რუსეთის საქციების გაძლიერებაზე არის საუბარი კერძოდ სფიფტიდან მისი მაგდოების თაობაზე . როგორც რუსეთის კომეტანტორი და ყოვეკვირეული ჟურნალის რედაქტორი ალექსადრე რიკლინი მიაჩნია, რომ ბაიდენმა განაცხადა სანქცია ერთდროულად პუტნისა და რუსეთს სთავაზობს შეცვალოს თავისი აგრესიული მოქედება უკრაინის წინაამღდეგ. ამიტომ იყო მათი სატელეფონო საუბარი მნიშვნელოვანი:

უპირველესყოვლისა ბაიდენი მიაღწევს პუტინისგან ან გადატანას შეჭრას  და ომის გაჩაღებას უკრაინაში. ამერეიკელბმა კარგად გაიცნობიერეს, რომ კრემლი არ ბლეფობს და მართლაც შესაძლოა დაიწყოს ფართომაშტაბიანი ომი. ბაიდენს ჯერავს, რომ ყველაფერი ნელნელა დაწყნარდება.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          ეპიგრაფიკა

                                         

უადი-რუმი, იორდანია

 ისტორიის დამხმარე დისციპლინაა, რომელიც სწავლობს მაგარ მასალაზე (ქვა, ლითონი, ხე, მინა, ძვალი, კერამიკა...) შესრულებულ ძველ წარწერებს. ამგვარი წარწერები პირობითად ორ მთავარ ჯგუფად იყოფა, პირველში შედის მონუმენტური ხასიათის წარწერები (ქვაზე, კლდეზე, შენობის კედელზე, მემორიალურ დაფაზე, სვეტზე), რომლებიც ჩვეულებრივ წარმოადგენენ სახელმწიფო დეკრეტებსა და კანონებს, განსაკუთრებული მნიშვნელობის იურუდიულ დოკუმენტებს, სახელმწიფო მეთაურთა სამხედრო, პოლიტიკური და იდეოლოგიური გამარჯვებების პროკლამაციებს, დიდ მშენებლობათა ქრონოლოგიას; მეორე ჯგუფში შედის წარწერები პრქტიკული დანიშნულების ნივთებზე, რომლებიც ასახავენ სახელმწიფოსა და საზოგადოების სხვადასხვა ფენის ცხოვრებას, ნივთების დანიშნულებას, მათი მფლობელის, ან ოსტატის ვინაობას.

იხ. ვიდეო

ეპიგრაფიკა შეისწავლის წარწერათა როგორც გარეგნულ მხარეს, ისე მათ შინაარსს. ბევრ შემთხვევაში მხოლოდ ეპიგრაფიკის წყალობით გახდა შესაძლებელი ამა თუ იმ მკვდარი ენისა და მთელი ცივილიზაციების აღმოჩენა. ეპიგრაფიკის დიდ მნიშვნელობას განაპირობებს წარწერისა და შესასწავლი მოვლენის თანადროულობა, ქრონოლოგიური განსაზღვრულობა, ძეგლის ენის სიახლოვე ცოცხალ მეტყველებასთან. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეპიგრაფიკა ენის დოკუმენტირბული და დათარიღებული ისტორიისათვის, ისტორიული დიალექტოლოგიისათვის.

                                                                 

როზეტას ქვა ბრიტანეთის მუზეომი

ეპიგრაფიკა წარმოიშვა აღორძინების ეპოქაში ანტიკურობისადმი და აღმოსავლური, კერძოდ ბიბლიური სიძველისადმი, ინტერესის აღმავლობასთან დაკავშირებით. მაგრამ მეცნიერული ეპიგრაფიკა მხოლოდ XIX ს.-ში ჩამოყალიბდა, როდესაც მეცნიერები შეუდგნენ ბერძნული და ლათინური წარწერების კორპუსების გამოსაცემად მომზადებას და როდესაც აღმოსავლეთის ქვეყნებში აღმოჩენილ პუბლიკაცია და გაშიფვრა წარმატებით დაგვირგვინდა.

