ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -   ამერიკელი გამოჩენილი ფიზიკოსის ავტობიოგრაფია

                         ართურ კომპტონი

 (ინგლ. Arthur Holly Compton; დ. 10 სექტემბერი, 1982 — 15 მარტი, 1962) — ამერიკელი ფიზიკოსი, რომელსაც 1927 წელს კომპტონის ეფექტის აღმოჩენისთვის, ნობელის პრემია მიენიჭა ფიზიკის დარგში. იმ დროისთვის ეს იყო სენსაციური აღმოჩენა, რადგან ამ აღმოჩენამ გამოავლინა სინათლის ტალღური და ელექტრომაგნიტური გამოსხივების ნაწილაკური ბუნება. იგი ასევე ცნობილია როგორ ჩიკაგოს უნივერსიტეტის, მანჰეტენის პროექტის, მეტალურგიული ლაბორატორიის ხელმძღვანელი. 1945 წლიდან 1953 წლამდე ხელმძღვანელობდა „ვაშინგტონის უნივერსიტეტს“.

1919 წელს, კომპტონს მიენიჭა ეროვნული სამეცნიერო საბჭოს სტიპენდია, ეს სტიპენდია სტუდენტებს საშუალებას აძლევს, რომ სწავლა საზღვარგარეთ გააგრძელონ. კომპტონმა ფიზიკის სწავლა ინგლისში, ჰარვარდის უნივერსიტეტში განაგრძო, სადაც მან გამა-გამოსხივების გაფანტვა და შთანთქმა შეისწავლა. რაც შემდგომ მას კომტონის ეფექტის აღმოჩენაში დაეხმარა.

მეორე მსოფლიო ომის დროს, კომპტონი მანჰეტენის პროექტის ერთ-ერთი მთავარი ფიგურა იყო. სწორედ ამ პროექტის ფარგლებში შეიქმნა პირველი ბირთვული იარაღი. მისი მოხსენებები პროექტის დაწყებისას მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა. 1942 წელს გახდა მეტალურგიული ლაბორატორიის ხელმძღვანელი, მის პასუხისმგებლობაში შედიოდა: ბირთვული რეაქტორების წარმოება, ურანის პლუტონიუმად გადაქცევა, პლუტონიუმის ურანისგან განცალკევება და ატომური ბომბის შემუშავება. მეტალურგიულ ლაბორატორიაში იგი ასევე ხელმძღვანელობდა X-10 გრაფიტის რეაქტორის დიზაინს და ოპერაციას. კომპტონმა პლუტონიუმის წარმოება 1945 წელს დაიწყო.

ომის შემდეგ, კომპტონი ვაშინგტონის უნივერსიტეტის ხელმძღვანელი გახდა. მისი მმართვლობის პერიოდში უნივერსიტეტმა მრავალი ცვლილება განიცადა: დასახელდა პირველი ქალი პროფესორი, ომის ვეტერინარების ამერიკაში დაბრუნების შემდეგ, უნივერსიტეტმა დააფიქსირა სტუდენტების ჩარიცხვის რეკორდული მაჩვენებელი.

იხ. ვიდეო უბრალო ისტორია ართურ კომპტონი

ართურ კომპტონი დაიბადა 1982 წლის 19 სექტემბერს, ოჰაიოში. დედამისი კატერინა კომპტონი 1939 წელს დაასახელეს როგორც წლის დედა. მამამისი ელიას კომპტონი იყო „ვუსტერის უნივერსიტეტის“ დეკანი, რომელშიც მოგვიანებით ართურიც სწავლობდა. მისი უფროსი ძმა კარლ კომპტონი რომელიც ასევე ვუსტერის უნივერსიტეტში სწავლობდა, ხოლო 1929 წელს პრინსტონის უნივერსიტეტში ფიზიკაში დოქტორის ხარისხი მიენიჭა, 1939 წლიდან 1948 წლამდე იყო მასაჩუსეტსის ტექტნოლოგიის ინსტიტუტის პრეზიდენტი. მის მეორე ძმას უილსონ კომპტონს, რომელიც ძმების მსგავსად ვუსტერის უნივერსიტეტში სწავლობდა, 1916 წელს ეკონომიკის დარგში დოქტორის ხარისხი მიენიჭა და იყო „ვაშინგტონის სახელმწიფო კოლეჯის“ პრეზიდენტი, მოგვიანებით, 1944 წლიდან 1951 წლამდე ხელმძღვანელობდა „ვაშინგტონის სახელმწიფო უნივერისტეტს“. სამივე მათგანი იყო „ალფა ტაუ ომეგას“ წევრი.

