ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

       სპარსეთის ყურის ომი (1990-1991)

ომის რუქა

 ეწოდება ომს, რომელიც ახლო აღმოსავლეთში 1990 წელს ერაყის მიერ ქუვეითზე თავდასხმით დაიწყო და 1991 წელს 34 ქვეყნის კოალიციის (მეთაური აშშ) მიერ ერაყის დამარცხებით დამთავრდა. აშშ-ში ამ სამხედრო ოპერაციებს უწოდებენ "ოპერაცია უდაბნოს ფარს" (ინგლ.:"Operation Desert Shield") და "ოპერაცია უდაბნოს ქარიშხალს" (ინგლ.:"Operation Desert Storm").

პირველ მსოფლიო ომამდე ქუვეითი ბასრას პროვინციის შემადგენლობაში შედიოდა, რომელიც თავის მხრივ ოსმალეთის იმპერიის ერთ-ერთ ადმინისტრაციულ ერთეულს წარმოადგენდა. მაშინდელი ბასრას პროვინცია ტერიტორიულად დღევანდელი ერაყის ბასრის პროვინციის იდენტური არაა და აქედან გამომდინარე ქუვეითი თვით ერაყს არასდროს არ ეკუთვნოდა. მსოფლიო ომის შემდეგ რეგიონი ხელახლა იქნა დაყოფილი და ბრიტანეთის იმპერიის ბრძანებით, როგორც კოლონიალური სახელმწიფოს ბრძანებით ქუვეითი ბასრას პროვინციისაგან გამოყოფილ იქნა. იგი კვლავ რჩებოდა ბრიტანეთის კოლონიად და შემდგომში ოფიციალურად დამოუკიდებელი მონარქია გახდა.

ერაყი ბრიტანეთის ამ გადაწყვეტილებას და ქუვეითის დამოუკიდებლობის ლეგიტიმურობას არ ცნობდა, თუმცა 1990 წლამდე რაიმე კონკრეტული საწინააღმდეგო ღონისძიებისათვის არ მიუმართია. ერაყ-ქუვეითის საზღვარი მთელი ამ ხნის განმავლობაში საბოლოოდ ზუსტად გარკვეული არ ყოფილა, რაც პერმანენტული ექსცესების საბაბად რჩებოდა ორივე ქვეყნისათვის.

XX საუკუნის 80-იან წლებში მიმდინარე ირან-ერაყის ომის შემდეგ, ერაყი ფინანსური კოლაფსის წინაშე დადგა. მას რამდენიმე არაბული ქვეყნი ვალი ჰქონდა, მათ შორის მარტო ქუვეითისითვის 80 მილიარდი აშშ-დოლარი მართებდა. ამ ვალის გასტუმრებას ერაყი ნავთობზე ხელოვნურად ფასების გაზრდით იმედოვნებდა, რაც სპარსეთის ყურეში ნავთობის მოპოვების შემცირებით იყო შესაძლებელი. ამის საპირისპიროდ ქუვეითმა გაზარდა ნავთობის მოპოვება, რასაც მსოფლიო ბაზარზე ნავთობის ფასის ვარდნა მოჰყვა და ერაყი კიდევ უფრო მძიმე ფინანსურ მდგომარეობაში ჩავარდა. ქუვეითი თავის მხრივ იმედოვნებდა ერაყსიგან მისი მოთხოვნების ასრულების საპასუხოდ სადავო საზაზღვრო ტერიტორია მიეღო.

გარდა ამისა ერაყს ბრალს დებდა ქუვეითს შემდეგ ქმედებებში: ირან-ერაყის ომს ამოფარებით ნავთობის არალეგალური გაყიდვით სარგებლობის ნახვაში და ერაყსა და ქუვეითს შორის სადავო სასაზღვრო ზონაში უკანონო სამხედრო პოსტების აშენებაში. სადამ ჰუსეინის აზრით ერაყმა თავის თავზე აიღო ირანთან ომის მთელი სიმძიმე და არაბული ქვეყნებისათვის ერთგვარი ბუფერული ზონის როლი ითამაშა. სწორედ ამის გამო ქუვეითს და საუდის არაბეთს მინიმუმ ერაყის სამხედრო ვალები უნდა შეემცირებინათ ან სულაც გაეუქმებინათ.

ომის მსვლელობა

თავდასხმა

1990 წლის 2 აგვისტოს ერაყის სატანკო და ქვეითთა ჯარები შეიჭრნენ ქუვეითში და დაიპყრეს ქვეყნის სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი პუნქტები, მათ შორის ამირას სასახლეც. ერაყის არმიის ხელში გადავიდა მას-მედიიაზე კონტროლიც. ათასობით ქუვეითში დამსვენებელი უცხოელი ტურისტი ერაყმა ტყვედ აიყვანა და მათ გამოყენებას აპირებდა შემდგომში საზავო მოლაპარაკებების დროს. სადამ ჰუსეინის ბრძანებით "განთავისუფლებულ" ქუვეითში დაინიშნა მარიონეტული მთავრობა, რომელიც მან მალევე გადააყენა და ქუვეითი უშუალოდ ერაყს შეუერთა: ქუვეითის ნაწილი ბასრას პროვინციას შეუერთდა, ნაწილი კი მე-19 ერაყულ პროვინციად გადაკეთდა.

ქუვეითზე ერაყის ინვაზიის დაწყებისთანავე გაეროს უშიშროების საბჭომ მიიღო "რეზოლუცია 660", რომელიც ამ ინვაზიას გმობდა და მოითხოვდა ერაყის მთავრობისაგან ჯარების ქუვეითიდან უკან გაყვანას. 6 აგვისტოს "რეზოლუცია 661"-ის მიღებით უშიშროების საბჭომ ერაყის წინააღმდეგ ეკონომიკური სანქციების გატარება დაადგინა. 29 ნოემბერს "რეზოლუცია 678"-ის მიხედვით უშიშროების საბჭომ ერაყს ულტიმატუმი წაუყენა, რომლის მიხედვითაც ამ უკანასკნელს 1991 წლის 15 იანვრამდე ჯარები უნდა გაეყვანა ქუვეითიდან.

აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა "დაცვითი სახის სამხედრო აქციების" დაწყება განაცხადა, რათა ხელი შეეშალათ ერაყისათვის საუდის არაბეთის ტერიტორიაზე შეჭრილიყო. ამ ოპერაციის კოდური სახელი იყო "დიზერტ შილდი" (ინგლ.: "Desert Shield", ქართ.: "უდაბნოს ფარი"). ამერიკის დაზვერვის მიერ გამომზეურებულ სატელიტურ ფოტოსურათებზე ნათლად ჩანდა ერაყის არმიის საუდის არაბეთის საზღვრის მიმართულებით გადაადგილება.

მოკავშირეთა ჯარების რაოდენობა

•  აშშ: 550.000
•  საუდის არაბეთი: 52.000 (მხოლოდ 40.000-მდე მებრძოლი მონაწილეობდა ქუვეითის განთავისუფლებაში)
•  თურქეთი: 50.000 (მონაწილეობა ბრძოლებში არ მიუღიათ)
•  დიდი ბრიტანეთი: 43.000 (ოპერაცია "გრენბი")
•  ეგვიპტე: 35.000
•  სირია: 16.000
•  საფრანგეთი: 14.663 (ოპერაცია "დრაგე")
•  ქუვეითი: 7.000
•  პაკისტანი: 5.500
•  კანადა: 4.500 (ოპერაცია "ფრიქშენი")
•  ბანგლადეში: 2.000
•  მაროკო: 2.000
•  არაბთა გაერთიანებული საამიროები: 1.000
•  ომანი: 950
•  ნიგერი: 500
•  ბაჰრეინი: 200
•  ნიდერლანდები: 200
•  ჰონდურასი: 150

საჰაერო ომი

ამერიკული ავიაცია

1991 წლის 16 იანვარს, რეზოლუცია 678 მიღებიდან ერთი დღის შემდეგ მოკავშირეებმა დაიწყეს მასიური საჰაერო ომი. 17 იანვარს დაიწყო ოპერაცია "უდაბნოს ქარიშხალი" (ინგლ.: Operation Desert Storm). მოკავშირეთა საჰაერო ძალები 1000-ზე მეტ საბრძოლო გაფრენას ასრულებდნენ დღის განმავლობაში და 10-ჯერ მეტ იარაღს იყენებდნენ ვიდრე მეორე მსოფლიო ომის დროს. ამავდროულად მათ მიერ გამოყენებულ იქნა შემდეგი სახის ბომბები: სმარტ-ბომბი, ქლასტერ-ბომბი, დეიზი-ქატერი.

