ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         მარიამ სტიუარტი

მარიამ I, მერი (დაბადებული მარიამ სტიუარტი (ინგლ. Mary Stewart; დ. 8 დეკემბერი 1542 — გ. 8 თებერვალი 1587) — შოტლანდიის დედოფალი დაბადებიდან, საფრანგეთის დედოფალი 1559–1560 წწ. (როგორც ფრანსუა II-ის მეუღლე) და ინგლისის სამეფო ტახტის მემკვიდრეობის ერთ-ერთი პრეტენდენტი. იგი ძალზედ ცნობილი გახდა თავისი ტრაგიკული ისტორიით, რომელიც სხვადასხვა მწერალმა აღწერა საკუთარ ნაწარმოებში.

მარიამი, ჯეიმზ V-ის ერთადერთი კანონიერი შვილი, მხოლოდ 6 წლის იყო, როცა მამამისი გარდაიცვალა და მან ტახტი დაიკავა. ბავშვობის დიდი ნაწილი მარიამმა საფრანგეთში გაატარა, შოტლანდიას კი რეგენტები მართავდნენ. 1558 წელს იგი დაქორწინდა საფრანგეთის დოფინზე, ფრანსუა II-ზე. ახალგაზრდა დოფინი საფრანგეთის ტახტზე 1559 წელს ავიდა, შესაბამისად მარიამი საფრანგეთის დედოფალი იყო 1560 წლის 5 დეკემბრამდე, ქმრის გარდაცვალებამდე. დაქვრივების შემდეგ მარიამმა შოტლანდიაში დაბრუნება გადაწყვიტა და 1561 წლის 19 აგვისტოს შოტლანდიის საპორტო ქალაქ ლითში ჩავიდა. ოთხი წლის შემდეგ იგი დაქორწინდა თავის მამიდაშვილზე, ჰენრი სტიუარტზე, მაგრამ მათი ქორწინება უიღბლო აღმოჩნდა. 1567 წელს დღემდე უცნობი მიზეზების გამო მისი რეზიდენცია აფეთქდა და ჰენრი სტიუარტი ბაღში მკვდარი იპოვეს.

ჯეიმზ ჰეპბერნი, ბოთუელის მე-4 გრაფი, ჰენრის სიკვდილში მთავარ ეჭვმიტანილად ითვლებოდა, თუმცა 1567 წლის აპრილში იგი გაამართლეს, რის შემდეგაც ერთ თვეში მარიამ სტიუარტზე იქორწინა. წყვილის წინააღმდეგ მოწყობილი აჯანყების შემდეგ მარიამი ლოხლევენის ციხესიმაგრეში იყო დატყვევებული. 1567 წლის 24 ივლისს იგი იძულებული გახდა, გადამდგარიყო თავისი ერთი წლის ვაჟის, ჯეიმზის სასარგებლოდ, რომელიც მას დარნლის ჰერცოგისაგან ჰყავდა. ტახტის დაბრუნების წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ მარიამი სამხრეთის მიმართულებით გაიქცა და მფარველობა სთხოვა ინგლისის დედოფალ ელისაბედ I-ს. მანამდე მარიამს პრეტენზია ჰქონდა ინგლისის ტახტზე და ელისაბედის ადგილის მოსაპოვებლად იბრძოდა. მეტიც, ბევრი ინგლისელი კათოლიკე სწორედ მას მიიჩნევდა ინგლისის ტახტის კანონიერ მემკვიდრედ. ელისაბედმა მარიამი საფრთხედ მიიჩნია და დაატყვევა. თვრამეტწლიანი ტუსაღობის შემდეგ მარიამს ბრალი დასდეს ელისაბედის მკვლელობის მცდელობაში და სიკვდილით დასაჯეს.

სწორედ მარიამ სტიუარტმა დაამკვიდრა გამოყენებაში დინასტიის სახელის გაფრანგულებული ვერსია Stuart, მანამდე მიღებული Stewart-ის ნაცვლად.

იხ. ვიდეო - Королева и ее Любовник (фильм BBC) - 10 февраля 1567 года законный супруг королевы Марии Стюарт, Генрих Дарнли был убит в уединенном доме недалеко от Эдинбурга, а 15 мая того же года Мария вышла замуж за Джеймса Хепберна, графа Ботвелла. Шотландцы не сомневались: Генрих был убит по приказу Марии и ее любовника. А королева даже и не собиралась оправдываться…

Великобритания , BBC  2008

ახალგაზრდობის წლები (1542-1560)

მარიამი და მისი მამა — ორივენი ლინლითგოუს სასახლეში დაიბადნენ.

მარიამი დაიბადა 1542 წლის 7 ან 8 დეკემბერს ლინლითგოუში, დასავლეთ ლოთიანში (შოტლანდია). იგი შოტლანდიის მეფე ჯეიმზ V-ის და ფრანგი პრინცესა მარია დე გიზის ქალიშვილი იყო. მარიამი ნაადრევად დაიბადა და მეფე ჯეიმზის ერთადერთი ქალიშვილი იყო.^[2] იგი ინგლისის მეფე ჰენრი VIII-ის დის, მარგარეტ ტიუდორის შვილიშვილი იყო. 14 დეკემბერს, მარიამის დაბადებიდან 6 დღის შემდეგ, გარდაიცვალა მისი მამა, მეფე ჯორჯ V, რომელმაც ვერ გადაიტანა შოტლანდიელების დამამცირებელი მარცხი სოლუეი-მოსესთან და თავისი ორი ვაჟის სიკვდილი (სხვა ვერსიით მან ლაშქრობის დროს მოწამლული წყალი დალია). მარიამის გარდა მეფეს არ ჰყავდა კანონიერი შვილები და იქიდან გამომდინარე, რომ სტიუარტების დინასტიის პირველი მეფის, რობერტ II-ის პირდაპირი შთამომავლებიდან ამ დროისთვის აღარავინ იყო ცოცხალი, მარიამ სტიუარტი შოტლანდიის დედოფლად გამოცხადდა.

პოპულარული ლეგენდა, რომელიც პირველად ჩაიწერა ჯონ ნოქსმა, იუწყება, რომ სიკვდილის სარეცელზე მყოფმა ჯეიმზმა, როცა გაიგო, რომ მისმა ცოლმა ქალიშვილი შვა, ნაღვლიანად წამოიძახა, „ქალით მოვიდა, ქალითვე დასრულდება!“ სტიუარტების სახლმა შოტლანდიის ტახტი მიიღო შოტლანდიის მე-6 ლორდ-სტიუარდის, უოლტერ სტიუარტის ქორწინებით მარჯორი ბრიუსზე, რობერტ ბრიუსის (მოგვიანებით რობერტ I, შოტლანდიის მეფე) ქალიშვილზე. გვირგვინი ჯეიმზის ოჯახმა ქალის მეშვეობით მიიღო და ქალის გამოვე დაკარგავდა მას. ეს ლეგენდარული განცხადება მოგვიანებით მართლაც ახდა, ოღონდ არა მარიამის, არამედ მისი შთამომავლის, დედოფალ ანას დროს.

დაბადებიდან მალევე მარიამი მოინათლა ახლომდებარე წმინდა მიქაელის ეკლესიაში. ხმები გავრცელდა, რომ იგი სუსტი და უსუსური იყო,  მაგრამ ინგლისელმა დიპლომატმა, რალფ სადლერმა, როდესაც 1543 წლის მარტში ლინლითგოუს სასახლეში ჩვილი მარიამი იხილა, დაწერა: „it is as goodly a child as I have seen of her age, and as like to live“.

იქიდან გამომდინარე, რომ ტახტზე ასვლისას მარიამი ჩვილი იყო, მის ზრდასრულობამდე შოტლანდია იმართებოდა რეგენტის მიერ. თავიდანვე გაჩნდა რეგენტობის მსურველი ორი მხარე: ერთი კათოლიკე კარდინალი ბიტონი, ხოლო მეორე — პროტესტანტი არანის გრაფი ჯეიმზ ჰამილტონი, რომელიც ტახტის რიგით მეორე მემკვიდრე იყო. ბიტონის პრეტენზიები ემყარებოდა გარდაცვლილი მეფის ანდერძს, რომელიც მოწინააღმდეგეებმა ყალბ დოკუმენტად შერაცხეს. არანმა, მეგობრებისა და ნათესავების დახმარებით, რეგენტობა მოიპოვა 1554 წლამდე, სანამ მარიამის დედამ არ მოახერხა მისი ჩამოგდება და ჩანაცვლება.