კომპტონი დაინტერესებული იყო ასტროლოგიით, მან 1910 წელს ჰალეის კომეტას ფოტოც გადაუღო. დაახლოებით 1913 წელს მან აღწერა ექსპერიმენტი, სადაც წრიულ მილში წყლის მოძრაობის შემოწმებამ დედამიწის ბრუნვა აჩვენა. ამ წელს მან დაამთავრა „ვუსტერის უნივერსიტეტი“, ფიზიკაში საბაკალავრო ხარისხით, სწავლა განაგრძო პრინსტონის უნივერსიტეტში, სადაც მას 1914 წელს მაგისტრის ხარისხი მიენიჭა. ამის შემდეგ, კომპტონმა იმუშავა სადისერტაციო ნაშრომზე, და დაწერა თემები: „რენტგენული ანარეკლის ინტენსივობა“ და „ატომებში ელექტრონების განაწილება“.

მას შემდეგ რაც ართურს დოქტორის ხარისხი მიენიჭა, ის, კარლი და უილსონი გახდა ჯგუფი სამი ძმისა, რომლებმაც პრინსტონის უნივერსიტეტის დოქტორის ხარისხი მოიპოვეს. მოგვიანებით, ისინი იყვნენ ტრიო ძმებისა, რომლებიც ხელმძღვანელობდნენ სამ სხვადასხვა ამერიკულ კოლეჯს. მათი და მერი დაქორწინდა მისიონერზე, ს. ჰერბეტ რაისზე, რომელიც მოგვიანებით გახდა „ფორმანის ქრისტიანული კოლეჯის“ ხელმძღვანელი. 1916 წლის ივნისში, კომპტონი დაქორწინდა ბეტი მაკკლოსკიზე, რომელთაც მოგვიანებით ორი ვაჟი, ართურ ალან კომპტონი და ჯონ ჯოზეფ კომპტონი ეყოლათ.

კომპტონი 1916-1917 წლებში, ფიზიკის კონსტრუქტორად მუშაობდა „მინესოტას უნივერსიტეტში“, ორი წლის განმავლობაში პიტსბურგში, „Westinghouse Lamp Company“-ში ინჟინრად. პირველი მსოფლიო ომის დროს მან შეიმუშავა სასიგნალო კორპუსის საჰაერო აპარატურა.

1919 წელს ართურმა აიღო სტიპენდია, რომელმაც მას საშუალება მისცა რომ სწავლა საზღვარგარეთ გაეგრძელებინა. მან სწავლა ინგლისში, კემბრიჯის უნივერსიტეტში განაგრძო, სადაც იგი ბრიტანელი ფიზიკოსის, ჯოზეფ ჯონ თომსონის შვილთან, ჯორჯ პეიჯიტ თომსონთან ერთად მუშაობდა. კომპტონმა აქ გამა-გამოსხივების შთანთქმა და გაფანტვა ისწავლა. მან აღნიშნა, რომ მიმოფანტული სხივები უფრო ადვილად შეიწოვებოდა, ვიდრე თავდაპირველი წყარო. მასზე რამდენიმე მეცნიერმა იქონია გავლენა, მათ შორისაა: ახალი ზელანდიელი წარმოშობის ინგლისელი ფიზიკოსი ერნესტ რეზერფორდი, ინგლისელი ფიზიკოსი ჩარლზ გალტონ დარვინი, ასტროფიზიკოსი ართურ ედინგტონი, ჯოზეფ ჯონ თომსონი და სხვა.

გარკვეული დროის განმავლობაში იგი იყო ერთ-ერთი ბაპტისტური ეკლესიის დეკანოზი.

                                                                             

