ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
აინ რენდი
ადრეული წლები
რენდი დაიბადა 1905 წლის 2 თებერვალს, როგორც ალისა როზენბაუმი მდიდარ რუსულ-ებრაულ ოჯახში, ქალაქ პეტროგრადში. ის იყო ზინოვიი როზენბაუმისა და ანა როზენბაუმის უფროსი ქალიშვილი. მამამისი იყო პერსპექტიული ფარმაცევტი, ხოლო მორწმუნე დედა ილტვოდა სოციუმში სახელის განთქმისაკენ. რენდმა მოგვიანებით აღნიშნა, რომ სკოლაში მალევე მისთვის აღარანირი გამოწვევა არ დარჩენილიყო; 8 წლის ასაკში მან ჯერ თეატრალური დადგმების, ხოლო 10 წლის ასაკში ნოველების წერა დაიწყო. რენდი, რომელიც პრესტიჟულ გიმნაზიაში სწავლობდა, დაუმეგობრდა ვლადიმერ ნაბოკოვის უმცროს დას, ოლგას. ორი გოგონა ძალიან იყო დაინტერესებული პოლიტიკით; მათ ხშირად ჰქონდათ პოლიტიკური დებატები ნაბოკოვთა სახლში: ოლგა მხარს უჭერდა კონსტიტუციურ მონარქიას, ხოლო რენდი — რესპუბლიკანიზმს.
1917 წლის თებერვლის რევოლუციის დროს რენდი 12 წლის იყო; მხარს უჭერდა არა რუსეთის მეფე ნიკოლოზ II-ს, არამედ ალექსანდრე კერენსკის. ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ, რენდის ოჯახს გარკვეული პრობლემები შეექმნა: რენდის მამის ბიზნესი კონფისკაციას დაექვემდებარა; ოჯახი საცხოვრებლად გადავიდა ყირიმში, რომელიც იმ დროისთვის თეთრი ჯარის (ბოლშევიკების მოწინააღმდეგეები სამოქალაქო ომში) კონტროლის ქვეშ იყო. სკოლის უფროს კლასებში სწავლისას, რენდმა გააცნობიერა, რომ ათეისტი იყო და აფასებდა გონებას ადამიანთა სხვა თვისებებზე მეტად. ყირიმში სკოლის დამთავრების შემდეგ, 1921 წლის ივნისში, ის თავის ოჯახთან ერთად დაბრუნდა პეტროგრადში (სანქტ-პეტერბურგის იმდროინდელი სახელი), სადაც მათ საკმაოდ რთული საცხოვრებელი პირობები ჰქონდათ და ზოგჯერ შიმშილობის ზღვარზეც კი იდგნენ.
რევოლუციების შემდეგ, უნივერსიტეტებში სწავლის საშუალება ქალებსაც მიეცათ და რენდი გახდა ქალთა იმ პირველი ჯგუფის წევრი, რომელმაც პეტროგრადის სახელმწიფო უნივერსიტეტში დაიწყო სწავლა. 16 წლის ასაკში, მან დაიწყო სწავლა სოციალური პედაგოგიკის ფაკულტეტზე. უნივერსიტეტში სწავლისას, რენდმა დაიწყო არისტოტელეს და პლატონის კითხვა; არისტოტელემ მასზე დიდი გავლენა მოახდინა, პლატონმა კი კონტრ-გავლენა. რენდმა აგრეთვე შეისწავლა ფრიდრიხ ნიცშეს ფილოსოფიური ნამუშევრები. რადგანაც რენდს შეეძლო ფრანგულ, გერმანულ და რუსულ ენებზე კითხვა, მან შესძლო, წაეკითხა ფიოდორ დოსტოევსკის, ვიქტორ ჰიუგოს, ედმონდ როსტანდის და ფრიდრიხ შილერის ნაწარმოებები.
ისევე როგორც მდიდარი ოჯახებიდან წამოსული სხვა სტუდენტები, რენდი გაირიცხა უნივერსიტეტიდან მის დამთავრებამდე ცოტა ხნით ადრე, თუმცა, მას შემდეგ, რაც უცხოელმა მეცნიერებმა, რომლებიც უნივერსიტეტში სტუმრად იყვნენ ჩასულები, გააპროტესტეს სტუდენტების გარიცხვა, ბევრმა მათგანმა მოახერხა სწავლის გაგრძელება და უნივერსიტეტის დამთავრება. რენდმა უმაღლესი სასწავლებელი 1924 წლის ოქტომბერში დაამთავრა. შემდეგ, რენდი სწავლობდა ლენინგრადის სახელმწიფო ტექნიკუმში, ეკრანული ხელოვნების ფაკულტეტზე. ჩასაბარებლად რენდმა დაწერა ესე პოლონელ მსახიობ პოლა ნეგრიზე, რაც მისი პირველი გამოქვეყნებული ნამუშევარი იყო.
იმ დროისთვის, რენდს უკვე ჰქონდა გადაწყვეტილი, რომ მისი პროფესიული გვარი იქნებოდა რენდი, ალბათ იმიტომ, რომ ეს შესახედად ჰგავდა მისი გვარის, როზენბაუმის შემოკლებას „Рзнб“, ხოლო სახელი, აინი, მოდის ან ფინური სახელიდან აინო ან ებრაულ სიტყვა „עין“-დან (წარმოითქმის როგორც „აინ“, ნიშნავს თვალს).
იხ. ვიდეო - აინ რენდი ფემინისტების წინააღმდეგ
ჩასვლა შეერთებულ შტატებში
1925 წლის ბოლოში, რენდმა მიიღო ვიზა ჩიკაგოში ნათესავების სანახავად. რუსეთი მან 1926 წლის 17 იანვარს დატოვა. როდესაც იგი 1926 წლის 19 თებერვალს ნიუ-იორკში ჩავიდა, როგორც თავად თქვა, მანჰეტენის ხედმა ისე მოხიბლა, რომ „დიდებულების ცრემლები“ წამოუვიდა. რენდი აპირებდა აშშ-ში დარჩენას და სცენარისტად გახდომას და რამდენიმე თვე ცხოვრობდა თავის ნათესავებთან ჩიკაგოში; ერთ-ერთ მის ნათესავს ჰქონდა კინოთეატრი, სადაც რენდი უფასოდ უყურებდა ფილმებს. ჩიკაგოდან იგი ჰოლივუდში, კალიფორნიის შტატში გაემგზავრა.
ჰოლივუდში, შემთხვევითმა შეხვედრამ ცნობილ რეჟისორთან, სესილ დემილთან განაპირობა ის, რომ რენდმა იმუშავე მის ფილმზე, „მეფეთა მეფე“ და შემდეგ დაიწყო მუშაობა უმცროს სცენარისტად. „მეფეთა მეფეზე“ მუშაობისას, რენდი შეხვდა ახალგაზრდა მსახიობ ფრენკ ო'კონორს; ისინი 1929 წლის 15 აპრილს დაქორწინდნენ. რენდი ამერიკის მუდმივი მაცხოვრებელი გახდა 1929 წლის ივლისში და 1931 წლის 3 მარტს მიიღო იქაური მოქალაქეობა. 1930-იან წლებში რენდი მუშაობდა „RKO Studios“-ში კოსტუმების დეპარტამენტის ხელმძღვანელად. რენდმა არაერთხელ სცადა დები და მშობლები შეერთებულ შტატებში გადაეყვანა, მაგრამ მათ ვერ მოახერხეს ქვეყნიდან გასვლის ნებართვის მიღება.
