ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             ტექნეციუმი

ტექნეციუმის ელემენტი

 დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის მეხუთე პერიოდის მეშვიდე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტია, ატომური ნომერია 43. აღინიშნება სიმბოლოთი Tc (ლათ. Technetium). მარტივი ნივთიერება ტექნეციუმი (CAS-ნომერი: 7440-26-8) — რადიოაქტიური გარდამავალი მოვერცხლისფრო-რუხი ფერის ლითონია. ეს არის ყველაზე მჩატე ელემენტი, რომელსაც არ აქვს სტაბილური იზოტოპი. მისი ყოველი ფორმა რადიოაქტიურია. ტექნეციუმი სინთეზურად და ბუნებაში გვხვდება ძალიან უმნიშვნელო რაოდენობით.

ტექნეციუმი ნაწინასწარმეტყველები ჰქონდა მენდელეევს, რომელმაც პერიოდულ სისტემაში გამოტოვა ადგილი უცნობი ელემენტისათვის, და უწოდა ეკა-მანგანუმი პერიოდულობის კანონის საფუძველზე. 1846 წლიდან, როდესაც ელემენტი იქნა «აღმოჩენილი» სახელწოდებით ილმენიუმი, პერიოდულად შეცდომით ხდებოდა 43-ე ელემენტის «აღმოჩენა» (როგორც ლუციუმი, ნიპონიუმი). თუმცა ბირთვული ფიზიკის განვითარებასთან ერთად ნათელი გახდა, თუ რატომ ვერ იქნა ბუნებაში ტექნიციუმი აღმოჩენილი: მატაუხი-შჩუკარევის აკრძალვის წესის შესაბამისად ამ ელემენტს არ გააჩნია სტაბილური იზოტოპები. ტექნიციუმი (ტექნეციუმ-37 იზოტოპი) სუფთა სახით გამოყოფილი იქნა 1937 წლის 13 ივლისს კ. პერიეს და ემილიო ჯინო სეგრეს მიერ, და გახდა პირველად ხელოვნურად მიღებული ელემენტი, საიდანაც წარმოდგა მისი სახელი ტექნიკური ანუ ხელოვნური

იხ. ვიდეო

სახელწოდება მოდის ძვ. ბერძნ. τεχνητός — ხელოვნური.

დედამიწაზე ტექნეციუმი გვხვდება ურანთან ერთად ძალიან მცირე კვალის სახით - რაოდენობით, 5×10⁻¹⁰ გრ - 1 კგ ურანზე. სპექტროსკოპიის მეთოდებით აღმოჩენილია ანდროიდისა და ვეშაპის თანავარსკვლავედის ზოგიერთი ვარსკვლავის სპექტრში.

ტექნეციუმს იღებენ რადიოაქტიური ნარჩენებისაგან ქიმიური მეთოდით.

ამას გარდა, ტექნეციუმი წარმოიქმნება ²³²Th, ²³³U, ²³⁸U, ²³⁹Pu ნუკლიდების გაყოფისას და წელიწადის განმავლობაში რეაქტორებში შეიძლება კილოგრამობით დაგროვდეს. 

ტექნეციუმი

43 Tc

97,9072

[Kr] 4d5 5s2

ტექნეციუმი — რადიოაქტიური გარდამავალი ლითონია, რომელიც მოვერცხლისფრო-რუხი ფერისაა და აქვს ჰექსაგონალური კრისტალური მესერი (a = 2,737 Å; с = 4,391 Å); თხელ ფენებში მას გააჩნია წახნაგცენტრირებული ფორმა. ის გარეგნულად ჰგავს პლატინას და იგი ჩვეულებრივ მიიღება მონაცისფრო ფხვნილის სახით. ატომური ტექნეციუმისათვის დამახასიათებელია გამოსხივების ზოლები შემდეგ ტალღის სიგრძეზე: 363.3 ნმ, 403.1 ნმ, 426.2 ნმ, 429.7 ნმ და 485.3 ნმ.

მისი მეტალური ფორმა (სუსტად) პარამაგნიტურია. სუფთა ლითონური ტექნეციუმის მონოკრისტალი ხდება ზეგამტარი 7.46 K ტემპერატურაზე დაბლა. ტექნეციუმის სიმკვრივე r = 11.480გ/სმ3, Tლღ = 2200 °C, Tდუღ = 4600 °C

ქიმიური თვისებებით ტექნეციუმი ახლოსაა მანგანუმთან და რენიუმთან, რომელთაგან ტექნეციუმი უფრო ემსგავსება რენიუმს, განსაკუთრებით მისი ქიმიური ინერტულობით და ტენდენციით, წარმოქმნას კოვალენტური ბმები. მანგანუმისაგა განსხვავებით, ტექნეციუმი ადვილად არ წარმოქმნის კათიონს. ნაერთებში ავლენს −1-დან +7-მდე ჟანგვის ხარისხს. ჟანგბადთან ურთიერთქმედებისას წარმოქმნის ოქსიდებს Tc₂O₇ და TcO₂, ქლორთან და ფთორთან — ჰალოგენიდებს TcX₆, TcX₅, TcX₄, გოგირდთან — სულფიდებს Tc₂S₇ და TcS₂. ტექნეციუმი შედის საკოორდინაციო და ელემენტოორგანული ნაერთების შემადგენლობაში. ლითონების რიგში ტექნეციუმი დგას წყალბადის მარჯვნივ, არ რეაგირებს მარილმჟავასთან, მაგრამ ადვილად იხსნება გოგირდმჟავაში და აზოტმჟავაში და სამეფო წყალში.