ქართული ეპიგრაფიკული ძეგლების მეცნიერული შესწავლა დაკავშირებულია ივანე ჯავახიშვილის სახელთან, რომელმაც 1926 წ.-ს გამოაქვეყნა ფუნდამენტური ნაშრომი — „ქართული პალეოგრაფია“.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               კულტურა

ძველ-ქალთური ასომთავრული წარწერა დავითგარეჯას მონასტერში

ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული სიტყვაა როგორც სამეცნიერო ლიტერატურაში, ისე ყოფით მეტყველებაში. მას მრავალი მნიშვნელობა აქვს, რაც თვით კულტურის ფენომენის სირთულითა და მრავალფეროვნებითაა განპირობებული.

თანამედროვე მნიშვნელობით, ტერმინი კულტურა XVII საუკუნიდან იხმარება. მიჩნეულია, რომ დამოუკიდებელი ლექსიკური ერთეულის სახით იგი პირველად გამოიყენა გერმანელმა იურისტმა და ისტორიკოსმა სამუელ პუფენდორფმა (1632-1694), რომელიც კულტურას ადამიანის ბუნებრივ მდგომარეობას უპირისპირებდა.

ამერიკელი სოციოლოგების ა. კრიობერისა და კ. კლაკჰონის მიერ 1952 წელს ჩატარებული გამოკვლევის თანახმად, 1871 წლიდან 1919 წლამდე კულტურის ცნების სულ 7 დეფინიცია იყო შემოთავაზებული (პირველი, როგორც ითვლება, ცნობილ ინგლისელ მეცნიერს ე. ბ. ტაილორს ეკუთვნის); 1920-დან 1950 წლამდე კი მათ სხვადასხვა ავტორთან იგივე ცნების 157 განსაზღვრება დათვალეს. 1963 წელს კრიობერმა და კლაკჰონმა ხელახლა გამოსცეს თავიანთი ნაშრომი. ამჯერად დეფინიციათა რიცხვი გაცილებით დიდი იყო, რადგან პირველი გამოცემიდან გასული ათი წლის განმავლობაში გაჩნდა კულტურის ცნების ახალი ინტერპრეტაციები. კულტურის განსაზღვრებათა ეს მიმოხილვა ყველაზე სრული იყო იმჟამად არსებულთაგან, თუმცა ზოგიერთი ნაკლი მაინც ჰქონდა: ავტორები, ძირითადად, ინგლისურ-ამერიკულ ლიტერატურაში არსებული მიდგომებით იფარგლებოდნენ და ნაკლებ ყურადღებას აქცევდნენ გერმანულ და ფრანგულენოვან ლიტერატურაში არსებულ მრავალფეროვან განსაზღვრებებსა და კონცეფციებს.

დროთა განმავლობაში ჩამოყალიბდა კულტურის სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტაცია: ისტორიული, სტრუქტურული, სტრუქტურულ-ფუნქციური, სისტემური (ფ. ბოასი, კ. ლევი-სტროსი, ბ. მალინოვსკი, ა. რადკლიფ-ბრაუნი, ლ. უაიტი) და სხვ.

კულტურის ფენომენი სხვადასხვა მეცნიერების შესწავლის ობიექტია. თვით ცნების უნივერსალურობა და ყოვლისმომცველობა საშუალებას იძლევა, განხიულულ იქნეს იგი მრავალ ასპექტში: როგორც

• საზოგადოებრივი ცხოვრების სფერო;
• სოციალური ინსტიტუტი;
• პიროვნების განვითარების დონის მახასიათებელი;
• საზოგადოების მარეგულირებელი ნორმების სისტემა;
• სოციალური გამოცდილების გადაცემის მექანიზმი;
• თვითდეტერმინაციის ფენომენი და ა. შ.

ამდენად, სრულიად ბუნებრივია განსაზღვრებათა ზემოთ ნახსენები სიმრავლეც.