იხ. ვიდეო - აინ რენდი უნივერსიტეტების წინააღმდეგ
ადრეული ნაწარმოებები
რენდის პირველი ლიტერატურული წარმატება იყო მისი სცენარის, „წითელი პაიკის“ მიყიდვა „Universal Studios“-თვის 1932 წელს, მაგრამ, ფილმი ამ სცენარის მიხედვით არ გადაუღიათ. ამას მოჰყვა დრამა „16 იანვრის ღამე“, რომელიც ჯერ 1934 წელს გადაიღო ედვარდ ქლივმა, ხოლო შემდეგ, 1935 წელს, ის დაიდგა ბროდვეიზე. სხვა სპექტაკლებისგან განსხვავებით, სიუჟეტის დამთავრების ვარიანტს მაყურებლები ირჩევდნენ: ყოველ ღამეს, ირჩევდნენ ჟიურის დამსწრე საზოგადოებიდან; ჟიურის ხმის მიცემის შესაბამისად, დაიდგმებოდა სპექტაკლის მხოლო ერთი დასასრული. 1941 წელს, „Paramount Pictures“-მა გადაიღო სპექტაკლზე დაფუძნებული ფილმი. რენდს არ მიუღია მონაწილეობა ფილმის გადაღებაში და იგი ფრიად უკმაყოფილო დარჩა საბოლოო შედეგით. 1934 წელს რენდმა დაწერა ნოველა „იდეალი“, რომელიც 2015 წელს, მისი გარდაცვალების შემდეგ გამოვიდა. ნოველას მთავარი გმირი არის მსახიობი ქალი, რომელიც განასახიერებს რენდის ცხოვრებისუელ იდეალებს.
რენდის პირველი გამოცემული ნოველა იყო ნახევრად ავტობიოგრაფიული „ჩვენ ცოცხლები“ (We the Living), რომელიც 1936 წელს გამოვიდა. სიუჟეტი მიდიოდა სსრკ-ში და ფოკუსირებული იყო ადამიანის და სახელმწიფოს ბრძოლაზე. 1959 წელს, ნოველასთან დაკავშირებით, რენდმა განაცხადა, რომ „ჩვენ ცოცხლები არის ყველაზე ახლოს ავტობიოგრაფიასთან, რომლის დაწერაც მე შემიძლია. ეს არ არის ავტობიოგრაფია პირდაპირი მნიშვნელობით, მხოლოდ ინტელექტუალურად. სიუჟეტი გამოგონილია, მაგრამ ზოგადი ფონი არა“. ნოველას თავდაპირველი გაყიდვები კარგად ვერ მიდიოდა აშშ-ში, მაგრამ, მკითხველის მაღალი ინტერესი შეიმჩნეოდა ევროპაში. მას შემდეგ, რაც რენდის სხვა ნაწარმოებებმა მას წარმატება და ცნობადობა მოუტანა, 1959 წელს მან მოახერხა, „ჩვენ ცოცხლების“ კიდევ ერთხელ გამოცემა. სულ 3 მილიონი წიგნი გაიყიდა. 1942 წელს, რენდის ნებართვის გარეშე, ნოველას მიხედვით გადაიღეს ფილმები მუსოლინის იტალიაში. ეს ფილმები კვლავ აღმოაჩინეს 1960-იან წლებში, გადააკეთეს და უკვე რენდის ნებართვით, კიდევ ერთხელ გამოუშვეს 1986 წელს.
რენდმა დაწერა ნოველა „ჰიმნი“, სხვა ნაწარმოების, „პირველწყაროს“ დაწერის შესვენებისას. წიგნში აღწერილია ფიქტიური მომავალი, სადაც ტოტალიტარული კოლექტივიზმის ტრიუმფი იმდენად დიდია, რომ სიტყვა „მე“ დაივიწყეს და ჩაანაცვლეს „ჩვენ“-ით. 1938 წელს ეს ნოველა გამოიცა ინგლისში, მაგრამ რენდმა იმ მომენტისთვის ვერ იპოვა გამომცემლობა ამერიკაში. როგორც „ჩვენ ცოცხლების“ შემთხვევაში, რენდის წარმატებამ მისცა მას საშუალება, გამოეცა ეს ნოველა 1946 წელს. გაიყიდა 3.5 მილიონ წიგნზე მეტი.
იხ. ვიდეო - Ayn Rand documentary
„პირველწყარო“ და პოლიტიკური აქტივობა
1940-იან წლებში, რენდი ჩაება აშშ-ის პოლიტიკურ პროცესებში. ის, თავის მეუღლესთან, ფრენკთან ერთად მუშაობდა მოხალისედ 1940 წლის საპრეზიდენტო კანდიდატის, რესპუბლიკელი უენდელ უილკის შტაბში. მოხალისეობისას, რენდმა მიიღო საჯარო გამოსვლის გამოცდილება; რენდს მოსწონდა უენდელ უილკის მიმართ კრიტიკულად და მტრულად განწყობილი კითხვების მიღება და მათზე პასუხის გაცემა. ამ აქვიტობისას რენდმა გაიცნო სხვა ინტელექტუალები, რომლებიც, მის მსგავსად, ემხრობოდნენ თავისუფალ ბაზარსა და კაპიტალიზმს. იგი დაუმეგობრდა ჟურნალისტ ჰენრი ჰეზლითსა და მის ცოლს; ჰეზლითმა მას აგრეთვე გააცნო ეკონომიკის ავსტრიული სკოლის წარმომადგენელი, ლუდვიგ ფონ მაიზესი. მიუხედავად ფილოსოფიური განსხვავებებისა, რენდი, მთელი ცხოვრების განმავლობაში, იწონებდა როგორც ჰეზლითის, ისევე ფონ მაიზესის ნაშრომებს; ისინი, თავის მხრივ, რენდის მიმართ საკუთარ აღტაცებას არ მალავდნენ. ფონ მაიზესმა ერთხელ რენდს „ამერიკაში ყველაზე მამაცი კაცი“ უწოდა. ამ კომპლიმენტმა რენდი კმაყოფილი დატოვა იმიტომ, რომ ფონ მაიზესმა „ქალის“ ნაცვლად „კაცი“ თქვა. რენდი აგრეთვე ახლო კავშირში იყო ლიბერტარიანელ მწერალ იზაბელ პატერსონთან. რენდი ხშირად უსვამდა პატერსონს კითხვებს აშშ-ის ისტორიასა და პოლიტიკაზე მათი არაერთი შეხვედრის დროს; რენდმა აგრეთვე მიაწოდა იდეები პიტერსონს მისი ერთადერთი არაფიქციური წიგნისთვის „The God of the Machine“.
რენდის პირველი ლიტერატურული წარმატება იყო 1943 წელს გამოსული „პირველწყარო“, რომანტიკული და ფილოსოფიური ნოველა, რომელსაც იგი შვიდი წლის განმავლობაში წერდა. ნოველა ფოკუსირებულია ჰაუარდ რორკზე, უკომპრომისო ახალგაზრდა არქიტექტორზე და მის ბრძოლაზე რენდის მიერ წოდებულ „second-handers“-თან (ისინი, ვინც სხვისთვის ცხოვრობენ და სხვებს საკუთარ თავზე მაღლა აყენებენ). ნოველას გამოცემაზე უარი თქვა თორმეტმა გამომცემლობამ, სანამ „Bobbs-Merrill Company“ არ დათანხმდა მის გამოქვეყნებას. ეს მოხდა რედაქტორის, არქიბალდ ოგდენის დაჟინებული მოთხოვნით, რომელიც დაემუქრა დამსაქმებელს, რომ სამსახურიდან წავიდოდა, თუ ნოველა არ გამოქვეყნდებოდა. რომანის წერისას, რენდი იღებდა ამფეტამინ ბენზედრინს, რომელიც მას დაღლილობასთან ბრძოლაში ეხმარებოდა. წამლის დახმარებით, რენდმა მოახერხა და დანიშნული დროისთვის დაასრულა თავისი ნოველა, თუმცა, იგი იმდენად დაღლილი იყო, რომ ექიმმა მას ორი კვირა დასვენება დაუნიშნა. იგი წამალს დაახლოებით სამი ათწლეულის განმავლობაში იღებდა; ამან, მისი ნაცნობების და ახლობლების თქმით, წვლილი შეიტანა მისი ხასიათის უცაბედ ცვლილებებში.