გრინვიჩის ხელშეკრულება (1542-1543)

1553 წლის მონეტა: შოტლანდიის გერბი (ავერსი), სამეფო მონოგრამა (რევერსი)

შოტლანდიაში დაბრუნდნენ ემიგრანტი-დიდგვაროვნები — ინგლისთან კავშირის მომხრეები, რომლებიც განდევნეს ან გაიქცნენ ქვეყნიდან ჯორჯ V-ის დროს, რომელიც პროფრანგულ პოლიტიკას ატარებდა. მათი დახმარებით რეგენტმა 1543 წლის იანვარში შექმნა პროინგლისური ხელისუფლება, შეწყვიტა პროტესტანტების დევნა და დაიწყო მოლაპარაკებები ახალგაზრდა დედოფლისა და ინგლისის ტახტის მემკვიდრის ქორწინებასთან დაკავშირებით. 1543 წლის ივლისში ეს მოლაპარაკებები დასრულდა გრინვიჩის ხელშეკრულებით, რომლის თანახმადაც მარიამი ცოლად უნდა გაჰყოლოდა ინგლისის მეფე ჰენრი VIII-ის ვაჟს, პრინც ედუარდს, რასაც მომავალში უნდა მოჰყოლოდა შოტლანდიისა და ინგლისის ერთი დინასტიის ქვეშ გაერთიანება. ამ დროისთვის — 1543 წლის 9 სექტემბერს — მარიამ სტიუარტი შოტლანდიის დედოფლად აკურთხეს სტერლინგის ციხესიმაგრეში.

მარიამ სტიუარტი ახალგაზრდობაში

ომი ინგლისთან (1543-1548)

ძალისხმევამ შოტლანდიელი დიდგვაროვნების პროფრანგული პარტიისა, რომელსაც სათავეში ედგა კარდინალი ბიტონი და დედა დედოფალი, ასევე ჰენრი VIII-ის მოთხოვნამ, გადაეცათ მისთვის მარიამ სტიუარტი, გამოიწვია გადატრიალება შოტლანდიის პოლიტიკაში. 1543 წლის მიწურულს პროინგლისური ბარონები, რომლებსაც ანგუსის გრაფი მეთაურობდა, ჩაანაცვლეს, ხელისუფლებაში კი მოვიდნენ კარდინალი ბიტონი და მისი პროფრანგული ორიენტაციის მომხრეები. ამას არ შეიძლებოდა, რომ არ მოჰყოლოდა საპასუხო რეაქცია ინგლისის მხრიდან. 1544-1545 წლებში ინგლისის ჯარები ჰერტფორდის გრაფის მეთაურობით არაერთხელ შეიჭრნენ შოტლანდიაში, გაანადგურეს კათოლიკური ეკლესიები და გააღატაკეს შოტლანდიური მიწები. ამავდროულად ქვეყანაში ფართოვდებოდა პროტესტანტიზმის გავლენა, რომლის მიმდევრებსაც ინგლისთან დაახლოვება სურდათ. 1546 წლის 29 მაისს რადიკალური პროტესტანტების ჯგუფმა მოკლა კარდინალი ბიტონი და დაიპყრო სენტ-ენდრიუსის ციხე-სიმაგრე. შოტლანდიის ხელისუფლება ვერ გაუმკლავდა ამ სიტუაციას და დახმარების თხოვნით მიმართა საფრანგეთს.

საფრანგეთის ჯარი შოტლანდიაში ჩამოვიდა 1547 წლის დასაწყისში. ჯარმა პროტესტანტები სენტ-ენდრიუსიდან განდევნა. ამის საპასუხოდ ინგლისის ჯარმა ხელახლა გადალახა ანგლო-შოტლანდიური საზღვარი და 1547 წელს გაანადგურა შოტლანდიელები პინკის ბრძოლაში. ინგლისელებმა აიღეს შოტლანდიის ძირითადი ციხე-სიმაგრეები ლოტიანსა და ფერტ-ოფ-ტეის ნაპირებზე. მათ ამგვარად დაიმორჩილეს შოტლანდიის სამეფოს უმნიშვნელოვანესი ნაწილი. მარია დე გიზი იძულებული გახდა გადაემალა თავისი ქალიშვილი დამბარტონის ციხე-სიმაგრეში. ამ დროისთვის საფრანგეთის ტახტზე ავიდა ანრი II — ინგლისთან გადამწყვეტი ბრძოლის მომხრე. მისი შეთავაზებით 1548 წლის 7 ივნისს ხელი მოეწერა დედოფალ მარიამ სტიუარტისა და საფრანგეთის პრინც ფრანსუას ქორწინებას. შოტლანდიაში გადასხეს საფრანგეთის ჯარი, რომელმაც 1550 წლისთვის პრაქტიკულად შეძლო ინგლისელების ქვეყნიდან გაძევება. 1548 წლის 7 აგვისტოს დედოფალმა მარიამ სტიუარტმა, რომელსაც იმ დროისთვის ხუთი წელი შეუსრულდა, საფრანგეთში გაცურა.

მარიამ სტიუარტი და ფრანსუა II

ცხოვრება საფრანგეთში (1548-1554)

ახალგაზრდა მარიამთან ერთად 1548 წლის 13 აგვისტოს საფრანგეთში ჩამოვიდა მისი მცირე ამალა, რომელიც მოიცავდა მის ერთსისხლა ძმას, მორეის გრაფს, და „ოთხ მარიას“ — შოტლანდიელი არისტოკრატების ოთხ ახალგაზრდა ქალიშვილს ერთი და იმავე სახელით. საფრანგეთის სამეფო კარი, რომელიც, სავარაუდოდ, იმ დროისთვის ყველაზე შესანიშნავი იყო ევროპაში, ახალგაზრდა პატარძალს გულუხვი ზეიმით შეხვდა. მეფე ჰენრი II მარიამ სტიუარტისადმი სიმპათიით იყო განწყობილი და იგი საუკეთესო განათლებით უზრუნველყო: ახალგაზრდა დედოფალი შეისწავლიდა ფრანგულ, ესპანურ, იტალიურ, ძველბერძნულ და ლათინურ ენებს, ანტიკური და თანამედროვე ავტორების ნაშრომებს. მან ასევე ისწავლა სიმღერა, ბარბითზე დაკვრა, შეიყვარა პოეზია და ნადირობა. მარიამმა მოხიბლა საფრანგეთის სამეფო კარი, მას ლექსებს უძღვნიდნენ ლოპე დე ვეგა, ბრანტონი და რონსარი.

1550 წელს საფრანგეთში ჩამოვიდა დედოფლის დედა — მარია დე გიზი, — რომელიც დაკავებული იყო ფრანკო-შოტლანდიური კავშირის გამყარებით. თუმცა იგი არ დარჩა საკუთარ შვილებთან ერთად და 1551 წელს დაბრუნდა შოტლანდიაში, რათა რელიგიური დავებით დანაწევრებულ ქვეყანაში თავისი ქალიშვილი უზრუნველეყო სტაბილური ძალაუფლებით. 1554 წელს მარია დე გიზმა შეძლო ხელისუფლებიდან არანის გრაფის ჩამომოშორება და თვითონ ჩაუდგა სათავეში შოტლანდიის ხელისუფლებას.

მარია დე გიზის რეგენტობა (1554-1559)

მარია დე გიზის მმართველობა გამოიხატა შოტლანდიაში ფრანგული გავლენის გაზრდით. საფრანგეთის ჯარები განლაგდნენ შოტლანდიურ ციხე-სიმაგრეებში, სამეფო ადმინისტრაციაში დომინირებდნენ ფრანგები. 1558 წელს 24 აპრილს პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში შედგა მარიამ სტიუარტისა და პრინც ფრანსუას ქორწილი. საქორწილო კონტრაქტის საიდუმლო შეთანხმებით ამ ქორწინებიდან ბავშვების არ ყოლის შემთხვევაში დედოფალი საფრანგეთის მეფეს გადასცემდა შოტლანდიას.

ასეთ პოლიტიკას არ შეეძლო არ გამოეწვია შოტლანდიური არისტოკრატიის დიდი ნაწილის უკმაყოფილება. ამავდროულად პროტესტანტიზმის გავრცელებამ საბოლოოდ გაყო შოტლანდიური საზოგადოება. მდგომარეობა გაუარესდა 1558 წელს ინგლისის ტახტზე ელისაბედ I-ის ასვლით, რომელმაც მხარი დაუჭირა შოტლანდიელ პროტესტანტებს. რომის კათოლიკური ეკლესიის კანონიკური წესის მიხედვით ელისაბედ I ითვლებოდა უკანონოდ შობილად, ამიტომაც მარიამ სტიუარტმა, რომელიც ინგლისის მეფე ჰენრი VII ტიუდორის შვილთაშვილი იყო, თავი ინგლისის დედოფლად გამოაცხადა. მარიამის ეს გადაწყვეტილება საბედისწერო აღმოჩნდა: შოტლანდიას არ ჰქონდა იმის ძალა, რომ მისი უფლებები ინგლისის ტახტზე დაეცვა, ინგლისთან ურთიერთობები კი უიმედოდ გაფუჭდა.

1559 წლის 10 ივლისს გარდაიცვალა ჰენრი II და საფრანგეთის ტახტზე ავიდა ფრანსუა II. მარიამ სტიუარტი საფრანგეთის დედოფალიც გახდა.