კოპტონის გამა-გამოსხივების ობსერვატორია 1991წ

მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ, კომპტონმა თავისი თანამდებობა ჩიკაგოს უნივერსიტეტში დატოვა და დაბრუნდა ვაშინგტონის უნივერსიტეტში, სადაც იგი 1946 წელს გახდა უნივერსიტეტის რიგით მეცხრე ხელმძღვანელი. მისი ხელმძღვანელობის დროს უნივერსიტეტმა რამდენიმე ცვლილება განიცადა, მათ შორის: დასახელდა უნივერსიტეტის პირველი ქალი პროფესორი, მას შემდეგ რაც ომი დასრულდა და ვეტერინარები სამშობლოში დაბრუნდნენ, ვაშინგტონის უნივერსიტეტმა დააფიქსირა ახალი სტუდენტების ჩარიცხვის რეკორდული მაჩვენებელი. კომპტონის რეპუტაციამ და სამეცნიერო წრეებში კავშირებმა, მას საშუალება მისცა რომ უნივერსიტეტში მიეღო მრავალი ცნობილი მეცნიერ-მკვლევარი. მიუხედავად კომპტონის მიღწევებისა, ვაშინგტონის უნივერსიტეტი ბოლო ადგილზე იყო იმ უნივერსიტეტებს შორის, რომლებმაც აფრიკელ ამერიკელებს კარი გაუღეს.

კომპტონმა უნივერსიტეტის ხელმძღვანელობა 1954 წელს შეწყვიტა, თუმცა პენსიაზე გასვლამდე, 1961 წლამდე, იგი ამ უნივერსიტეტის პროფესორი იყო. პენსიაზე გასვლის შემდეგ მან დაწერა, ხოლო 1956 წელს გამოაქვეყნა „Atomic Quest“, რომელშიც აღწერილია ის, თუ რა წვლილი შეიტანა მან მანჰეტენის პროექტში.

                                                                               

კომპტონი ჩიკაგოს უნივერსიტეტში 1933წ-ს კრსდამთავრებული სტუდენტ პუის ალვარესთან ერთად კოსმოსური სხივების ტელესკოპთან ერთად

ართურ კომპტონი გარდაიცვალა 1962 წლის 15 მარტს, ქალასშიდა სისხლჩაქცევით. დაკრძალულია ოჰაიოს შტატში, ვუსტერის სასაფლაოზე. გარდაცვალებამდე, იგი იყო კალიფორნიის უნივერსიტეტის პროფესორი.

კომპტონს სიცოცხლის განმავლობაში მრავალი ჯილდო აუღია, მათ შორის არის ნობელის პრემია 1927 წელს, მატეუჩის ოქროს მედალი 1930 წელს, სამეფო საზოგადოების მედალი და 1940 წელს ფრანკლინის ინსტიტუტის მიერ გაცემული ფრანკლინის მედალი. მთვარეზე ერთ-ერთ კრატერს, ართურის და მისი ძმის კარლის საპატივცემულოდ კომპტონის კრატერი დაარქვეს, ვაშინგტონის უნივერსიტეტის ფიზიკის განყოფილება და უნივერსიტეტის საუკეთესო სტიპენდია მათემატიკაში, ფიზიკასა და პლანეტარულ მეცნიერებაში მის სახელწოდებას ატარებს, ნასას ერთ-ერთი ობსერვატორიას მის საპატივცემულოდ უწოდეს კომპტონის გამა-გამოსხივების ობსერვატორია.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -                                    ცნობილი ადამიანის ავტობიოგრაფია.

                       ჰერმან ჰელმჰოლცი

(გერმ. Hermann Ludwig Ferdinand Helmholtz; დ. 31 აგვისტო, 1821, პოტსდამი — გ. 8 სექტემბერი, 1894, პოტსდამი) — გერმანელი ფიზიკოსი, ექიმი, ფიზიოლოგი, ფსიქოლოგი

1821 წლის 31 აგვისტოს ქალაქ პოტსდამში, მასწავლებლის ოჯახში, დაიბადა მომავალში ბუნების დიდი მკვლევარი ჰერმან ჰელმჰოლცი, რომლის დაუღალავი გონება მისწვდა არა მარტო ფიზიკის მნიშვნელოვან დარგებს, არამედ მექანიკას, მათემატიკას, ფილოსოფიას და ფიზიოლოგიასაც. ჰელმჰოლცის დედა წარმოშობით ინგლისელი იყო, ხოლო დიდედა დედის მხრივ - ფრანგი. ამიტომ პატარა ჰერმანი თითქოს სამი დიდი სახელმწიფოს სისხლსა და ტრადიციებს აერთიანებდა.