„პირველწყარო“ მთელი მსოფლიოს მასშტაბით წარმატებული ნაწარმოები აღმოჩნდა, რენდს ცნობადობა მოუტანა და იგი ფინანსურად უზრუნველყო. 1943 წელს, რენდმა ნოველას ეკრანიზაციის უფლება „Warner Brothers“-ს მიჰყიდა და ჰოლივუდში სცენარის დასაწერად დაბრუნდა. „პირველწყაროს“ სცენარზე მუშაობის დასრულების შემდეგ, იგი სცენარისტად დაიქირავა პროდიუსერმა ჰალ უელისმა. უელისთან მუშაობისას, რენდმა დაწერა ოსკარზე ნომინირებული ორი ფილმის („Love Letters“ და „You Came Along“) სცენარი. რენდი სხვა პროექტებზეც მუშაობდა; მათ შორის იყო დაგეგმილი წიგნი რანდის ფილოსოფიაზე, რომელსაც „ინდივიდუალიზმის მორალური ბაზა“ უნდა რქმეოდა. წიგნი რენდს არასდროს დაუსრულებია, თუმცა, შემოკლებული ვერსია — ესე „ერთადერთი გზა ხვალინდელ დღემდე“ გამოვიდა 1944 წლის იანვარში გამოცემულ ჟურნალ „Reader's Digest“-ში.
ჰოლივუდში მუშაობისას, რენდმა კიდევ უფრო გააღრმავა თავისი მოღვაწოება ანტი-კომუნისტურ აქტივობებში. რენდი გახდა „Motion Picture“-ის „ამერიკული იდეალების შენარჩუნების ალიანსის“ (ანტი-კომუნისტური კავშირი ჰოლივუდში) წევრი და დაიწყო სტატიების წერა ჯგუფის სახელით. ჰოლივუდში ყოფნისას, უსიამოვნო ნოტაზე ურთიერთობა დაასრულეს რენდმა და იზაბელ პატერსონმა. ამის მიზეზი გახდა პატერსონის რემარკები, რომლებიც, რენდის აზრით, შეურაცხმყოფელი იყო მისი ფასეული პოლიტიკური მოკავშირეებისთვის. 1947 წელს, მეორე „წითლი შიშის“ დროს, რენდმა „მეგობრულად განწყობილი მოწმის რანგში“ ჩვენება მისცა აშშ-ის წარმომადგენელთა პალატის ანტი-ამერიკული საქმიანობის კომიტეტს. რენდმა განაცხადა, რომ 1944 წელს გამოშვებულ ფილმში „რუსეთის სიმღერა“ აღწერილი იყო რეალობა, რომელიც არ შეესაბამებოდა იმას, რაც მას, როგორც საშუალო მოქალაქეს სსრკ-ში უნახავს. რენდის თქმით, ფილმში დამახინჯებული იყო საბჭოთა რეალობა და წარმოდგენილი იყო უფრო უკეთესად და ბედნიერად, ვიდრე ეს სინამდვილეში იყო. რენდს აგრეთვე უნდოდა მიეცა ჩვენება 1946 წელს გამოსული ფილმის, „ჩვენი ცხოვრებების საუკეთესო წლების“ საწინააღმდეგოდ ბიზნეს-სამყაროს ნეგატიურად წარმოჩენის გამო, თუმცა, რენდს ჩვენების მიცემის საშუალება არ მისცეს. როდესაც მას ჰკითხეს, თუ რას ფიქრობდა ამგვარი გამოძიებების ეფექტურობაზე, რენდმა პროცესებს „ამაო“ უწოდა.
1949 წელს, პრემიერის რამდენჯერმე გადადების შემდეგ, გამოვიდა „პირველწყაროს“ კინოვერსია. მართალია, ფილმი რენდის სცენარის მიხედვით გადაიღეს, მან განაცხადა, რომ „არ მოსწონდა ფილმი დასაწყისიდან ბოლომდე“.
„ატლანტმა მხრები გაშალა“ და ობიექტივიზმი
„პირველწყაროს“ გამოსვლიდან წლების განმავლობაში, რენდი იღებდა არაერთ წერილს მკითხველებისგან, რომელთა ნაწილზეც წიგნმა დიდი გავლენა მოახდინა. 1951 წელს რენდი ლოს-ანჯელესიდან გადავიდა ნიუ-იორკში, სადაც შეკრიბა მისი შემოქმედების თაყვანისმცემელთა ჯგუფი (რომელსაც ხუმრობით „კოლექტივსაც“ ეძახდნენ). ჯგუფში იყვნენ აშშ-ის ფედერალური სარეზერვო სისტემის მომავალი თავმჯდომარე ალან გრინსპანი, ფსიქოლოგიის ფაკულტეტის ახალგაზრდა სტუდენტი ნათან ბლუმენთალი (შემდეგ ნათანიელ ბრანდენი), მისი მეუღლე ბარბარა და ბარბარას ბიძაშვილი, ლეონარდ პეიკოფი. თავდაპირველად, ჯგუფი იყო რენდის და მისი მეგობრების არაფორმალური შეკრება, ფილოსოფიის განსახილველად. უკვე შემდეგ, რენდი მათ მისი ახალი ნოველას, „ატლანტმა მხრები გაშალას“ მონახაზის წაკითხვის უფლებას აძლევდა. 1954 წლისთვის, რენდის ახლო ურთიერთობა ნათანიელ ბრანდენთან გადაიზარდა რომანტიკულ ურთიერთობაში, ორივე მათგანის მეუღლის თანხმობით.
1957 წელს გამოსული „ატლანტმა მხრები გაშალა“ აინ რენდის magnum opus-ად ითვლება. რენდმა ნოველას თემად აღწერა „გონების როლი ადამიანის არსებობაში და როგორც შედეგი, ახალი მორალური ფოლისოფიის დემონსტრაცია: რაციონალური ეგოიზმის მორალისა“. ნოველაში აღწერილია და დაცულია რენდის ფილოსოფიური სისტემის, „ობიექტივიზმის“ უმნიშვნელოვანესი ასპექტები და გამოხატავს ადამიანური მიღწევების მისეულ კონცეფციას. ნოველა არის ანტი-უტოპია, რომელშიც მოქმედება მიდის აშშ-ში, სადაც ყველაზე კრეატიული ინდივიდუალისტები — მეცნიერები, ინდუსტრიალისტები და არტისტები პასუხობენ საყოველთაო კეთილდღეობის ხელისუფლებას ქმედებებს საყოველთაო გაფიცვით და მთებში გაქცევით, სადაც ისინი აშენებენ დამოუკიდებელ, თავისუფალ ეკონომიკურ სისტემას. ნოველას მთავარი გმირი და გაფიცულთა ლიდერი ჯონ გოლტი გაფიცვას „მსოფლიოს ძრავის შეჩერებას“ (ადამიანების, ვისაც ერის/საზოგადოების წარმატებასა და კეთილდღეობაში ყველაზე დიდი წვლილი შეაქვთ) უწოდებს; გაფიცვის მაგალითს რენდი იყენებს, რათა დაანახოს მკითხველს, რომ ყველაზე რაციონალური და პროდუქტიული ადამიანების გარეშე, მოხდება ეკონომიკური კოლაფსი და საზოგადოებრივი ინსტიტუტების ნგრევა. ნოველა შეიცავს მისტიკის და სამეცნიერო ფანტასტიკის ელემენტებს და შეიცავს „ობიექტივიზმის“ არსის უფრო დეტალურ განმარტებას ჯონ გოლტის მიერ წარმოთქმული მონოლოგის სახით.
მიუხედავად იმისა, რომ კრიტიკოსთა საზოგადოება ნოველას არაერთგვაროვნად შეხვდა, „ატლანტმა მხრები გაშალა“ საერთაშორისო ბესტსელერი გახდა. მაიკ უოლესისთვის მიცემულ ინტერვიაში, რენდმა საკუთარ თავს „ცოცხალთაგან ყველაზე კრეატიული“ უწოდა. თუმცა, რენდი იმედგაცრუებული დარჩა ინტელექტუალების რეაქციიით მის რომანთან დაკავშირებით. „ატლანტმა მხრები გაშალა“ იყო რენდის ბოლო მხატვრული ნაწარმოები; ამის შემდეგ, მან ფილოსოფიური ნამუშევრების გამოშვება დაიწყო.