პროტესტანტული რევოლუცია (1559-1560)

ფრანსუა II სუსტი მეფე გამოდგა, ამიტომ საფრანგეთში მთავარ როლს იკავებდა დედა დედოფალი ეკატერინე მედიჩი და გიზები — მარიამ სტიუარტის ბიძები. ამავდროულად შოტლანდიაში დაიწყო პროტესტანტული რევოლუცია. შოტლანდიური არისტოკრატიის უდიდესი ნაწილი მიემხრო აჯანყებულ პროტესტანტებს და დახმარება ინგლისს სთხოვა. ქვეყანაში შევიდა ინგლისის ჯარი, რომელსაც პროტესტანტები ისე ხვდებოდნენ, როგორც გამათავისუფლებელს. დედოფალი მარია დე გიზი და საფრანგეთის გარნიზონი ალყაში მოექცა ლეიტში. მარიამ სტიუარტმა ვერ მოახერხა დედისთვის სამხედრო დახმარების გაწევა: ამბუაზიურმა შეთქმულებამ 1560 წლის მარტში დაამხო გიზების მმართველობა სამეფო კარზე. საფრანგეთში იმ დროისთვის იწყებოდა რელიგიური ომები კათოლიკეებსა და ჰუგენოტებს შორის, ამიტომ ეკატერინე მედიჩის არ სურდა ინგლისთან ურთიერთობის გამწვავება. 1560 წლის 11 ივნისს გარდაიცვალა მარია დე გიზი — ქვეყანაში პროტესტანტიზმისა და შოტლანდიის ინგლისთან კავშირისკენ მოძრაობის უკანასკნელი დაბრკოლება. მარიამ სტიუარტმა უარი განაცხადა ამ შეთანხმების დადასტურებაზე, რადგან იგი მოიცავდა ელისაბედ I-ის ინგლისის დედოფლად გამოცხადებას.

1560 წლის 5 დეკემბერს გარდაიცვალა ფრანსუა II. ეს ნიშნავდა, რომ მარიამ სტიუარტი მალე შოტლანდიაში უნდა დაბრუნებულიყო. კათოლიკე დედოფლის მოსვლის პერსპექტივამ შოტლანდიელ პროტესტანტებს აიძულა დაეჩქარებინათ ახალი სახელმწიფო ეკლესიის გაფორმება: ქვეყნის პარლამენტმა დაამტკიცა პროტესტანტული რწმენის სიმბოლო და დისციპლინირებული ქარტია, გამოაცხადა შოტლანდიური ეკლესიის რომის პაპთან კავშირის გაწყვეტისა და კათოლიკური მესის აკრძალვის შესახებ.

შოტლანდიაში დაბრუნება (1561-1565)

მარიამ სტიუარტი შოტლანდიაში დაბრუნების შემდეგ

საშინაო პოლიტიკა (1561-1563)

1561 წლის 19 აგვისტოს თვრამეტი წლის დედოფალი შოტლანდიაში ჩავიდა. ქვეყანა, რომელშიც იგი დაბრუნდა, წარმოადგენდა გაყოფილ ერს. კონსერვატორები, რომლებსაც სათავეში ჰანტლის გრაფი ედგათ, მზად იყვნენ უსიტყვოდ დამორჩილებოდნენ დედოფალს, რომელმაც ფრანსუა II-ის გარდაცვალების შემდეგ შეწყვიტა ფრანგული დომინირების განსახიერება. რადიკალური პროტესტანტები ჯონ ნოქსის მეთაურობით დედოფლისგან ითხოვდნენ კათოლიციზმსთან კავშირის გაწყვეტას და პროტესტანტების ერთ-ერთი ლიდერის — არანის გრაფთან ქორწინების გაუქმებას. ჯეიმზ სტიუარტსა და სახელმწიფო მდივანს, უილიამ მეიტლანდს მარიამ სტიუარტისთვის დახმარების გაწევა შეეძლოთ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყანაში შენარჩუნდებოდა პროტესტანტული რელიგია და მოხდებოდა ინგლისთან დაახლოვება.

თავისი მმართველობის პირველივე წლებიდან მარიამ სტიუარტმა ფრთხილი პოლიტიკის გატარება დაიწყო. იგი არ ცდილობდა კათოლიციზმის რესტავრირებას, მაგრამ ამავდროულად არც პროტესტანტიზმში გადადიოდა. სამეფო ადმინისტრაციაში მთავარ ადგილს ინარჩუნებდნენ ჯეიმზ სტიუარტი, რომელიც მორეის გრაფი გახდა, და უილიამ მეიტლანდი. უკიდურესი პროტესტანტები ცდილობდნენ მოეწყოთ შეთქმულება დედოფლის დატყვევების მიზნით, მაგრამ შეთქმულება ჩაიშალა. არანი მალე ჭკუიდან შეიშალა, ჯონ ნოქსის რადიკალიზმი კი მხარდაჭერას ვეღარ გრძნობდა შოტლანდიელი დიდგვაროვნების ფართო ფენის მხრიდან. სხვა მხრივ, 1562 წელს კონსერვატორულ მხარეს თავი მოჰკვეთეს: ჰანტლის გრაფმა, რომელსაც მორეის საგრაფოს მოპოვება სურდა, წამოიწყო აჯანყება მარიამ სტიუარტის წინააღმდეგ, მაგრამ მარცხი განიცადა ლორდ ჯეიმზთან და მალევე გარდაიცვალა. 1562-1563 წლებში დედოფალმა ოფიციალურად აღიარა პროტესტანტიზმი შოტლანდიის სახელმწიფო რელიგიად და შემოიღო საეკლესიო შემოსავლების განაწილების წესი რელიგიურ და სახელმწიფო მოთხოვნებზე. მარიამ სტიუარტმა უარი განაცხადა შოტლანდიური დელეგაციის გაგზავნაზე ტრენტის საბჭოზე, რომელიც კათოლიკური დოქტრინის გაფორმებით დამთავრდა. ამავდორულად მას კავშირი არ გაუწყვიტავს რომთან, აგრძელებდა პაპთან მიმოწერას, სახელმწიფო კარზე კი ტარდებოდა კათოლიკური მესა. საბოლოოდ, მარიამ სტიუარტის მმართველობის დასაწყისი გამოირჩევა შედარებითი პოლიტიკური სტაბილურობის მიღწევით.

დიდგვაროვნების დახმარება დიდწილად აიხსნებოდა ახალი შესაძლებლობებით, რომლებიც ახალგაზრდა შოტლანდიელ არისტოკრატებს გაეხსნათ მას შემდეგ, რაც მარიამის ჰოლირუდის სასახლეში შეიქმნა სამეფო კარი ფრანგული მაგალითის მიხედვით. ახალგაზრდა, მოხდენილ, ლამაზ დედოფალს, რომელსაც უყვარდა მუსიკა, ცეკვები, მასკარადები, ნადირობა და გოლფი, არ შეეძლო არ მიეზიდა შოტლანდიელი დიდგვაროვნები, რომლებიც სამოქალაქო ომების დროს გადაეჩვივნენ სამეფო კარზე ცხოვრებას. მარიამმა ყოველდღიური ადმინისტრაციული სამუშაოები მორეისა და მეიტლანდს გადააბარა. ამგვარად მან ჰოლირუდში ლუვრის პატარა ვარიანტი შექმნა.

საგარეო პოლიტიკა (1563-1565)

საგარეო პოლიტიკა მარიამ სტიუარტისთვის დიდ პრობლემას წარმოადგენდა. შოტლანდიის ხელისუფლების ლიდერები — მორეი და მეიტლანდი — ანგლო-შოტლანდიური კავშირის ერთგული მომხრეები იყვნენ. თვითონ დედოფალი მარიამი უარს ამბობდა ელისაბედ I-ის ინგლისის დედოფლად აღიარებაზე. იგი იმედს იტოვებდა, რომ შეძლებდა ინგლისის ტახტზე საკუთარი უფლებების რეალიზებას. კომპრომისი შესაძლებელი იყო მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მარიამი ინგლისის ტახტისადმი საკუთარ პრეტენზიაზე უარს განაცხადებდა ელისაბედ I-ის სიცოცხლეში, იმის სანაცვლოდ, რომ იგი ინგლისის ტახტის მემკვიდრე გახდებოდა მისი გარდაცვალების შემდეგ. მაგრამ არც მარიამი, რომელსაც თავდაჯერებული იმედები ჰქონდა, და არც ელისაბედ I, რომელიც არ იყო მზად, ინგლისის ტახტის მემკვიდრის საკითხი გადაეწყვიტა, არ აპირებდნენ დაახლოვებას.