მოკავშირეებმა საჰაერო კონტროლი თითქმის ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე დაამყარეს. საჰაერო ომი ძირითადად მიმართული იყო ისეთი სამხედრო ობიექტების წინააღმდეგ როგორებიც იყნენ: რესპუბლიკური გვარდია ქუვეითში, ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემები, სკუდის ტიპის რაკეტების სისტემები, სამხედრო თვითმფრინავები და აეროპორტები, საშპიონაჟე სისტემები და სამხედრო საზღვაო ძალები. გარდა ამისა იბომბებოდნენ ელექტროსადგურები, რადიო-ტელევიზიის შენობები, პორტები, ნავთობგადამამუშავებელი ფაბრიკები, ნავთობსადენები, რკინიგზები და ხიდები. დაბომბვის შედეგად მთლიანად განადგურდა ერაყის ენერგომომარაგების სისტემა. ომის დასასრულს ქვეყნის ენერგომომარაგების მხოლოდ 4 %-ღა მიიღწეოდა.

დაბომბვის შედეგად განადგურდა მრავალი წყალსაცავი, წყლის საქაჩი და გამწმენდი სადგური. დაბინძურებული წყალი მდ.ტიგროსში ჩავიდა, რამაც ეპიდემიური დაავადებების გავრცელებას შეუწყო ხელი. მოკავშირეები მშვიდობიან მოსახლეობას არ ბომბავდნენ, თუმცა უბედურ შემთხვევებს ადგილი მაინც ჰქონდათ. ერთ-ერთი დაბომბვის შედეგად 300-მდე მშვიდობიანი მოსახლე დაიღუპა. სულ საჰაერო ომს 1000-მდე მშვიდობიანი ერაყელის სიცოცხლე ემსხვეპლა.

ერაყის მხრიდან ძირითადად მოკავშირეთა საუდის არაბეთში განლაგებული ბაზები იბომბებოდა. იბომბებოდა აგრეთვე ისრაელი, იმ იმედით რომ ეს უკანასკნელი ომში ჩაებმებოდა და ამით მოკავშირეთა რიგებს არაბული ქვეყნები დატოვებდნენ. ამ ანკესს ისრაელი არ წამოეგო და არაბული ქვეყნებიც მოკავშირეთა რიგებში დარჩნენ. გარდა იორდანიისა, რომელმაც სრული ნეიტრალიტეტი გამოაცხადა.

იხ. ვიდეო Война в Персидском Заливе

სახმელეთო ომი

ბრიტანელი მებრძოლები

1991 წლის 22 თებერვალს ერაყი დათანხმდა სსრკ-ის მხრიდან შემოთავაზებულ ცეცხლის შეწყვეტის პირობას. შეთანხმების მიხედვით ერაყს 3 კვირის განმავლობაში თავის ჯარები უნდა გაეყვანა ქუვეითიდან, რაც პირობა უნდა ყოფილიყო მოკავშირეთა მხრიდანაც ცეცხლის შეწყვეტის შემდგომი გაგრძელებისა. ამ შემოთავაზებას აშშ არ დათანხმდა, თუმც პირობა დადო რომ უკან დახეულ ერაყის ჯარებს თავს არ დაესხმოდა. ამასთანავე ამერიკელებმა ერაყს წაუყენეს 24 საათიანი ულტიმატუმი დაეწყო უკანდახევა.

24 თებერვალს აშშ-ის ჯარებმა დაიწყეს სახმელეთო ომი. არმიის სატანკო შენაერთებმა ყოველგვარი საგრძნობი წინააღმდეგობის გარეშე გადათელეს ერაყელთა სანგრები. შეტევის მეორე ტალღას შეერთებული შტატების საზღვაო ქვეითები წარმოადგენდნენ. მათ სწრაფად შეაღწიეს ერაყელთა განლაგების სიღრმეში და ათასობით დეზორიენტირებული და მასიური საჰაერო ომით დემორალიზირებული ერაყელი მებრძოლი დაატყვევეს.

ამერიკელთა ეჭვები ერაყის მიერ ქიმიური იარაღის შესაძლო გამოყენებაზე არ დადასტურდა. მათი ჯარების შეტევა განხორციელდა უფრო სწრაფად ვიდრე ამას გენერლები ელოდნენ.26 თებერვალს ერაყის არმიამ უკანდახევა დაიწყო. უკანდახევასთან ერთად ერაყელებმა ცეცხლი წაუკიდეს ქუვეითის ნავთობის ველებს, გახსნეს ნავთობის ტერმინალები, რის სედეგადაც უამრავი რაოდენობის ნავთობი სპარსეთის ყურეში ჩადინდა და ეკოლოგიური კატასტროფა გამოიწვია. ერაყის არმიის უზარმაზარი კონვოი, რომლის შემადგენოლბაშიც ერაყელი და პალესტინელი მშვიდობიანი მოსახლეობაც იყო ერაყ-ქუვეითის დამაკავშირებელ მთავარ ავტობანზე იყო გაჭიმული. ეს კონვოი მოკავშრეთა მხირად იმდენად "საფუძვლიანად" იქნა დაბომბილი, რომ "სიკვდილის ავტობანის" სახით იქნა მონათლული.

სახმელეთო ომის დაწყებიდან 100 საათის შემდეგ პრეზიდენტმა ჯორჯ ბუშმა ცეცხლის შეწყვეტის ბრძანება გასცა. ჟურნალისტმა სეიმურ ჰერშმა სასამართლოში სარჩელი შეიტანა, რომლის მიხედვითაც იგი ბარი მაკქეფრის ქვედანაყოფს ბრალს დებდა ცეცხლის შეწყვეტიდან 2 დღის შემდეგ უკანდახეული ერაყელი მებრძოლებისა და მშვიდობიანი მოსახლეობის სისტემატიურ ჟლეტაში. მაკქეფრიმ ბრალდება უარყო და სამხედრო სასამრთლომ იგი დამნაშავედ არ ცნო.

საზავო მოლაპარაკება ერაყის სამხრეთ ნაწილში, ქუვეითის საზღვრიდან მცირე მანძილით მოშორებულ ერთ პატარა სოფელში შედგა. ერაყმა უფლება მიიღო სამხედრო ვერტმფრენები გამოეყენებინა თავის საზღვრებს შიგნით, რასაც სულ მალე მისი მხრიდან მოკავშირეთა მომხრე შიიტური მოსახლეობის (სამხრ. ერაყი) და ქურთების (ჩრდ. ერაყი) დაბომბვა მოჰყვა. ამ ბარბაროსობის აღსაკვეთად მოკავშირეებმა ერაყის ავიაციას აუკრძალეს გარკვეულ ზონებში ფრენა.

ქუვეითში აღსდგა ამირას ხელისუფლება და მთავრობამ ერის კოლაბორატორების დევნა დაიწყო. ეს დევნა განსაკუთრებით პალესტინელებს შეეხოთ, რომლებიც სადამ ჰუსეინს უჭერდნენ მხარს. ასი ათასობით პალესტინელი სულ მალე იძულებული გახდა ქუვეითი დაეტოვებინა.

ტექნოლოგიები

სამხედრო მიზნების განადგურებისათვის "უსაფ"-ის მიერ ე.წ. "გონიერი ბომბების" (ინგლ.:"smart bombs") გამოყენებით თავიდან იქნა აცილებული უსაფუძვლო მსხვერპლი. ყოფილა შემთხვევები, როცა ბაღდადის ცენტრში მიზნის გასანადგურებლად მიმქროლავ "კრუიზ მისაილს" ჟურნალისტები ტავიანთი სასტუმროების ფანჯრებიდან უყურებდნენ. "სმარტ-ბომბების" რაოდენობამ ომში გამოყენებული ყველა ბომბის 7,4% შეადგინა. სხვა ყველაზე ხშირად გამოყენებული ბომბების სახეობა იყო ე.წ. "კლასტერ-ბომბი" (ინგლ.: Cluster bomb, ქართ.: "ფრქვევადი ბომბი"), რომელიც ჰაერში პატარა ბომბების "ნამსხვრევებად" იქცევა და ე.წ. "დეიზი ქატერი",15.000 გირვანქიანი ბომბი, რომელიც რამდენიმე მეტრის რადიუსში ყველაფერს "აორთქლებს".

