ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  სტიბიუმი

მოვერცხლისფრო-თეთრი მოლურჯო ელფერის მეტალოიდი

(ანთიმონი) (ლათ. Stibium; აღინიშნება სიმბოლოთი Sb) დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის მეხუთე პერიოდის მე-15 ჯგუფის (ძველი კლასიფიკაციით მეხუთე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის) ქიმიური ელემენტია; ატომური ნომერია 51. მარტივი ნივთიერება სტიბიუმი (CAS-ნომერი: 7440-36-0) — მოვერცხლისფრო-თეთრი ფერის მოლურჯო ელფერის მეტალოიდი, მსხვილმარცვლიანი აღნაგობის ნივთიერება. არსებობს სტიბიუმის ოთხი ლითონური ალოტროპიული მოდიფიკაცია, რომლებიც სხვადასხვა წნევის პირობებში არსებობენ, და სამი ამორფული მოდიფიკაცია (ფეთქებადი, შავი და ყვითელი სტიბიუმი).

                                                      

                                                                    სტიბიუმის ატომის სქემა

სტიბიუმი ცნობილია უძველესი დროიდან. აღმოსავლეთის ქვეყნებში მას გამოიყენებდნენ მიახლოებით 3000 წ. ძვ წ. ა. ჭურჭლეულობის დასამზადებლად. ძველ ეგვიპტეში ჯერ კიდევ 19 ს. ძვ წ. ა. სტიბიუმის შემცველი მინერალის ანთიმონიტის - Sb₂S₃ (ქართულად საოლავი - იხ. სულხან-საბას "სიტყვის კონა") ბრჭყვიალა ფხნილს, აღმოსავლეთში, მათ შორის საქართველოშიც იყენებდნენ წარბების გასაშავებლად. ძველ საბერძნეთში ის ცნობილი იყო როგორც stími ან stíbi, აქედან მოდის მისი ლათინური სახელწოდება stibium. მიახლოებით 12—14 სს. ახ. წ.ა. გამოჩნდა სახელწოდება antimonium. 1789 წ. ლავუაზიემ სტიბიუმი ჩართო ქიმიური ელემენტების სიაში სახელწოდებით antimoine (თანამედროვე ინგლისურად antimony, ესპანურად და იტალიურად antimonio, გერმანულად Antimon). რუსულად «сурьма» მოდის თურქული sürme-დან; რომლითაც აღნიშნავდნენ ტყვიის სულფიდის ფხვნილს PbS, ასევე გამოიყენებოდა წარბების გასაშავებლად (სხვა მონაცენებით, «სურმა» — სპარსული «სურმე-დან» — ლითონი მოდის; სულხან-საბას სიტყვის კონაში განმარტებულია როგორც საოლავი). სტიბიუმის თვისებები, მისი და მისი ნაერთების მიღება პირველად დაწვრილებითი აღწერა ალქიმიკოსმა ვასილ ვალენტინომ (გერმანია) 1604 წ. XV საუკუნეში ბერმა ვასილი ვალენტინმა აღწერა სტიბიუმის მიღების პროცესი ტყვიის შენადნობიდან ტიპოგრაფიული შრიფტის ჩამოსხმისათვის (отливки). ბუნებრივ გოგირდიან სტიბიუმს (сернистую сурьму) მან უწოდა სტიბიუმიანი მინა. შუა საუკუნეებში იყენებდნენ სტიბიუმის პრეპარატებს სამედიცინო მიზნებისათვის, ძირითადად ღებინების გამოსაწვევად: სტიბიუმის აბები, ღვინო, დაყოვნებული ბისმუტის თასში (ამ დროს წარმოიქმნება ”პირსასაქმებელი ქვა” K[C4H2O6Sb (OH)2]•1/2H2O).

მის ნაერთებს ანტიმონიდები ეწოდება.