ფართო აზრით, კულტურის ცნება ხაზს უსვამს ადამიანის განსხვავებას ყველა სხვა ბიოლოგიური არსებისაგან. კულტურაში იგულისხმება არა ცალკეული შემოქმედებითი აქტი, არამედ შემოქმედება როგორც ადამიანის უნივერსალური დამოკიდებულება სამყაროსადმი, რომლის მეშვეობით იგი ქმნის „ახალ სამყაროსა“ და საკუთარ თავს. თითოეული კულტურა განუმეორებელი სამყაროა, რომლის შიგნით არსებობს ადამიანის (ადამიანთა) სწორედ ასეთი დამოკიდებულება გარემომცველი სინამდვილისა და საკუთარი თავისადმი.

იხ. ვიდეო

არსებობს კულტურის ცნების მრავალი საინტერესო და ორიგინალური დეფინიცია. ნებისმიერი განსაზღვრება მოიცავს ამ ფენომენის ერთ ან რამდენიმე მხარეს, კონკრეტული ინტერესის შესაძლო მრავალგვარი ხასიათიდან გამომდინარე, ყოვლისმომცველობისა და ამომწურაობის პრეტენზია კი ვერც ერთს ვერ ექნება.

კულტურის კვლევის, მისი სახის განსაზღვრის მცდელობისას გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ, ერთი მხრივ, „სხვა, ჩვენი კულტურისაგან განსხვავებული კულტურის ადამიანებთან დიალოგი თანამედროვე ცნობიერების განუყოფელი ფუნქციაა“, მეორე მხრივ კი, „კულტურა, ყველაზე ფართო მნიშვნელობით, არის ის, რის გამოც შენ უცხოდ იქცევი, როგორც კი შენს სახლს დატოვებ... როდესაც იმყოფები შენს ჯგუფში, იმ ადამიანებს შორის, რომლებთანაც საერთო კულტურა გაქვს, შენ არ გიხდება ფიქრი საკუთარ აზრებსა და ქცევაზე, რადგან შენც და ისინიც, პრინციპში, ერთნაირად ხედავთ სამყაროს, იცით, რას შეიძლება მოელოდეთ ერთმანეთისაგან. მაგრამ უცხო საზოგადოებაში უსუსურობისა და დეზორიენტირებულობის გრძნობა გეუფლება“. ეს ეხება არა მხოლოდ ცოცხალ კონტაქტს ადამიანებს შორის, არამედ, აგრეთვე, კულტურის კვლევის პროცესს. ადამიანები კითხვებს უსვამენ წარსულში ან სხვა კულტურის ფარგლებში მცხოვრებ ადამიანებს, ცდილობენ, გაშიფრონ მათ მიერ დატოვებული თუ მოწოდებული ინფორმაცია. მაგრამ კითხვები, რომლებზეც პასუხსაც ეძებენ, განსაზღვრულია თანამედროვე ცნობიერებით, კულტურით, რომლის მატარებელი არიან, სიტუაციით, რომელშიც ისინი იმყოფებიან.

                                                              

მარკ პორცია კატონი (234 - 149 ჩვ. წ. აღ.) სიტყვა cultura პირველად ხვდება მისი ტრაქტატში მიწათმოქედებაზე De Agri Cultura (ok. 160წ ჩვ. წ. აღ.)

კულტურათა ურთიერთქმედება ეწოდება უშუალო კავშირურთიერთობის სახეს, რომელიც ყალიბდება, სულ მცირე, ორ კულტურას შორის, აგრეთვე ამ ურთიერთობათა შედეგად წარმოშობილ გავლენებსა და ორმხრივ ცვლილებებს. კულტურათა ურთიერთქმედების პროცესში გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს ფასეულობათა, მახასიათებელთა, კულტურული აქტივობის ფორმათა შეცვლას, ახალი ორიენტირების გაჩენას, რაც გარედან მომდინარე იმპულსების გავლენით ხდება. კულტურათა ურთიერთქმედება, როგორც წესი, ხანგრძლივი პროცესია (არანაკლებ რამდენიმე ათეული წლისა).