1958 წელს, ნათანიელ ბრანდენმა დააარსა „ნათანიელ ბრანდენის ლექციები“, რომელიც მოგვიანებით გადაიქცია „ნათანიელ ბრანდენის ინსტიტუტად“ (Nathaniel Branden Institute, NBI). ორგანიზაციის თავდაპირველი მიზანი რენდის ფილოსოფიის პროპაგანდირება და პოპულარიზაცია იყო. „კოლექტივის“ წევრები კითხულობდნენ ლექციებს NBI-სთვის და წერდნენ სტატიებს რენდის მიერ რედაქტირებული გაზეთისთვის. მოგვიანებით, რენდმა ზოგიერთი სტატია წიგნის ფორმით გამოსცა. კრიტიკოსები, მათ შორის NBI-ს სტუდენტები და თავად ბრანდენი აცხადებდნენ, რომ ინსტიტუტში სუფევდა რენდის და მისი იდეების მიმართ გადაჭარბებული მოწიწება; ზოგიერთის თქმით, NBI და ზოგადად ობიექტივისტური მოძრაობა კულტს ან რელიგიას უფრო წააგავდა.. რენდი გამოთქვამდა საკუთარ აზრს არაერთ საკითხზე: ლიტერატურაზე, მუსიკაზე, სექსუალურობაზე და სახეზე არსებულ თმებზე; ზოგიერთი მიმდევარი შეგნებულად ბაძავდა რენდს, იცვამდა მისი ნოველების გმირების საყვარელ ტანსაცმელს და ყიდულობდა მისნაირ ავეჯს. თუმცა, NBI-ს ყოფილი სტუდენტების ნაწილის აზრით, ამგვარი ქვევის მასშტაბები გაზვიადებული იყო და ძირითადად ასეთი ქცევა მხოლოდ რენდის უახლოეს მიმდევრებს ახასიათებდათ. NBI-ს ბევრ სტუდენტზე რენდს არც თუ ისე კარგი შთაბეჭდილება ჰქონდა; ზოგიერთ შემთხვევაში, იგი ცივად ან გაბრაზებულად პასუხობდა მათ, ვინც მას არ ეთანხმებოდა.
ბოლო წლები
1960-იან და 1970-იან წლებში რენდი კითხულობდა ლექციებს იელის, პრინსტონის, კოლუმბიას, ჰარვარდის უნივერსიტეტებში და მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიების ინსტიტუტში და პროპაგანდირებდა „ობიექტივიზმის“ იდეებს. 1963 წელს, რენდმა მიიღო საპატიო დოქტორის წოდება ლიუსის და კლარკის კოლეჯისგან. რენდი აგრეთვე კითხულობდა ლექციებს „Ford Hall Forum“-ში, ხოლო ლექციის დამთავრების შემდეგ პასუხობდა აუდიტორიის კითხვებს. ამ სესიების დროს, რენდმა დააფიქსირა თავისი პოზიცია იმდროინდელი პოლიტიკური და სოციალური საკითხების მიმართ. მან დაუჭირა მხარი აბორტის უფლებას, გამოვიდა ვიეტნამის ომის და სავალდებულო სამხედრო სამსახურის წინააღმდეგ (თუმცა, მათ, ვინც გაწვევას აარიდა თავი, „უქნარები“ უწოდა); რენდმა დაიჭირა ისრაელის მხარე 1973 წლის იომ კიპურის ომის დროს და ებრელების და არაბების დაპირსპირებას „ცივილეზებული ადამიანების ველურების წინააღმდეგ ბრძოლა“ უწოდა. რენდის თქმით, ევროპელ კოლონისტებს ჰქონდათ უფლება მკვიდრი ამერიკელების მიწებზე ეცხოვრათ. ასეევე, რენდმა ჰომოსექსუალიზმს „ამორალური“ და „აუტანელი“ უწოდა, მაგრამ, ამავე დროს, მხარი დაუჭირა მასთან დაკავშირებული ყველა კანონის გაუქმებას. რენდმა აგრეთვე მხარი დაუჭირა რამდენიმე რესპუბლიკელ კანდიდატს საპრეზიდენტო არჩევნების დროს, განსაკუთრებით კი ბარი გოლდუოტერს 1964-ში. რენდმა მის მხარდასაჭერად გაზეთში რამდენიმე სტატიაც კი დაწერა.
1964 წელს ნათანიელ ბრანდენმა დაიწყო ურთიერთობა ახალგაზრდა მსახიობ პატრისია სკოტთან, რომელზეც ის მოგვიანებით დაქორწინდა კიდეც. ნათანიელ და ბარბარა ბრანდენი წყვილის ურთიერთობას რენდისგან მიზანმიმართულად მალავდნენ. 1968 წელს რენდმა შეიტყო ამ ურთიერთობის შესახებ, და მართალია, მისი რომანი ნათანიელთან უკვე დამთავრებული იყო, მან შეწყვიტა ურთიერთობა ორივე ბრანდენთან, რის შედეგადაც NBI-ს მოღვაწეობა დასრულდა. რენდმა აგრეთვე გამოაქვეყნა სტატიას, სადაც ბრანდენი უპატიოსნობასა და „პირად ცხოვრებაში ირაციონალურ ქცევაში“ დაადანაშაულა. ბრანდენმა მოგვიანებით ბოდიში მოუხადა „ობიექტივიზმის ყველა სტუდენტს“ „აინ რენდის მისტიკის უკვდავყოფისთვის“ და „ინტელექტუალური რეპრესიულობით გაჟღენთილი ობიექტივისტური მოძრაობის საშინელ ატმოსფეროში წვლილის შეტანისთვის“.
1974 წელს, რენდს გაუკეთეს ოპერაცია ფილტვებზე. სიგარეტის მოწევის გამო, მას ფილტვის კიბო ჰქონდა. 1976 წელს, მან თავი დაანება წერას, და მიუხედავად თავდაპირველი წინააღმდეგობისა, დართო ნება სოციალურ მუშაკ ევა პრაიორს იგი სოციალური დაცვის და „Medicare“-ის პროგრამებში ჩაერთო. 1970-იანი წლების ბოლოში, იგი სულ ნაკლებად იყო ჩართული ობიექტივისტური მოძრაობის განვითარებაში; იგი თითქმის ჩამოშორდა საქმეს 1979 წელს, მისი მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ. მისი ერთ-ერთი ბოლო პროექტი იყო „ატლანტმა მხრები გაშალას“ ტელე-ადაპტაცია, რომლის დასრულებაც ვერ მოხერხდა.
რენდი დაიღუპა გულის უკმარისობით, 1982 წლის 6 მარტს, საკუთარ სახლში, ქალაქ ნიუ-იორკში. იგი დაასაფლავეს კენსიქოს სასაფლაოზე, ქალაქ ვალჰალაში, ნიუ-იორკის შტატში. რენდის დაკრძალვას დაესწრნენ მისი ცნობილი მიმდევრებიც, მათ შორის ალან გრინსპანი. ანდერძის მიხედვით, რენდის მთელი ქონება ლეონარდ პეიკოფს დარჩა.
ფილოსოფია
რენდმა საკუთარ ფილოსოფიურ სისტემას „ობიექტივიზმი“ უწოდა და მის დედაარსად გამოაცხადა „ადამიანის, როგორც გმირის ყოფა, რომლისთვისაც საკუთარი ბედნიერება ცხოვრების მორალური მიზანია, პროდუქტიული მიღწევა — ყველაზე კეთილშობილური აქტივობა და გონება — ერთადერთი აბსოლუტი“. გამომდინარე იქიდან, რომ რენდი ობიექტვიზიმს ფილოსოფიურ სისტემად მიიჩნევდა, მან ჩამოაყალიბა მოძრაობის პოზიციები მეტაფიზიკაზე, ეპისტემოლოგიაზე, ეთიკაზე, პოლიტიკურ ფილოსოფიაზე და ესთეტიკაზე.
მეტაფიზიკაში, რენდი მხარს უჭერდა ფილოსოფიურ რეალიზმს და ეწინააღმდეგებოდა ყველაფერს, რასაც მისტიციზმად ან ზებუნებრივად მიიჩნევდა, მათ შორის რელიგიის ყველა ფორმას.