იხ. ვიდეო

სტიბიუმის კლარკია 500 მგრ/ტ. მისი შემცველობა ამოფრქვეულ ქანებში საერთოდ უფრო ნაკლებია, ვიდრე დანალექ ქანებში. დანალექ ქანებში სტიბიუმის ყველაზე მაღალი კონცენტრაცია აღინიშნება თიხოვან შრეებში (1,2 გრ/ტ), ბოქსიტებში და ფოსფორიტებში (2 გრ/ტ) და ყველაზე დაბალია კიროვან ქანებში და ქვიშნარებში (0,3 გრ/ტ). სტიბიუმის მომატებული რაოდენობა დადგენილია ქვანახშირის ნაცარში. სტიბიუმს ერთი მხრივ, ბუნებრივ ნაერთებში აქვს ლითონის თვისებები და წარმოადგენს ტიპიურ ჰალკოფილურ ელემენტს, წარმოქმნის ანტიმონიტებს. მეორე მხრივ მას გააჩნია მეტალოიდების თვისებები, რომელიც ვლინდება სხვადასხვაგვარ სულფომარილებში — ბურნონიტი, ბუკანჟერიტი, ტეტრაედრიტი, ჯემსონიტი, პირარგერიტი და სხვა. ისეთ ლითონებთან როგორებიცაა სპილენძი, დარიშხანი და პალადიუმი, სტიბიუმს შეუძლია ინტერლითონური (ინტერმეტალური) ნაერთების მოცემა. სტიბიუმის იონური რადიუსია Sb³⁺ ყველაზე ახლოსაა დარიშხანისა და ბისმუტის იონურ რადიუსებთან, რის გამოც შეიმჩნევა სტიბიუმისა და დარიშხანის იზომორფული ჩანაცვლება ზოგიერთ ქანებში და გეოკრონიტში Pb₅(Sb, As)₂S₈ სტიბიუმისა და ბისმუტისა კობელიტში Pb₆FeBi₄Sb₂S₁₆ და სხვა. სტიბიუმი მცირე რაოდენობით (გრამები, მეათედი, იშვიათად მეასედი გრ/ტ) აღინიშნება გალენიტებში, სფალერიტებში, ბისმუტინებში და სხვა სულფიდებში. სტიბიუმის აქროლადობა მთელ რიგ მის ნაერთებში შედარებით მცირეა. ყველაზე მაღალი აქროლადობა გააჩნია სტიბიუმის ჰალოგენიდებს - SbCl₃. ჰიპერგენურ პირობებში (ზედაპირულ ფენებთან და ზედაპირზე) ანტიმონიტი იჟანგება მიახლოებით შემდეგი სქემით: Sb₂S₃ + 6O₂ = Sb₂(SO₄)₃. ამ დროს წარმოქმნილი სტიბიუმის ჟანგის სულფატები ძალიან არამდგრადია და სწრაფად ჰიდროლიზდება, გადადის სტიბიუმის ოხრაზე — სერვანტიტი Sb₂O₄, სტიბიოკონიტი Sb₂O₄ • nH₂O, ვალენტინიტი Sb₂O₃ და სხვა. წყალში ხსნადობა ძალიან მცირეა (1,3 მგრ/ლ), მაგრამ ის მნიშვნელოვნად იზრდება ტუტეების ხსნარებში ტიომჟავეების მაგალითად Na₃SbS₃ ტიპის წარმოაქმნით. ზღვის წყალში მისი შემცველობაა 0,5 მკგ/ლ. მთავარი სამრეწველო მნიშვნელობა აქვს ანტიმონიტს Sb₂S₃ (71,7 % Sb). სულფომარილებს ტეტრაედრიტი Cu₁₂Sb₄S₁₃, ბურნონიტი PbCuSbS₃, ბულანჟერიტი Pb₅Sb₄S₁₁ და ჯემსონიტი Pb₄FeSb₆S₁₄ აქვთ არც თუ ისეთი მნიშვნელობა.

                                                                       

სტიმბიუმის 16 კგ-ანი ზოდი

არის დაბალ და საშუალოტემპერატურულ ჰიდროთერმულ ძარღვებში ვერცხლის, კობალტის და ნიკელის მადნებთან ერთად, ასევე რთული შემადგენლობის სულფიდურ მადნებში.

სტიბიუმის საბადოები ცნობილია სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში, ალჟირში, სომხეთში, ტაჯიკეთში, ბულგარეთში, რუსეთში, ჩინეთში და ყირგიზეთში.

                                                                        

თვითნაბადი სტიმბიუმი და კალციტი

ბუნებრივი სტიბიუმი წარმოადგენს ორი იზოტოპის ნარევს: ¹²¹Sb (იზოტოპური გავრცობადობა 57,36 %) და ¹²³Sb (42,64 %). ერთადერთი ხანგრძლივად არსებული რადიონუკლიდი არის — ¹²⁵Sb ნახევარდაშლის პერიოდით 2,76 წელი, სტიბიუმის სხვა დანარჩენ იზოტოპს და იზომერს ნახევარდაშლის პერიოდი აქვს არაუმეტეს ორი თვისა.

ნეიტრონის (პირველის) გამონთავისუფლების რეაქციისათვის ზღვრული ენერგია არის:

• ¹²¹Sb — 9,248 მევ,
• ¹²³Sb — 8,977 მევ,
• ¹²⁵Sb — 8,730 მევ.

სტიბიუმი სულ უფრო მეტად გამოიყენება ნახევარგამტარებში დიოდების, ინფრაწითელი დეტექტორების, ჰოლის ეფექტის მოწყობილობების წარმოებისას. წარმოადგენს ტყვიის შენადნობების კომპონენტს, რომელიც ზრდის მის სიმაგრეს და მექანიკურ სიმტკიცეს.

გამოყენების დარგები:

• ბატარეები
• ანტიფრიქციული შენადნობები
• ტიპოგრაფიული შენადნობები
• სასროლი იარაღები და ტრასირებული ტყვიები
• კაბელების გარსები
• ასანთები
• წამლები
• სარჩილავი მასალა — ზოგიერთი უტყვიო სარჩილავი შეიცავს 5% სტიბიუმს Sb

კალასთან და სპილენძთან ერთად სტიბიუმი წარმოქმნის ლითონურ შენადნობს — ბაბიტს, რომელსაც გააჩნია ანტიფრიქციული თვისებები და გამოიყენება სრიალის საკისრებში. ასევე Sb ამატებენ ლითონებს, რომლებიც განკუთვნილია დახვეწილი მწვრილი ჩამოსხმისათვის.

სტიბიუმის ნაერთები ოქსიდების, სულფიდების ფორმით, ნატრიუმის ანტიმონატი და სტიბიუმის ტრიქლორიდი გამოიყენება ცეცხლგამძლე ნაერთების წარმოებაში, კერძოდ: კერამიკული მინანქარი, მინა, საღებავების და კერამიკული ნაკეთობები. სტიბიუმის სულფიდი არის ასანთის თავის ერთ-ერთი ინგრედიენტი.

ბუნებრივი სტიბიუმის სულფიდი, სტიბნიტი, გამოიყენებოდა ბიბლიურ დროში მედიცინაში და კოსმეტიკაში. სტიბნიტი ახლაც გამოიყენება ზოგიერთ განვითარებად ქვეყანაში როგორც წამალი.

სტიბიუმის ნაერთები, მაგალითად, მეგლუმინის ანტიმონიატი (გლუკანტიმი) და ნატრიუმის სტიბოგლუკანატი (პენტოსტამი), გამოიყენება ლეიშმანიოზის სამკურნალოდ.