                                                                 

ტექნეციუმის ჰიდრიდი

ტექნეციუმის ურთიერთქმედებით წყალბადთან, წარმოიქმნება უარყოფითად დამუხტული ჰიდრიდ იონი [TcH₉]⁻²−, რომელსაც გააჩნია [ReH₉]⁻²-ის მსგავსი კრისტალური სტრუქტურა, იგი წარმოადგენს ტრიგონალურ პრიზმს, რომლის ცენტრშიც მოთავსებულია ტექნეციუმის ატომი და კუთხეებში კი - ექვსი წყალბადის ატომი, დანარჩენი სამი წყალბადი წარმოქმნის სამკუთხედს, რომელიც კვეთს პრიზმას მის ცენტრში. ამ კონპლექსის კოორდინაციული რიცხვია 9 (იგულისხმება, რომ ტექნეციუმის ატომს აქვს ცხრა მეზობელი), რომელიც წარმოადგენს უმაღლესს ტექნეციუმის კომპლექსისათვის. კომპლექსში ორი წყალბადის ატომი შეიძლება ჩაინაცვლოს ნატრიუმის (Na⁺) ან კალიუმის (K⁺) იონებით.

ტექნეციუმის ლითონური ფორმა ჰაერზე მსუბუქად შავდება. მისი ფხვნილისებრი ფორმა იწვის ჟანგბადში. ცნობილია მისი ორი ოქსიდი: TcO₂ და Tc₂O₇. დაჟანგვის პირობებში, როდესაც ატომები კარგავს ელექტრონებს, მიიღება ტექნეციუმ(VII), ტექნეცატ იონის -TcO⁻⁴ სახით.

400 – 450 °C ტემპერატურაზე ტექნეციუმის ოქსიდები წარმოქმნიან მკრთალ-ყვითელ ჰეპტოქსიდს.

4 Tc + 7 O₂ → 2 Tc₂O₇

სადაც Tc-O ბმის სიგრძეა 167 -184 პიკომეტრი, ხოლო O-Tc-O კუთხე შეადგენს 180°.

ტექნეციუმ ჰეპტოქსიდი წარმოადგენს ნატრიუმის პერტექნეტატის პრეკურსორს.

Tc₂O₇ + 2 NaOH → 2 NaTcO₂ + H₂O

შავი ფერის ტექნეციუმის დიოქსიდი (TcO₂) შეიძლება მივიღოთ ჰეპტოქსიდის ტექნეციუმით ან წყალბადით აღდგენით.

პერტექნიტ მჟავა (HTcO₄) მიიღება Tc₂O₇-ის ურთიერტქმედებით წყალთან ან დამჟანგველ მჟავებთან, მაგალითად, აზოტმჟავასთან, გოგირდმჟავასთან, სამეფო წყალთან აზოტმჟავისა და ქლორწყალბადმჟავის ნარევთან. შედეგად მიიღება მუქი წითელი, ჰიგროსკოპული (წყალმშთანთქმელი) ნივთიერება, რომელიც წარმოადგენს მჟავას და ადვილად იძლევა პროტონებს.

                                                                          

Tc6 და Tc8 ტექნეციუმის კლასტერი

დარჩენილი პერტექნატ იონი TcO4− წარმოადგენს ტეტრაედრს, რომლის ცენტრში არის ტექნეციუმის ატომი, ხოლო კუთხეებში კი ჟანგბადის ატომი. განსხვავებით პერმანგანატისაგან (MnO4−), იგი წარმოადგენს სუსტ დამჟანგველ აგენტს.

პერტექნატი ხშირად გამოიყენება წყალში ხსნადი Tc-ის იზოტოპების, როგორიცაა 99 მეტა Tc და აგრეთვე კატალიზატორის მისაღებად.

ტექნეციუმი წარმოქმნის მრავალ სულფიდს. TcS₂ მიიღება ტექნეციუმის პირდაპირი ურთიერთქმედებით გოგირდტან, ხოლო Tc₂S₇ წარმოიქმნება პერტექნიკმჟავისაგან

2 HTcO₄ + 7 H₂S → Tc₂S₇ + 8 H₂O

ამ რეაქციაში ტექნეციუმი არ აღდგება, როგორც ეს ხდება მანგანუმთან მსგავს რეაქციაში. გაცხელებით ტექნეციუმ ჰეპტასულფიდი იშლება დისულფიდად და ელემენტალურ გოგირდად.

Tc₂S₇ → 2 TcS₂ + 3 S

ანალოგიური რეაქცია გვხვდება სელენთან და ტელურთან.

                                                                           

ტექნეციუმის კარბონილი

ცნობილია ტექნეციუმის რამდენიმე სახის დაჯგუფება Tc₄, Tc₆, Tc₈ და Tc₁₃. ყველაზე სტაბილურია Tc₆ და Tc₈ დაჯგუფებები, რომელთაც აქვთ პრიზმის ფორმა, სადაც ტექნეციუმის ატომების ვერტიკალური წყვილი დაკავშირებულია სამმაგი ბმით და პლანარული ატომები კი ერთმაგი ბმით. თითოეული Tc ატომი წარმოქმნის ექვს ბმას, ხოლო დარჩენილი სავალენტო ელექტრონები გაჯერებულია ერთი აქსიალური და ორი ხიდური ლიგანდის ჰალოგენატომებით, როგორიცაა ქლორი ან ბრომი.

ტექნეციუმი წარმოქმნის მრავალ ორგანულ კომპლექსს, რომლებიც კარგადაა შესწავლილი, რადგანაც მათ დიდი მნიშვნელობა აქვთ ბირთვულ მედიცინაში. ტექნეციუმის კარბონილი (Tc₂(CO)₁₀) წარმოადგენს თეთრ, მყარ ნაერთს. მის მოლეკულაში ტექნეციუმის ორი ატომი სუსტადაა დაკავშირებული ერთმანეთთან, ხოლო თითოეული ატომი გარშემოტყმულია ოქტაედრულად. ხუთი კარბონილის ლიგანდით. ტექნეციუმის ატომებს შორის ბმის სიგრძე შეადგენს 303 პიკომეტრს. ორი მეტალური ტექნეციუმის ატომებს მსგავს კარბონილებს წარმოქმნის მანგანუმი და რენიუმი.

ტექნეციუმის კომპლექსები ორგანული ლიგანდებით ჩვეულებრივ გამოიყენებიან ბირთვულ მედიცინაში. იგი შეიცავს უნიკალურ Tc-O ფუნქციურ ჯგუფს, რომელიც ორიენტირებულია მოლეკულის სიბრტყისა, სადაც შეიძლება ჟანგბადის ატომი ჩანაცვლდეს აზოტის ატომით.