ეპისტემოლოგიაში, რენდი თვლიდა, რომ ყველანაირი ცოდნა აგებული იყო აღქმის გრძნობაზე (რომლის სინამდვილესაც იგი აქსიომად განიხილავდა) და გონებაზე, რომელიც, მისი თქმით, იყო „უნარი, რომელიც ცნობს და ინტეგრირებს მატერიალს, რომელსაც მას ადამიანის გრძნობები აძლევენ“. რენდი უარყოფდა ყველანაირ a priori ცოდნას, მათ შორის „ინსტინქტს“, „ინტუიციას“, „გამოცხადებას“ ან „უბრალოდ ცოდნას“. ობიექტივისტური ეპისტემოლოგიის წარდგენისას, რენდი გამოვიდა კონცეფციის ფორმირების თეორიით და უარყო ანალიტიკურ-ხელოვნური დიქოტომია.
ეთიკაში, რენდი იყო რაციონალური და ეთიკური ეგოიზმის, როგორც უმთავრესი მორალური პრინციპის მხარდამჭერი. მისი თქმით, ადამიანი უნდა არსებობდეს „საკუთარი თავისთვის, არ უნდა შესწიროს საკუთარი თავი სხვებს და არ შესწიროს სხვები საკუთარ თავს“. რენდი გმობდა ეთიკურ ალტრუიზმს, როგორც შეუსაბამოს ადამიანის ცხოვრებასთან და ბედნიერებასთან; თვლიდა, რომ ძალმომრეობა არის ირაციონალური და ბოროტი; „ატლანტმა მხრები გაშალა“-ში იგი წერდა, რომ „ძალადობა და გონება ურთიერთსაპირისპიროა“.
პოლიტიკურ ფილოსოფიაში, რენდი მხარს უჭერდა ინდივიდუალურ უფლებებს (მათ შორის — საკუთრების უფლებას) და თვლიდა, რომ Laissez-faire-სეული კაპიტალიზმი იყო ერთადერთი მორალური სისტემა, იმიტომ, რომ მხოლოდ ეს სისტემა იყო დაფუძნებული ამ უფლებების დაცვაზე. იგი იყო სტატიზმის მოწინააღმდეგე და თვლიდა, რომ თეოკრატია, აბსოლუტური მონარქია, ნაციზმი, ფაშიზმი, კომუნიზმი, ე.წ „დემოკრატიული სოციალიზმი“ და დიქტატურა სტატიზმის განსხვავებული გამონაზარდებია. რენდის აზრით, ადამიანის უფლებების დაცვის უზრუნველყოფა უნდა მოეხდინა შეზღუდულ „მცირე მთავრობას“. მართალია, რენდის პოლიტიკურ შეხედულებებს ხშირად უწოდებდნენ კონსერვატიულს ან ლიბერტარიანულს, თავად იგი საკუთარ თავს „რადიკალურ კაპიტალისტს“ უწოდებდა. რენდი ხშირად მუშაობდა კონსერვატორებთან პოლიტიკურ პროექტებზე, თუმცა არ ეთანხმებოდა მათ რელიგიურ და ეთიკურ საკითხებში. რენდი აგრეთვე გმობდა ლიბერტარიანიზმს და მას ანარქიზმთან აგივებდა. იგი ანარქიზმს სუბიექტივიზმზე დაფუძნებულ მიამიტ თეორიას უწოდებდა და თვლიდა, რომ ანარქიზმს საბოლოო ჯამში საყოველთაო კოლექტივიზმს გამოიწვევდა.
ესთეტიკაში, რენდი ხელოვნებას უწოდებდა „ხელოვანის მეტაფიზიკურ ფასეულობებსა დაფუძნებულ რეალობის განსხვავებულად შექმნას“. მისი თქმით, ხელოვნების საშუალებით, შესაძლებელია ფილოსოფიური კონცეფციები გადმოიცეს კონკრეტულ ფორმაში, რომლის გაგებაც ადვილია და რომელსაც შესწევს ძალა დააკმაყოფილოს ადამიანთა გრძნობები. თავად რენდი ძირითადად ფოკუსირებული იყო ლიტერატურაზე; მისი აზრით, რომანტიზმი ყველაზე ზუსტად ასახავდა ადამიანთა თავისუფალი ნების არსებობას. ლიტერატურისადმი საკუთარ მიდგომას რენდი „რომანტიკულ რეალიზმს“ უწოდებდა.
რენდს არაერთხელ უთქვამს, რომ მასზე ყველაზე დიდი გავლენა არისტოტელემ მოახდინა; იგი ხშირად ამბობდა, რომ ფილოსოფიის ისტორიაში მხოლოდ „სამი ა“-ს რეკომენდირება შეეძლო: არისტოტელესი, აკვინელის და აინ რენდის. მაიკ უოლესისთვის 1959 წელს მიცემულ ინტერვიუში, კითხვაზე, თუ საიდან გამომდინარეობდა მისი ფილოსოფია, რენდმა უპასუხა: „ჩემი გონებიდან, მაგრამ, იმის გაგებით, რომ დავალებული ვარ არისტოტელეს — ერთადერთი ფილოსოფოსის, რომელმაც ჩემზე გავლენა მოახდინა, მიმართ. დანარჩენი მე მეკუთვნის“. თუმცა, თავდაპირველად, რენდი მოხიბლული იყო ფრიდრიხ ნიცშეთიც. ექსპერტებმა მისი გავლენა რენდის ადრეულ დღიურებში და „ჩვენ ცოცხლებში“ და წერის მისეულ სტილში იპოვეს. თუმცა, იმ მომენტისთვის, როცა რენდმა „პირველწყარო“ დაწერა, იგი უკვე ეწინააღმდეგებოდა ნიცშეს იდეებს და ადრეულ წლებშიც კი მისი [ნიშცეს] გავლენის დონე საკმაოდ საკამათოა. რაციონალური ეგოიზმი რენდამდე აღწერა ნიკოლაი ჩერნოვეცკიმ, 1863 წელს, ნოველაში „რა გავაკეთოთ?“; ზოგიერთი კრიტიკოსის აზრით, „რა გავაკეთოთ?“ არის რენდის შთაგონების წყარო. მაგალითად, ჩერნოვეცკის წიგნის მთავარი გმირი, ლოპუხოვი ამბობს: „მე არ ვარ კაცი, რომელიც მსხვერპლს გაიღებს. და საერთოდაც, ეგეთი რამე არც არსებობს. ადამიანი მოქმედებს ისე, როგორც ყველაზე მეტად სიამოვნებს“. ფილოსოფოსთა შორის, რენდი განსაკუთრებული ზიზღით იყო განწყობილი იმანუელ კანტის მიმართ, რომელსაც ის „მონსტრს“ უწოდებდა, თუმცა, ფილოსოფოსები ჯორჯ უოლში და ფრედ სედონი თვლიან, რომ რენდი ხშირ შემთხვევაში კანტის ნააზრევის არასწორ ინტერპრეტაციას აკეთებდა და აზვიადებდა მათ შორის არსებულ განსხვავებს.
ფილოსოფიაში შეტანილ ყველაზე მნიშვნელოვან წვლილად რენდი თვლიდა „მისეულ კონცეფციებს, ეთიკას და აღმოჩენას პოლიტიკაში, რომ ბოროტება, ანუ უფლებების დარღვევა, აუცილებლად ითვალისწინებს ძალმომრეობას“. რენდის აზრით, ეპისტემოლოგია იყო ფილოსოფიის ფუნდამენტური ნაწილი; იგი აგრეთვე თვლიდა, რომ გონების „მხარდამჭერა“ იყო მისი ფილოსოფიის უმნიშვნელოვანესი სპექტი. რენდი აცხადებდა: „მე განა კაპიტალიზმს ვუჭერ მხარს, მე ვუჭერ მხარს ეგოიზმს; განა ეგოიზმს ვუჭერ მხარს, არამედ გონებას. თუ ადამიანი აცნობიერებს გონების უზენაესობას და შესაბამისი დასკვნები გამოაქვს, დანარჩენი უბრალოდ ამას მოყვება“.