შედის რამდენიმე სარჩილავის შემადგენლობაში.

ლითონური სტიბიუმის 99,5 %-იანი სიწმინდის ზოდების ღირებულება შეადგენს მიახლოებით 15,5 დოლარი/კგ.

ლითონური სტიბიუმის 99,5 %-იანი სიწმინდის ზოდების ღირებულება შეადგენს მიახლოებით 15,5 დოლარი/კგ.

სტიბიუმი მიეკუთვნება მიკროელემენტებს. მისი შემცველობა ადამიანის ორგანიზმში შეადგენს მასის 10⁻⁶%. მუდმივად არის ცოცხალ ორგანიზმებში, მისი ფიზიოლოგიური და ბიოლოგიური როლი არ არის გამოკვლეული. სტიბიუმი ავლენს გამაღიზიანებელ და კუმულატურ ქმედებებს. გროვდება ფარისებრ ჯირკვლებში, აქვეითებს მის ფუნქციებს და იწვევს ენდემურ ჩიყვს. თუმცა, საკვებგადამამუშავებელ ტრაქტში მოხვედრისას, სტიბიუმის ნაერთები არ იწვევენ მოწამლვას, რადგანაც Sb (III)-ის მარილები ჰიდროლიზდებიან მცირედხსნადი პროდუქტების წარმოქმნით. ამასთან სტიბიუმის (III) ნაერთები უფრო ტოქსიკურებია, ვიდრე სტიბიუმის (V)-ს. Sb-ის მტვერი და ორთქლი იწვევენ ცხვირის სისხლდენას, სტიბიუმის «ჩამოსხმის ციება», პნევმოსკლეროზს, აავადებს კანს, არღვევს სქესობრივ ფუნქციას. წყალში გემოს გაჩენის ზღვარია — 0,5 მგრ/ლ. ზრდასრული ადამიანისათვის სასიკვდილო დოზაა — 100 მგრ, ბავშვებისათვის — 49 მგრ. სამუშაო ზონის ჰაერის სტიბიუმის აეროზოლებში ზღვრული დასაშვები კონცენტრაციაა 0,5 მგრ/მ³, ატმოსფერულ ჰაერში 0,01 მგრ/მ³. ზღვრული დასაშვები კონცენტრაცია ნიადაგში არის 4,5 მგრ/კგ. სასმელ წყალში სტიბიუმი მიეკუთვნება მეორე კლასის საშიშროებას, ზღვრული დასაშვები კონცენტრაციაა 0,005 მგრ/ლ. ბუნებრივ წყლებში შემცველობის ნორმატივი შეადგენს 0,05 მგრ/ლ. მრეწველობაში გამოყენებულ წყლებში, რომლებსაც ბიოფილტრიან გამწმენდ ნაგებობებში მიმართავენ, სთიბიუმის შემცველობა არ უნდა აღემატებოდეს 0,2 მგრ/ლ.

იხ. ვიდეო სტიბიუმი - ნახევარმეტალი 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

საქართველოს უძველესი და უდიდესი უმაღლესი სასწავლებელი. დაარსდა 1918 წლის 8 თებერვალს [ძვ. სტ. 26 იანვარს], დავით აღმაშენებლის ხსენების დღეს, თბილისში, ძველი გიმნაზიის შენობაში. ამავე წლის 3 სექტემბერს ეწოდა — თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი. ეს პირველი და ერთადერთი უნივერსიტეტი იყო იმ დროს მთელ კავკასიაში. ამჟამად ყოველწლიურად სტუდენტთა რიცხვი 30 000-ს, ხოლო პროფესორ-მასწავლებელთა რაოდენობა 3 000-ს აღწევს.

უნივერსიტეტს აქვს 7 ფაკულტეტი, 60-მდე სამეცნიერო-კვლევითი ლაბორატორია და ცენტრი, უმდიდრესი სამეცნიერო ბიბლიოთეკა (4 მილიონამდე წიგნითა და პერიოდული გამოცემით), 7 მუზეუმი, აგრეთვე, საკუთარი გამომცემლობა და სტამბა. უნივერსიტეტი გამოსცემს საკუთარ გაზეთს „თბილისის უნივერსიტეტი“.

1917 შეიქმნა თბილისში ქართული უნივერსიტეტის დამფუძნებელი საზოგადოება, რომელმაც ითავა უნივერსიტეტის დაფუძნებაზე ზრუნვა.

უნივერსიტეტის მთავარი დამფუძნებელი იყო ცნობილი ქართველი ისტორიკოსი, აკადემიკოსი ივანე ჯავახიშვილი. თანადამფუძნებლები იყვნენ: კონსტანტინე აფხაზი, გრიგოლ გველესიანი, ექვთიმე თაყაიშვილი, გიორგი ახვლედიანი, შალვა ნუცუბიძე, დიმიტრი უზნაძე, გრიგოლ წერეთელი, აკაკი შანიძე, ანდრია რაზმაძე, იოსებ ყიფშიძე, კორნელი კეკელიძე და პეტრე მელიქიშვილი. პროფესორი პეტრე მელიქიშვილი, მსოფლიო სახელის მქონე ქართველი ქიმიკოსი, რუსეთის საიმპერატორო აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი, ივანე ჯავახიშვილის წარდგენით, არჩეულ იქნა უნივერსიტეტის პირველ რექტორად. უნივერსიტეტის გახსნის დღეს მის ეზოში საზეიმო წირვა აღავლინა სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა კირიონმა.

                                                                          

1922 წლის 15 იანვარს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში შეიქმნა პოლიტექნიკური ფაკულტეტი, რომლის ბაზაზე 1928 წელს ჩამოყალიბდა საქართველოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტი.