ამავდროულად გაჩნდა მარიამ დედოფლის ახალი ქორწინების საკითხი. მის ხელზე პრეტენდირებდა მრავალი ევროპელი მონარქი (საფრანგეთის, შვედეთის, დანიის მეფეები, ავსტრიის ერცჰერცოგი). ყველაზე სავარაუდო საქმროდ დიდი ხნის განმავლობაში ითვლებოდა დონ კარლოსი — ესპანეთის მეფე ფილიპე II-ის ვაჟი. ამ შეუღლებასთან დაკავშირებულმა მოლაპარაკებებმა ინგლისი შეაშფოთა: ელისაბედ I იმაზეც კი იყო მზად, რომ მარიამი თავის მემკვიდრედ აღეარებინა, თუ იგი ესპანეთის პრინცთან ქორწინებაზე უარს იტყოდა. თუმცა 1563 წლის მიწურულისთვის ნათელი გახდა, რომ დონ კარლოსი ფსიქიკურად გაუწონასწორებელი იყო, ამიტომ მოლაპარაკებები ჩაიშალა. ელისაბედმა თავის მხრივ ხელი შესთავაზა რობერტ დადლის, ლესტერის გრაფს, თავის შესაძლო საყვარელს, რამაც, რასაკვირველია, გამოიწვია შოტლანდიის დედოფლის აღშფოთება.

კრიზისი და მარიამ სტიუარტის დაცემა (1565-1587)

მარიამ სტიუარტი და ჰენრი, დარნლის ლორდი

მეორე ქორწინება და რიჩოს მკვლელობა (1565-1566)

1565 წელს შოტლანდიაში ჩამოვიდა დედოფლის მამიდაშვილი — ცხრამეტი წლის ჰენრი სტიუარტი, დარნლის ლორდი, ლენოქსის მე-4 გრაფის, მეთიუ სტიუარტის ვაჟი და ინგლისის მეფე ჰენრი VII-ის შთამომავალი დედის მხრიდან — მაღალი, ლამაზი ახალგაზრდა. მარიამ სტიუარტს იგი პირველივე ნახვისას შეუყვარდა და უკვე 1565 წლის 29 ივლისისთვის ცოლად გაჰყვა, რამაც ელისაბედ I-ის დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია. ეს ქორწინება არა მხოლოდ ინგლისისგან დაშორებას, არამედ ამავდროულად დედოფლის ყოფილი მოკავშირეების — მორეისა და მეიტლანდის მოშორებასაც ნიშნავდა. 1565 წლის აგვისტოში მორეიმ აჯანყების წამოწყება სცადა, მაგრამ მარიამ სტიუარტმა, რომელსაც მხარს უჭერდნენ გორდონები და ჰეპბერნები და რომელმაც თავისი ძვირფასეულობები ჯარისკაცებისთვის ხელფასის გადასახდელად ჩადო, მომენტალურად შეუტია აჯანყებულებს და მორეის ინგლისში გაქცევა აიძულა.

მორეის გამოსვლამ დედოფალს აჩვენა, რომ რადიკალური პროტესტანტები და ანგლოფილები უსიტყვო ლოიალურობისგან შორს არიან. ამან დედოფლის პოლიტიკაში ცვლილება გამოიწვია. იგი დაუახლოვდა კათოლიკეებს და გააახლა ესპანეთის მეფესთან მიმოწერა. ერთდროულად მარიამი იშორებს წამყვან შოტლანდიელ არისტოკრატებს და იახლოვებს უბრალო წარმოშობის პირებსა და უცხოელებს, რომლებიც დედოფალს სჭირდება. მდგომარეობა გაამწვავა ქმართან ურთიერთობის გაციებამ: მარიამ სტიუარტი მიხვდა, რომ დარნლის ლორდი მორალურად მზად არ იყო სამეფო ტიტულისთვის, რომ იგი ცოლად გაჰყვა ისეთ ადამიანს, რომელსაც გამორჩეული ნიჭები და ღირსებები არ გააჩნდა. როცა შეცდომას მიხვდა, დედოფალმა თავისი ქმრის უგულებელყოფა დაიწყო.

შედეგად, 1566 წლის დასაწყისისთვის შეიქმნა დედოფლისადმი მტრულად განწყობილი დარნლისა და შოტლანდიის პროტესტანტი ლორდების კოალიცია, რომელსაც სათავეში ედგათ მორეი და მორტონი. 1566 წლის 9 მარტს ფეხმძიმე დედოფლის თვალწინ ოპოზიციის ლიდერებმა სასტიკად მოკლეს დავიდ რიჩო — მარიამ სტიუარტის ერთ-ერთი უახლოესი მეგობარი, ფავორიტი და პირადი მდივანი. სავარაუდოდ, ამ ბოროტმოქმედებით შეთქმულებს სურდათ დედოფლისთვის, მის სიცოცხლეზე საფრთხის შექმნით, ეიძულებინათ დათმობაზე წასვლა. თუმცა მარიამის ეფექტურმა მოქმედებებმა კვლავ გაანადგურა ოპოზიციის გეგმები: დედოფალი სახალხოდ შეურიგდა ქმარსა და მორეის, რამაც შეთქმულებს შორის აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. მარიამი მკვლელობის შემსრულებლებს მკაცრად გაუსწორდა. მორტონი და მისი თანამოაზრეები ინგლისში გაიქცნენ.

დარნლის მკვლელობა და დედოფლის ჩამოგდება (1567-1568)

მარიამ სტიუარტის ქმართან შერიგება მოკლევადიანი აღმოჩნდა. მალე ნათელი გახდა მისი სიმპათია ბოთუელის გრაფთან, ჯეიმზ ჰეპბერნთან, რომელიც ძლიერ განსხვავდებოდა დარნლისგან თავისი ძალით, სიმამაცითა და გამბედაობით.  დედოფლისა და მეფის განხეთქილება შემდგარი ფაქტი ხდება: დარნლი უარს ამბობს მათი შვილის, მომავალი მეფე ჯეიმზ VI-ის, ნათლობაზე მისვლას. მარიამ სტიუარტის პოლიტიკა უფრო და უფრო იწყებს გრძნობებით განსაზღვრას, უპირველეს ყოვლისა, ბოთუელისადმი სიყვარულის გამო. დარნლი ხდება წინაღობა, რომელიც ჩამოშორებულ უნდა იქნას.

1567 წლის 10 თებერვალს ამოუცნობი მიზეზების გამო აფეთქდა სახლი კიორკ-ო'ფილდში, ედინბურგის გარეუბანში, სადაც დარნლი იყო გაჩერებული. თვითონ დარნლი კი უბედურ პაჟთან ერთად მკვდარი იპოვეს ბაღში. იგი სახლიდან გაქცევის მცდელობისას გაგუდეს. საკუთარი ქრმის მკვლელობის ორგანიზებაში მარიამ სტიუარტის მონაწილეობის მიღებასთან დაკავშირებული საკითხი ერთ-ერთი ყველაზე მწვავეა შოტლანდიის ისტორიაში. როგორც ჩანს, მოსალოდნელი ბოროტმოქმედების შესახებ, როგორც მინიმუმ, იცოდნენ მორეის გრაფმა და მეიტლანდმა და შესაძლოა, მონაწილეობაც კი მიიღეს ამაში. ასევე შესაძლოა საკმაოდ გაბედულად ითქვას დარნლის წინააღმდეგ შეთქმულების შესახებ რიჩოს მკვლელობაში მისი ყოფილი პარტნიორების მხრიდან, რომლებსაც სათავეში მორტონი ედგა და რომლებსაც მეფემ უღალატა. შეთქმულებაში ბოთუელის გრაფის მონაწილეობაც შესაძლებელია. თანაც, თუ ბოთუელი მარიამ დედოფლის ხელისკენ გზის გათავისუფლებას აპირებდა, მაშინ მორტონისა და მორეის ჯგუფები, შესაძლოა, დარნლის მკვლელობით დედოფლისადმი ნდობაში კრიზისის გამოწვევასა და დედოფლის ტახტიდან ჩამოგდებას ცდილობდნენ. შესაძლოა, ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ჯგუფი ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად მოქმედებდა.