ერაყი ძირითადად იყენებდა საბჭოთა წარმოების "სკუდი"-ს ტიპის რაკეტებს, რომლითაც ბომბავდა საუდის არაბეთს და ისრაელს. მსოფლიო საზოგადოება შეშფოთებული იყო იმ ეჭვით, რომ ერაყს შეეძლო ამ რაკეტებზე მიემაგრებინა ქიმიური ან ბიოლოგიური ბომბები. თუმც ეს ეჭვი არ გამართლდა. სავარაუდოდ ერაყი შეუშინდა ისრაელის მხრიდან შესაძლო საპასუხო ატომურ დარყმას. მოკავშირეების მხრიდან "სკუდი"-ს ტიპის რაკეტების "პეტრიოტი"-ს ტიპის რაკეტებით ჰაერში განადგურების მცდელობებს ისეთი შედეგი არ მოჰყოლია, როგორსაც სამხედრო ექსპერტები ვარაუდობდნენ.

გაცილიებით უფრო ეფექტიანი აღმოჩნდა მოკავშირეთა მხრიდან "გლობალური პოზიციონირების სისტემა", ე.წ. "ჯი-პი-ეს"-ი, რომლის მეშვეობითაც ჯარები ადვილად გადაადგილდებოდნენ უდაბნოში და თავიდან იცილებდნენ მოწინააღმდეგესთან არასასურველ შეხლას. ასევე ეფექტიანი გამოდგა "საჰაერო გაფრთხილებისა და მართვის სისტემა" ("ავაქსი") და სატელიტური მომსახურება.

შედეგები

მსხვერპლი

ომში დაღუპულ ადამიანთა რაოდენობაზე სპაციალისტები დღესაც დავობენ. კოალიციის, მათ შორის აშშ-ის არმია, ჯარების მხრიდან ომში 378 ადამიანი დაიღუპა. აქედან 148 ადამიანი დაიღუპა საბრძოლო ოპერაციის დროს და 145 უბედური შემთხვევისას. დაჭრილთა რაოდენობა კოალიციის მხრიდან 1000-ს არ აღემატება.

რაც შეეხება მსხვერპლს ერაყის მხრიდან აქ სპაციალისტების უმცირესობის ვარაუდით საანგარიშოა მინიმუმ 1500 და მაქსიმუმ 200 000 დაღულული მებრძოლი. უმრავლესობა ერაყელთა მსხვეპლს 25 000-იდან 75 000 მებრძოლამდე ასახელებს. დაჭრილთა რიცხვის დადგენა შეუძლებელია. აშშ-ის არმიამ ომის დროს 71 000-მდე ერაყელი დაატყვევა. დაღუპული ერაყელი მშვიდობიანი მოსახლეობის რიცხვი 100-დან 35 000-მდე მერყეობს.

კოალიციური ძალების მხრიდან ქვეყნნების მიხედვით დაღუპული მეომრების რაოდენობა:

 ამერიკის შეერთებული შტატები – 294 (114 მტრის ცეცხლით, 145 უბედური შემთხვევით, 35 მეგობრული ცეცხლით)

 სენეგალი – 92 (უბედური შემთხვევით)

 გაერთიანებული სამეფო – 47 (38 მტრისგან, 9 მეგობრული ცეცხლით)

 საუდის არაბეთი – 18

 საფრანგეთი – 2

 არაბთა გაერთიანებული საამიროები – 6

 კატარი – 3

 ეგვიპტე – 1

 ქუვეითი – 1

ხარჯები

აშშ-ის კონგრესის სპეციალური კომისიის გამოთვლით ამერიკის ომის ხარჯმა 61,1 მილიარდი აშშ-დოლარი შეადგინა. ამ ხარჯის 2/3 ნაწილი ქუვეითმა, გერმანიამ, იაპონიამ და საუდის არაბეთმა გადაიხადეს.

პოლიტიკური შედეგები

• აკრძალული საჰაერო ზონების შემოღებით აშშ-მა დიდმა ბრიტანეთმა კონტროლი დაამყარეს ერაყის საჰაერო სივრცეზე, რაც მათ შემდგომში სამხედრო ოპერაციების "უდაბნოს შეტევის" (1996 წლის სექტემბერი) და "უდაბნოს მელას" (1998 წლის დეკემბერი) განხორციელებისათვის გამოიყენეს. ამ ოპერაციების დროს იბომბებოდა ერაყის სამხედრო ობიექტები.
• ერაყში გაიგზავნა გაეროს ინსპექტორთა რამდენიმე ჯგუფი, რომლებსაც ბალისტიკური იარაღი უნდა შეემოწმებინათ და გაენადგურებინათ.
• ერაყის ბიოლოგიური პროგრამის შესასწავლად და ბიოლოგიური იარაღის აღმოსაჩენად გაგზავნილ იქნა დამკვირვებელთა და ექსპერტთა რამდენიმე ჯგუფი. მათ შორი ბევრი სი-აი-ეი-ს აგენტიც იყო, რომლებიც ერაყში შპიონაჟს ეწოდნენ.
• ერაყზე დაწესებულმა ეკონომიკურმა სანქციებმა ქვეყანაში შიმშილის დონის ზრდა და ყოველწლიურად დამატებით 90.000-მდე ადამიანის სიკვდილი გამოიწვია.
• შინ დაბრუნებული ბევრი ამერიკელი მებრძოლი დაავადდა ე.წ. "სპარსეთის ყურის ომის სინდრომით", რომლის გამომწვევი მიზეზიც შეიძლენა ყოფილიყო ურანი, ნავთობის წვა და ანთრაქსი.
• ჩინეთი მოკავშირეთა მიერ ჩატარებული სამხედრო ოპერაციების სიჩქარით და ეფექტურობით გაოცებული დარჩა და სასწრაფოდ მიიღო პროგრამა, რომლის მიხედვითაც უნდა გადახალისებული არმიის შეიარაღება და ტაქტიკა.
• ერაყის წინააღმდეგ მიმართული სანქციები და ამერიკელთა არმიის ბაზების განლაგება საუდის-არაბეთში არაბული სამყაროს უკმაყოფილებას იწვევდა, რაც მიზეზი გახდა შემდგომში აშშ-ში განხორციელებული 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტებისა.

იხ. ვიდეო - Gulf War from Iraq's Perspective (ft. EmperorTigerStar) | Animated History

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет - 

        მუსიკალური პაუზა - 4 - შემეცნება   

ილუსტრირებულია რობერტ ფლუდმა (1619)

იგულისხმება „აზროვნების, გამოცდილებისა და გრძნობების მეშვეობით ცოდნისა და გაგების მოპოვების გონებრივი მოქმედება ან პროცესი“. იგი მოიცავს ინტელექტუალური ფუნქციების და პროცესების ყველა ასპექტს, როგორიცაა: აღქმა, ყურადღება, აზროვნება, ინტელექტი, ცოდნის ფორმირება, მეხსიერება და სამუშაო მეხსიერება, განსჯა და შეფასება, მსჯელობა და გამოთვლა, პრობლემის გადაჭრა და გადაწყვეტილების მიღება, ენის გაგება და წარმოება. კოგნიტური პროცესები იყენებს არსებულ ცოდნას და აღმოაჩენს ახალ ცოდნას.

კოგნიტური პროცესები გაანალიზებულია სხვადასხვა პერსპექტივიდან სხვადასხვა კონტექსტში, განსაკუთრებით ლინგვისტიკის, მუსიკალოგიის, ანესთეზიის, ნეირომეცნიერების, ფსიქიატრიის, ფსიქოლოგიის, განათლების, ფილოსოფიის, ანთროპოლოგიის, ბიოლოგიის, სისტემური, ლოგიკის და კომპიუტერული მეცნიერების სფეროებში. შემეცნების ანალიზის ეს და სხვა მიდგომები (როგორიცაა განსახიერებული შემეცნება) სინთეზირებულია შემეცნებითი მეცნიერების განვითარებად სფეროში, პროგრესულად ავტონომიურ აკადემიურ დისციპლინაში.

❤❤იხ. ვიდეოო მუსიკალური პაუზა სიყვარულით უნდა მიუდგე საქმეს და ყოველთვის გამოგივა და სხვა ძალა ექნება და სურნელიც❤❤

სიტყვა შემეცნება მე-15 საუკუნიდან იღებს სათავეს, სადაც ის ნიშნავდა „აზროვნებას და ცნობიერებას“. ტერმინი მომდინარეობს ლათინური არსებითი სახელიდან cognitio („გამოკვლევა“, „სწავლა“ ან „ცოდნა“), მომდინარეობს ზმნიდან cognosco, con („ერთთან“) და gnōscō („ვიცი“) ნაერთისგან. მეორე ნახევარი, gnōscō, თავისთავად არის ბერძნული ზმნის, gi(g)nόsko (γι(γ)νώσκω, 'ვიცი' ან 'აღქმა').