1919–1926 წლებში თსუ-ის რექტორი იყო ივანე ჯავახიშვილი. 1926 წელს, საბჭოთა რეჟიმის გადაწყვეტილებით, იგი გაათავისუფლეს რექტორის მოვალეობისგან. ამასთან, მას კარგა ხნით აეკრძალა მის მიერვე დაარსებულ უნივერსიტეტში ლექციების წაკითხვა.

1991 წლის 14 ოქტომბერს თსუ–ის რექტორად დაინიშნა როინ მეტრეველი. 1992 წელს მისი ძალისხმევით თსუ–მ ავტონომიური უმაღლესი სასწავლებლის სტატუსი აღიდგინა (მართავს დიდი საბჭო), რაც 1926 წლის შემდეგ დაკარგული ჰქონდა. 1992 წლის 18 აპრილს უნივერსიტეტის დიდმა საბჭომ როინ მეტრეველი თსუ-ის რექტორად აირჩია. პეტრე მელიქიშვილისა და ივანე ჯავახიშვილის შემდეგ როინ მეტრეველი პირველი არჩეული რექტორი იყო.

1989 წელს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს ივანე ჯავახიშვილის სახელი მიენიჭა

იხ. ვიდეო

საქართველოს, რომლის საუკეთესო ტრადიციები განათლების სფეროში საყოველთაოდ იყო ცნობილი (ფაზისის ფილოსოფიისა და რიტორიკის სკოლა კოლხეთში (IV საუკუნე), გელათისა და იყალთოს აკადემიები (XII საუკუნე), სამონასტრო-საგანმანათლებლო ცენტრები პალესტინაში (V საუკუნე), სირიაში (VI საუკუნე), საბერძნეთში (X-XI საუკუნეები), ბულგარეთში (XI საუკუნე)), პოლიტიკურ-ეკონომიკური დაუძლურებისა და ბოლოს რუსეთის კოლონიად გადაქცევის შედეგად რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში აღარ გააჩნდა ეროვნული უმაღლესი სასწავლო დაწესებულება.

ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი, რომელიც ქართველმა ხალხმა გადადგა მეოცე საუკუნის დასაწყისში, საქართველოს მიერ ეროვნული დამოუკიდებლობის მოპოვებისა და ეროვნული დემოკრატიული სახელმწიფოს გამოცხადებამდე, სწორედ თბილისში ეროვნული უნივერსიტეტის შექმნა იყო. შემდგომ ბოლშევიკურ და კომუნისტურ პერიოდში, მიუხედავად თავსმოხვეული იდეოლოგიისა და მკაცრი ცენზურისა, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტმა შეძლო ეროვნული სულისკვეთების შენარჩუნება, ზოგადსაკაცობრიო იდეალებისადმი მსახურება, აღზარდა ეროვნული ინტელიგენციის საუკეთესო წარმომადგენლები, ჩამოაყალიბა საყოველთაოდ ცნობილი სამეცნიერო სკოლები მათემატიკაში, ფსიქოლოგიაში, ფილოსოფიაში, ენათმეცნიერებაში, ისტორიაში, აღმოსავლეთმცოდნეობაში. თსუ-მ საფუძველი ჩაუყარა საქართველოში მრავალი უმაღლესი სასწავლებლის და საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის შექმნას.

1917 წელს ცარიზმის დამარცხებამ და თებერვლის რევოლუციამ შესაძლებელი გახადა რუსეთის იმპერიაში არარუსულენოვანი უნივერსიტეტის დაარსება. ივანე ჯავახიშვილმა პეტერბურგში დააარსა საინიციატივო ჯგუფი, ხოლო მაისის დასაწყისში ჩავიდა თბილისში, სადაც ჩაიტანა უკვე მზა წესდება და დახმარებისთვის ექვთიმე თაყაიშვილს მიმართა. 12 მაისს ჯავახიშვილმა და თაყაიშვილმა გამართეს დამფუძნებელი კრების პირველი სხდომა, სადაც საპატიო თავმჯდომარედ პეტრე მელიქიშვილი აირჩიეს. დაარსების სავარაუდო თარიღად 1918 წლის დასაწყისი განისაზღვა. დამფუძნებელმა საზოგადოებამ შექმნა ორი კომისია: აკადემიური და ფინანსური. ფინანსურს დაეკისრა უნივერსიტეტის დაარსებისთვის სახსრების მოზიდვა, ხოლო აკადემიურს — მეცნიერული ორგანიზაციისთვის ზრუნვა. აკადემიურ კომისიაში შევიდნენ: პ. მელიქიშვილი, ივ. ჯავახიშვილი, ე. თაყაიშვილი, ი. ყიფშიძე, ა. შანიძე, შ. ნუცუბიძე, ფ. გოგიჩაიშვილი, კ. კეკელიძე, დ. უზნაძე, ა. რაზმაძე. კომისიამ სხვადასხვა დროს 9 სხდომა ჩაატარა. 1917 წლის 26 ნოემბრის სხდომაზე გადაწყდა, რომ თავდაპირველად დაარსებულიყო ერთი — სიბრძნისმეტყველების ანუ ფილოსოფიური ფაკულტეტი, რომელსაც შემდეგ მიემატებოდა სხვები. 1918 წლის 13 იანვარს შედგა უნივერსიტეტის პირველი სხდომა, სადაც რექტორად ივანე ჯავახიშვილის არჩევა სურდათ, თუმცა ამ უკანასკნელმა უარი განაცხადა და რექტორად პეტრე მელიქიშვილი აირჩიეს. მიუხედავად ამისა, ფაქტობრივი რექტორი მაინც ჯავახიშვილი იყო, რადგან მელიქიშვილი არაფერს წყვეტდა უმისოდ. 1918 წლის 26 იანვარს კი უნივერსიტეტი საზეიმოდ გაიხსნა. იმავე წლის 3 სექტემბერს უნივერსიტეტი სახელმწიფო უნივერსიტეტად გამოცხადდა