ბავშვობაში ჰელმჰოლცი ავადმყოფობდა, რის გამოც სწავლაში მოწინავეთა რიგებში არ იდგა, მაგრამ ფიზიკის სიყვარული ადრეული წლებიდანვე გამოამჟღავნა. ერთ-ერთ თავის სიტყვაში იგი იგონებს, რომ მოწაფეობის პერიოდში პოტსდამის ბიბლიოთეკაში არსებული ფიზიკური ლიტერატურა მას მთლიანად გადაკითხული ჰქონდა. ბუნებრივია, რომ გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ აბიტურიენტი ჰელმჰოლცი სწორედ ამ გზით უნდა წასულიყო უმაღლესი სასწავლებელშიც, მაგრამ ხელმოკლეობის გამო, მამის რჩევით გადაწყვიტა სამედიცინო ფაკულტეტზე შესვლა. იმ დროს სამეცნიერო მუშაობა მკვლევარისაგან დიდ თანხებს მოითხოვდა, ჰერმანის მამას კი ეს არ გააჩნდა. 17 წლის ჰელმჰოლცი ბერლინის „სამეფო მედიკოქირურგიულ ინსტიტუტში" ჩაირიცხა და 4 წლის განმავლობაში სახელმწიფო ხარჯზე სწავლობდა. გიმნაზიის დამთავრების შემდეგ ჰელმჰოლცი სამხედრო ექიმად -დასტაქრად - მუშაობდა პოსტდამში. ვერც ყაზარმის პირობებმა და ვერც დიდმა დატვირთვამ ჰელმჰოლცს ფიზიკისადმი ლტოლვა ვერ შეუნელა.

                            ჰერმან ჰელმჰოლცის შრომები

პირველი მეცნიერული შრომები ჰელმჰოლცმა გასული საუკუნის 40-იან წლებში ფიზიოლოგიაში დაწერა. მაგრამ მას პირველ რიგში აქაც ფიზიკა აინტერესებდა. იგი გამოვიდა „სასიცოცხლო ძალების“ თეორიის წინააღმდეგ და დაასაბუთა, რომ ცოცხალ ორგანიზმში პროცესები ემორჩილება ენერგიის მუდმივობის კანონს. 1847 წელს გამოქვეყნდა ჰელმჰოლცის შრომა „ძალის მუდმივობის შესახებ", რომელშიც შესანიშნავად იყო გამოყენებული ენერგიის მუდმივობის კანონი ყველა ფიზიკური პროცესის მიმართ. თავის ფიზიოლოგიურ გამოკვლევებში ჰელმჰოლცი ხშირად გამოდიოდა ფიზიკოსის როლში. ამ მხრივ საყურადღებოა შრომა: კომბინირებული ტონების შესახებ და სხვა. ამგვარი შრომებით ჰელმჰოლცმა შექმნა ადამიანის სმენითი აპარატის კლასიკური თეორია და მუსიკის თეორიის ფიზიკური და ფიზიოლოგიური საფუძვლები. პარალელურად ჰელმჰოლცი მუშაობდა ფიზიკური და ფიზიოლოგიური ოპტიკის საკითხებზე. კვლევის პროცესში მან გამოიგონა თვალის სარკე - ოფთალმოსკოპი. ამ ხელსაწყომ, რომელიც ამჟამადაც იხმარება, საშუალება მისცა თვალის ექიმებს ღრმად ჩაეხედათ ადამიანის თვალში. შემდეგ მისი შრომები კვლავ ექსპერიმენტულ ფიზიოლოგიურ ოპტიკასა შეეხო.

ფიზიკურ ოპტიკაში ჰელმჰოლცმა გამოიკვლია მიკროსკოპის ე.წ. „გარჩევის უნარიანობა", მან ერთ-ერთმა პირველთაგანმა დაამუშავა ანომალური დისპერსია, გამოიგონა ტელესტერეოსკოპი — საველე დურბინდის პირველი სახე და სხვა. მესამე დარგი, რომელსაც ჰელმჰოლცმა შრომენის სერია მიუძღვნა, ჰიდროდინამიკა იყო. აქ ჰელმჰოლცმა შექმნა გრიგალური მოძრაობისკლასიკური თეორია, რომელმაც XIX საუკუის მეორე ნახევარში ფართო გავრცელება ჰპოვა. ამ შრომაში ავტორმა გამოავლინა ანალოგია სითხის გრიგალურ მოძრაობასა და ელექტროდენის მაგნიტური ველის თვისებებს შორის, რითაც ხელი შეეწყო თეორიული ელექტროდინამიკის განვითარებას. ამავე დარგში შემდგომი შრომებით ჰელმჰოლცმა შეისწავლა სითხის სიჩქარის ნახტომისებრი ცვლილებები. ჰიდროდინამიკაში წარმოებული შრომებით ჰელმჰოლცმა უდიდესი ფიზიკოს- თეორიტიკოსის სახელი დაიმკვიდრა ევროპაში.