ადრეული კვლევები

მიუხედავად იმისა, რომ თავად სიტყვა შემეცნებითი თარიღდება მე-15 საუკუნით,  კოგნიტურ პროცესებზე ყურადღება გამახვილდა თვრამეტი საუკუნეზე მეტი ხნის წინ, დაწყებული არისტოტელედან (ძვ. წ. 384–322 წწ.) და მისი ინტერესი გონების შინაგანი მოქმედებებისადმი და მათი გავლენა. ადამიანის გამოცდილება. არისტოტელემ ყურადღება გაამახვილა კოგნიტურ სფეროებზე, რომლებიც ეხება მეხსიერებას, აღქმას და გონებრივ გამოსახულებებს. იგი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა იმის უზრუნველყოფას, რომ მისი კვლევები ეფუძნებოდა ემპირიულ მტკიცებულებებს, ანუ მეცნიერულ ინფორმაციას, რომელიც გროვდება დაკვირვებითა და კეთილსინდისიერი ექსპერიმენტებით. ორი ათასწლეულის შემდეგ, შემეცნების თანამედროვე კონცეფციებს საფუძველი ჩაეყარა განმანათლებლობის პერიოდში ისეთი მოაზროვნეების მიერ, როგორებიც არიან ჯონ ლოკი და დუგალდ სტიუარტი, რომლებიც ცდილობდნენ შეექმნათ გონების მოდელი, რომელშიც იდეები შეიძინეს, იმახსოვრებდნენ და მანიპულირებდნენ.

მეცხრამეტე საუკუნის დასაწყისში კოგნიტური მოდელები განვითარდა როგორც ფილოსოფიაში - განსაკუთრებით ავტორების მიერ, რომლებიც წერენ გონების ფილოსოფიაზე - ასევე მედიცინაში, განსაკუთრებით ექიმების მიერ, რომლებიც ცდილობენ გაიგონ, როგორ განკურნონ სიგიჟე. ბრიტანეთში, ამ მოდელებს სწავლობდნენ აკადემიაში მეცნიერები, როგორიცაა ჯეიმს სალი ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯში, და მათ იყენებდნენ პოლიტიკოსების მიერ 1870 წლის ეროვნული დაწყებითი განათლების აქტის განხილვისას.

როდესაც ფსიქოლოგია ევროპაში მზარდი სწავლის სფეროდ გაჩნდა, ხოლო ამერიკაშიც მოიპოვა მიმდევრები, მეცნიერები, როგორებიც არიან ვილჰელმ ვუნდტი, ჰერმან ებინგჰაუსი, მერი უაიტონ კალკინსი და უილიამ ჯეიმსი, თავიანთ წვლილს შესთავაზებენ ადამიანის შემეცნების შესწავლაში.

იხ. ვიდეო  - Когниция: Как Ваш Разум Может Вас и Удивить и Подвести - Crash Course Psychology #15

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    ანტისარაკეტო თავდაცვა    

                                  ბალისტიკური რაკეტის წარმატებული გადაჭერა, 2012 წლის 20 ნოემბერი

დაზვერვის, რადიოინჟინერიის და ცეცხლის ან სხვა სახის ღონისძიებების ერთობლიობა (აეროსტატიკური რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვა და ა.შ.), რომელიც შექმნილია დაცული ობიექტების სარაკეტო იარაღისგან დასაცავად (დასაცავად). სარაკეტო თავდაცვა ძალიან მჭიდროდ არის დაკავშირებული საჰაერო თავდაცვასთან და ხშირად ხორციელდება იგივე სისტემებით.

"სარაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის" კონცეფცია მოიცავს დაცვას სარაკეტო საფრთხისგან ნებისმიერი სახის და ყველა საშუალებით, რომელიც ახორციელებს ამას (ტანკების აქტიური დაცვის ჩათვლით, საჰაერო თავდაცვის სისტემები, რომლებიც ებრძვიან საკრუიზო რაკეტებს და ა.შ.), მაგრამ საყოფაცხოვრებო დონეზე, სარაკეტო თავდაცვაზე საუბრისას, მათ ჩვეულებრივ აქვთ გონება "სტრატეგიული სარაკეტო თავდაცვა" - დაცვა სტრატეგიული ბირთვული ძალების ბალისტიკური რაკეტების კომპონენტისგან (ICBMs და SLBMs).

სარაკეტო თავდაცვაზე საუბრისას შეიძლება გამოვყოთ თავდაცვა რაკეტებისგან, ტაქტიკური და სტრატეგიული სარაკეტო თავდაცვა.

იხ. ვიდეო - Сбили 129 ракет/ВВС ВС Украины еще до войны получили методику как сбивать ракеты Калибр Х-55 и Х-101

                                           თავდაცვა რაკეტებისგან

რაკეტებისგან თავდაცვა არის რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის მინიმალური ერთეული. ის უზრუნველყოფს დაცვას თავდასხმის რაკეტებისგან მხოლოდ იმ სამხედრო აღჭურვილობისთვის, რომელზედაც ის არის დამონტაჟებული. თავდაცვის სისტემების დამახასიათებელი მახასიათებელია ყველა სარაკეტო თავდაცვის სისტემის განთავსება პირდაპირ დაცულ აღჭურვილობაზე და ყველა განლაგებული სისტემა ამ აღჭურვილობის დამხმარეა (არა მთავარი ფუნქციური დანიშნულება). რაკეტებისგან თავდაცვის სისტემები ეფექტურია მხოლოდ ძვირადღირებული ტიპის სამხედრო აღჭურვილობის გამოსაყენებლად, რომლებიც დიდ დანაკარგებს განიცდიან რაკეტის ცეცხლიდან. ამჟამად, აქტიურად ვითარდება ორი ტიპის თავდაცვის სისტემა რაკეტებისგან: აქტიური ტანკების დაცვის სისტემები და სამხედრო ხომალდების რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვა.

მთავარი სტატია: აქტიური თავდაცვა

ტანკების (და სხვა ჯავშანტექნიკის) აქტიური თავდაცვა არის ზომების ერთობლიობა თავდასხმის ჭურვებსა და რაკეტებზე. კომპლექსის მოქმედებამ შეიძლება შენიღბოს დაცული ობიექტი (მაგალითად, აეროზოლური ღრუბლის გათავისუფლებით), ან ასევე შეუძლია ფიზიკურად გაანადგუროს საფრთხე ჭურვის საწინააღმდეგო ჭურვის, შრაპნელის, მიმართული აფეთქების ტალღის მჭიდრო აფეთქებით ან სხვა გზით. .

აქტიური თავდაცვის სისტემები ხასიათდება უკიდურესად მოკლე რეაქციის დროით (წამის ფრაქციამდე), ვინაიდან იარაღის ფრენის დრო, განსაკუთრებით ქალაქურ ბრძოლაში, ძალიან მოკლეა.

საინტერესო თვისება ის არის, რომ ჯავშანტექნიკის აქტიური დაცვის სისტემების დასაძლევად, ტანკსაწინააღმდეგო ყუმბარმტყორცნების შემქმნელები იყენებენ იმავე სტრატეგიას, როგორც ინტერკონტინენტური ბალისტიკური რაკეტების შემქმნელები, რათა გაარღვიონ სტრატეგიული სარაკეტო თავდაცვის სისტემა - ყალბი სამიზნეები.

იხ. ვიდეო - NATO - Ballistic Missile Defence Overview (animation) [2012]

სტრატეგიული სარაკეტო თავდაცვა

რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემების ყველაზე რთული, მოდერნიზებული და ძვირადღირებული კატეგორია. სტრატეგიული სარაკეტო თავდაცვის ამოცანაა სტრატეგიულ რაკეტებთან ბრძოლა - მათი დიზაინი და გამოყენების ტაქტიკა სპეციალურად ითვალისწინებს საშუალებებს, რომლებიც ართულებს ჩაჭრას - დიდი რაოდენობით მსუბუქი და მძიმე სატყუარა, მართვადი ქობინი, ასევე აქტიური რადიო ჩარევის გენერატორები, დიპოლები. რეფლექტორები და სისტემები, მათ შორის მაღალი სიმაღლის ბირთვული აფეთქებები.

ამჟამად მხოლოდ რუსეთსა და შეერთებულ შტატებს აქვთ სტრატეგიული სარაკეტო თავდაცვის სისტემები, ხოლო არსებულ სისტემებს შეუძლიათ დაცვა მხოლოდ შეზღუდული დარტყმისგან (რამდენიმე რაკეტისგან) და მათი უმეტესობა შეზღუდულ ტერიტორიაზე. უახლოეს მომავალში არ არსებობს ისეთი სისტემების გაჩენის პერსპექტივა, რომლებსაც შეუძლიათ გარანტირებული და სრულად დაიცვან ქვეყნის ტერიტორია სტრატეგიული რაკეტების მასიური დარტყმისგან. თუმცა, რამდენადაც სულ უფრო მეტ ქვეყანას აქვს, ავითარებს ან აქვს პოტენციალი, შეიძინოს შორ მანძილზე რადიუსის რაკეტები, რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემების შემუშავება, რომელსაც შეუძლია ეფექტურად დაიცვას ქვეყნის ტერიტორია მცირე რაოდენობის რაკეტებისგან, აუცილებელია.