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                              სოიუზ МС-19

(No. 749) რუსული სატრანსპორტო ხომალდი, რომელიც გაფრინდა საერთაშორისო კოსმოსურ სადგურზე 2021 წლის 5 ოქტომბერს. ფრენის დროს დაგეგმილია კოსმოსური ექსპედიციების ერთი მონაწილის გადაცემა Expedition 65 - 65/66 და კოსმოსური ექსპედიციის ორი მონაწილე Expedition 65-65-ფილმის "გამოწვევის" გადამღები ჯგუფის წევრები. კოსმოსური ხომალდი სოიუზ MS გაშვებული იქნა სოიუზ-2.1 ა-ს გამოყენებით ბაიკონურის კოსმოდრომის No31 გამშვები პუნქტიდან.

აგალითად, სოიუზ MS-19, როსკოსმოსმა პირველად გამოსცადა მუშაობა იმ სიტუაციაში, როდესაც მეთაური იძულებულია პილოტირება გაუწიოს კოსმოსურ ხომალდს ორ "მგზავრთან" ერთად, რომელსაც არ შეუძლია მიიღოს დახმარება ინჟინრის ან კოსმონავტ-მკვლევარისგან. - პირველად მრავალადგილიანი შიდა ფრენების ისტორიაში ... გემი ხელახლა შეიარაღდა, საკმარისია ითქვას, რომ ჩვეულებრივი სოიუზის კაბინაში რამდენიმე მნიშვნელოვანი სენსორი უბრალოდ არ ჩანს მეთაურის ადგილიდან, მათი ადგილმდებარეობა განკუთვნილია გუნდური მუშაობისთვის. გარდა ამისა, ფრენისთვის მომზადების დროს დაგროვილი არაპროფესიონალი კოსმონავტების ექსპრესიული სწავლების სრულიად უნიკალური გამოცდილება, რა თქმა უნდა, მოგვიანებით იქნება მოთხოვნილება იმ შემთხვევაში, თუ სასწრაფოდ გაგზავნიან მეცნიერებს, ექიმებს ან სხვა "მოულოდნელად საჭირო" ვიწრო სპეციალისტები კოსმოსში

იხ. ვიდეო

2021წ-ის 5 ოქტომბერს მოსკოვის დროით 11 საათსა და 55 წუთზე, სოიუზ MS-19– ით დატვირთული სატრანსპორტო ხომალდი ამოქმედდა სოიუზ – 2.1 ა რაკეტა მატარებლით, ბაიკონურის კოსმოდრომის 31 – ე გაშვება. კოსმოსური ხომალდი საერთაშორის სოდგურზე შეპირაპირება მიმდინარეობდა „ულტრა მოკლე“ ორ შემობრუნების სქემის მიხედვით, ს.ს. რუსული სეგმენტის მთავარი ოპერატიული კონტროლის ჯგუფის სპეციალისტების მეთვალყურეობით. კოსმოსურმა ხომალდმა ვერ შეძლო ავტომატურ რეჟიმში ჩადება; დოკირება განხორციელდა ხელით კოსმონავტ ა შკაპლეროვის მიერ მოსკოვის დროით 15:22 საათზე, რასვეტის მოდულზე.

დაგეგმილია, რომ 6 ოქტომბერს, კოსმოსური ხომალდის ს.ს – თან მიერთების შემდეგ, ფილმის „გამოწვევა“ გადამღები ჯგუფის საცხოვრებელი ადგილები სოიუზ MS-19– დან გადაიტანება გემზე, რომელშიც გადამღები ჯგუფი დაბრუნდება დედამიწაზე. დაგეგმილია, რომ რეჟისორი და მსახიობი, კოსმონავტ ოლეგ ნოვიცკისთან ერთად (კოსმოსური ხომალდის მეთაური), დედამიწაზე დაბრუნდებიან 2021 წლის 17 ოქტომბერს, მოსკოვის დროით 07:36:44 საათზე, სოიუზ MS-18 სადესანტო კაფსულაში. სოიუზ MS-19 სადესანტო ეკიპაჟი ანტონ შკაპლეროვთან ერთად იქნება კოსმონავტი პიოტრ დუბროვი და ასტრონავტი მარკ ვანდე ჰაი, რომლებიც ჩავიდნენ ISS– ზე სოიუზ MS-18 TPK– ით . 2021 წლის დეკემბერში, ნადირის დოკის სადგურის გასათავისუფლებლად სოიუზ MS-20– ის მისაღებად, დაგეგმილია სოიუზ MS-19 TPK– ის გადაკეთება რასვეტის მოდულიდან პოსკის მოდულში. 2022 წლის თებერვალში დაგეგმილია ხელახლა მიბმა ძიებიდან რასვეტში. მარტში, ხომალდი ხელახლა დააბრუნებს მესამედ, „გამთენიიდან“ „პრიჩალამდე“. სადესანტო TPK "Soyuz MS-19" დაგეგმილია 2022 წლის 28 მარტს.