                                                                            

ტექნეციუმის ორგანული კომპლექსი

ტექნეციუმის ზოგი იზოტოპის რადიოაქტიური თვისებები :

მასური რიცხვი	ნახევარდაშლის პერიოდი	დაშლის ტიპი
92	4,3 წთ	β+, ელექტრონული მიტაცება (ბეტა დაშლა)
93	43,5 წთ	ელექტრონული მიტაცება (18 %), იზომერული გადასვლა (82 %)
93	2,7 სთ	ელექტრონული მიტაცება (85 %), β+ (15 %)
94	52,5 წთ	ელექტრონული მიტაცება (21 %), იზომერული გადასვლა (24 %), β+ (55 %)
94	4,9 სთ	β+ (7 %), ელექტრონული მიტაცება (93 %)
95	60 დღეღამე	ელექტრონული მიტაცება, იზომერული გადასვლა (4 %), β+
95	20 სთ	ელექტრონული მიტაცება
96	52 წთ	იზომერული გადასვლა
96	4,3 დღე-ღამე	ელექტრონული მიტაცება
97	90,5 დღეღამე	ელექტრონული მიტაცება
97	2,6×106 წელი	ელექტრონული მიტაცება
98	1,5×106 წელი	β−
99	6,04 სთ	იზომერული გადასვლა
99	2,12×106 წელი	β−
100	15,8 წმ	β−
101	14,3 წთ	β−
102	4,5 წთ / 5 წმ	β− / γ/β−
103	50 წმ	β−
104	18 წთ	β−
105	7,8 წთ	β−
106	37 წმ	β−
107	29 წმ	β−

ტექნეციუმი გამოიყენება მედიცინაში კუჭ-ნაწლავის კონტრასტული სკანირებისათვის.

პერტექნეტატებს (ტექნეციუმის მჟავის HTcO₄ მარილი) აქვთ ანტოკოროზიული თვისებები, რადგანაც TcO₄⁻ იონი, MnO₄⁻ და ReO₄⁻ იონებთან განსხვავებით, წარმოადგენს ყველაზე ეფექტურ კოროზიის ინგიბიტორს რკინისათვის და ფოლადისათვის.

იმიური თვალსაზრისით ტექნეციუმი და მისი ნაერთები ნაკლებად ტოქსიკურები არიან. ტექნეციუმის საშიშია მისი რადიოაქტიურობის გამო.

ტექნეციუმი ორგანიქმში მოხვედრისას ხვდება თითქმის ყველა ორგანოში, მაგრამ ძირითადად კუჭსა და ფარისებრ ჯირკვლებში. ორგანოების დაზიანებას იწვევს მისი β-გამოსხივება, რომლის დოზებია 0,1 რ/(სთ·მგ).

ტექნეციუმთან მუშაობისას გამოიყენება გამწოვი კარადები დამცავებით მისი β-გამოსხივებისაგან ან ჰერმეტული ბოქსები.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                    ჰონდა

ცენტრალური სათაოვო ოფისი მინატოში, ტოკიო

ავტომწარმოებელი კომპანია Honda 1946 წელს იაპონელმა ინჟინერმა, გამომგონებლმა და ავტომრბოლელმა სოიჩირო ჰონდამ დააარსა, აშშ-ში კი პირველი შოურუმი 1959 წელს

სოიჩირო 1906 წელს დაიბადა და თითქმის 50 წელზე მეტია მისი ქცევა არასტანდარტული და გამომგონებლური იყო. ჰონდას სკოლაც კი არ დაუმთავრებია, 16 წლის ასაკში იგი ტოკიოს ავტოსარემონტო სახელოსნოში მოსწავლედ მივიდა. მანქანებისადმი ადრეულ ასაკშივე დიდი ინტერესი მისი მამით იყო გამოწვეული იგი მჭედელი იყო, რომელიც ევლოსიპედებს არემონტებდა, თან შვილს სხვადასხვა პრობლემების გადაჭრას ასწავლიდა.

1928 წელს საკმარისი ფულის შეგროვების შემდეგ, ჰონდა დაბრუნდა მშობლიურ ქალაქში ხამამატსუს პროვინციაში და იქ პირველი სარემონტო სახელოსნო გახსნა. ამავე წელს მან მიიღო პირველი პატენტი იდეისთვის გამოეცვალა ბორბალში ხის სპიცები მეტალით. ჰონდას გამოგონებებმა მომავალში მას დიდი წარმატება მოუტანეს, რომელიც რთული დავალებებისთვის უმარტივეს გადაწყვეტილებებს პოულობდა. ტაკეო ფუძისავა ითვლება Honda-ს მეორე მამა დამაარსებლად.

1945 წელს, როცა მისმა ქარხანამ ომისა და მიწისძვრების გამო სერიოზულად იზარალა, ჰონდამ მიჰყიდა ტოიოტას 450 ათას იუენდად. ერთხელ ჰონდამ თავის ველოსიპედს მოტორი მიამაგრა და ამგვარად შექმნა მოპედი, შემდეგ ასეთი მოპედები თავისი მეგობრებისთვისაც შექმნა, ამის შემდეგ ჰონდამ გადაწყვიტა ასეთი მანქანების წარმოებით სერიოზულად დაინტერესებულიყო.

იხ. ვიდეო

1946 წელს მან დაამთავრა "ჰონდას ტექნიკური გამოკვლევის ინსტიტუტი". 1947 წელს კი კომპანიის პირველი პროდუქციის წარმოება დაიწყო, ხოლო ერთი წლის შემდეგ კომპანიამ სახელწოდება შეიცვალა — Honda Motor Company და მოტოციკლების შექმნა და წარმოება დაიწყო. პირველი მოტოციკლი სახელწოდებით Dream ("ოცნება") 1949 წელს იქნა გამოშვებული.

სწორედ მაშინ კომპანიაში სამუშაოდ მივიდა ტაკიო ფუძისავა, რომელიც კომპანიის მეორე დამაარსებლად ითვლება. მასსა და ჰონდას საქმეები განაწილებული ჰქონდათ - ჰონდა ტექნოლოგიური წარმოებით იყო დაკავებული. ფუძისავა კორპორატიული მმართველობით და გაყიდვებით.