ყოველ შემთხვევაში, ვინც არ უნდა ყოფილიყო მეფის მკვლელი, ამ დანაშაულში შოტლანდიის საზოგადოებამ ბრალი გარკვეულწილად დედოფალს დასდო, როგორც ორგულ ცოლს. მარიამ სტიუარტს არაფერი გაუკეთებია თავისი უდანაშაულობის დასამტკიცებლად. პირიქით, 1567 წლის 15 მაისისთვის ჰოლირუდში შედგა მარიამისა და ბოთუელის გრაფის ქორწილი. მეფის სავარაუდო მკვლელთან ქორწილმა მარიამ სტიუარტს ქვეყანაში ყოველგვარი მხარდაჭერა დაუკარგა, რითიც დაუყოვნებლივ ისარგებლეს პროტესტანტმა ლორდებმა და მორეის გრაფის მომხრეებმა. მათ შექმნეს ლორდთა „კონფედერაცია“ და საკმარისი სამხედრო ძალების შეგროვების შემდეგ დედოფალი და ბოთუელი ედინბურგიდან განდევნეს. 1567 წლის 15 ივნისს დედოფლის ჯარი, რომელიც კარბერთან შეხვდა კონფედერაციის ჯარს, დაიშალა. მარიამ სტიუარტი იძულებული გახდა დანებებულიყო, თუმცა წინასწარ უზრუნველჰყო ბოთუელის უსაფრთხოდ წასვლა. დედოფალი აჯანყებულებმა მიიყვანეს ლოხლევენის ციხე-სიმაგრეში, სადაც 24 ივლისს მარიამმა ხელი მოაწერა დოკუმენტს ტახტიდან გადადგომის შესახებ, თავისი ვაჟის, ჯეიმზ I-ის სასარგებლოდ. მეფის სრულწლოვანებამდე ქვეყნის რეგენტად დაინიშნა მორეის გრაფი.

გაქცევა ინგლისში (1568-1573)

მარიამ სტიუარტი ინგლისში, დაახ. 1578 წელს

კანონიერი დედოფლის ჩამოგდებას არ შეიძლებოდა არ გამოეწვია შოტლანდიელი ლორდების ნაწილის უკმაყოფილება. „კონფედერატების“ კავშირი სწრაფად დაიშალა, მორეების რეგენტობის დაწესებამ გამოიწვია ჰამილტონების ოპოზიციაში გადასვლა. 1568 წლის 2 მაისს მარიამ სტიუარტი გაიქცა ლოხლევენის ციხიდან. მას დაუყოვნებლივ შეუერთდნენ ოპოზიციონერი ბარონები. თუმცა 13 მაისს დედოფლის მცირერიცხოვანი არმია დამარცხდა რეგენტების არმიის მიერ ლანგსაიდთან ბრძოლაში. მარიამი გაიქცა ინგლისში, სადაც დახმარება ელისაბედ I-ს სთხოვა.

თავდაპირველად ელისაბედი მარიამს დახმარებას დაპირდა, თუმცა ის შორს იყო იმ იდეისგან, რომ ინგლისის ტახტის კონკურენტისთვის დახმარება გაეწვია. ელისაბედმა თავის თავზე აიღო მომრიგებლის ფუნქცია მარიამსა და მორეის გრაფს შორის და შოტლანდიის მეფის მკვლელობის გამოძიების ინიციატივა თავის თავზე აიღო. გამოძიების პროცესში რეგენტის მომხრეებმა წარმოადგინეს საბუთი მარიამ სტიუარტის ღალატის შესახებ, აგრეთვე მას ბრალი დასდეს ქმრის წინააღმდეგ შეთქმულებაში მონაწილეობაში, რის დასამტკიცებლად მოიშველიეს „ზარდახშის წერილები“. როგორც ჩანს, ამ წერილების ნაწილი (მაგალითად ბოთუელისადმი მიძღვნილი ლექსები) იყო ნამდვილი, მაგრამ მეორე ნაწილი — ყალბი. მემკვიდრეობის შედეგი გახდა ელისაბედ I-ის 1569 წლის ბუნდოვანი ვერდიქტი, რომელმაც საშუალება მისცა მორეას რეჟიმს განემტკიცებინა პოზიციები შოტლანდიაში და ამასთან ერთად მიეღო ინგლისის მხრიდან აღიარება.

მარიამ სტიუარტის საქმე ჯერ კიდევ ბოლომდე არ იყო წაგებული. 1570 წელს მორეას მკვლელობის შემდეგ შოტლანდიაში დაიწყო სამოქალაქო ომი დედოფლის მომხრეებსა და მეფის პარტიას შორის. მხოლოდ ელისაბედის ჩარევის შემდეგ, 1573 წლის 23 თებერვალს მხარეებმა ხელი მოაწერეს „პერტის შერიგებას“, რომლის თანახმადაც შოტლანდიის მეფედ აღიარეს ჯეიმზ I. მალე მორტონის ჯარებმა აიღეს ედინბურგი და დააპატიმრეს დედოფლის უკანასკნელი მომხრე, მეიტლანდი. ეს ნიშნავდა, რომ მარიამ სტიუარტმა რეგენტობის უკანასკნელი იმედი დაკარგა.

მარიამ სტიუარტის დაპატიმრება და სიკვდილით დასჯა (1574-1587)

ელისაბედ I-ის მიერ ხელმოწერილი სასიკვდილო განაჩენი

მარიამ სტიუარტის სიკვდილით დასჯა

შოტლანდიაში მარცხმა არ გატეხა დედოფალი. ის კვლავ ინგლისის ტახტის პრეტენდენტი იყო. მარიამი წინააღმდეგი იყო, უარი ეთქვა საკუთარ უფლებებზე, რაც ძალზედ აშფოთებდა ელისაბედ I-ს. ინგლისში მარიამი იმყოფებოდა შეფილდის ციხესიმაგრეში მეთვალყურეობის ქვეშ. არ შეიძლება ითქვას, რომ მარიამ სტიუარტის შინა პატიმრობა გამოირჩეოდა სიმკაცრით: მას ჰყავდა საკმარისი რაოდენობის მსახურები, დედოფლის რჩენის ხარჯების დასაფარად ინგლისი და საფრანგეთი საკმაოდ დიდ ფულად დახმარებას იძლეოდნენ. თუმცა ის დაშორებული იყო შოტლანდიელი მეგობრებისაგან და ნელ-ნელა ბერდებოდა მარტოობაში.

მარიამი არ ეშვებოდა ინტრიგებს ელისაბედ I-ის წინააღმდეგ, აწარმოებდა საიდუმლო მიმოწერებს ევროპულ სახელმწიფოებთან, თუმცა ინგლისის დედოფლის წინააღმდეგ აჯანყებებში რეალურად არ მონაწილეობდა. ამის მიუხედავად, ჰენრიხ VII ავსტრიელის კანონიერი შვილიშვილის, მარიამ სტიუარტის სახელი აქტიურად მოიხსენიებოდა ელისაბედ I-ის წინააღმდეგ შეთქმულებაში მონაწილეთა შორის. 1572 წელს გამოაშკარავდა რიდოლფის შეთქმულება, რომლის მონაწილეებიც აპირებდნენ ელისაბედ I-ის დამხობას და ინგლისის ტახტზე მარიამ სტიუარტის აყვანას. 1586 წელს ელისაბედის მინისტრის, ფრენსის უოლსინჰემის და მისი ტუსაღის, ემიას პაულეტის მონაწილეობით მარიამ სტიუარტი გარეული აღმოჩნდა კათოლიკეების აგენტთან, ენტონი ბაბინგტონთან გაუფრთხილებელ მიმოწერაში, რომელშიც ის მხარს უჭერდა ელისაბედ I-ის მკვლელობას. თუმცა შეთქმულება გამოაშკარავდა და წერილები ხელში ჩაუვარდა ინგლისის დედოფალს. მარიამ სტიუარტი წარდგა სასამართლოს წინაშე, რომელმაც მას სასიკვდილო განაჩენი გამოუტანა. 1587 წლის 8 თებერვალს ფოტერინგის ციხეში მარიამ სტიუარტს თავი მოჰკვეთეს.

დედოფალი დაკრძალეს პეტერბორის ტაძარში, ხოლო 1612 წელს, მისი შვილის, ჯეიმზის ბრძანებით, რომელიც ელისაბედ I-ის გარდაცვალების შემდეგ ინგლისის მეფე გახდა, მარიამ სტიუარტის ნეშთი გადმოასვენეს უესტმინსტერის სააბატოში, სადაც დაკრძალეს სიცოცხლეში თავისი უპირველესი მეტოქის, ელისაბედის საფლავის გვერდით.

მარიამ სტიუარტის სახე ხელოვნებასა და ლიტერატურაში

მარიამ სტიუარტი სიკვდილით დასჯის წინ

მარიამ სტიუარტის ბედით, რომელიც გადახლართული იყო ძალაუფლების მოპოვებასა და დაკარგვაში, სიყვარულსა და ღალატში, წარმატებასა და იმედგაცრუებაში, ვნებასა და სახელმწიფო სიბრძნეში, მრავალი საუკუნის განმავლობაში დაინტერესებული იყვნენ არა მარტო ისტორიკოსები, არამედ კულტურისა და ხელოვნების მოღვაწენი. დამნაშავე იყო თუ არა დედოფალი ქმრის სიკვდილში? რამდენად სარწმუნოა „ზარდახშის წერილები“? რა გახდა მისი დაცემის მიზეზი: ვნება და ვერაგი შეთქმულება მარიამის წინააღმდეგ თუ შოტლანდიის ისტორიის ბუნებრივი მსვლელობა? ამ და სხვა კითხვებზე პასუხის გაცემას ცდილობდნენ ისეთი გამოჩენილი მწერლები, როგორებიც არიან იოსტ ვან დეჰ ვონდელი, ფრიდრიხ შილერი, იულიუშ სლოვაცკი და შტეფან ცვაიგი. XVI საუკუნიდან დღევანდლამდე მოყოლებული ბიოგრაფიულ ნაწარმოებთა რაოდენობის მიხედვით მარიამ სტიუარტს შოტლანდიის ისტორიაში ბადალი არ ჰყავს. მარიამ სტიუარტის რომანტიკულმა ხასიათმა შეაქმნევინა გაეტანო დონიცეტის ოპერა „მარიამ სტიუარტი“. ლესია უკრაინკამ მას მიუძღვნა ლექსი „მარიამ სტიუარტის უკანასკნელი სიმღერა“.