კრიტიკა და მემკვიდრეობა
კრიტიკა
რენდის სიცოცხლის დროს, მის ნამუშევრებს აქებდნენ და აკრიტიკებდნენ. მისი პირველი ნოველა, „ჩვენ ცოცხლები“, ძალიან მოეწონა ლიტერატურის კრიტიკოს ჰენრი ლუის მენკენს, წარმატებული გამოდგა მისი დადგმა „16 იანვრის ღამეც“; „პირველწყარო“ ძალიან შეაქო The New York Time-ის კრიტიკოსმა ლორინ პრუტმა, თუმცა, ზოგიერთი კრიტიკოსის აზრით, რენდის ნოველები ძალიან გაწელილი იყო და მელოდრამის ზედმეტ ელემენტებს შეიცავდა. თუმცა, საბოლოო ჯამში, მისი ნოველები მსოფლიო ბესტსელერებად იქცა.
რენდის პირველი ნაწარმოები, რომელსაც გამოხმაურება მოჰყვა, „16 იანვარის ღამე“ იყო. გამოხმაურებები ძირითადად პოზიტიური იყო, თუმცა, რენდი ამგვარ რეცენზიებსაც კი შემაცბუნებელად თვლიდა, რადგან ნაწარმოებში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მის პროდიუსერს ჰქონდა შეტანილი. რენდი თვლიდა, რომ მისი პირველი ნოველა, „ჩვენ ცოცხლები“, არ ყოფილა დიდი გამოხმაურების ობიექტი, თუმცა, რენდისა და მისი შემოქმედების მკვლევარის, მაიკლ ბერლინერის კვლევის თანახმად, „ჩვენ ცოცხლებზე“ დაიწერა 125 რეცენზია 200 პუბლიკაციაში მეტზე. მთლიანობაში, ამ ნოველამ დაიმსახურა უფრო დადებითი შეფასებები, ვიდრე მისმა სხვა ნამუშევრებმა, მათ შორის ბესტსელერებმა.. მისმა კიდევ ერთმა ნოველამ, „ჰიმნმმა“, ვერ დაიმსახურა საზოგადოების ყურადღება, მათ შორის იმიტომ, რომ პირველად იგი ინგლისში გამოიცა.
რენდის პირველმა ბესტსელერმა, „პირველწყარომ“, გაცილებით ნაკლები გამოხმაურება გამოწვია და კრიტიკოსების აზრი ამჯერად შერეული იყო. თავად რენდი განსაკუთრებით აფასებდა ლორინ პრუეტის პოზიტიურ გამოხმაურებას, რომელიც უკანასკნელმა The New York Times-ში დაბეჭდა. პრუეტი წერდა, რომ რენდი „დიდი ძალის მწერალია“, რომელიც წერს „განსაცვიფრებლად, ლამაზად და მტკივნეულად“. პრუეტმა დაამატა, რომ „თქვენ ვერ შეძლებთ ეს ძლიერი წიგნი ისე წაიკითხოთ, რომ ჩვენი დროის საბაზისო კონცეფციებზ არ იფიქროთ“. პრუეტის გარდა, დადებითი გამოხმაურება სხვა კრიტიკოსებმაც გამოაქვეყნეს, თუმცა, რენდი მათ ყურადღებას არ აქცევდა, რადგან თვლიდა, რომ მათ ან არ ესმოდათ მთავარი გზავნილი ან უმნიშვნელო გამოცემებში იყვნენ გამოქვეყნებულნი. ნეგატიური გამოხმაურებების კრიტიკის ერთ-ერთი ობიექტი იყო ნოველას სიგრძე. კრიტიკოსები აგრეთვე ამბობდნენ, რომ რენდის პერსონაჟები თანაგრძნობას არ იმსახურებდნენ.
რენდის ნოველამ, „ატლანტმა მხრები გაშალა“ კრიტიკოსების დიდი ყურადღება და ძირითადად ნეგატიური გამოხმაურება გამოწვია. ჟურნალ „National Review“-ში კონსერვატორმა ავტორმა უიტაკერ ჩემბერსმა წიგნი გააკრიტიკა და რენდი უღმერთო სისტემის მხარდაჭერაში (საბჭოთა კავშირის მსგავსი) დაადანაშაულა. ამავე დროს, იყო არც თუ ისე ბევრი პოზიტიური გამოხმაურება. მაგალითად, წიგნი შეაქო ჯონ ჩემბერლენმა.
რენდის არამხატვრული ჟანრის წიგნებმა იდეც უფრო ცოტა გამოხმაურება დაიმსახურეს. მსგავსად „ატლანტმა მხრები გაშალა“სი, მისი პირველი არამხატვრული წიგნი, „ახალი ინტელექტუალი“, კრიტიკის ობიექტი გახდა. ფილოსოფოსმა სიდნი ჰუკმა დაწერა, რომ რენდის „ფილოსოფია საბჭოთა კავშირში დაწერილს წააგავდა“, ხოლო ავტორმა გორ ვიდალმა რენდის ხედვებს „თავიანთ ამორალურობაში უზადო“ უწოდა. მისმა სხვა წიგნებმა, თანდათანობით, მკითხველის ინტერესის ნაკლებობაც განიცადა.
2005 წელს, რენდის დაბადების ასი წლის თავზე, ედვარდ რონშტეინმა The New York Times-ისთვის დაწერილ სტატიაში რენდის მხატვრული ნაწარმოებები მოიხსენია, როგორც უტოპიური „რეტრო ფანტაზია“ და დაპროგრამებული ნეო-რომანტიზმი ხელოვანისა, რომელსაც ვერავინ გაუგო. მან აგრეეთვე გააკრიტიკა რენდის პერსონაჟები „დემოკრატიულ საზოგადოებაზე უარის თქმისთვის“. 2007 წელს, კრიტიკოსმა ლესლის კლარკმა რენდის მხატვრულ ნაწარმოებებს უწოდა „რომანტიკული ნოველები ფსევდო-ფილოსოფიით“. 2009 წელს, ჟურნალ GQ-ს კოლუმნისტმა, ტომ კარსონმა რენდის წიგნებს „რელიგიური ნოველების კაპიტალისტური ვერსია“ უწოდა.
საზოგადოების ინტერესი
1991 წელს, კონგრესის ბიბლიოთეკისთვის ჩატარებულ კლევაში, წიგნის კლუბ „Book-of-the-Month“-ის წევრებს ჰკითხეს, თუ რომელი წიგნი იყო ყველაზე გავლენიანი მათ ცხოვრებაში. რენდის „ატლანტმა მხრები გაშალა“ ბიბლიის მერე ყველაზე პოპულარული იყო. რენდის წიგნებს დღესაც გამოსცემენ და ყიდულობენ; 2013 წლის მონაცემებით, გაყიდულია რენდის წიგნების 29 მილიონი ეგზემპლარი (აქედან დაახლოებით 10% სკოლებში უფასო დისტრიბუციისთვის შეიძინა აინ რენდის ინსტიტუტმა). 1998 წელს, „Modern Library“-ის მკითხველებმა „ატლანტმა მხრები გაშალა“ მეოცე საუკუნის საუკეთესო მხატვრულ ნამუშევრად შეაფასეს. რენდის „პირველწყარომ“ მეორე ადგილი დაიკავა, „ჰიმნმა“ მეშვიდე, ხოლო „ჩვენ ცოცხლები“ მერვე ადგილზე გავიდა; აღსანიშნავია, რომ კრიტიკოსთა ანალოგიურ სიებში ვერც ერთი ნამუშევარი ვერ მოხვდა. მართალია, რენდს ყველაზე დიდი გავლენა აშშ-ში აქვს, ინტერესი მისდამი საერთაშორისო დონეზეც არსებობს. ინდოეთში, რენდის ნამუშევრები დღემდე არის ყველაზე გაყიდვად წიგნების რიგში.
რენდით მოხიბლული იყვნენ მისი კოლეგები-ნოველისტები, როგორებიც არიან ირა ლევინი, ქეი ნოლტე სმითი, ნილ სმითი, ერიკა ჰოლცერი და ტერი გუდკინდი. კომიქსების მხატვარმა სტივ დიტკომ და მუსიკოსმა ნილ პირტმა თქვეს, რომ რენდმა იქონია მნიშვნელოვანი გავლენა მათ ცხოვრებასა და აზრებზე. რენდი თავისი ცხოვრების მანძილზე პოზიტიურად წარმოაჩენდა ბიზნესს და საპასუხოდ, ბიზნეს-სფეროს წარმომადგენლები აღტაცებული იყვნენ მისი ნამუშევრებით და ეწეოდნენ მისი იდეების პროპაგანდას. ჯონ ელისონი (BB&T) და ედ სნაიდერი (Comcast Spectacor) აფინანსებდნენ რენდის იდეების პროპაგანდას, ხოლო მარკ ქუბანი („Dallas Mavericks“-ის მფლობელი) და ჯონ მექი („Whole Foods“-ის CEO) თვლიან, რომ რენდი მათი წარმატებისთვის უმნიშვნელოვანესი ფიგურაა.