1950 წელს ტოკიოში კომპანიის ფილიალი გაიხნს. აქვე მათ შეიძინეს საქსოვი ქარხანა, რომელიც მოტოციკლების მწარმოებელ ქარხანად გადააკეთეს, სწორედ აქ მოტოციკლ Dream Type D-ის წარმოება დაიწყო, რომელიც 1951 წელს Dream Type E-ით შეიცვალა, რომელიც მაქსიმალურ სიჩქარეს 70 კმ/სთ ავითარებდა.

1952 Honda-ს სათაო ოფისი ტოკიოში გადავიდა, პროვინცია საიტამაში გაიხსნა ქარხანა Shirako, შეიქმნა ახალი ძრავი Cub Type F.

1953 წელს კიდევ ორი ქარხანა გაიხსნა და დაიწყო Benly J-type-ის წარმოება შემდეგ წელს კი კომპანიის აქციები უკვე ტოკიოს ბირჟაზე იყიდება.

1955 წელს კომპანია მოტოციკლების წარმოებით იაპონიაში ლიდერი ხდება. Honda-მ მონაწილეობა მიიღო პირველ იაპონურ რბოლაში Motorcycle Endurance Road Race და გაიმარჯვა 350 და 500 კლასებში, მიიღო ასევე პრიზი კონსტრუქციისათვის. გამოშვებულ იქნა ახალი მოდელი Benly JB, Dream SA, Dream SB-type.

1956 წელს შემუშავებულ იქნა კორპორატიული პრინციპები, რომელსაც კომპანია დღემდე ინარჩუნებს. ამ პერიოდიდან ჰონდას პროდუქციას ერთწლიანი გარანტია აქვს.

Honda-ს შემდგომი გამარჯვებები მოტორბოლებში იმდენად ბევრია, რომ მათ ჩამოთვლას არ მოვყვებით.

1958 წელს გამოვიდა მოდელი Super Cub, 1959 კი Honda მოტოციკლების წარმოებით მსოფლიოში ყველაზე დიდი კომპანია იყო. სწორედ 1959 წელს ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩამოყალიბდა კომპანია American Honda Motor.

60-იან წლებში ჰონდას ფილიალები უკვე ევროპაშიც გამოჩნდა. დაიგეგმა სპეციალური სარეკლამო კამპანია სლოგანით "საუკეთესო ხალხი მგზავრობს ჰონდათი" («You Meet the Nicest People on a Honda»). ეს კამპანია 5 მილიონი ამერიკული დოლარი დაჯდა, თუმცა მან მოტოციკლი ძალიან პოპულარული გახადა და განსაკუთრებით მისი ახალი იმიჯი მხიარული საოჯახო საშუალება საშუალო ფენის გადასაადგილებლად". სწორედ ამის შემდეგ გამოჩნდა Honda უკვე საავტომობილო ბაზარზე. 1963 წელს მისი პირველი მოდელი გამოვიდა საშუალო ზომის სპორტული მოდელი S500. ამ მოდელის გარდა Honda-მ გამოუშვა პატარა სატვირთო T360.

1964 წელს Honda-მ პირველმა განაცხადა ფორმულა 1-ში მონაწილეობის შესახებ. იმავე წელს მისი გუნდი გამოვიდა 1500 კლასში გერმანიაში. S500 მოდელმა კი ნიურბერგში 600 კილომეტრიან რბოლაში გაიმარჯვა. 1965 წელი კი ფორმულა 1-ში Honda-ს პირველი გამარჯვების წელია, მექსიკაში 1500 კლასში Honda-მ გრან-პრი მოიპოვა. .

იხ. ვიდეო

ლონდონში გაიხსნა Honda-ს ბრიტანული წარმომადგენლობა და სწორედ ამ პერიოდიდან ახალი მოდელის S600 ექსპორტი იწყება. აღსანიშნავია, რომ მანაც, როგორც S500 ნიურბერგში რბოლა მოიგო. იქმნება ყველაზე კომპაქტური და ძლიერი გენერატორი მსოფლიოში — Honda E300 სახით.

1971 წელს Honda-მ ახალიძრავი წარმოადგინა CVCC (Compound Vortex Controlled Combustion). პირველი რომელიც შეესაბამებოდა 1975 წლის აქტს სუფთა ჰაერის შესახებ, ამავე წელს მან დაიწყო მსუბუქი ავტომობილის Life-ს გაყიდვა, რომელსაც ძრავის წყლის გამაგრილებელი ჰქონდა. ამ პერიოდშივე გაიხსნა წარმომადგენლობა ბრაზილიაში და მექსიკაში მოტოციკლის წარმოება დაიწყო. თუმცა წარმატება Honda-სთან 1972 წელს მოვიდა - მოდელ Civic-ის გამოშვება.

ამ პერიოდიდან Honda-მ დაიწყო პოპულარობის მოპოვება, როგორც კომპაქტური ხარისხიანი არაძვირიანი ავტომობილების წარმოებით. 1973 წელს სოიჩირო ჰონდა ფორმალურად პენსიაში გავიდა (ასევე მოიქცა ტაკიო ფუძისავაც), თუმცა ამის შემდეგაც იგი ყოველთვის ცდილობდა ყოველი ახალი მოდელი პირადად გამოეცადა.

მოგვიანებით ტექნოლოგია CVCC Honda Motor-სთან ხელმოწერილი ონტრაქტის საფუძველზე Isuzu Motors и Chrysler Corporation გადაეცა, ამავე ტექნოლოგიის შესახებ ლიცენზირებული ხელშეკრულება Ford Motor-სთანაც დაიდო.

Suzuka Circuit-ის კომპლექსში მოტოციკლების პირველი ნაციონალური ფესტივალი ჩატარდა. 1974 წელს, როცა იაპონიას თავს ნავთობის კრიზისი დაატყდა და ავტომწარმოებლებმა წარმოების შემცირება გადაწყვიტეს, ჰონდა პირიქით მოიქცა -გაარმოგა წარმოება და დაწია ფასები. ის მართალი აღმოჩნდა — Toyota-სა და Nissan-ისგან განსხვავებით, რომლების გაყიდვებიც 40%-ით შემცირდა, Honda გაყიდვები 76 % გაზარდ. სოიჩირო ჰონდამ იმავე 1974 წელს მიჩიგანში დოქტორის ხარისხი მიიღო.