მარიამ სტიუარტის სიკვდილით დასჯის ეპიზოდი ნაჩვენებია 11-წამიან ფილმში „მარიამ შოტლანდიელის აღსასრული“, რომელიც 1895 წლის აგვისტოში გადაიღო თომას ედისონის სტუდიამ „Edison Studios“. დედოფლის ბედი აგრეთვე საფუძვლად დაედო რამდენიმე მხატვრულ ფილმს: „მარიამ შოტლანდიელი“ (1936, მთავარ როლში ქეთრინ ჰეპბერნი), „მარიამი — შოტლანდიის დედოფალი“ (1971, მთავარ როლში ვანესა რედგრეივი), „შეთქმულება სამეფო ტახტის წინააღმდეგ“ („Gunpowder, Treason & Plot“) (2004, BBC), მთავარ როლში კლემანს პოეზი. სატელევიზიო ფილმ „უკანასკნელ საღამოში“ („La dernière nuit“, 1981) მარიამ სტიუარტის როლი ითამაშა ფრანგმა მსახიობმა ანი ჟირარდომ. 2013 წელს რეჟისორმა თომას იმბახმა გადაიღო ფილმი „მარიამი — შოტლანდიის დედოფალი (2013)“, მთავარი როლი შეასრულა ფრანგმა მსახიობმა კამილ რუტერფორდმა, ფილმის მუსიკა კი დაწერა სოფია გუბაიდულინამ.

მარიამ სტიუარტისადმი მიძვნილია მაიკ ოლდფილდის სიმღერა „To France“, რომელიც 1984 წელს საერთაშორისო ჰიტად იქცა.^[13] 2011 წელს გერმანულ-ნორვეგიულმა მეტალ-ჯგუფმა „Leaves' Eyes“ ჩაწერა მისი ქავერ-ვერსია. ამავე სიმღერა სხვა ცნობილი ქავერი ჩაწერა გერმანულმა მეტალ-ჯგუფმა „Blind Guardian“.

ამერიკულ ტელესერიალ „სამეფოში“ სიუჟეტის ცენტრში მოქცეულია ახალგაზრდა მარიამ სტიუარტი და მისი ძალაუფლების სათავეში მოსვლის ისტორია.

• სამანტა მორტონი ფილმში „ოქროს საუკუნე“
• ელენა იაკოვლევა თეატრ „სოვრემენნიკის“ სპექტაკლში „ვთამაშობთ...შილერს!“
• ალისა ფრეინგლიხი ლენსოვეტას სახელობის თეატრის სპექტაკლში „ადამიანები და ვნებები“ (1974)
• ჯგუფ Grave Digger-ის სიმღერა „The Ballad Of Mary (Queen Of Scots)”
• კომპოზიტორ მაიკ ოლდფილდის სიმღერა „To France“
• ჯგუფ Blind Guardian-ის სიმღერა „To France“
• ჯგუფ Serenity-ს სიმღერა „Youngest of Widows“
• ჯგუფ „კრემოატორიის“ სიმღერა „Mr.Тайсон“
• ადელაიდა კეინი ტელესერიალში „სამეფო“ (2013)

ქორწინება და შვილები

• (1558) ფრანსუა II, საფრანგეთის მეფე
• (1565) ჰენრი სტიუარტი, დარნლის ლორდი
  • ვაჟი ჯეიმზ VI, შოტლანდიის (1567-1625) მეფე, იგივე ჯეიმზ I ინგლისის მეფე (1603-1625).
• (1567) ჯეიმზ ჰეპბერნი, ბოთუელის მე-4 გრაფი

იხ.ვიდეო - Mary Queen of Scots: The Red Queen (FULL MOVIE) - Who was Mary Queen of Scots?

Was Mary Queen of Scots executed?

What role did Mary Queen of Scots play in the history of Great Britain? 

This feature documentary takes you on a journey of discovery across the majestic landscapes of Scotland, England and France to find the femme fatale behind the legend. Piece together the Queen of Scots’ turbulent relationship with her cousin Elizabeth I of England, which ultimately proved to be Mary’s downfall under the executioner’s axe. 

The story of Mary Queen of Scots is as alive with passion, drama and political intrigue and can also be seen in the 2018 blockbuster movie Mary Queen of Scots starring Saoirse Ronan, Margot Robbie, and Jack Lowden.

  

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    ატმოსფეროში შესვლა

Mars Rover lander-ის ატმოსფეროში შესვლა (მხატვრის ნახატი)

კოსმოსურ ტექნოლოგიაში ხელახალი შესვლა აღნიშნავს კოსმოსური ხომალდის ატმოსფეროში შესვლის ფაზას. გარე აირისებრი გარემოს აეროდინამიკური წინააღმდეგობის გამო, მაღალი სიჩქარით მოძრავი აპარატის გარსი თბება მნიშვნელოვან ტემპერატურამდე. თუ ობიექტი გადარჩება ხელახლა შესვლისას, მას სჭირდება თერმული, ჩვეულებრივ, აბლაციური დაცვა.

ტერმინი გამოიყენება არა მხოლოდ პილოტირებული თვითმფრინავებისთვის, არამედ კოსმოსური ზონდებისთვის, ICBM ქობინისთვის, ნიმუშების კაფსულებისთვის და საგნებისთვის, რომლებიც შეიძლება ან უნდა დაიწვას, მაგალითად, რაკეტების გატარებული ეტაპები ან მოძველებული თანამგზავრები. კონცეფცია არ ვრცელდება ობიექტებზე, რომლებმაც მიაღწიეს ორბიტალური სიჩქარის მხოლოდ მცირე ნაწილს და, შესაბამისად, თერმული დატვირთვა რჩება მცირე.

დეორბიტი იწყება სამუხრუჭე ძრავების გააქტიურებით. ამერიკული კოსმოსური შატლი, მაგალითად, დამუხრუჭების იმპულსისთვის (დეორბიტის დამწვრობა) მოიცავს ორბიტალური მანევრირების სისტემის დაბალი სიმძლავრის ძრავებს დაახლოებით სამი წუთის განმავლობაში. სიჩქარის მხოლოდ 1%-ით შემცირება (დაახლოებით 90 მ/წმ) საშუალებას გაძლევთ შეხვიდეთ ატმოსფეროში ელიფსური ტრაექტორიით დედამიწის მოპირდაპირე მხარეს. სარაკეტო თვითმფრინავის შეტევის ფორმა და კუთხე იწვევს აწევას, რაც აჭიანურებს ატმოსფეროს მკვრივ ფენებში დაშვებას და, ამრიგად, დროში ჭიმავს ენერგიის გაფანტვას.

იხ. ვიდეო - Вход в атмосферу Спускаемого Аппарата. Плазма // Вид изнутри //

ისტორია - აბლაციური სითბური ფარის კონცეფცია აღწერილი იყო ჯერ კიდევ 1920 წელს რობერტ გოდარდის მიერ: „მეტეორების შემთხვევაში, რომლებიც ატმოსფეროში შედიან წამში 30 მილი (48 კმ) სიჩქარით, მეტეორების ინტერიერი რჩება ცივი. და ეროზია დიდწილად განპირობებულია უეცრად გახურებული ზედაპირის ჩიპებით ან გაბზარვით.ამ მიზეზით, თუ აპარატის გარე ზედაპირი შედგებოდა ძალიან შედუღებადი მყარი ნივთიერების ფენებისგან ცუდი სითბოს გამტარის ფენებისგან. მათ შორის, ზედაპირი არ იქნება მნიშვნელოვანი ეროზიით, მით უმეტეს, რომ აპარატის სიჩქარე არ იქნება ისეთი დიდი, როგორც საშუალო მეტეორისა“.