სტრატეგიული სარაკეტო თავდაცვის სახეები

შეწყვეტა აფრენისას (გამაძლიერებელი ფაზის გადაკვეთა)

აფრენისას ჩაჭრა ნიშნავს, რომ რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემა ცდილობს ბალისტიკური რაკეტის ჩაჭრას გაშვებისთანავე, როდესაც ის აჩქარებს ჩართული ძრავებით.

აფრენისას ბალისტიკური რაკეტის განადგურება შედარებით მარტივი ამოცანაა. ამ მეთოდის უპირატესობები:

რაკეტა (განსხვავებით ქობინისაგან) არის მნიშვნელოვანი ზომის, ძალიან შესამჩნევი რადარზე და მისი ძრავის მოქმედება ქმნის ძლიერ ინფრაწითელ ნაკადს, რომლის ნიღბვაც შეუძლებელია. განსაკუთრებით რთული არ არის ჩამჭრელის მიმართვა ისეთ დიდ, თვალსაჩინო და დაუცველ სამიზნეზე, როგორიც არის ამაჩქარებელი რაკეტა;

ასევე შეუძლებელია ამაჩქარებელი რაკეტის დაფარვა მატყუარათ ან ჭალით;

დაბოლოს, რაკეტის განადგურება აფრენისას იწვევს მისი ყველა ქობინის განადგურებას, მასთან ერთად ერთი დარტყმით.

თუმცა, აფრენისას ჩარევას ორი ფუნდამენტური ნაკლი აქვს:

შეზღუდული რეაქციის დრო; აჩქარების ხანგრძლივობას 60-180 წამი სჭირდება და ამ დროის განმავლობაში ჩამჭრელს უნდა ჰქონდეს დრო, რომ თვალყური ადევნოს სამიზნეს და დაარტყას მას;

დიაპაზონში ჩამჭრელების განლაგების სირთულე; ბალისტიკური რაკეტები, როგორც წესი, იწყება მოწინააღმდეგის ტერიტორიის სიღრმიდან და კარგად არის დაფარული მისი თავდაცვის სისტემებით; ჩამჭრელების განლაგება საკმარისად ახლოს შემომავალი რაკეტების დასარტყმელად, როგორც წესი, უკიდურესად რთული ან შეუძლებელია.

ამის საფუძველზე კოსმოსური ან მობილური ჩამჭრელები (განლაგებული გემებზე ან მობილურ დანადგარებზე) განიხილება როგორც აფრენის დროს თვალთვალის ძირითად საშუალებად. ამ ეტაპზე ასევე ეფექტურია ლაზერული სისტემების გამოყენება მათი მოკლე რეაქციის დროით. ამრიგად, SDI სისტემამ განიხილა ორბიტალური პლატფორმები ქიმიური ლაზერებით და ათასობით პატარა Diamond Pebble თანამგზავრის სისტემები, რომლებიც შექმნილია ორბიტალური სიჩქარით შეჯახების კინეტიკური ენერგიით აფრენილი რაკეტების დასარტყმელად, როგორც აფრენის დროს.

ჩაჭრა ტრაექტორიის შუა მონაკვეთზე (შუა კურსის კვეთა)

ტრაექტორიის შუა ნაწილში ჩაჭრა ნიშნავს, რომ ჩაჭრა ხდება ატმოსფეროს გარეთ, იმ მომენტში, როდესაც ქობინი უკვე გამოეყო რაკეტას და დაფრინავს ინერციით.

უპირატესობა:

ხანგრძლივი ჩარევის დრო; ატმოსფეროს გარეთ ქობინების ფრენას 10-დან 20 წუთამდე სჭირდება, რაც საგრძნობლად აფართოებს რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვაზე რეაგირების უნარს.

                                                                       

ტრაექტორიის ფაზები - Trajectory phases

ხარვეზები:

ატმოსფეროს გარეთ მფრინავი ქობინების თვალყურის დევნება რთული ამოცანაა, რადგან მათი ზომა არ არის დიდი და არ წარმოადგენს რადიაციის წყაროს;

გადამჭრელების მაღალი ღირებულება;

ატმოსფეროს გარეთ მფრინავი ქობინი მაქსიმალური ეფექტურობით შეიძლება დაიფაროს რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემამ; უკიდურესად რთულია ატმოსფეროს გარეთ ინერციით მფრინავი ქობინი მატყუარასგან განასხვავო.

ჩაჭრა ატმოსფეროში შესვლისას (ტერმინალური ფაზის გადაკვეთა)

ხელახალი ჩაჭრა ნიშნავს, რომ რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემა ცდილობს ქობინების ჩაჭრას ფრენის ბოლო ეტაპზე - სამიზნე ატმოსფეროში შესვლისას.

უპირატესობები:

მის ტერიტორიაზე რაკეტსაწინააღმდეგო თავდაცვის სისტემების განლაგების ტექნიკური მოხერხებულობა;

მცირე მანძილი რადარიდან ქობინებამდე, რაც მნიშვნელოვნად ზრდის თვალთვალის სისტემის ეფექტურობას;

ანტირაკეტების დაბალი ღირებულება;

მატყუარას ეფექტურობის შემცირება და ჩარევა ატმოსფეროში შესვლისას: მსუბუქი მატყუარა უფრო ძლიერად თრგუნავს ჰაერის ხახუნს, ვიდრე ქობინი; შესაბამისად, მატყუარათა შერჩევა შეიძლება განხორციელდეს დამუხრუჭების სიჩქარის სხვაობით.

ხარვეზები:

უკიდურესად შეზღუდული (ათეულ წამამდე) ჩარევის დრო;

ქობინების მცირე ზომა და მათი თვალთვალის სირთულე;

ზედმეტობის ნაკლებობა: თუ ამ ეტაპზე ქობინი არ იქნა ჩაჭრილი, შემდგომი თავდაცვითი ფენა ვერ იარსებებს;

ტერმინალის სტადიაზე შეჩერების სისტემების შეზღუდული დიაპაზონი.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               Artemis 1                                                           

                                  ემბლემა

                                         

     

(ოფიციალურად Artemis I სახელწოდებით რომაული რიცხვით; ინგლისურიდან - "Artemis 1"; წინა სახელები - Exploration Mission-1, EM-1) - NASA-ს დაგეგმილი უპილოტო ფრენა Orion კოსმოსური ხომალდის Space Launch-ის გამშვებ რაკეტა მარაბელი. სისტემა, როგორც Artemis პროგრამის ნაწილი. SLS გამშვები მანქანის პირველი ფრენა. გაშვება დაგეგმილია კენედის კოსმოსური ცენტრიდან არა უადრეს 2022 წლის აგვისტოსა. კოსმოსური ხომალდი Orion გაატარებს დაახლოებით 3 კვირას კოსმოსში, მათ შორის 3 დღის განმავლობაში მთვარის რეტროგრადულ ორბიტაზე. Artemis 2-ის შემდგომი მისია გეგმავს ორიონის პირველი პილოტირებული ფრენის განხორციელებას.

იხ. ვიდეო - Live coverage begins for the tanking operations of the Artemis I wet dress rehearsal

მისიის დროს დაგეგმილია SLS რაკეტის Block 1 ვერსიის პირველი გაშვება, რომელიც შედგება ხუთსეგმენტიანი მყარი რაკეტის გამაძლიერებლებისგან, ოთხი RS-25D თხევადი სარაკეტო ძრავისგან და კრიოგენული მეორე ეტაპისგან. Artemis 1-ის მისიის მიზანია ინტეგრირებული სისტემების მუშაობის დემონსტრირება, ასევე ორიონის თერმული დაცვის სისტემის ტესტირება ატმოსფეროს მკვრივ ფენებში მაღალი სიჩქარით (11 კმ/წმ) შესვლისას .

2013 წლის 16 იანვარს NASA-მ გამოაცხადა, რომ ევროპის კოსმოსური სააგენტო ააშენებდა Orion Service Module-ს ავტომატური სატვირთო მანქანის საფუძველზე.