წარმოებაში ჩაუშვეს ახალი და ახალი მოდელები, 1980 წელს — Ballade, 1981 — Vigor და City. 1981 წელს გამოშვებულ მანქანათა რაოდენობამ 5 მილიონს მიაღწია, კომპანიის აქციები ლონდონის ბირჟაზე სერიოზულ თანხად იყიდებოდა.

პარალელურად გრძელდებოდა საერთაშორისო ქსელის გაფართოება. 1986 წელს დაიწყო სისტემა 4WS (4-თბლიანი მართვა) შექმნა, კანადაში დაიწყო Accord-ის წარმოება, Honda-მ დაიკავა სამი პირველი ადგილი პარიზ-დაკარის რბოლაში.

1990 წელს გამოშვებული მოტოციკლების რაოდენობამ 3 მილიონს მიაღწია. 1991 წელს კომპანიის დამაარსებელი სოიჩირო ჰონდა გარდაიცვალა. კომპანია განვითარებას განაგრძობდა. 1992 წელს გამოვიდა ახალი მოდელი — CR-X Del Sol, Civic-მა კი თავისი 20 წლის იუბილე იზეიმა.

დღეს კომპანია 33 ქვეყანაში 119 საწარმოს ფლობს, რაც საშუალებას აძლევს ყოველწლიურად პროდუქციის მილიონობით ერთეული აწარმოოს. მოტოციკლების წარმოებით ჰონდას მსოფლიოში პირველი ადგილი უჭირავს და მსოფლიო ავტომობილების მწარმოებელთა ათეულში შედის ამასთანავე ის არის გამოაკლისთა შორის, არის დამოუკიდებელი კომპანია, რომელმაც უარი თქვა ავტომწარმოებლებს შორის გავრცელებულ აზრზე კონცერნად გაერთიანებისა. Honda-ს აქვს საკმარისი პოტენციალი იმისთვის, რომ მომავალშიც შეინარჩუნოს თავისი პოზიციები მსოფლიო მოტო და ავტომშენებლობაში.

იხ. ვიდეო

 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                       ნიკოლო მაკიაველი

 (იტალ. Niccolò di Bernardo dei Machiavelli; დ. 3 მაისი 1469, ფლორენცია — გ. 21 ივნისი 1527, ფლორენცია) — რენესანსის დროინდელი იტალიელი პოლიტიკური მოაზროვნე, ისტორიკოსი, სამხედრო თეორეტიკოსი, დიპლომატი, ფილოსოფოსი, მწერალი და ჰუმანისტი. გაღარიბებული დიდგვაროვანი ოჯახიდან. ითვლება პოლიტიკური რეალიზმის ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ წარმომადგენლად. მაკიაველი ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა ფლორენციაში, იმ დროს, როდესაც იტალია დაქუცმაცებული იყო რამდენიმე მეტოქე ქალაქ-სახელმწიფოდ, რომლებსაც ახასიათებდათ არასტაბილურობა და რელიგიური კონფლიქტები. 1498 წელს ფლორენციის რესპუბლიკის „ათთა კოლეგის“ მდივანი. 1512 წელს, მედიჩების ტირანიის აღდგენის შემდეგ, მაკიაველი გადაიყვანეს თანამდებობიდან და გადაასახლეს საშ-კაშინოს მახლობლად მისსავე მამულში, სადაც ცხოვრობდა სიკვდილის ბოლომდე. მაკიაველის უმნიშვნელოვანესი თხზულებებია: „მსჯელობა ტიტუს ლივიუსის პირველი დეკადის გამო“, „მთავარი“, „ფლორენციის ისტორია“. 1559 წელს კათოლიკურმა ეკლესიამ მაკიაველის თხზულებები „აკრძალული წიგნების სიაში“ შეიყვანა.

იხ. ვიდეო ნიკოლო მაკიაველი - რენენსასის დროინდელიიტალიელი  პოლიტიკური მოაზროვნის ციტატები და გამონათქვამები

მაკიაველი იყო თავისი ქვეყნის დიდი პატრიოტი. იტალიის უბედურების მიზეზად მისი დაქუცმაცებულობა მიაჩნდა. აღორძინების ეპოქის პოლიტიკოსთა იდეათა ისტორიაში მაკიაველიმ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა სახელმწიფო პრობლემისადმი საერთო (და არა თეოლოგიური) პოზიციებიდან მიდგომით. კარლ მარქსი მაკიაველს მიაკუთვნებდა იმ პოლიტიკურ მოაზროვნეთა რიცხვს, რომლებიც სახელმწიფოს იხილავდნენ ადამიანური თვალით და მისი ბუნებრივი კანონები გამოჰყავდათ არა თეოლოგიიდან, არამედ გონებიდან და გამოცდილებიდან.

მაკიაველის კონცეფციის თანახმად ძლიერ ადამიანს ძალა შესწევს წინ აღუდგეს ბედისწერას, გაუთვალისწინებელ შემთხვევებს დაუპირისპიროს თავისი ენერგია და გამჭრიახობა. თუ მმართველს შესწევს უნარი შეაფასოს მდგომარეობა და სიტუაციის შესაბამისად შეცვალოს პოლიტიკა, მაშინ წარმატება უზრუნველყოფილი იქნება. მაკიაველს საუკეთესო მმართველობის ფორმად რესპუბლიკა მიაჩნდა, მაგრამ იტალიის მდგომარეობიდან გამომდინარე, იტალიისთვის ერთხელისუფლებიანობას ანიჭებდა უპირატესობას. მხოლოდ ძლიერი მონარქის ხელში გახდებოდა შესაძლებელი უცხოელთა უღლისაგან თავისუფალი იტალიური ერთიანი სახელმწიფოს შექმნა. მაკიაველის აზრით სახელმწიფოს განმტკიცებისთვის დასაშვებია ყველა საშუალება–ძალადობა, მკვლელობა, სიცრუე, გამყიდველობა; შემდეგ შეიქმნა ტერმინი მაკიაველიზმი, რომელიც აღნიშნავს მორალის კანონების უარმყოფელ პოლიტიკას.