ხელახალი შეღწევის სისტემების პრაქტიკული განვითარება დაიწყო, როდესაც მანძილი და ბალისტიკური რაკეტების დაბრუნების სიჩქარე გაიზარდა. ადრეული მოკლე დიაპაზონის რაკეტებისთვის, როგორიცაა V-2, სტაბილიზაცია და აეროდინამიკური სტრესი მნიშვნელოვანი საკითხი იყო (ბევრი V-2 დაიშალა ხელახალი შესვლისას), მაგრამ გათბობა არ იყო სერიოზული პრობლემა. საშუალო დისტანციის რაკეტებს, როგორიცაა საბჭოთა R-5, 1200 კილომეტრის (650 საზღვაო მილის) მანძილით, ესაჭიროებოდა კერამიკული კომპოზიტური სითბოს დაცვა განცალკევებულ დასაბრუნებელ მანქანებზე (აღარ შეუძლებელი იყო მთელი რაკეტის სტრუქტურა გადარჩენილიყო ხელახლა შესვლისას). პირველი ICBM-ები, რომელთა დიაპაზონი 8000-დან 12000 კმ-მდეა (4300-დან 6500 ნმი-მდე), შესაძლებელი იყო მხოლოდ თანამედროვე აბლატიური სითბოს ფარების და ბლაგვი ფორმის მანქანების შემუშავებით.

სატრანსპორტო საშუალების დაბრუნების ადრეული ცნებები ვიზუალიზებულია მაღალსიჩქარიანი ქარის გვირაბის ტესტების ჩრდილში

შეერთებულ შტატებში, ეს ტექნოლოგია იყო პიონერები H. Julian Allen და A. J. Eggers Jr. აერონავტიკის ეროვნული საკონსულტაციო კომიტეტის (NACA) Ames Research Center-ის მიერ. 1951 წელს მათ გააკეთეს საპირისპირო აღმოჩენა, რომ ბლაგვი ფორმა (მაღალი წევა) ქმნის ყველაზე ეფექტურ სითბოს ფარს. მარტივი საინჟინრო პრინციპებიდან, ალენმა და ეგგერსმა აჩვენეს, რომ შემოსული სატრანსპორტო საშუალების მიერ განცდილი სითბოს დატვირთვა უკუპროპორციული იყო წევის კოეფიციენტთან; ანუ, რაც უფრო დიდია წევა, მით ნაკლებია სითბოს დატვირთვა. თუ ხელახალი შესვლის მანქანა ბლაგვია, ჰაერი საკმარისად სწრაფად ვერ „გადასვლის გზას“ და მოქმედებს როგორც საჰაერო ბალიში, რათა უბიძგოს დარტყმის ტალღას და გახურებულ დარტყმის ფენას წინ (მანქანიდან მოშორებით). ვინაიდან ცხელი გაზების უმეტესობა აღარ არის პირდაპირ კონტაქტში მანქანასთან, სითბური ენერგია დარჩება შოკისმომგვრელ აირში და უბრალოდ გადაადგილდება ავტომობილის ირგვლივ, რათა მოგვიანებით გაიფანტოს ატმოსფეროში.

ალენისა და ეგერსის აღმოჩენა, თუმცა თავდაპირველად სამხედრო საიდუმლოდ განიხილებოდა, საბოლოოდ გამოქვეყნდა 1958 წელს.

იხ. ვიდეო- ᴴᴰ Full Onboard Re-entry into Earth’s Atmosphere ● New NASA Spacecraft - Onboard ride during the re-entry of Orion shows the extreme conditions a spacecraft endures as it returns to Earth.. Orion launched on its first test flight of two orbits in 4.5 hours on Dec.5 - 2014. ... Enable Annotations for Metric values

EFT 1 traveled 3,600 miles above Earth to test the new vehicle. It was NASA’s furthest & fastest capsule mission since Apollo.

The new spacecraft landed in the Pacific Ocean under its three main parachutes.

2001 მარსის ოდისეა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                    2001 Mars Odyssey

მხატვრის შთაბეჭდილება Mars Odyssey კოსმოსურ ხომალდზე

   

2001 Mars Odyssey არის რობოტული კოსმოსური ხომალდი, რომელიც ბრუნავს პლანეტა მარსის გარშემო. პროექტი შეიმუშავა NASA-მ და კონტრაქტი გააფორმა Lockheed Martin-თან, მთლიანი მისიის სავარაუდო ღირებულება 297 მილიონი აშშ დოლარია. მისი მისიაა გამოიყენოს სპექტრომეტრები და თერმული გამოსახულება წარსული ან ახლანდელი წყლისა და ყინულის მტკიცებულებების გამოსავლენად, ასევე პლანეტის გეოლოგიისა და რადიაციული გარემოს შესასწავლად. ვიმედოვნებთ, რომ ოდისეის მოპოვებული მონაცემები დაგეხმარებათ უპასუხოს კითხვას, არსებობდა თუ არა სიცოცხლე მარსზე და შექმნას რადიაციის რისკის შეფასება, რომელიც შესაძლოა განიცადონ მარსზე მომავალმა ასტრონავტებმა. ის ასევე მოქმედებს როგორც სარელეო კომუნიკაციისთვის Curiosity Rover-სა და მანამდე Mars Exploration Rovers-სა და Phoenix lander-ს შორის დედამიწაზე. მისია დასახელდა, როგორც ხარკი არტურ კლარკისთვის, რაც იწვევს მისი და სტენლი კუბრიკის 1968 წლის ფილმის სახელს 2001: კოსმოსური ოდისეა.

Odyssey გაშვებული იქნა 2001 წლის 7 აპრილს რაკეტაზე Delta II კეიპ კანავერალის საჰაერო ძალების სადგურიდან და მიაღწია მარსის ორბიტას 2001 წლის 24 ოქტომბერს, 02:30 UTC (23 ოქტომბერი, 19:30 PDT, 22:30 EDT). 

2002 წლის 28 მაისს (სოლ 210), NASA-მ გამოაცხადა, რომ Odyssey-ის GRS ინსტრუმენტმა აღმოაჩინა დიდი რაოდენობით წყალბადი, ნიშანი იმისა, რომ პლანეტის ზედაპირიდან ერთ მეტრზე უნდა იყოს ყინული და განაგრძო წყლის განაწილების რუკა ზედაპირების ქვემოთ. ზედაპირი. ორბიტერმა ასევე აღმოაჩინა წყლის ყინულის დიდი საბადოები ეკვატორული რეგიონების ზედაპირთან.

2010 წლის 15 დეკემბრისთვის მან დაამყარა რეკორდი მარსზე ყველაზე ხანგრძლივ მსახურობის კოსმოსურ ხომალდში, 3340 დღის მოქმედებით. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში, ოდისეა ასევე იყო NASA-ს მარსის ზედაპირის მკვლევარების კომუნიკაციის ძირითადი საშუალება, კუროსიტამდე. ამჟამად ის ფლობს რეკორდს ყველაზე ხანგრძლივ მოქმედ კოსმოსურ ხომალდში დედამიწის გარდა სხვა პლანეტის ორბიტაზე, უსწრებს Pioneer Venus Orbiter-ს (მსახურობდა 14 წელი) და Mars Express-ს (მსახურობს 17 წელზე მეტი), 21 წლით. , 2 თვე და 23 დღე. 2019 წლის ოქტომბრის მონაცემებით, ის მარსის გარშემო პოლარულ ორბიტაზე იმყოფება, ნახევრად მთავარი ღერძი დაახლოებით 3,800 კმ ან 2,400 მილი. მას აქვს საკმარისი საწვავი 2025 წლამდე ფუნქციონირებისთვის.

იხ. ვიდეო - [КОСМОС] Спутник Марс Одиссей 20 лет на орбите Марса: новости космоса - Вот уже два десятилетия самый долгоживущий космический корабль на орбите Марса помогает определять местонахождение водяного льда, исследовать места для высадки марсоходов и изучать спутники планеты Марса.

Космический корабль NASA Mars Odyssey запущенный 20 лет назад 7 апреля 2001 года, стал самым старым космическим кораблем, все еще работающим на орбите Марса. Орбитальный аппарат был отправлен для составления карты поверхности Марса, чтобы ученые могли понять историю развития планеты.

Но он сделал гораздо больше: обнаружил залежи водяного льда, служил важным каналом связи для других космических кораблей и помогал проложить путь не только для более безопасной посадки, но и для будущих астронавтов.

Данные, полученные за два десятилетия аппаратом Odyssey, позволили ученым определить, где на Марсе находится водяной лед. 

Эти знания необходимы, чтобы понять, как формировалась планета, и какие процессы происходили на Марсе миллиарды лет назад. Кроме того, залежи водяного льда на Марсе понадобятся в ходе будущих пилотируемых миссий.

Для обнаружения льда орбитальный аппарат использовал свой гамма спектрометр, который способен выявлять количество различных элементов как на поверхности Марса, так и под его поверхностью. 

Благодаря аппарату Одиссей ученые дополнили карту поверхности Марса. Практическое любое картографическое исследование поверхности Марса включает данные зонда Odyssey. В течение многих лет инфракрасная камера аппарата, измеряла температуру поверхности планеты. Эти данные позволили определить из каких материалов состоит Марс в зависимости от того, как они нагревались и охлаждались в течение марсианских суток.