იხ. ვიდეო

ზოგადად მოვესალმებით ყველანაირ ჩართულობას კომსოსურ სფეროში მიუხედავად დიდი კრიტიკისა და პოიტლიკური სიტუაციისა მაინც სასარგელოა კაცობრიობის განვითარებისა და ტეხნოლოგიური  ეტეაპებისათვის რათა იდამალებით მოცული კომოსი ათვისებული იქნა ვიაიდან ჩემი კრედო მიწერია ბლოგის სათაურზე შეგიძლიათ იხილოთ. აქედან გამომდინარე რაც უფრო მეტი იქნება პოპულარობაც შესაძლებლობაც და მეტი თანხები დახარჯება ვარსკლავებისკენ ეს იქნება ერთი ძალიან მცირე მაგრამ მაინც ნაბიჯი ვრასკლავებისკენ განვითარების იმ ეტაპზე ადაც ეხლა (კაცობრიობა) ვიმყოფებით. 

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

ენრიკე პორტუგალიელი (ვიზეუს ჰერცოგი)

(პორტ. Henrique de Portugal), მეტსახელად ნავიგატორი (პორტ. o Navegador; დ. 4 მარტი, 1394 — გ. 13 ნოემბერი, 1460) — ავისის დინასტიის წარმომადგენელი. პორტუგალიის მეფე ჟუან I-ისა და დედოფალ ფილიპა ლანკასტერის ვაჟი. ვიზეუს ჰერცოგი. მონაწილეობდა ჩრდილო აფრიკულ კამპანიაში, მათ შორის სეუტას ბრძოლაში (1415). იგი აფინანსებდა პორტუგალიელ მოგზაურებსა და კოლონისტებს, რის გამოც დიდი აღმოჩენების ეპოქის ერთ-ერთ უდიდეს პატრონად ითვლება.

ენრიკე დაიბადა 1394 წლის 4 მარტს პორტუში. იგი იყო პორტუგალიის მეფე ჟუან I-ისა და მისი მეუღლის, დედოფალ ფილიპა ლანკასტერის შუათანა ვაჟი. დედის მხრიდან იგი იყო ინგლისის მეფე ედუარდ III-ის ვაჟის, ლანკასტერის ჰერცოგ ჯონ გაძვალტყავებულის შვილიშვილი და მეფე ჰენრი IV-ის ბიძაშვილი.

1414 წელს ენრიკემ მამა დაარწმუნა, რომ მაროკოზე გაელაშქრათ სეუტას ასაღებად, რითად გიბრალტარის სრუტეზე მნიშვნელოვან დასაყრდენს გაიჩენდნენ. ქალაქი სეუტა 1415 წელს პორტუგალიელთა სამეფო დომენში გადავიდა. იმავე წელს, გამოჩენილი გმირობისა და კეთილგონიერებისათვის მეფემ ენრიკე რაინდისა და ვიზეუს ჰერცოგის წოდებით დააჯილდოვა.

ალგარვეს ქალაქ ლაგოსში ენრიკემ დიდი გემთმშენებელი საწარმო გახსნა, რითაც მალე თავისი ფლოტილია შექმნა. ამის შედეგად, 1425 წელს ენრიკემ თავისი გემებით მოახდინა კუნძულ მადეირას კოლონიზირება, რომელიც დღემდე პორტუგალიას ეკუთვნის. 1420 წლის 25 მაისს ენრიკე დაინიშნა ქრისტეს ორდენის დიდ მაგისტრად.

1426 წელს ენრიკეს დაფინანსებულმა მოგზაურებმა, გონსალო ველო კაბრალის მეთაურობით აღმოაჩინეს აზორის კუნძულები და პორტუგალიას მიუერთეს, რომელიც დღემდე პორტუგალიას ეკუთვნის.

1433 წელს, მეფე ჟუან I-ის გარდაცვალების შემდეგ მეფე ენრიკეს ძმა, დუარტე I გახდა, რომელმაც მას აღმოჩენილი მიწებიდან შემოსული ოქროს მეხუთედი მისცა. აგრეთვე მან მიანიჭა უფლება, რომ შეესწავლა მაროკოსა და დასავლეთ აფრიკის სანაპიროები.

1437 წელს, ენრიკეს თაოსნობით პორტუგალიელებმა სცადეს ტანჟერის დაპყრობა, რომელიც დიდი წარუმატებლობით დასრულდა, რადგან მათ ვერც ქალაქი აიღეს და თანაც ენრიკეს უმცროსი ძმა, ინფანტი ფერნანდუ ტყვედ ჩავარდა და სიცოცხლის დარჩენილი ექვსი წელი ტყვეობაში გაატარა. ამით დიდი დარტყმა მიადგა მის სამხედრო რეპუტაციას, რის გამოც დარჩენილი ცხოვრება ენრიკე მხოლოდ აღმოჩენებითა და პოლიტიკით იყო დაკავებული.

დუარტე I-ის მეფობა მხოლოდ ხუთ წელს გაგრძელდა და იგი 1438 წელს გარდაიცვალა, რის შემდეგაც ტახტი მისმა მცირეწლოვანმა ვაჟმა — აფონსუ V-მ დაიკავა. წესით რეგენტი აფონსუს დედა, დედოფალი ელეანორ არაგონელი უნდა გამხდარიყო, მაგრამ დუარტეს ანდერძის თანახმად ეს მისი ძმა, ინფანტი პედრუ უნდა ყოფილიყო, რასაც მოჰყვა რეგენტობისათვის ბრძოლის დაწყება, სადაც ენრიკემ პედრუს მხარე დაიჭირა. საბოლოოდ აფონსუ V-ის რეგენტი პედრუ გახდა, რომელმაც ხელი შეუწყო ენრიკეს აღმოჩენებს.