რენდს და მის ნამუშევრებს ახსენებდნენ სხვადასხვა მედია-საშუალებებში: სატელევიზიო შოუებში (მათ შორის ანიმაციურ სიტკომებში), კომედიებში, დრამებში და აგრეთვე კინოფილმებსა და ვიდეო-თამაშებში. as well as in movies and video games.[190] რენდი, ან მასზე დაფუძნებული პერსონაჟი (როგორც პოზიტიურ, ისევე ნეგატიურ ჭრილში) ხშირად ფიგურირებს ცნობილი ამერიკელი ავტორების მხატვრულ ნაშრომებში. რენდის ცხოვრებაზე გადაღებულია ორი ფილმი. ერთ-ერთი მათგანი, 1997 წელს გამოშვებული დოკუმენტური ფილმი „აინ რენდი: ცხოვრების აზრი“ ნომინირებული იყო ამერიკის კინოაკადემიის ჯილდოზე საუკეთესო დოკუმენტური ფილმის ნომინაციაში. 1999 წელს გამოშვებულმა ფილმმა, „აინ რენდის ვნება“ (ამავე სახელის წიგნის ადაპტაცია) რამდენიმე ჯილდოც მოიპოვა. რენდი აგრეთვე გამოსახულია 1999 წლის აშშ-ის საფოსტო მარკაზე; მისი პორტრეტი შეასრულა ნიკ გაეტანომ.
პოლიტიკური გავლენა
მართალია, რენდი არ თვლიდა საკუთარ თავს „კონსერვატორად“ ან „ლიბერტარიანელად“, მას დღემდე დიდი გავლენა აქვს მემარჯვენე პოლიტიკურ სპექტრზე და ლიბერტარიანელებზე. ჯიმ პაუელის აზრით, რენდი არის არის თანამედროვე ამერიკული ლიბერტარიანიზმის სამი საკვანძო ქალი ფიგურადან ერთ-ერთი (როუზ უილდერთან და იზაბელ პატერსონთან ერთად), ხოლო დეივიდ ნოლანის, ლიბერტარიანული პარტიის დამფუძნებლის თქმით, „აინ რენდის გარეშე, ლიბერტარიანული მოძრაობა არ იარსებებდა“. ლიბერტარიანული მოძრაობის აღწერისას, ჟურნალისტმა ბრაიან დოერთიმ აღწერა რენდი, როგორც „ყველაზე გავლენიანი ლიბერტარიანელი მეოცე საუკუნეში“, ხოლო ბიოგრაფის, ჯენიფერ ბარნსი რენდს მოიხსენიებს, როგორც „ნარკოტიკს, რომელიც არის გზა მემარჯვენეობისკენ“. ეკონომისტი და აინ რენდის სტუდენტი, ჯორჯ რაისმანი წერდა: „აინ რენდს... უნდა ვუმადლოდეთ კაპიტალიზმის ფილოსოფიური საძირკველისთვის; იგი, უფრო მეტად, ვიდრე ნებისმიერი სხვა, პასუხისმგებელია პრო-კაპიტალისტური იდეების გავრცელებაზე“.
ამავე დროს, რენდის წინააღმდეგ გამოდიოდნენ კონსერვატიული ჟურნალის, National Review-ის რედაქტორები, უილიამ ბაკლი, უიტაკერ ჩემბერსი, გერი უილსი და სტენტონ ევანსი. 1950-იან და 1960-იან წლებში მათ გამოაქვეყნეს რენდის მიმართ კრიტიკულად განწყობილი სტატიები, თუმცა, მოგვიანებით მათ მოუწიათ გადაეხედათ დამოკიდებულება რენდისა და მისი იდეების მიმართ კონსერვატორებზე უკანასკნელის დიდი გავლენის გამო.
მიუხედავად იმისა, რომ რენდს ზოგიერთ საკითში კონსერვატორთათვის მიუღებელი პოზიცია ჰქონდა (მათ შორის აბორტი და მისი შეხედულებები რელიგიაზე),[202][203][204] პოლიტიკოსები, რომლებიც რენდის გავლენის ქვეშ მოექცნენ და მის ციტირებას ახდენენ ჩვეულებრივ კონსერვატორები არიან (ხშირად აშშ-ის რესპუბლიკური პარტიის წევრები). არაერთ რესპუბლიკელ კონგრესმენს (მათ შორის წარმომადგენელთა პალატის სპიკერს, პოლ რაიანს და სენატორ რენდ პოლს) უღიარებია, რომ რენდმა მათ ცხოვრებაზე დიდი გავლენა მოახდინა.
2007-2008 წლების ფინანსურმა კრიზისმა კვლავ გააღვივა ინტერესი რენდის ნამუშევრების მიმართ, განსაკუთრებით პოპულარული გახდა „ატლანტმა მხრები გაშალა“, რომელშიც, ზოგიერთის აზრით, ნაწინასწარმეტყველები იყო კრიზისი. სტატიებში ხშირად ადარებდნენ რეალურ მოვლენებს ნოველაში მომხდარ ამბებს.[207] ამავე დროს, რენდი და „ატლანტმა მხრები გაშალას“ მთავარი გმირი, ჯონ გოლტი ხშირად ჩნდებოდნენ „ჩაის მოძრაობის“ საპროტესტო აქციებზე. ამასთან ერთად, გაიზარდა რენდის მიმართ კრიტიკულად განწყობილი ადამიანების რაიოდენობა, განსაკუთრებით კი მემარცხენეების მხრიდან, რომლებიც მას ეგოიზმის და თავისუფალი ბაზრის მხარდაჭერას ედავებოდნენ და თვლიდნენ, რომ ალან გრინსპანზე მას მიერ მოხდენილმა გავლენმა თავისი როლი ითამაშა კრიზისის დაწყებაში. ჟურნალი Mother Jones წერდა, რომ „რენდის გენია გამოიხატებოდა იმაში, რომ მას შეეძლო გადმოებრუნებინა ტრადიციული იერარქია და წარმოეჩინა მდიდრები, ნიჭიერები და ძალაუფლების მქონე ადამიანები როგორც დაჩაგრულები“. ჟურნალმა აგრეთვე შეადარა რენდის იდეები მესამე რაიხის პროპაგანდის მინისტრის, იოზეფ პაულ გებელსისას. The Nation-ის რედაქტორმა, კორი რობინმა თავის სტატიაში აღნიშნა, რომ მისი აზრით, არსებობდა მსგავსებები „რენდიზმის მორალურ სინტექსსა“ და ფაშიზმს შორის.
აკადემიკოსთა რეაქცია
აინ რენდის ცხოვრების პერიოდში, მისმა ნამუშევრებმა ცოტა ყურადღება მიიღო აკადემიური წრეებისგან. პირველი აკადემიური ნამუშევარი რენდის ფილოსოფიაზე გამოვიდა 1971 წელს. მისმა ავტორმა წიგნს უწოდა „მოღალატური წამოწყება“ რომელსაც შეუძლია მიიყვანოს „დანაშაულის გრძნობამდე“ რენდის სერიოზულად მიღებისთვის. რამდენიმე სტატია რენდის გარდაცვალებამდე ჯერ კიდევ 1982 წელს გამოიცა რამდენიკე აკადემიურ ჟურნალში, მათი უმრავლესობა „The Personalist“-ში. ერთ-ერთი ასეთი იყო ლიბერტარიანელი ფილოსოფისის, რობერტ ნოზიკის სტატია „რენდისეულ მოსაზრებაზე“, სადაც ნოზიკმა დაწერა, რომ რენდის მეტა-ეთიკური ნააზრევი უსაფუძვლო იყო და ვერ ახერხებდა პასუხი ეპოვნა დეივიდ ჰიუმის მიერ წარმოჩენილ „იუმის პრინციპისთვის“. ნოზიკის საპასუხოდ, ზოგიერთი სხვა აკადემიკოსი ფილოსოფოსი წერდა, რომ ნოზიკი რენდის შემთხვევას არასწორად უდგებოდა. აკადემიკოსები კიდევ უფრო ნაკლებად განიხილადნენ რენდს, როგორც ლიტერატურულ ფიგურას. აკადემიკოსმა მიმი გლადშტეინმა ვერ მოახერხა ეპოვნა სამეცნიერო სტატია რენდის ნოველებზე როდესაც მან 1973 წელს მისი კვლევა დაიწყო. 1970-იანი წლების განმავლობაში, გლადშტეინმა სამი სტატიის აღმოჩენა მოახერხა.