1894 წლის 12 ივნისს აშშ-დან დაბრუნებულ ჰელმჰოლცს კიბეზე ჩამოსვლისას თავში სისხლი ჩაექცა, რის შემდეგაც დიდხანს აღარ უცოცხლია და 1894 წლის 8 სექტემბერს 73 წლის ასაკში გარდაიცვალა.

იხ. ვიდეო 

ადამიანი სენსორული სისტემა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет - ჩვენ ვიღრმავებთ ცოდნას და ვიკლევთ იუდუმელებით მოცულ საიდუმლოებას რათა ჩაწვდეთ სამყაროს აზრსს და მოდელს. მეტი ცოდნა მეტი კითხვაზე პასუხები. 

                      სენსორული სისტემა

ადამიანის თვალი, ელემენტი ვიზუალიზაციის სისტემის

ნერვული სისტემის პერიფერიული და ცენტრალური სტრუქტურების ერთობლიობა, რომელიც პასუხისმგებელია გარემომცველი ან შიდა გარემოდან სხვადასხვა მოდალობის სიგნალების აღქმაზე. სენსორული სისტემა შედგება რეცეპტორებისგან, ნერვული გზებისა და ტვინის ნაწილებისგან, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან მიღებული სიგნალების დამუშავებაზე. ყველაზე ცნობილი სენსორული სისტემებია ხედვა, სმენა, შეხება, გემო და ყნოსვა. სენსორული სისტემის საშუალებით შესაძლებელია ფიზიკური თვისებების აღქმა, როგორიცაა ტემპერატურა, გემო, ხმა ან წნევა.

ანალიზატორებს ასევე უწოდებენ სენსორულ სისტემებს. ცნება „ანალიზატორი“ შემოიღო რუსმა ფიზიოლოგმა ი.პ. პავლოვმა. ანალიზატორები (სენსორული სისტემები) არის წარმონაქმნების ერთობლიობა, რომელიც აღიქვამს, გადასცემს და აანალიზებს ინფორმაციას სხეულის მიმდებარე და შიდა გარემოდან.

იხ. ვიდეო სენსორული სისტემები

სენსორული  სისტემები იყოფა გარე და შიდა; გარეები აღჭურვილია ექსტერორეცეპტორებით, შიდა - ინტერრეცეპტორებით. ნორმალურ პირობებში, სხეულზე მუდმივად ხორციელდება კომპლექსური ეფექტი და სენსორული სისტემები მუდმივ ურთიერთქმედებაში მუშაობენ. ნებისმიერი ფსიქოფიზიოლოგიური ფუნქცია არის პოლისენსორული.

სენსორული სისტემების დიზაინის ძირითადი პრინციპები მოიცავს: მრავალარხიანი პრინციპი (დუბლირება სისტემის საიმედოობის გასაუმჯობესებლად) მრავალდონიანი ინფორმაციის გადაცემის პრინციპი კონვერგენციის პრინციპი (ერთი ნეირონის ტერმინალური განშტოებები უკავშირდება წინა დონის რამდენიმე ნეირონს; შერინგტონის ძაბრს) დივერგენციის პრინციპი (გამრავლება; კონტაქტი რამდენიმე უმაღლესი დონის ნეირონთან) უკუკავშირის პრინციპი (სისტემის ყველა დონეს აქვს როგორც აღმავალი, ასევე დაღმავალი გზა; უკუკავშირები ინჰიბიტორულია, როგორც სიგნალის დამუშავების ნაწილი) კორტიკალიზაციის პრინციპი (ყველა სენსორული სისტემა წარმოდგენილია ნეოკორტექსში; შესაბამისად, ქერქი ფუნქციურად მრავალმნიშვნელოვანია და არ არსებობს აბსოლუტური ლოკალიზაცია) ორმხრივი სიმეტრიის პრინციპი (არსებობს შედარებით ხარისხით) სტრუქტურული და ფუნქციური კორელაციების პრინციპი (სხვადასხვა სენსორული სისტემის კორტიკალიზაციას აქვს სხვადასხვა ხარისხი) .