ენრიკე აფრიკის კოლონიზაციით იყო დაინტერესებული, რის გამოც 1444 წელს მოახდინა მწვანე კონცხის პორტუგალიისათვის მიერთება და აქ ახალი ციხე-ქალაქიც ააგო, სახელად კაბო-ვერდე (მოგვიანებით ეს სახელი ეწოდა ქვეყანას, რომელიც მწვანე კონცხზე ჩამოყალიბდა). კაბო-ვერდედან იგი გვინეასაც ეწვია, თუმცა მისი კოლონიზაცია არ მოუხდენია. საბოლოოდ ენრიკემ მიაღწია თავის მთავარ მიზანს: ეპოვნა ახალი სავაჭრო გზა, რომელმაც მის მიერ შესწავლილ სამხრეთ აფრიკაზე გაიარა.

1449 წელს, როდესაც აფონსუ V სრულწლოვანი გახდა, მასა და პედრუს შორის დიდი კონფლიქტი წარმოიშვა, მაგრამ ამჯერად ენრიკემ მხარი აფონსუს დაუჭირა. ამავე წელს აფონსუს ძალებმა დაამარცხა პედრუს არმია, რა დროსაც დაიღუპა თავად პედრუც. მოგვიანებით, აფონსუმ ენრიკეს ვაჭრობაში მონოპოლია მიანიჭრა, როგორც ჯილდო იმ დიდი შემოსავლებისათვის, რაც მის მიერ აღმოჩენილი მიწებიდან შემოდიოდა.

1452 წელს პორტუგალიაში კოლონიებიდან ოქროს პირველი პარტია ჩავიდა, რამაც პორტუგალიელებს მადა გაუღვიძა და უფრო დაინტერესდნენ კოლონიზაციით. 1460 წელს საბოლოოდ დაასრულეს კაბო-ვერდეს კოლონიზაცია და შეისწავლეს აფრიკული სანაპიროები მაროკოდან სიერა-ლეონემდე.

1452 წელს ენრიკე ალგარვში დასახლდა, სადა 1457 წლიდან ფარუში გადავიდა. მისი აქ გადასახლება გამოწვეული იყო იმით, რომ ენრიკემ დააარსა სკოლა, სადაც ასწავლიდნენ ასტრონომიასა და ნავიგატორობას. აქ დასახლებიდან სამ წელიწადში, 1460 წლის 13 ნოემბერს, 66 წლის ენრიკე გარდაიცვალა.

იხ. ვიდეო 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  ჯორჯ გორდონ ბაირონი

 (დ. 22 იანვარი, 1788, ლონდონი — გ. 19 აპრილი, 1824, მისოლუნგი, საბერძნეთი) — ინგლისელი პოეტი.

დაიბადა გაღარიბებული დიდგვაროვანი არისტოკრატის ოჯახში. სწავლობდა ჰაროუს არისტოკრატიულ სკოლაში, კემბრიჯის უნივერსიტეტში. ბაირონის ლექსების პირველი კრებული „მოცალეობის საათები“ 1807 გამოვიდა. სატირაში „ინგლისელი ბარდები და შოტლანდიელი მიმომხილველნი“ (1809) დაგმო ინგლისის რომანტიკოსთა რეაქციული ტენდენციები. 1811 გამოაქვეყნა პოემა „ჩაილდ ჰაროლდის მოგზაურობის“ პირველი ორი ქება. ამავე პერიოდს განეკუთვნება ბაირონის ხანმოკლე, მაგრამ პროგრესიული საპარლამენტო მოღვაწეობა. 1812-1814 წლების ლირიკაში ვლინდება ავტორის სიძულვილი ლონდონის არისტოკტატიული წრეებისადმი; ინგლისის მაღალ საზოგადოებასთან ადრევე დაწყებული კონფლიქტი 1815-1816 ოჯახური დრამითაც გართულდა. ბაირონი შვეიცარიაში წავიდა, სადაც დაუმეგობრდა თანამემამულე პოეტს პ.ბ. შელის. 1817-დან იტალიაში გადავიდა და 1820-1821 უშუალოდ მონაწილეობდა იტალიელი ხალხის ბრძოლაში ავსტრიელთა ბატონობის წინააღმდეგ. 1823 ეროვნულ-განმათავისუფლებელ ბრძოლაში მონაწილეობის მისაღებად გაემგზავრა საბერძნეთში, სადაც მალე ავად გახდა და გარდაიცვალა.

ჯორჯ ბაირონი 💘💘არ გინდა სიტყვები არ გინდა სიტყვები💘💘

                                               შემოქმედება

ბაირონის დიდი პოპულარობა „ჩაილ ჰაროლდის“ გამოქვეყნებით დაიწყო. პოემის გმირი, იმედგაცრუებული ახალგაზრდა არისტოკრატი, მალე იქცა სინამდვილის წინააღმდეგ ამბოხებული პიროვნების სინონიმად. პოემაში ისმის პროტესტი არსებული სოციალური წყობილების მიმართ; საფრანგეთის განმანათლებლური იდეების გავლენით ბაირონი სოციალური მოუწესრიგებლობისა და ეროვნული ჩაგვრის მიზეზებს ზნეობის დაცემასა და უმეცრობაში ეძიებს. პოემის თემატიკური, კომპოზ. (დღიურის ფორმა, ლირიკული გადახვევები), პოეტიკური სიახლენი კარგად ესადაგებოდნენ თხზულების რთულ თანადროულ პრობლემატიკას.