2015 წლის იანვარში NASA-მ და Lockheed-მა განაცხადეს, რომ ორიონის წონა წინა გეგმებთან შედარებით მეოთხედით შემცირდებოდა და შედუღების რაოდენობა შემცირდებოდა. ამავდროულად, უპილოტო გაშვებისთვისაც კი, ორიონი აღჭურვილი იქნება სიცოცხლის მხარდაჭერის სრულფასოვანი სისტემით და ეკიპაჟის სკამებით. ამავდროულად, დაგეგმილია ეკიპაჟის სკამებზე ორი დუმის განთავსება, რათა შეფასდეს მათი რადიაციის ზემოქმედება.

დაგეგმილი ტრაექტორია ფრენის  Artemis 1

თავდაპირველად იგეგმებოდა, რომ მისია მთვარის გარშემო შემოფრინდებოდა მის ორბიტაზე შესვლის გარეშე; მისიის ხანგრძლივობა უნდა ყოფილიყო დაახლოებით შვიდი დღე. დაზუსტებული გეგმების მიხედვით, მისიას კოსმოსში დაახლოებით სამი კვირა დასჭირდება, მათ შორის 6 დღე მთვარის რეტროგრადულ ორბიტაზე.

AstroRad რადიაციული ჟილეტი

ASA, გერმანიის საჰაერო და კოსმოსურ ცენტრთან (DLR), ისრაელის კოსმოსურ სააგენტოსთან (ISA), StemRad-თან და Lockheed Martin-თან თანამშრომლობით, გეგმავს ჩაატაროს Matroshka AstroRad Radiation Experiment (MARE), რომელიც გაზომავს მაიონებელი გამოსხივების ქსოვილის დოზას და შეამოწმეთ ანტირადიაციული ჟილეტი AstroRad-ის ეფექტურობა რადიაციულ პირობებში დედამიწის დაბალი ორბიტის გარეთ. ადრე, ეკიპაჟის რადიაციისგან დასაცავად, ძირითადად იგეგმებოდა სპეციალური თავშესაფრების გამოყენება, სადაც ასტრონავტები შეძლებდნენ თავშესაფარს, მაგალითად, მზის აფეთქების დროს. AstroRad-ის ჟილეტების გამოყენება ვარაუდობს "მობილური დაცვის სისტემას" რადიაციისგან.

ეკიპაჟის სკამებზე განთავსდება ორი ქალი დუმი, რათა შეაფასონ რადიაციის ზემოქმედება მთელი ფრენის განმავლობაში, მათ შორის მზის ანთებების და კოსმოსური სხივების ზემოქმედება. ერთი მანეკენი AstroRad-ის ჟილეტით იქნება აღჭურვილი, მეორე კი დაუცველი დარჩება. ეს ექსპერიმენტი ზუსტად შეაფასებს რადიაციის გავლენას არა მხოლოდ სხეულის ზედაპირზე, არამედ კონკრეტულ შინაგან ორგანოებზე. ეს შესაძლებელი იქნება რამდენიმე პასიური და აქტიური დოზიმეტრის წყალობით, რომელიც განთავსებულია ანთროპომორფული დუიმების სხვადასხვა ნაწილში.

იხ. ვიდეო - Программа Artemis: «Мы идем на Луну, чтобы остаться» - არტემისის პროგრამა: "ჩვენ მივდივართ მთვარეზე დასარჩენად" -   В последние годы программа НАСА Artemis добилась все больших успехов. Первоначально задуманная как «сестра» программы «Аполлон», Артемида в своих наиболее фундаментальных аспектах будет копировать последовательность миссий, отправляющих людей на Луну

Первая миссия: Артемида 1

Artemis 1, официально называемая Exploration Mission -1, представляет собой официальный старт программных миссий. В настоящее время его все еще планируется начать в конце 2021 года, но кажется, что даже эта дата может быть отложена из-за чрезвычайной ситуации, но на самом деле из-за все еще неопределенных результатов теста Green Run системы космического запуска. Таким образом, запуск может быть отложен до весны 2022 года.

Очень интересна миссия CubeSat под названием Near-Earth Asteroid Scout, которая, по сути, является демонстратором технологий управляемого космического корабля с солнечным парусом.

Вторая миссия: Артемида 2 

Миссия Artemis 2 станет первой с 4 космонавтами на борту. Задача - совершить облет Луны с экипажем на борту, но он еще не спустится на поверхность.

Капсула Орион совершит одиночный оборот вокруг Луны, приблизившись к ее ближайшей точке на расстоянии 7500 км от поверхности.

Третья миссия: Артемида 3

Artemis 3, запуск которой ожидается в 2025 году, станет первой миссией, которая выведет женщину на поверхность Луны, возможно, с черным космонавтом.

პირველი მისია: Artemis 1

Artemis 1, ოფიციალურად სახელწოდებით Exploration Mission -1, წარმოადგენს პროგრამის მისიების ოფიციალურ დაწყებას. ამჟამად ჯერ კიდევ იგეგმება 2021 წლის ბოლოს დაწყება, მაგრამ, როგორც ჩანს, ეს თარიღიც კი შეიძლება გადაიდო გადაუდებელი სიტუაციის გამო, მაგრამ სინამდვილეში Space Launch System Green Run ტესტის ჯერ კიდევ გაურკვეველი შედეგების გამო. ამრიგად, გაშვება შეიძლება გადაიდოს 2022 წლის გაზაფხულამდე.

ძალიან საინტერესო CubeSat-ის მისია, სახელწოდებით Near-Earth Asteroid Scout, რომელიც, ფაქტობრივად, არის მზის იალქნით კონტროლირებადი კოსმოსური ხომალდის ტექნოლოგიური დემონსტრირება.

მეორე მისია: Artemis 2

მისია Artemis 2 პირველი იქნება ბორტზე 4 ასტრონავტით. ამოცანაა მთვარის ირგვლივ ფრენა ბორტზე ეკიპაჟით, მაგრამ ის ჯერ არ ჩამოსულა ზედაპირზე.

ორიონის კაფსულა ერთ ორბიტას გააკეთებს მთვარის გარშემო, უახლოვდება მის უახლოეს წერტილს ზედაპირიდან 7500 კმ მანძილზე.

მესამე მისია: არტემიდა 3

Artemis 3, რომელიც სავარაუდოდ 2025 წელს გაეშვება, იქნება პირველი მისია მთვარეზე ქალის დასაშვებად, შესაძლოა შავკანიან ასტრონავტთან ერთად.

კაცობრიობა ეხლა შედის კოსმოსური ტეხნოლოგიური ერაში ანუ 21 საუკუნის 30 წლებში ჩვენ ანუ ადამიანი უფრო კიდევ მიუახლოვდება კოსმოსს რათქმა უნდა ეს გარკვეული ეტაპია როგორც ილონ მასკი იძახის ადამიანი უნდა გახდეს მულტიპლანეტარულ არსებად რაც ეღტ დროს ფანტასტიკის ფსეროს განეკუტვნებოდა მომავალში აბსოლიტური რეალობა ხდება ესაა კაცობრიობის განვიტარების ეტაპეპები მთავარია სულიერება  არ დაგვეკარგოს რათა ჩვენ არ გავხდეთ სრულად ხელოვნური. ცვე არ ვეწინაამრდეგებით მაღალ ტეხნოოგიებს და სამცნიერო მიღწევებს პირიქით ვემხრობიტ უბრალოდ ჩვენ ეკო ბუნებას ვემხრობით მინუსი და პლიუსი ყველაფერს აქვს ჩვენ კი ოქროს შუალედით უნდა ვიაროთ.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ომეგას ნისლეული

 (ასევე ცნობილია როგორც M17, NGC 6618) — ნისლეული მშვილდოსნის თანავარსკვლავედში. აღმოაჩინა პილიპე ლოის დე ჩესეაუქსმა 1745 წელს. ჩარლზ მესიეს კატალოგში კი 1764 წელს შევიდა (როგორც M17). ობიექტი მდებარეობს ირმის ნახტომის ერთ-ერთ მასიურ არეში.

დედამიწიდან M17 დაშორებულია 6000 სინათლის წლის მანძილზე. ხოლო მისი დიამეტრი 15 სინათლის წელს აღწევს. M17 დიფუზიური ნისლეულია, და ანათებს ვარსკვლავთა გამოსხივების ხარჯზე.

M17-ში აღმოჩენილია ახალგაზრდა, ცხელ ვარსკვლავთა მცირე გროვაც. მათი რაოდენობა 35-ს არ აღემატება.

იგი აღმოაჩინა ჟან ფილიპ დე ჩეზომ 1745 წელს. ჩარლზ მესიემ ის კატალოგი 1764 წელს.