2002წ-ს 100000 მოსახლეზე 100 000 მოსახლეზე მორგებული ცხოვრების წლები ინვალიდისთვის

     არ არის მონაცემები     არა ნაკლებ -  200     200 - 400     400 - 600     600 - 800     800 - 1000     1000 - 1200     1200 - 1400     1400 - 1600     1600 - 1800     1800 - 2000     2000 - 2300     მეტი  - 2300

მარტივი რეაქციის დრო, ანუ დრო სიგნალის გამოჩენის მომენტიდან საავტომობილო რეაგირების დაწყებამდე, პირველად გაზომა 1850 წელს ჰელმჰოლცის მიერ. ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელ ანალიზატორზე მოქმედებს სიგნალი, სიგნალის სიძლიერეზე და პიროვნების ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე. ჩვეულებრივ ის უდრის: სინათლეს 100-200, ბგერას 120-150 და ელექტროკანის სტიმულს 100-150 მილიწამში

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                   კობალტი

მოვერცლისფრო-თეთრი ფერის ლთონი

კობალტი

27 Co

58,9332

[Ar] 3d7 4s2

კობალტის ატომის სქემა

კობალტი — მენდელეევის სისტემის მეოთხე პერიოდის, მერვე ჯგუფის, თანაური ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენტი, ატომური ნომერია 27. აღინიშნება სიმბოლოთი Co (ლათ. Cobaltum). მარტივი ნივთიერება კობალტი (CAS-ნომერი: 7440-48-4) — მოვერცხლისფრო-თეთრი, ცოტათი მოყვითალო მოვარდისფრო ან მოლურჯო ელფერის ლითონი. არსებობს ორი კრისტალური მოდიფიკაცია: α-Co - ჰესაგონალური მჭიდროდ შეკრული მესერით, და β-Co - კუბური წახნაგცენტრირებული მესერით, გადასვლის ტემპერატურა α↔β 427 °C

კობალტის ნაერთები ადამიანისათვის უხსოვარი დროიდან იყო ცნობილი, ლურჯი კობალტის მინას, მინანქარს, საღებავებს პოულობენ ეგვიპტის ძველ სამაროვნებში. ტუტანხამონის საფლავში ნაპოვნი იქნა კობალტის მინის ბევრი ნატეხი, არ არის ცნობილი, თვითცნობიერად იყო დამზადებული მინა და საღებავები თუ შემთხვევით. პირველი ლურჯი საღებავები დამზადებული იქნა 1679 წელს.

ქიმიური ელემენტის სახელწოდება - კობალტი მოდის გერმ. Kobold — ჯუჯა გნომიდან. კობალტის მინერალების გახურებისას ან გამოწვისას, რომლებიც შეიცავდნენ დარიშხანს გამოიყოფა მფრინავი შხამიანი დარიშხანის ოქსიდი. მადანს რომელიც შეიცავს ამ მინერალებს მაღაროელები უწოდებენ მთის სულს კობალდს. ძველი ნორვეგიელები თვლიდნენ, რომ ვერცხლის მომპოვებლების მოწამლვა ამ ავი სულის ნამოქმედარია.

1735 წელს შვედმა მინერალოგმა გეორგ ბრანდტმა შეძლო გამოეყო ამ მინერალისაგან ადრე უცნობი ლითონი, რომელსაც უწოდა კობალტი. მან ასევე გაარკვია, რომ სწორედ ამ ელემენტის ნაერთები ღებავენ ლურჯად მინას - ამ თვისებით სარგებლობდნენ ჯერ კიდევ უძველეს ასირიაში და ბაბილონში.

ბუნებაში

დედამიწის ქერქში კობალტის მასური წილი არის 4×10⁻³%. კობალტი შედის შემდეგი მინერალების შემადგენლობაში: კაროლიტი CuCo₂S₄, ლინეიტი Co₃S₄, კობალტინი CoAsS, სფეროკობალტიტი CoCO₃, სმალტინი CoAs₂, სკუტერუდიტი (Co, Ni)As₃ და სხვა. სულ ცნობილია მიახლოებით 30-მდე კობალტშემცველი მინერალი. კობალტს თან სდევს რკინა, ნიკელი, მანგანუმი და სპილენძი. კობალტის შემცველობა ზღვის წყალში არის მიახლოებით (1,7)×10⁻¹⁰ %.

                                                   საბადოები

კობალტის ყველაზე მსხვილი მწარმოებელი არის — კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა. ასევე არის კობალტის მდიდარი საბადიები კანადაში, აშშ-ში, საფრანგეთში, ზამბიაში, ყაზახეთში, რუსეთში.