იხ. ვიდეო ბაირონი 💖💖სასიყვარულო ლექსი როდესაც ჩემი დრო დასრულდება💘💘

ბაირონი თავისი ყოვლისმომცველი მელანქოლიური განწყობილებით ე. წ. „მსოფლიო სევდის“ გამომხატველი პოეტი გახდა. ბაირონის ტრაგიკულმა მსოფლაღქმამ მეტი სიღრმით იჩინა თავი 1813-1816 შექმნილი აღმოსავლური პოემების ციკლში („გიაური“, „აბიდოსელი სარძლო“, „კორსარი“, „ლარა“, „კორინთის ალყა“, „პარიზინა“). ამ ტიპური რომანტიკული პოემების გმირები განასახიერებენ აბსტრაქტულ პროტესტს ისტორიის სინამდვილის მიმართ. ისინი ჩვეულებრივ ყაჩაღები, მეკობრენი, საზოგადოებას მოკვეთილი ადამიანები არიან - ძლიერნი, ამაყნი, და დასაღუპავად განწირულნი. პოემების სიუჟეტი ეგზოტიკური აღმოსავლეთის ფონზე ვითარდება.

                                                          

ჯორჯბაირონი 1804

დრამატულია ბაირონის ლექსების ციკლიც „ებრაული მელოდიები“ (1814-1815), რომლებშიც სამშობლოს დაკარგვის ტკივილთან ერთად გამოხატულია ადამიანის ძალისა და გამარჯვების რწმენა. შვეიცარიაში დაწერილ ლექსებსა და პოემებში ასახულია ბაირონის შინაგანი წინააღმდეგობრივი განწყობილებანი - უიმედობა და, ამავე დროს, თავისუფლებისათვის ბრძოლის წყურვილი; წინააღმდეგობრივია აგრეთვე ფილოსოფიური-დრამატული პოემა „მანფრედი“ (1817), რომლის გმირი უკიდურესი ინდივიდუალისტია, განდგომილი, სარწმუნოების, ძალაუფლებისა და დიდების უარმქოფელი; ამასთანავე მას სწამს ადამიანური აზრის ძალა, რომელიც იმორჩილებს ბუნების სულებს. ეს პოემა ფაუსტური იდეის რომანტიკული ინტერპრეტაციაა. ასეთივე სულისკვეთებისაა მისტერია „კაენი“ (1821); ბიბლიური გმირი გამოყვანილია შეურიგებელ მეამბოხედ, რომელიც ღმერთს აუჯანყდება და ადამიანის ბედნიერების მისაღწევად არსებულის უარყოფისა და ბრძოლის გზას ირჩევს. 1817-დან ბაირონის შემოქმედებაში ღრმავდება ინტერესი სოციალური პრობლემებისადმი („ტასოს ჩივილი“, 1817; „მაზერა“, 1818; „ჩაილდ ჰაროლდის“ ორი უკანასკნელი ქება, 1816-1817); პოლიტიკური მოტივებითაა გამსჭვალული ტრაგედიები „მაჩინო ფალიერო, ვენეციის დოჟი“, „სარდანაპალი“, „ორი ფოსკარი“ (სამივე 1821); ბაირონის მემკვიდრეობაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია პოლიტიკური და ლიტერატურული შინაარსის შემცველ სატირას („ბეპო“, 1818; „ირლანდიელი ავატარა“, 1821; „სამსჯავროს ხილვა“, 1822 და სხვა).

იხ. ვიდეო ბაირონის მკვლევარი

ბაირონის შემოქმედებით ევოლუციაში მნიშვნელოვანი ნიშანსვეტია დაუმთავრებელი რომანი ლექსად „დონ ჟუანი“ (დაიწყო 1818), რომელშიც ასახულია ინდივიდუალისტი პიროვნების ამბოხება მსოფლიო სოციალური სისტემის წინააღმდეგ, მისი პესიმისტური მსოფლაღქმა. ამ რომანშივე ბრძოლის რომანტიკულ პათოსს ენაცვლება პიროვნების სოციალური მნიშვნელობის აღიარება, მომავლის რწმენა, რაშიც მოჩანს ბაირონის შემოქმედებითი მეთოდის განვითარება რომანტიზმიდან რეალიზმისაკენ.

ბაირონი რომანტიზმის პროგრ. ფრთის უდიდესი წარმომადგენელია და, ამასთან, მხატვრული სიტყვის დიდი ოსტატი და ნოვატორი. XIX საუკუნის მრავალი ქვეყნის ლიტერატურაში ბაირონის პოეზიამ წარმოშვა თავისებური მიმდინარეობა, რომელსაც ბაირონიზმი ეწოდა. მას სხვადასხვა ქვეყანაში განაპირობებდა კონკრეტული ისტორიული პირობები; სხვადასხვა მწერლების შემოქმედება შესაბამისად გამოხატავდა ბაირონის პოეზიისათვის დამახასიათებელ სხვადასხვა მხარეს. მაგალითად ინგლისში ჩარტისტულმა პოეზიამ შეითვისა ბაირონის რევოლუციური პათოსი, საფრანგეთში ვ. ჰიუგომ - ბაირონის თავისუფლების იდეალი, ა. დე ვინიმ - მარტოობის განწყობილება. ბაირონის პოლიტიკური იდეალები გაიზიარეს იტალიელმა პოეტებმა უ. ფოსკოლომ, ს. პელიკომ, ჯ. ლეოპარდიმ, გერმანელმა ჰ. ჰაინემ და უნგრელმა შ. პეტეფიმ. რუსეთში ბაირონის მეამბოხე განწყობილებას ეყმაურებოდნენ კ. რილეევი, ა. პუშკინი, განსაკუთრებით კი მ. ლერმონტოვი. საქართველოში ბაირონს ენათესავება ნ. ბარათაშვილი თავისი რომანტიკულ-ლირიკული განწყობილებითა და პათეტიკური ინტონაციით.

ბაირონის თარგმნა საქართველოში XIX საუკუნიდან დაიწყო, მის პირველ ქართველ მთარგმნელთა შორის იყვნენ ი. ჭავჭავაძე და ა. წერეთელი.

იხ. ვიდეო მინდა ვიყო თავისუფალი  ბავში ჯორჯ ბაირონი