                                                                        

1532წ-ს გამოქვეყნებული წიგნი ,, ხელწიფეები''

მაკიაველიმ, როგორც ისტორიკოსმა, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ისტორიოგრაფიის განვითარებაში. მაკიაველი აგრეთვე იყო მწერალი, კომედიოგრაფი. წერდა უმეტესად არისტოფანეს ტერენციუსისა და პლავტუსის მიბაძვით („ანდრია“, „კლაცია“), მაგრამ „მანდრაგორათი“ (დაახ. 1512 წ.) მკვეთრად გაემიჯნა ლათინურ კომედიას და მიუახლოვდა ჩინკვეჩენტოს თხრობით ლიტერატურას. ეს ნაწარმოები მიჩნეულია აღორძინების ხანის საუკეთესო კომედიად. მასში წარმოსახულია მაშინდელი ფლორენციული საზოგადოების სატირული სახე. აღსანიშნავია ასევე მისი წიგნი „დიალოგი ენის თაობაზე“, რომელშიც იგი ენის წარმოშობის არსებით საკითხებს ეხება და ლექსები (საკარნავალო სიმღერები, სტანსები, სერენადები, სონეტები და სხვა). ტრაქტატში „სამხედრო ხელოვნების შესახებ“ (1521 წ.) მაკიაველი მკაცრად აკრიტიკებდა დაქირავებული ჯარის სისტემას და წამოაყენა მათი ხელმწიფის მორჩილებაში მყოფი მუდმივი ჯარით შეცვლის იდეა.

მისი წიგნი (იტალ. Il Principe), რომელიც მისი გარდაცვალებიდან 5 წლის შემდეგ, 1532 წელს გამოიცა, წარმოადგენს საკუთარი გამოცდილების და მის მიერ უძველესი ისტორიის შესწავლის ნაყოფს. მაკიაველი ამ ნაშრომში გვაძლევს რეალიზმის ერთ-ერთ დრომოუჭმელ ნორმას, რომლის მიხედვითაც პოლიტიკის წარმოება, რომელიც გულისხმობს ხალხისადმი პასუხისმგებლობას, არ შეიძლება ეფუძნებოდეს მორალს, როგორც ეს კერძო ურთიერთობს შეეფერება. მაკიაველის სჯეროდა, რომ გრძნობების გარეშე, მორალზე დაუფუძნებლად მოქმედება არის წარმატების საწინდარი. ეს გაკვეთილი მან მისი ბატონის, ცეზარე ბორჯიას ქმედებების შესაწვლისას შეიძინა

                                                                           

ნიკოლო მაკიაველი ბიუსტი

მაკიაველი თავის „მთავარში“ ქადაგებს, რომ პასუხისმგებელი ლიდერი არ უნდა სარგებლობდეს ქრისტიანული ეთიკის მიხედვით, იმდენად რამდენადაც ასეთ შემთხვევაში მან შეიძლება ყველაფერი დაკარგოს: საკუთრება, თავისუფლება და მისი მოქალაქეების სიცოცხლე. მორალით სარგებლბობა პოლიტიკაში უპასუხისმგებლობის ტოლფასია. მმართველს ამის უფლება არ აქვს, რადგან მას ხალხის ბედი აბარია. სხვა სიტყვებით რომ ითქვას, პოლიტიკური პასუხისმგებლობა სულ სხვა გზით მიემართება, ვიდრე კერძო მორალი. პოლიტიკაში ფუნდამენტური, უზენაესი ფასეულობა არის უსაფრთხოება და სახელმწიფოს თვითგადარჩენა. პოლიტიკაში ზნეობრივი ნორმები და მორალი ემორჩილება სახელმწიფო ინტერესებს. ეს არის ის, რამაც უნდა მართოს საგარეო პოლიტიკა. მმართველების მთავარი პასუხისმგებლობა კი ისაა, რომ ყოველთვის იყოს უპირატესობის ძიებაში, დაიცვას თავისი სახელმწიფოს ინტერესები და უზრუნველყოს მისი გადარჩენა.

მაკიაველი მსგავსად პლატონისა ფიქრობდა, რომ რომ ორი განსხვავებული პოლუსის-მდიდრებისა და ღარიბების არსებობა, საშიშროებას წარმოადენდა სახელმწიფოს სტაბილურობისთვის. ის ფიქრობდა, რომ საშუალო კლასი იყო საფუძველი სახელმწიფოს ძლიერების. ღარიბი ფენა, რომელიც, რა თქმა უნდა იმ პერიოდის ქვეყნის დიდ ნაწილს შეადგენდა, სწორედ ისინი იყვნენ აჯანყებების მთავარი სულისჩამდგმელები. ნიკოლო ფიქრობდა, რომ აჯანყებულების მიმართ დამოკიდებულება მთავრის მხრიდან მტკიცე და ძალმომრეობითი უნდა ყოფილიყო. როდესაც მთავარი იბრძვის საკუთარი პოსტის, გავლენების შესანარჩუნებლად და შემდგომ მის განსავითარებლად, ამისთვის არსებობს ორგვარი ბრძოლის მეთოდი. პირველი ესაა ბრძოლა კანონების მეშვეობით, ხოლო მეორე კი ძალის მეშვეობით. ავტორი ამბობს რომ ადამიანში (ამ შემთხვევაში კი მთავარში) გაერთიანებული უნდა იყოს ტირანული სიმძლავრე, სიძლიერე, მრისხანება და ბრძოლის ჟინი. მთავარი უნდა იბრძოდეს, როგორც ლომი, უნდა იყოს შეუბრალებელი და მტკიცე, არ უნდა იყოს მერყევი თავის გადაწყვეტილებებში და ამავე დროს საჭირო დროს, საჭირო ადგილას დიპლომატიასაც უნდა მიმართოს, ანუ მასში უნდა გაიღვიძოს მელას ბუნებამ, რადგან მუდამ ლომი ვერ იმარჯვებს, ყოველთვის გამოჩნდება მოწინააღმდეგე, რომელიც შენზე ძლიერი იქნება პირდაპირი იერიშის დროს.