                                                                       

XIX  ს. გრავიურა ავსტრალიელი აბორიგენები ეწინაამღდეგებიან ჯეიმზ კუკის ჩასვლას

გამოყოფენ კულტურათა ურთიერთქმედების სხვადასხვა დონეს: 1) ეთნიკური დონე - ურთიერთობა ეთნოსებს, ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ, ეთნოკონფესიურ და სხვა ჯგუფებს შორის; 2) ეროვნული დონე, სადაც რეგულაციურ ფუნქციას მნიშვნელოვანწილად სახელმწიფო-პოლიტიკური სტრუქტურები ასრულებენ; 3) ცივილიზაციური დონე.

კულტურათა ურთიერთქმედების პროცესში განარჩევენ კულტურა-დონორს და კულტურა-რეციპიენტს. პირველი მეტს გასცემს, ვიდრე იღებს, მეორე - პირიქით. დროთა განმავლობაში ეს როლები შეიძლება იცვლებოდეს.

ცნობილია ურთიერთქმედების როგორც მშვიდობიანი, ნებაყოფლობითი (თანასწორუფლებიანი თანამშრომლობა), ისე არამშვიდობიანი, ძალდატანებითი (კოლონიური, სამხედრო დაპყრობები) ფორმები.

კულტურული ურთიერთქმედების შედეგები არაერთგვაროვანია, მათი შეფასების კრიტერიუმების მოძებნა ძნელია. შესაბამისად, ძნელია საუბარი ცალსახად დადებით ან უარყოფით შედეგებზე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ერთი კულტურა იწყებს აშკარა დაქვეითებას, მეორეში გათქვეფას, ან უკვალოდ ქრება. ასეთი შედეგის თვალის მიდევნება ყველაზე უკეთ შეიძლება რელიქტური ან არქაული კულტურების მაგალითზე, რომლებიც თავიანთი ისტორიის რომელიღაც პერიოდში თანამედროვე ტიპის კულტურებს შეეჯახნენ და მზად არ აღმოჩნდნენ, აეთვისებინათ მათ მიერ შეთავაზებული კულტურული ფორმები.

უფრო რთულია მსჯელობა იმ კულტურათა ურთიერთქმედებაზე, რომლებიც ძირეულად არ განსხვავდებიან ტიპოლოგიური მახასიათებლებით.

ყოველ კულტურას აქვს დაცვითი მექანიზმების მთელი სისტემა, რომელიც იცავს მას სხვა კულტურათა განსაკუთრებით ინტენსიური ზემოქმედებისაგან.

კულტურათა ურთიერთქმედების პროცესისა და მისი შედეგების გადმოსაცემად გამოიყენება შემდეგი ტერმინები: კულტურული დიფუზია, კულტურული კონფლიქტი, ასიმილაცია, კულტურული შოკი, აკულტურაცია, კულტურული ცვლილება.

გამოიყოფა კულტურათა/ცივილიზაციათაშორისი ურთიერთობის სამი ძირითადი ტიპი:

• კონფრონტაცია
• სიმბიოზი
• სინთეზი.

განასხვავებენ „სხვა“ კულტურასთან კონტაქტზე ამა თუ იმ კულტურის რეაქციის ორ ძირითად ტიპს: ეთნოცენტრულსა და ეთნორელატიურს. პირველი, თავის მხრივ, მოიცავს სამი სახის რეაქციას: 1) კულტურათა შორის არსებული განსხვავების უარყოფა, 2) საკუთარი კულტურული უპირატესობის დაცვა, 3) განსხვავებათა მინიმიზაცია; მეორე ტიპი ასევე სამგვარ რეაქციას აერთიანებს: 1) კულტურათა განსხვავების მიღება-აღიარება, 2) ახალ კულტურასთან ადაპტაცია, 3) ინტეგრაცია ორივე (მშობლიურ და ახალ) კულტურაში.