                                                   მიღება

კობალტს ძირითადად მიიღებენ ნიკელის მადნებიდან, მათი დამუშავებით გოგირდმჟავათი ან ამიაკით. ასევე გამოიყენება პირომეტალურგიის მეთოდი. თვისებებით ახლოს მდგომი ნიკელისაგან მისი გამოყოფა ხდება ქლორის მეშვეობით, კობალტის ქლორატი (Co(ClO₃)₂) ილექება ძირს, ხოლო ნიკელის ნაერთები რჩებიან ხსნარებში.

იზოტოპები

: კობალტის იზოტოპები.

კობალტს გააჩნია მხოლოდ ერთი სტაბილური იზოტოპი — ⁵⁹Co (იზოტოპური გავრცობადობა 100). ცნობილია ასევე კობალტის კიდევ 22 რადიოაქტიური იზოტოპი.

                           ფიზიკური თვისებები

კობალტი — მაგარი ლითონია, არსებობს ორი მოდიფიკაციის სახით. ოთახის ტემპერატურიდან 427 °C-მდე მდგრადი α-მოდიფიკაციაა. 427 °C-დან დნობის ტემპერატურამდე (1494 °C) მდგრადია კობალტის β-მოდიფიკაცია (კუბურ წახნაგცენტრირებული მესერით). კობალტი - ფერომაგნეტიკია, კიურის წერტილია - 1121 °C. მას მოყვითალო ელფერს აძლევს ოქსიდების თხელი ფენა.

                               ქიმიური თვისებები

კობალტი

ოქსიდები

• ჰაერზე კობალტი იჟანგება 300 °C-ზე მეტი ტემპერატურის დროს.
• ოთახის ტემპერატურის პირობებში მდგრადი კობალტის ოქსიდი წარმოადგენს რთულ ოქსიდს Co₃O₄, რომლის კლისტალურ სტრუქტურაში კვანძების ერთი ნაწილი დაკავებულია Co^{2+-ის იონებით, ხოლო მეორე - Co3+-ის იონებით; იშლება Co-ის წარმოქმნით 900 °C-ზე უფრო მაღალი ტემპერატურის დროს.}
• მაღალი ტემპერატურების დროს შეიძლება მივიღოთ ოქსიდის CoO-ს α-ფორმა ან β-ფორმა.
• კობალტის ყველა ოქსიდი აღდგება წყალბადით. Со₃О₄ + 4Н₂ → 3Со + 4Н₂О.
• კობალტის ოქსიდი (III) შეიძლება მივიღოთ, კობალტის (II)-ის ნაერთების გახურებით, მაგალითად: 2Со(ОН)₂ + O₂ → Co₂O₃ + Н₂O.

                                      სხვა ნაერთები

• გახურებისას, კობალტი რეაგირებს ჰალოგენებთან, ამასთან კობალტ (III)-ის ნაერეთები მხოლოდ ფთორთან წარმოიქმნება. 2Co + 3F₂ → 2CoF₃, но, Co + Cl₂ → CoCl₂
• გოგირდთან კობალტი წარმოქმნის 2 სხვადასხვა მოდიფიკაციის CoS. მოვერცხლისფრო-რუხ α-ფორმას (ფხვნილების შედნობისას) და შავ β-ფორმას (ხსნარიდან გამოიყოფა ნალექის სახით.
• CoS-ის გახურებისას გოგირდწყალბადის ატმოსფეროში წარმოიქმნება რთული სულფიდი - Со₉S₈
• სხვა მჟანგავ ელემენტებთან, როგორებიცაა ნახშირბადი, ფოსფორი, აზოტი, სელენი, სილიციუმი, ბორი. კობალტი ასევე წარმოქმნის რთულ ნაერთებს, სადაც არის სხვადასხვა ჟანგვის ხარისხის 1, 2, 3 კომალტის ნარევები.
• კობალტს ძალუძს წყალბადის გახსნა, ქიმიური ნაერთების წარმოქმნის გარეშე. ირიბი გზით სინთეზირებულია ორი სტექიომეტრული კობალთის ჰიდრიდი СоН₂ და СоН.
• კობალტის მარილების ხსნარები CoSO₄, CoCl₂, Со(NO₃)₂ წყალს აძლევენ მკრთალ ვარდისფერ შეფერილობას. კობალტის მარილების ხსნარები სპირტებში მუქი ლურჯი ფერისაა. კობალტის ბევრი მარილი უხსნადია.
• კობალტი ქმნის კომპლექსურ ნაერთებს. ყველაზე ხშირად ამიაკის საფუძველზე. ყველაზე მდგრადი კომპლექსებია ლუტეომარილები [Co(NH₃)₆]³⁺ ყვითელი ფერის და როზეომარილები [Co(NH₃)₅H₂O]³⁺ წითელი ან ვარდისფერი შეფერილობის.
• ასევე კობალტი ქმნის კომპლექსებს CN⁻, NO₂⁻-ის და სხვა ბევრის საფუძველზე.
• კობალტის ქლორიდი
• კობალტის იონური კომპლექსები