მაკიაველის ნაშრომის მთავარი განმასხვავებილი ნიშანი ისიც არის, რომ იგი მმართველს აყენებს ხალხის და ქვეყნის სამსახურში და არა საკუთარი თავის, ან რეჟიმის სამსახურში. ის, რომ მმართველები უნდა იყვნენ როგორც ლომები (ძალა, ძლიერება) ასევე მელიები (ცბიერება) არის მაკიაველის რეალიზმის დედააზრი. მათ ეს ორივე თვისება სჭირდებათ რადგან მათი ხალხის ბედი მათი სიმამაცისა და საზრიანობის ხელშია. ის ფაქტი, რომ ხალხის ბედი მჭიდროდაა დაკავშირებული მმართველის და შესაბამისად სახელმწიფოს ბედთან არის მაკიაველის, და საერთოდ, პოლიტიკური რეალიზმის ერთ-ერთი ფუნდამენტური მოსაზრება.

იხ. ვიდეო

 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               თუთა

ენერგეტიკული ღირებულება

 100 გრ პროდუქტში  - 43 კკალ 180კჯ, წყალი - 87,68, ცილა - 1,44, ცხიმი - 0,39 შაქარი - 8,1, ნახშირწყალი - 9,8 

ვიტამინები - რეტინოლი (A) მკგ,  ტიამინი (B1) მგ 0,029, რიბოფლავინი (B2) მგ 0,101 ნიაცინი (B3) მგ 0,620, პირიდოქსინი (B6) მგ 0,050 ფალიცანი (B9) 6 ვიტანინი K 7,8

მიკროელემენტები 

კალციტი მგ 39, რკინა მგ 1,85, მაგნიუმი მგ 18, ფოსფორი მგ 38, კალიუმი მგ 194, ნატრიუმი მგ 10, ცინკა მგ 0,12

თუთის ხე, ბჟოლა (ლათ. Morus) — ფოთოლმცვივანი ხეებისა და იშვიათად ბუჩქების გვარი თუთისებრთა ოჯახისა. ორსახლიანი, იშვიათად ერთსახლიანი მცენარეა, ერთსქესიანი ყვავილები შეკრებილია თავაკებად ან თავთავისებრ ყვავილედებად. ნაყოფი სხვადასხვა ფერის ცრუ რთული კურკიანაა. გვარი შეიცავს 24-მდე სახეობას, რომლებიც გავრცელებულია აღმოსავლეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში, სამხრეთ ევროპაში, ჩრდილოეთ ამერიკის სამხრეთ ნაწილში, სამხრეთ ამერიკის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, ნაწილობრივ აფრიკაში.

საქართველოში იზრდება თუთის 2 სახეობა თეთრი თუთა (ლათ. Morus alba) და ხართუთა (ლათ. Morus nigra). თეთრი თუთა ჩვენში უძველესი დროიდანაა მოშენებული. მის სამშობლოდ ჩინეთს მიიჩნევენ. აშენებენ საქართველოს დაბლობ რაიონებში, აგრეთვე იზრდება გაველერებულად მთელ ქვეყანაში, განსაკუთრებით ჭალის ტყეებში. სინათლის მოყვარული და საკმაოდ გვალვაგამძლეა, ეტანება ღრმა ნოყიერ ნიადაგს. ბუნებრივ პირობებში ცოცხლობს 200-300, იშვიათად 500 წელს. დეკორატიულია, ამრავლებენ თესლით, კალმით, მყნობითა და გადაწვენით.

                                                    

შავი თუთის ნაყოფი

თუთის ნაყოფს, რომელიც 10% და მეტ შაქარს შეიცავს, იყენებენ საკვებად (როგორც ნედლს, ასე გამხმარს), აგრეთვე სხვადასხვა საკვები პროდუქტისა და არყის დასამზადებლად. მერქანს იყენებენ სადურგლო და სახარატო საქმეში. ქართველი სელექციონერებმა გამოიყვანეს და წარმოებაში დანერგეს თუთის მაღალპროდუქტიული ჯიშები: „თბილისური“, „ქუთათური“, „ივერია“, „ჰიბრიდი-2“ და სხვა, რომლებიც შედარებით უკეთ იტანენ ისეთ საშიშ დაავადებას, როგორიცაა წვრილფოთოლა სიხუჭუჭე. სელექციური ჯიშის ერთი ხე იძლევა 8-15 კგ ფოთოლს — 1,5-2,5-ჯერ მეტს, ვიდრე არასელექციური. ხართუთა მოშენებულია ძირითადად აღმოსავლეთ საქართველოში, სადაც აგრეთვე გაველურებულად გვხვდება ჭალის ტყეებში. ნაკლებ ყინვა- და გვალვაგამძლეა, ფოთოლი აბრეშუმის ჭიის საკვებად უვარგისია. მისი სამშობლოა წინა აზია.

იხ. ვიდეო თუთა წონაში დაკლების საშუელება

 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        გულის ნისლეული

იცოდით თუ არა რომ  კოსმოსში გულის ფორმა არსებობს 

 IC 1805, S2-190 — ემისიური ნისლეული დედამიწიდან 7500 სინათლის წლის მანძილზე, ირმის ნახტომის პერსევსის მკლავში, კასიოპეას თანავარსკვალვედის მიმართულებით. ნისლეულში ნათლად ჩანს მანათობელი აირები და შედარებით მუქი მტვრის ბილიკები. წარმოიქმნა იონიზირებული წყალბადის პლაზმით და თავისუფალი ელექტრონებით.

ნისლეულის ყველაზე მკაფიო ნაწილი (ზედა მარჯვენა კუთხეში), განცალკევებით კლასიფიცირებულია, როგორც NGC 896, რადგან ის იყო ნისლეულის პირველი ნაწილი, რომელიც აღმოაჩინეს.