იხ. ვიდეო - M17.Туманность Омега - 

Омега распростерлась в пространстве на 40 световых лет на расстоянии между 5 и 6 тысячами световых лет от нас представляя собой вместе с М16 по всей видимости единый комплекс туманностей рукава Стрелец-Корма нашей Галактики.

ნისლეული მდებარეობს ჩვენი გალაქტიკის გაჯერებულ ვარსკვლავურ ველებში.

დედამიწიდან ომეგა ნისლეულამდე მანძილი 5-6 ათასი სინათლის წელია. თავად ნისლეულის დიამეტრი 15 სინათლის წლისაა. ვარსკვლავთშორისი მატერიის ღრუბელი, რომლის ნაწილიც ნისლეულია, 40 სინათლის წლისაა.

ომეგა ნისლეულის მთლიანი მასა 800 მზის მასას შეადგენს.

35 ვარსკვლავიანი ვარსკვლავური გროვა მდებარეობს ნისლეულის მიერ დაკავებულ სივრცეში. ამ ცხელი ახალგაზრდა ვარსკვლავების ემისია არის ის, რაც იწვევს ნისლეულში გაზის გაბრწყინებას.

                                                                    

ომეგა ნისლეული მშვილდოსნის თანავარსკვლავედში

ნისლეული ნათელია, დამახასიათებელი ფორმის. ვიზუალური დაკვირვებით, ის ძალიან განსხვავდება სხვა დიფუზური ნისლეულებისგან მათი დაბალი კონტრასტის მოსაწყენი ნიმუშით. ბინოკლებით დაკვირვებისას მისი უჩვეულო ფორმა უკვე შესამჩნევია შავ, გაუნათებელ ცაზე. სამოყვარულო ტელესკოპის ოკულარით, თუნდაც არც თუ ისე კარგ ცაზე, შეგიძლიათ იხილოთ მოჩვენებითი გედის სილუეტი, რომელიც ცურავს ცაში. ტელესკოპის დიდი დიაფრაგმა, რომელიც შერწყმულია ობიექტის მაღალ პოზიციასთან სამხრეთ შავ ცაში, ამ ნისლეულში ბევრ დეტალს გამოავლენს. ნისლეულის ზომა შეიძლება შეფასდეს "ღრმა ცის" ფილტრის (UHC ტიპის) გამოყენებით, რომელიც ცის ფონს ჩაახშობს და დეტალების კონტრასტს გააძლიერებს.

იხ. ვიდეო

ცის მეზობლები მესიეს კატალოგიდან

M 16 - (ორიოდე გრადუსით ჩრდილოეთით, თანავარსკვლავედში Serpens) "Eagle" - ღია ვარსკვლავური გროვა და მათი ნისლეული;

M 18 - (სამხრეთით გრადუსი) ღარიბი ღია მტევანი ირმის ნახტომის ფონზე;

M 24 - (კიდევ უფრო სამხრეთით) ირმის ნახტომის იზოლირებული ნათელი ფრაგმენტი;

M 23 - (სამხრეთ-დასავლეთით) მდიდარი ღია მტევანი ვენტილატორის სახით, ირმის ნახტომის ბნელი მკლავის ფონზე;

M 25 - (სამხრეთ-აღმოსავლეთი) საკმაოდ კაშკაშა ვარსკვლავების ფართოდ გაფანტული ღია გროვაში.

იხ. ვიდეო - The Omega Nebula (Hidden Universe) - The Omega Nebula, or M17, is a star-forming region in the constellation of Sagittarius and is about 6,000 light years away 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -   ჩვენ ვიკლევთ ბუნებას მისს არსს და კანონზომიერებას რათა გავიგოთ ჩვენი ადგილი ამ სამყაროში და მისი შინაარსი

        საბუნებისმეტყველო მეცნიერება 

კვლევის საგანი - ბუნება

(საბუნებისმეტყველო მეცნიერება; ბუნების ისტორია) - ცოდნის ერთობლიობა ბუნებრივი საგნების, ფენომენებისა და პროცესების შესახებ. საბუნებისმეტყველო მეცნიერება წარმოიშვა ცალკე საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების ჩამოყალიბებამდე. აქტიურად განვითარდა XVII-XIX სს. ბუნებისმეტყველებით ან ბუნების შესახებ პირველადი ცოდნის დაგროვებით დაკავებულ მეცნიერებს ნატურალისტები ეძახდნენ.

თანამედროვე თვალსაზრისით, საბუნებისმეტყველო მეცნიერება არის მეცნიერების დარგი, რომელიც მოიცავს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ერთობლიობას მთლიანობაში, ხოლო საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები მოიცავს მეცნიერების ნაწილებს, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ბუნების შესწავლაზე (ბუნებრივი - „ბუნებიდან“ , ბუნება) ფენომენები, განსხვავებით ჰუმანიტარული და სოციალური მეცნიერებებისგან, რომლებიც სწავლობენ ადამიანთა საზოგადოებას. ისტორიულ კონტექსტში საბუნებისმეტყველო და საბუნებისმეტყველო ცნებების გაერთიანება მიუღებელია, ვინაიდან საბუნებისმეტყველო მეცნიერების განვითარების პერიოდში ცალკე საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები ჯერ არ ჩამოყალიბებულა.

                                   იხ. ვიდეო მუსიკალური პაუზა 3 დასაწყისი ბმულზე

საბუნებისმეტყველო მეცნიერება 3000 წელზე მეტი ხნის წინ გამოჩნდა. მაშინ არ იყო დაყოფა ფიზიკაში, ქიმიაში, ბიოლოგიაში, გეოგრაფიასა და ასტრონომიაში. ფილოსოფოსები მეცნიერებას ეწეოდნენ. ვაჭრობისა და ნაოსნობის განვითარებით დაიწყო გეოგრაფიის განვითარება, ასევე ასტრონომია, რომელიც აუცილებელი იყო ნავიგაციისთვის, ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად ფიზიკისა და ქიმიის განვითარება.

საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების წარმოშობა დაკავშირებულია ფილოსოფიური ნატურალიზმის გამოყენებასთან სამეცნიერო კვლევაში. ნატურალიზმის პრინციპები მოითხოვს ბუნების კანონების შესწავლას და გამოყენებას, მათში ადამიანის მიერ შემოტანილი კანონების შემოღების გარეშე, ანუ ადამიანის ნების თვითნებობის გამორიცხვის გარეშე.

გვიანი შუა საუკუნეების პერიოდში (XIV-XV სს.) თანდათან გადაიხედება სამყაროს უძველესი საბუნებისმეტყველო სურათის ძირითადი იდეები და ყალიბდება ახალი საბუნებისმეტყველო მეცნიერების, ახალი ფიზიკის შექმნის წინაპირობები. ახალი ასტრონომია და სამეცნიერო ბიოლოგიის გაჩენა. ასეთი გადასინჯვა ეფუძნება, ერთის მხრივ, არისტოტელიზმისადმი კრიტიკული დამოკიდებულების გამყარებას და, მეორე მხრივ, იმ წინააღმდეგობების გადაჭრის სირთულეებს, რომლებიც სქოლასტიკას შეექმნა ძირითადი რელიგიური დებულებებისა და დოგმების ლოგიკურ, რაციონალურ ინტერპრეტაციაში. .

ერთ-ერთი მთავარი წინააღმდეგობა, გადაწყვეტის მცდელობა, რომელიც უბიძგებდა შუა საუკუნეების სქოლასტიკურ აზროვნებას სამყაროს ძველი საბუნებისმეტყველო სურათის „განადგურების“კენ, იყო შემდეგი: როგორ გავაერთიანოთ არისტოტელესეული იდეა დახურული კოსმოსის შესახებ ქრისტიანულ იდეასთან. ღვთაებრივი ყოვლისშემძლეობის უსასრულობა? ცნობები ღმერთის ყოვლისშემძლეობაზე საფუძვლად დაედო შუა საუკუნეების სქოლასტიკოსებს, მიეტოვებინათ რიგი არისტოტელესური იდეები და განევითარებინათ თვისობრივად ახალი სურათები და იდეები, რამაც შემდგომში ხელი შეუწყო სამყაროს ახალი მექანიკური სურათის წინაპირობების ჩამოყალიბებას. ასეთ თვისობრივად ახალ იდეებსა და სურათებს შეიძლება მივაწეროთ შემდეგი:

სიცარიელის არსებობის ვარაუდი, მაგრამ ჯერ არა აბსტრაქტული, არამედ მხოლოდ როგორც ღვთაებრიობით გაჟღენთილი არამატერიალური სივრცულობა (რადგან ღმერთი არა მხოლოდ ყოვლისშემძლეა, არამედ ყოვლისშემძლეც, როგორც სქოლასტიკოსები თვლიდნენ).