                                                   გამოყენება

• ფოლადის კობალტით ლეგირება ზრდის მის ტემპერატურაგამძლეობას, აუმჯობესებს მექანიკურ თვისებებს. კობალტის შემცველ შენადნობებიდან ამზადებენ დამმუშავებელ ინსტრუმენტებს: ბურღებს, საჭრისებს და ა.შ.
• კობალტის შენადნობების მაგნიტური თვისებები ჰპოვებენ გამოყენებას მაგნიტური ჩაწერის აპარატურებში, ასევე ტრანსფორმატორებსა და ელექტროძრავებში.
• მუდმივი მაგნიტების დამზადებისას ზოგჯერ გამოიყენებენ შენადნობს, რომელიც შეიცავს მიახლოებით 50 % კობალტს, ასევე ვანადიუმს ან ქრომს.
• კობალტი გამოიყენება როგორც ქიმიური რეაქციების კატალიზატორი.
• ლითიუმის კობალტატი გამოიყენება როგორც მაღალეფექტური დადებითი ელექტროდი ლითიუმიანი აკუმულატორების წარმოებაში.
• კობალტის სილიციდი ძალიან კარგი თერმოელექტრული მასალაა და იძლევა საშუალებას მაღალი მ.ქ.კ.-ის თერმოელექტროგენერატორების წარმოებისა.
• რადიოაქტიური კობალტ-60 (ნახევარდაშლის პერიოდი 5,271 წელი) გამოიყენება გამა-დეფექტოსკოპიისათვის და მედიცინაში.
• ⁶⁰Со გამოიყენება როგორც საწვავი რადიოიზოტოპიურ ენერგიის წყაროებში.

                                       ბიოლოგიური როლი

კობალტი არის ორგანიზმისათვის სასიცოცხლოდ საჭირო ერთ-ერთი მიკროელემენტი. ის შედის ვიტამინ В₁₂-ში (კობალამინი). კობალტი მონაწილეობს სისხლის შექმნის პროცესში, ნერვიული სისტემის ფუნქციებში, ფერმენტულ რეაქციებში. ადამიანის ყოველდღიურ მოთხოვნას კობალტზე შეადგენს 0,007-0,015 მგრ-ს. ადამიანის ორგანიზმი შეიცავს 0,2 მგრ კობალტს მასის ყოველ ერთ კილოგრამზე. კობალტის უკმარისობა იწვევს აკობალტოზს.

                                                   ტოქსიკოლოგია

კობალტის ჭარბი რაოდენობა ადამიანისათვის მავნეა.

1960 წლებში კობალტის მარილები გამოიყენებოდა ლუდსახარში კომპანიების მიერ ქაფის სტაბილიზაციისათვის. ისინი ვინც რეგულარულად დღეში სვამდნენ ოთხ ლიტრზე მეტ ლუდს ღებულობდნენ სერიოზულ გართულებებს გულზე და ზოგ შემთხვევაში იყო სიკვდილის შემთხვევებიც. ცნობილია ასევე ეგრეთ წოდებული კობალტური კარდიომიოპატიის შემთხვევები ლუდის სმასთან დაკავშირებით 1964-1966 წლებში ომახში (ნებრასკას შტატი), კვებეკში (კანადა), ლევენში (ბელგია), და მინეაპოლისში (მინესოტას შტატი). ამ შემთხვევების შემდეგ მისი გამოყენება ლუდის წარმოებაში შეწყვიტეს, და ახლა აკრძალულია კანონით

კობალტის მტვრის ზღვრული დასაშვები კონცენტრაცია (ზდკ) ჰაერში არის 0,5 მგრ/მ³, სასმელ წყალში მისი დასაშვები შემცველობაა 0,01 მგრ/ლ.

ტოქსიკური დოზაა (LD50 ვირთხებისათვის) — 50 მგრ.

განსაკუთრებით ტოქსიკურია კობალტის ოქტაკარბონილის ორთქლი Со₂(СО)₈

_{იხ. ვიდეო}