                                                              

თურქენი ქალი

კულტურის (კულტურული) დიფუზია არის ორი ან მეტი საზოგადოების კულტურული მახასიათებლების სივრცეში გავრცელება და შეღწევა სხვა საზოგადოებაში. ესაა კულტურის გავრცელება-მოძრაობის განსაკუთრებული ფორმა, რომელიც აუცილებლად არ გულისხმობს მიგრაციულ პროცესებს. კულტურა საზოგადოებიდან საზოგადოებას შეიძლება გადაეცეს თავად საზოგადოების ან მისი წარმომადგენლების გადაადგილების გარეშე. კულტურის გავრცელება მოძრაობის განსაკუთრებული ფორმაა, რომელიც განსხვავდება და არ დაიყვანება მიგრაციულ პროცესებზე.

კულტურული დიფუზიის კონცეფციის ყველაზე რადიკალური მომხრეების მიერ კაცობრიობის მთელი ისტორია გააზრებული იყო როგორც კულტურათა კონტაქტი, შეჯახება, სესხება და გადატანა. ისინი ყველგან და ყველაფერში მხოლოდ კულტურის დიფუზიას, ე. ი. სხვადასხვა კულტურული მოვლენის სივრცეში გადანაცვლებას ხედავდნენ.

კულტურის დიფუზია შეიძლება განხორციელდეს არა მარტო ხალხებსა და ქვეყნებს, არამედ ჯგუფებს და სოციალურ ფენებს შორის. აქედან გამომდინარე, განარჩევენ ორ მიმართულებას:

1. კულტურის დიფუზია ეთნოსებს, გარკვეული სტატუსის მქონე ინდივიდების ჯგუფებს შორის;
2. კულტურული ელემენტების ვერტიკალური გავრცელება არათანაბარი სტატუსის მქონე სუბიექტებს შორის. ასეთ პროცესს უწოდებენ სტრატიფიკატორულ კულტურულ დიფუზიასაც, რომელიც შეიძლება ორი - აღმავალი და დაღმავალი - ფორმით განვითარდეს (მაგ., არისტოკრატიის მიერ მდაბიური საუბრის სტილის ელემენტების გადმოღება ან ფუფუნების საგნების საყოველაოდ ქცევა).

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

     ისრაელ-პალესტინის კრიზისი (2021)           

                                          

                                                                  პოლიცია ქ. ლოდში შეტაკებების შემდეგ
1921წ-ის 6 მაისს დაიწყო შეტაკებების ებრეელი დემინსტრატებსა და არაბ დემონსტრატებს შორის, კონფლიქტში ჩაერია ისრაელის პოლიცია შეეცადა შეეჩრებინა ისინი.  კონფლიქტი გაჩაღდა ისრაელის უზენაესი სასამართლოს მიერ დაგეგმილი გადაწყვეტილების გამო, პალესტინელების განსახლებაზე საცხოვრებელი შენობებიდან აღმოსავლეთ იერუსალიმის შეიხ ჯარაჰის სამეზობლოში. 7 მაისს, საღამოს, პალესტინელი არაბების ჯგუფმა პოლიციელებს ქვები და ცეცხლსასროლი იარაღები ესროლა შეჩემის კარიბჭესთან და თან მიათრია ალ-აქსას მეჩეთისკენ, რამაც კონფლიქტი გაამწვავა. ამის შემდეგ უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების შესრულება 30 დღით გადაიდო, რადგან ისრაელის მთავრობის იურიდიული მრჩეველი ავიჰაი მანდელბლიტი დაძაბულობის შემცირებას ცდილობდა.
 იხ. ვიდეო

9 მაისს უკიდურესად მემარჯვენე ებრეელური ნაციანალური მარშის ფონზე, რ-იც მოგვიანებით შეცერებული იყო. ოსრაელის პოლიცია და სმართლდაცავებმა საზოგადოებრივი წესრიგის უსაფრთხოებიდან გამომადინარე იძულებული იყვნენ შტურმი მიეტანათ ალ-აქსას მეჩეთზე, მუსულმანთა მთავრა წნიდან ადგილას შეიჭრა.