იცვლება ბუნების უსასრულობის პრობლემისადმი დამოკიდებულება. ბუნების უსასრულობა სულ უფრო და უფრო განიხილება, როგორც პოზიტიური, მისაღები და უაღრესად სასურველი (რელიგიური ღირებულებების თვალსაზრისით) პრინციპი. ასეთი დასაწყისი, თითქოსდა, ავლენდა ღმერთის ისეთ ატრიბუტულ მახასიათებელს, როგორიცაა მისი ყოვლისშემძლეობა.

უსასრულო სივრცის გამოსახულების შედეგად ჩნდება უსასრულო სწორხაზოვანი მოძრაობის იდეა.

ჩნდება იდეა უსასრულოდ დიდი სხეულის არსებობის შესაძლებლობის შესახებ. სივრცითი უსასრულობის გამოსახულება თანდათან ვითარდება მატერიალურ-სხეულებრივი უსასრულობის გამოსახულებაში. ამავე დროს ისინი ასე მსჯელობდნენ: „ღმერთს შეუძლია შექმნას ყველაფერი, რაც არ შეიცავს წინააღმდეგობებს; არ არსებობს წინააღმდეგობა უსასრულოდ დიდი სხეულის ვარაუდში; ასე რომ, ღმერთს შეუძლია შექმნას იგი."

უფრო და უფრო ხშირად ციური სხეულების მოძრაობათა შორის არსებობა იყო არა მხოლოდ იდეალური (ერთგვაროვანი, გარშემოწერილობის გარშემო), ერთმანეთის შესაბამისი, არამედ შეუდარებელიც. ირაციონალურობა მიწიერი სამყაროდან მთვარის ზედა, ღვთაებრივ სამყაროში გადავიდა. ეს გადაცემა განიხილებოდა, როგორც ღმერთის შემოქმედებითი ძალის ნიშნები: ღმერთს შეუძლია შექმნას ახლები ყველგან და ყოველთვის. ამ გზაზე მოიხსნა არისტოტელესეული ფუნდამენტური განსხვავება ზეციურ სამყაროსა და მიწიერ სამყაროს შორის და ჩაეყარა ფიზიკის, ასტრონომიისა და მათემატიკის ინტეგრაციის წინაპირობები.

ხარისხობრივი ძვრები მოხდა როგორც კინემატიკაში, ასევე დინამიკაში. კინემატიკაში შუასაუკუნეების სქოლასტიკოსებმა შემოიღეს ცნებები "საშუალო სიჩქარე" და "მყისიერი სიჩქარე", "ერთგვაროვნად აჩქარებული მოძრაობა" (მათ მას უწოდეს ერთგვაროვანი-დიფორმა). ისინი განსაზღვრავენ მყისიერ სიჩქარეს მოცემულ მომენტში, როგორც სიჩქარეს, რომლითაც სხეული მოძრაობს, თუ ამ მომენტიდან მისი მოძრაობა ერთგვაროვანი გახდება. გარდა ამისა, თანდათან მწიფდება აჩქარების კონცეფცია.

იხ. ვიდეო - Концепции современного естествознания. Часть 1

ვიანი შუა საუკუნეების ეპოქაში მნიშვნელოვნად განვითარდა დინამიური „იმპულსის თეორია“, რომელიც იყო არისტოტელეს დინამიკის დამაკავშირებელი ხიდი გალილეოს დინამიკასთან. ჟან ბურიდანმა (XIV ს.) სხეულების დაცემა იმპულსის თეორიის თვალსაზრისით ახსნა. მას სჯეროდა, რომ როდესაც სხეულები ეცემა, გრავიტაცია აღბეჭდავს "იმპულსს" დაცემით სხეულში და, შესაბამისად, მისი სიჩქარე მუდმივად იზრდება. იმპულსის სიდიდე, მისი აზრით, განისაზღვრება როგორც სხეულზე გადაცემული სიჩქარით, ასევე ამ სხეულის „მატერიის ხარისხით“. იმპულსი იხარჯება მოძრაობის პროცესში ხახუნის დასაძლევად, ხოლო როდესაც იმპულსი გამოიყენება, სხეული ჩერდება.

არისტოტელემ მოძრაობის ნებისმიერი მომენტის მთავარ პარამეტრად მიიჩნია მანძილი ბოლო წერტილამდე და არა მანძილი მოძრაობის საწყისი წერტილიდან. იმპულსის თეორიის წყალობით, საკვლევი აზრის ყურადღება თანდათან გადაინაცვლა მოძრაობის დაწყებიდან მოძრავი სხეულის მანძილზე: იმპულსის ზემოქმედების ქვეშ მოხვედრილი სხეული სულ უფრო მეტს აგროვებს მას, როცა შორდება საწყისიდან. წერტილი. ამ გზაზე ჩამოყალიბდა წინაპირობები იმპულსის კონცეფციიდან ინერციის კონცეფციაზე გადასვლისთვის. ამ ყველაფერმა თანდათან მოამზადა გალილეის დინამიკის გაჩენა.

                                                                                     

ისააკ ნიუტონი

დროის სიგრძე დაახლოებით ნიკოლოზ კოპერნიკის გამოქვეყნების თარიღიდან ციური სფეროების რევოლუციების შესახებ (De Revolutionibus), ანუ 1543 წლიდან ისააკ ნიუტონის საქმიანობამდე, რომლის ნაშრომი ბუნებრივი ფილოსოფიის მათემატიკური პრინციპები გამოქვეყნდა ქ. 1687 წელს ჩვეულებრივ უწოდებენ პერიოდს "მეცნიერული რევოლუცია".

მანამდე წმინდა ლოგიკით მიღებული ცოდნა ჭეშმარიტად და უნივერსალური ვალიდურობით ითვლებოდა. შემეცნების ძირითადი მეთოდი იყო დედუქცია. დაკვირვებიდან მომდინარე ცოდნა მიიჩნეოდა ნაწილობრივად, არ ჰქონდა უნივერსალური რეალობა. ინდუქციური მეთოდი - დასკვნა ზოგადის შესახებ კონკრეტული დაკვირვების მიხედვით - მხოლოდ ძალიან ნელ-ნელა მიიღო ფესვი . კოპერნიკიდან დაწყებული მეცნიერული კვლევის ძირითადი მეთოდი იყო ბუნებაზე დაკვირვება და ექსპერიმენტების ჩატარება. დღეს მას „ემპირიულ მეთოდს“ უწოდებენ. ჩვენთვის ახლა ეს ბუნებრივია, მაგრამ იგი მხოლოდ მე-17 საუკუნეში იქნა აღიარებული და მხოლოდ მე-18 საუკუნეში გავრცელდა.

ახალი სამეცნიერო მეთოდოლოგიის თეორიული დასაბუთება ეკუთვნის ფრენსის ბეკონს, რომელმაც თავის "ახალ ორგანოში" დაასაბუთა გადასვლა ტრადიციული დედუქციური მიდგომიდან (ზოგადი - სპეკულაციური ვარაუდიდან ან ავტორიტეტული განსჯიდან - კონკრეტულზე, ანუ ფაქტზე) ინდუქციურ მიდგომამდე (კონკრეტული - ემპირიული ფაქტიდან - ზოგადამდე, ანუ კანონზომიერებამდე). დეკარტის და განსაკუთრებით ნიუტონის სისტემების გამოჩენამ - ეს უკანასკნელი მთლიანად აგებული იყო ექსპერიმენტულ ცოდნაზე - აღნიშნა "ჭიპლარის" საბოლოო რღვევა, რომელიც აკავშირებდა თანამედროვეობის განვითარებად მეცნიერებას ძველ შუა საუკუნეების ტრადიციასთან. 1687 წელს Principia Mathematica-ს გამოქვეყნება იყო სამეცნიერო რევოლუციის კულმინაცია და გამოიწვია უპრეცედენტო ინტერესი სამეცნიერო პუბლიკაციების მიმართ დასავლეთ ევროპაში. ამ პერიოდის სხვა მეცნიერებს შორის სამეცნიერო რევოლუციაში ასევე გამორჩეული წვლილი შეიტანეს ბრაჰემ, კეპლერმა, ჰალეიმ, ბრაუნმა, ჰობსმა, ჰარვიმ, ბოილმა, ჰუკმა, ჰიუგენსმა, ლაიბნიცმა, პასკალმა.

იხ. ვიდეო - BBC Earth 50 Top Natural History Moments | 50-41 - This Earth Day, stay in and explore the beauty, drama and spectacle of our natural world with 50 incredible natural history moments from BBC Earth based on what you've been liking and sharing. This is the first of five videos.