იხ. ვიდეო

ვიზუალურად, გალაქტიკები Maffei 1 და Maffei 2, ნისლეულთან ახლოს მდებარეობენ, თუმცა, სინათლის ნაკლებობა ირმის ნახტომიდან, მათ რთულად შესამჩნევს ხდის. შემჩნევის შემთხვევაში, რთულია მათი მახასიათებელი ნიშნების განსაზღვრა. აღნიშნულ გალაქტიკებს, წარსულში, ადგილობრივ ჯგუფს მიაკუთვნებდნენ, მაგრამ ამჟამად, მათ IC 342/Maffei-ს, ადგილობრივ ჯგუფთან ყველაზე ახლოს არსებულ გალაქტიკათა ჯგუფის ნაწილებად მიიჩნევენ.

გულის ნისლეულის ფორმას და ინტენსიურად წითელ შეფერილობას, მის ცენტრთან ახლოს არსებულ ვარსკვლავთა მცირე ჯგუფისგან გამოსხივებული რადიაცია წარმოქმნის. გაფანტული ვარსკვლავთგროვა, ცნობილი, როგორც Melotte 15, მოიცავს რამდენიმე კაშკაშა ვარსკვლავს, რომელთა მასაც თითქმის 50 მზის მასის ტოლია და უფრო მეტ მკრთალ ვარსკვლავს, რომელთა მასაც, მზის მასის მხოლოდ ნაწილია. მილიონობით წლის წინ, ვარსკვლავთგროვა მიკროკვაზარს მოიცავდა

იხ. ვიდეო❤❤

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

    კასიოპეას თანავარსკვლავედი

ლათ. Cassiopeia

 ცის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს თანავარსკვლავედი. მისი 5 ყველაზე ბრწყინვალე ვარსკვლავი, რომელთა ვიზუალური ვარსკვლავიერი სიდიდეებია 3,4; 2,7; 2,4; 2,2 და 2,3 ქმნიან W ფიგურას. ამ თანავარსკვლავედში 1572 წელს აენთო ზეახალი ვარსკვლავი; კასიოპეას თანავარსკვლავედშია რადიოგამოსხივების ყველაზე ძლიერი წყარო. სახელწოდება მომდინარეობს ძველი ბერძნული მითოლოგიიდან — ანდრომედეს დედის, კასიოპეას სახელიდან

                                                                           

შექმნის მთები ვარსკლავის ფორმირების რაიონი W5 (IC 1848) კასიოპეაში

ერთერთი ლამაზი თანავარკლავედია და გავს M ასოს, ხოლო როდესაც ჩრდ. პოლუსიდან უყურებ დეკემბერში W. 

ის ცაში იკავებს 598.4 კვადრატული გრადუსი ფართობს და შეიცავს 150 ვარსკვლავს, რომლებიც შეუიარაღებელი თვალით ჩანს. მისი ყველაზე კაშკაშა ვარსკვლავები 2-3 სიდიდისაა. კასიოპეა იყო მეფე ცეფევსის ცოლი და ანდრომედას დედა.

იხ. ვიდეო

რამდენდაც კასიპეას უმეტესი ნაწილი ირმის ნახტომშია, ბევრი საინეტერსო გაფანტული და ღია გროვებია. სწორედ მანდ გაჩნდა 1572წ-ს ახალი ზეახალი ტიჰე ბრაგე, რ-იც ვენერაზე კაშკაკა იყო. 

ყველაზე კაშკაშა ვარკლავებია  ε (სეგინი), δ (რუქბახ), γ (ნავი), α (შედარ) და β (კაფ), რომლებიც ქმნიან W ფიგურას, შესაბამისად 3,4 მაგნიტუდა აქვთ; 2.7; 2.4; 2.2 და 2.3 ვიზუალური სიდიდე. არაჩვეულებრივი ცვლადი ვარსკვლავია γ კასიოპეა. ეს არის ნოვა, სიკაშკაშე მერყეობს 1.6 მ -დან 3 მ -მდე.

Kappa Cassiopeiae and its bow shock. Spitzer infrared image (NASA/JPL-Caltech)

Cassiopeia– ს თავისთავად ამჟღავნებს, ყვითელი ზეგიგანტების კლასს, ვარსკვლავთა ერთ – ერთ უიშვიათეს ტიპს, განსხვავებულად იქცევა (ის 40 -ჯერ უფრო მძიმეა და დაახლოებით 500,000 -ჯერ უფრო კაშკაშა ვიდრე მზე). უმეტესწილად, მისი სიკაშკაშე უცვლელია და ახლოს არის 4 მ. მაგრამ ზოგჯერ სიკაშკაშე ეცემა 6.2 მ -მდე, შემდეგ კი კასიოპიის ρ შეუიარაღებელი თვალით მიუწვდომელი ხდება. სიკაშკაშის შეცვლის მიზეზი არის ვარსკვლავის მიერ გაზის ემისია კოსმოსში, რაც იწვევს მისი აშკარა სიკაშკაშის შემცირებას. η კასიოპეა არის ორმაგი ვარსკვლავი. მთავარი ვარსკვლავი (3.7 მ) მოყვითალო გიგანტია, თანმხლები (7.4 მ) არის პატარა წითელი ცივი ვარსკვლავი, რომლის ზედაპირის ტემპერატურა 3000 კ -მდეა. ორივე ვარსკვლავი ბრუნავს მასის საერთო ცენტრის გარშემო 480 წლის განმავლობაში. ისინი შედარებით ახლოს არიან მზესთან - ჩვენგან დაახლოებით 19 სინათლის წლით. ყვითელი ჯუჯა ვარსკვლავი μ (5.3 მ) გამოირჩევა თავისი ძალიან სწრაფი მოძრაობით. ყოველ წამს ის ჩვენგან თითქმის 100 კილომეტრით შორდება და ამავე დროს გადადის განივი მიმართულებით. ათასწლეულის მანძილზე μ Cas გადადის ცაში მთვარის დისკის ორჯერ აშკარა დიამეტრის მანძილზე. პირველად, ტიხო ბრაჰე მოხვდა μ Cas ვარსკვლავების კატალოგებში