იხ. ვიდეო

ისრაელის პოლიცია, რომელიც სამართალდამცავ და საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას ევალებოდა, იძულებული გახდა ალ-აქსას მეჩეთში, მუსულმანთა მთავარ წმინდა ადგილას შეჭრა. ამის საპასუხოდ, ჰამამმა და ისლამურმა ჯიჰადმა 10-12 მაისიდან 1500 – ზე მეტი რაკეტა ისროლეს ისრაელის თავზე ისრაელის თავდაცვის ძალების თანახმად, დაარტყეს სახლებს და სკოლას, დაიღუპა ორი და დაშავდა მინიმუმ 70 ისრაელის მოქალაქე იხ. ვიდეო

ისრაელმა უპასუხა საჰაერო იერიშებით ღაზას სამხედრო ინფრასტრუქტურის წინააღმდეგ და ოფიციალური სექტორის წყაროებიდან თქვეს, რომ დაიღუპა მინიმუმ 30 პალესტინელი, მათ შორის ათი ბავშვი, ხოლო 203 დაშავდა. ისრაელის თავდაცვის ძალების პრესსამსახურის თანახმად, მოკლულებიდან სულ მცირე, თხუთმეტი იყო ჰამასის ტერორისტული ჯგუფის წევრი. 11 მაისს ისრაელის საჰაერო ძალების საჰაერო დარტყმამ ჩამოიშალა ღაზაში 13-სართულიანი საცხოვრებელი კოშკი, სადაც განთავსებული იყო ოფისი, რომელსაც იყენებდა ჰამასის პოლიტიკური ხელმძღვანელობა. წინა დღეს, საჰაერო თავდასხმების ტრადიციული ტაქტიკის შესაბამისად, ისრაელის საჰაერო ძალების ხელმძღვანელობამ მოსახლეობა გააფრთხილა შენობის დატოვების და დაცულ შენობაში თავშესაფრის საჭიროების შესახებ.

იხ. ვიდეო

მაშ ასე როგორი იყო  მსოფლიო ქვეყნების რეაქცია პალასტინელბს და უშულოდ ხამსასა და ისლამური ჯახადზე და ასევე ჰესბულა. ეს ორგანიზაციები ოფიციალურად ტერპრისტულად არის გამოცხადებული.  შეგვიძლია ცალკე ვისაუბროთ თუ კონკრეტულად ვინ და როგორ აფინანსებს. ამ შემთხვევაში ჩვენ ჩამოთვალთ ქვეყნების და მხარეები პირველი ირანია რომელიც აქტიურია ამ ნაწილში და ისარელის მტრობაში საუდის არაბეთი ასე რადიკალური არ არის და არც იარდანია. გასაგები მიზეზების გამოც. რუსეთიც ნაწილობრივ რადიკალურია ისრაელის წინაამღდეგ და თურქეთი. ევრიკავშირი - განცხადება - ვერიკავშირი მოუწოდებს ორივე მხარეს  მაქსიმაულარდ დაიწოს ძალადობა და პრივე მხარემ დასაჯოს დამნაშავეები ვინც წააქესა ძალაოდბა.

გაერო -  მოუწოდებს შეაცეროს ნებისმიერი დაგეგმილი  გასახლება და გამოიყენოს მაქსიმალური  თავშეკავება ძალადობის გამოყენების. უშიშროების საბჭო შეკრიბა დახურუ კარს მიღმა 10 მაისს  აღნიშნული საკითხის განხლვის მიზნით. მაგრამ რეზულუცია ვერ იქ ნა მიღებული.
არაბული ლიგა - საგანგებო ონლაინ შეხვედრა 11 მაისს შედგა.არაბული ლიგის გენერალურმა მდივანმა აჰმედ აბუ ალ-გეითმა დაგმო ისრაელის საჰაერო დარტყმები ღაზაზე, როგორც "განურჩეველი და უპასუხისმგებლო

იხ. ვიდეო