რენდის გარდაცვალების შემდეგ, ინტერესი მისი ნამუშევრების მიმართ საგრძნობლად გაიზარდა. ისტორიკოსმა ჯენიფერ ბარნსმა აღმოაჩინა რენდის ნამუშევრების მიმართ ინტერესის სამი ანთება, მესამე ასეთი ანთება 2000 წლიდან დაიწყო. მაგრამ, დღესდღეობით, ცოტა უნივერსიტეტს აქვს ჩართული რენდი ან ობიექტივიზმი ფილოსოფიური სპეციალობის პროგრამაში, ხოლო ლიტერატურული და ფილოსოფიური ფაკულტეტების დიდი ნაწილი მას მხოლოდ პოპ-კულტურის ფენომენად მიიჩნევს და არა სერიოზული შესწავლის ობიექტად.
გლადშტეინი, ჰარი ბინსუანგერი, ალან გოთელფი, ჯონ ჰოსპერსი, ედვინ ლოქი, უოლეს მეთსონი, ლეონარდ პეიკოფი, კრის მეტიუ სკიაბარა და ტარა სმითი ასწავლიდნენ რენდისეულ ფილოსოფიას აკადემიურ ინსტიტუტებში. სკიაბარა ამჟამად არის ჟურნალ „Ayn Rand Studies“-ის თანარედაქტორი. 1987 წელს, გოთელფმა, ჯორჯ უოლშმა და დეივიდ კელიმ დააფუძნეს „აინ რენდის საზოგადოება“, „ამერიკული ფილოსოფიურ ასოციაციასთან“ აფილირებული ჯგუფი. 2012 წელს, პიტსბურგის უნივერსიტეტმა წამოიწყო „აინ რენდის საზოგადოების ფილოსოფიური კვლევები“. სმითმა დაწერა რამდენიმე აკადემიური წიგნი და ნამუშევარი რენდის იდეებზე, მათ შორის „აინ რენდის ნორმატიული ეთიკა: ვირტუოზი ეგოისტი“. რენდის იდეების სწავლის საგნად აქციეს კლემსონის და დიუკის უნივერსიტეტებში. ამავე დროს, ამერიკული და ინგლისური ლიტერატურების მკვლევარები ძირითადად აიგნორებენ რენდის ნამუშევრებში, თუმცა კი ინტერესი მისდამი გაიზარდა 1990-იანი წლებიდან.
რენდის მკვლევარები დაგლას დენ ული და დაგლას რასმუსენი აღნიშნავენ მისი ნააზრევების ორიგინალურობას, მაგრამ მის სტილს „ჰიპერბოლიკურს და ემოოციურს“ უწოდებენ. ფილოსოფოსი ჯეკ უილერი ამბობს, რომ რენდის ეთიკა არის „ყველაზე დიდი მიღწევა“, „რომლის შესწავლაც საგრძნობლად უფრო ნაყოფიერია, ვიდრე იმ ეპოქის ნებისმიერი სხვა ნააზრევისა“. 2001 წელს ლიტერატურულ ენციკლოპედიაში გამოჩნდა სტატია რენდის შესახებ, სადაც ჯონ დეივიდ ლუისმა განაცხადა, რომ „რენდმა დაწერა ინტელექტუალურად ყველაზე გამოწვევი მხატვრული ნაწარმოები მის თობაში“. 1999 წელს მიცემულ ინტერვიუში, სკიაბარამ განაცხადა: „ვიცი, რომ რენდს დასცინიან“ და გააკეთა პროგნოზი, რომ აკადემიურ წრეებში ინტერესი მისი ნამუშევრების მიმართ გაიზრდებოდა.
ლიბერტარიანელი ფილოსოფოსი მაიკლ ჰუმერი თვლის, რომ ცოტა ადამიანი თუ თვლის რენდის იდეებს დამარწმუნებლად, განსაკუთრებით ეს მის ეთიკას ეხება. ჰუმერის აზრით, რენდის იდეების ინტერპრეტაცია საკმაოდ რთული ამოცანაა და შეიძლება ლოგიკურ კავშირსაც იყოს მოკლებული. ჰუმერი თვლის, რომ ყურადღებას, რომელსაც რენდი იღებს, განაპირობებს, რომ ის იყო „ბრწყინვალე მწერალი“, განსაკუთრებით კი ნოველისტი. აღსანიშნავია, რომ რენდის ნაშრომმა, „ატლანტმა მხრები გაშალა“-მ გაყიდვებით გადაასწრო თავად რენდის ნებისმიერ ნამუშევარს, ისევე როგორც კლასიკური ლიბერალიზმის მიმდევარ სხვა ფილოსოფოსებს, როგორებიც არიან ლუდვიდ ფონ მიზესი, ფრიდრიხ ჰაიეკი და ფრედერიკ ბასტიატი.
პოლიტიკის მეცნიერი ჩარლზ მიურეი დადებითად აფასებს რენდის ლიტერატურულ მიღწევას, მაგრამ აკრიტიკებს მის ნათქვამს, რომ ერთადერთი ფილოსოფოსი, ვინც მასზე გავლენა მოახდინა, არისტოტელე იყო. მიურეის აზრით, რენდის ფილოსოფიაში ადგილი აქვთ ნიცშესა და ჯონ ლოკის იდეებსაც. მართალია, თავად რენდი ამტკიცებდა, რომ ობიექტივიზმი იყო ინტეგრირებული ფილოსოფიური სისტემა, ფილოსოფოსი რობერტ ბასი თვლის, რომ მისი ცენტრალური იდეები ეთიკაში წინააღმდეგობაში მოდის მის ცენტრალურ პოლიტიურ იდეებთან.
ობიექტივისტური მოძრაობა
1985 წელს, რენდის მემკვიდრემ, ლეონარდ პეიკოფმა დააარსა აინ რენდის ინსტიტუტი, არაკომერციული ორგანიზაცია, რომელიც მიზნად ისახავდა რენდის იდეებისა და ნამუშევრების პოპულარიზებას. 1990 წელს, პეიკოფთან იდეოლოგიური უთანხმოების გამო, ფილოსოფოსმა დეივიდ კელიმ დააფუძნა ობიექტივისტური სწავლების ინსტიტუტი, რომელიც ახლა ცნობილია, როგორც ატლასის საზოგადოება. 2001 წელს, ისტორიკოსმა ჯონ მაკ-კასკიმ დააფუძნა ჰიმნის ფონდი ობიექტივისტური სწავლებისთვის, რომელიც გასცემდა გრანტებს აკადემიურ წრეებში ობიექტივიზმზე მუშაოიბსთვის. ტეხასის უნივერსიტეტმა, პიტსბურგის უნივერსიტეტმა და ჩრდილოეთ კაროლინას უნივერსიტეტმა მიიღეს ეს გრანტები.
ნამუშევრები
ნოველები:
სხვა:
არა მხატვრული ნაწარმოებები
- „ახალი ინტელექტუალისთვის“ (1961)
- „ეგოიზმის არსი“ (1964)
- „კაპიტალიზმი: უცნობი იდეალი“ (1966)
- „რომანტიკული მანიფესტი“ (1969)
- „ახალი მემარცხენეები: ანტი-ინდუსტრიული რევოლუცია“ (1971)
- „ობიექტივისტური ეპისტემოლოგიის წარდგენა“ (1979)
- „ფილოსოფია: ვის სჭირდება ის“ (1982)