Ученые исследовали сотни долин и кратеров Марса, они также смогли обнаружить песчаник, богатые железом породы, соли и многое другое.

Двойной ударный кратер от метеорита 

За все время работы ИК камера аппарата Одиссей отправила более 1 миллиона изображений. Эти изображения помогли ученым исследовать топографические особенности Марса, и подобрать место для посадки марсохода Perseverance. 

Аппарат Odyssey также уже в течение долгих лет служит частью ретрансляционной сети для связи марсоходов и посадочных устройств НАСА с наземными станциями. Орбитальный аппарат способен передавать больше данных, чем посадочный аппарат, благодаря своим большим антеннам. 

Благодаря аппарату Одиссей, каждый день марсоходы могли отправляться в новое место и отправлять на Землю свежие изображения, ученые быстрее получили больше данных, больше захватывающий волнующих изображений Марса. В общей сложности за 20 лет Odyssey поддержал более 18 000 сеансов связи. Сейчас он работает вместе с другими орбитальными аппаратами. 

Помимо изучения поверхности Марса, Одиссей запечатлел уникальные виды спутников Марса - Фобоса и Деймоса, изучение теплофизики каждой луны Марса помогает ученым определять состав материалов их поверхности, чтобы понять являются ли спутники захваченными астероидами или они представляют собой куски Марса, оторвавшиеся от его поверхности в результате столкновения.

Вклад, который внес аппарат Одиссей в исследование Марса, невозможно переоценить. Что удивительно аппарат до сих пор продолжает свою работу, хотя предполагаемый срок службы зонда составлял всего лишь один марсианский год (то есть 687 земных дней). - For two decades now, the longest-lived spacecraft in orbit around Mars has been helping to locate water ice, explore rover landing sites, and study the moons of the planet Mars.

NASA's Mars Odyssey spacecraft, launched 20 years ago on April 7, 2001, is the oldest spacecraft still in orbit around Mars. The orbiter was sent to map the surface of Mars so scientists can understand the history of the planet.

But it did much more: discovered water ice deposits, served as an important communication channel for other spacecraft, and helped pave the way not only for safer landings, but also for future astronauts.

Data collected over two decades by the Odyssey spacecraft has allowed scientists to determine where water ice is located on Mars.

This knowledge is necessary to understand how the planet was formed and what processes took place on Mars billions of years ago. In addition, deposits of water ice on Mars will be needed during future manned missions.

To detect ice, the orbiter used its gamma-ray spectrometer, which is able to detect the amount of various elements both on the surface of Mars and below its surface.

Thanks to the Odyssey apparatus, scientists have completed the map of the surface of Mars. Almost any mapping study of the surface of Mars includes data from the Odyssey probe. For many years, the spacecraft's infrared camera has been measuring the temperature of the planet's surface. These data made it possible to determine what materials Mars is made of, depending on how they heated and cooled during the Martian day.

Scientists have explored hundreds of valleys and craters on Mars, and have also been able to discover sandstone, iron-rich rocks, salts, and more.

Double impact crater from a meteorite

Over the entire period of operation, the IR camera of the Odyssey apparatus sent more than 1 million images. These images have helped scientists explore the topographical features of Mars and find a landing site for the Perseverance rover.

The Odyssey has also served as part of a relay network for NASA's rovers and landers to ground stations for many years. The orbiter is capable of transmitting more data than the lander due to its large antennas.

Thanks to the Odyssey spacecraft, every day the rovers could go to a new place and send fresh images to Earth, scientists quickly got more data, more exciting and exciting images of Mars. In total, over 20 years, Odyssey has supported more than 18,000 communication sessions. Now it works together with other orbiters.

In addition to studying the surface of Mars, Odysseus captured unique views of the moons of Mars - Phobos and Deimos, studying the thermal physics of each moon of Mars helps scientists determine the composition of their surface materials in order to understand whether the satellites are captured asteroids or they are pieces of Mars that have come off its surface as a result of a collision. .

The contribution made by the Odyssey spacecraft to the exploration of Mars cannot be overestimated. Surprisingly, the device still continues its work, although the estimated life of the probe was only one Martian year (that is, 687 Earth days).

კონსტრუქცია - Mars Odyssey კოსმოსური ხომალდის გაშვების მასა არის 725,0 კგ, მშრალი მასა 331,8 კგ, საიდანაც 44,5 კგ სამეცნიერო აღჭურვილობაა. დიზაინით, მოწყობილობა ჰგავს Mars Climate Orbiter-ს, რომელიც ორი წლით ადრე იყო გაშვებული, მაგრამ 100 კგ-ით მძიმე. საწყის მდგომარეობაში მოწყობილობას აქვს ზომები 2.2x2.6x1.7 მ, განლაგებული მზის მასივის სიგრძეა 5.8 მ. MCO-ს მსგავსად, იგი შედგება ორი ძირითადი განყოფილებისგან - მამოძრავებელი სისტემისგან და ხელსაწყოების განყოფილებისგან. მომსახურების აღჭურვილობის პლატფორმა და სამეცნიერო აღჭურვილობის პლატფორმა. MO-2001-ის გამორჩეული თვისებაა 6-მეტრიანი დისპლეი, რომელზეც განთავსებულია GRS გამა-სპექტრომეტრის სენსორები. მამოძრავებელი სისტემა მოიცავს: ძირითად ძრავას 640 N ბიძგით (65,3 კგფ, ჰიდრაზინი და აზოტის ტეტროქსიდი), ორიენტაციის ძრავები და დაბალი ბიძგების ძრავები. ელექტრომომარაგების ქვესისტემა მოიცავს სამ განყოფილებიან მზის ბატარეას 7 მ² ფართობით გალიუმის არსენიდის ფოტოელექტრული გადამყვანებით, ელექტროენერგიის განაწილების ბლოკით და საცავი ბატარეით 16 Ah ტევადობით. კონტროლისა და მონაცემთა დამუშავების ქვესისტემა მოიცავს დუბლირებულ რადიაციულ რეზისტენტულ RAD6000 საკონტროლო პროცესორს 128 მბ ოპერატიული მეხსიერებით და 3 მბ მხოლოდ წაკითხული მეხსიერებით. ვიდეო სისტემიდან მონაცემების შესანახად გამოიყენება მეხსიერების ცალკე არადუბლირებული ბარათი 1 GB ტევადობით. საკომუნიკაციო ქვესისტემა მოიცავს დედამიწასთან კომუნიკაციის საშუალებებს X დიაპაზონში და აღჭურვილობას სიგნალების მისაღებად ლანდერებიდან UHF ზოლში. მოწყობილობას აქვს დაბალი, საშუალო და მაღალი მომატების ანტენები (LGA, MGA და HGA შესაბამისად).

იხ. ვიდეო - Mars Odyssey Mission 2001 Launch - As far as I know this was the first time a camera was installed on the flank of a rocket, so one can see the perspective from above as the rocket goes up the air and the soil is getting farther.

სამეცნიერო აღჭურვილობა

მოწყობილობაზე დამონტაჟებულია შემდეგი სამეცნიერო ინსტრუმენტები:

გამა გამოსხივების სპექტრომეტრი GRS. ეს არის სამი ინსტრუმენტის ნაკრები - თავად GRS გამა სპექტრომეტრი, HEND მაღალი ენერგიის ნეიტრონული დეტექტორი და NS თერმული ნეიტრონული დეტექტორი.

HEND (მაღალი ენერგიის ნეიტრონული დეტექტორი) დეტექტორი დამზადებულია IKI RAS-ის კოსმოსური გამა სპექტროსკოპიის ლაბორატორიაში და გამოიყენება მიწისქვეშა წყლის ყინულის მარაგების გამოსავლენად და ზედაპირის შემადგენლობის ელემენტარული ანალიზისთვის ეპითერმული, რეზონანსული და სწრაფი ნეიტრონული ნაკადების გაზომვით . ინსტრუმენტი არის სპექტრომეტრი ოთხი დამოუკიდებელი ნეიტრონული დეტექტორით. სამი ეპითერმული ნეიტრონული დეტექტორი (პატარა დეტექტორი, საშუალო დეტექტორი, დიდი დეტექტორი) დაფუძნებულია პროპორციულ 3He ნეიტრონულ მრიცხველებზე, მეოთხე მაღალი ენერგიის ნეიტრონული დეტექტორი (SC) დაფუძნებულია ორგანულ სკინტილატორზე, რომელიც დამზადებულია C14H12 სტილბენისგან, რომელიც გარშემორტყმულია აქტიური ანტიშემთხვევის დამცავი საფარით. CsI:Tl3+ კრისტალი. პროპორციული მრიცხველები აღმოაჩენენ ნეიტრონებს ენერგიით 0.4 eV - 1 keV, 10 eV - 100 keV და 10 eV - 1 MeV. SC დეტექტორი გამოიყენება ნეიტრონების აღმოსაჩენად 1 მევ-ზე მეტი ენერგიით .

MARIE (Mars Radiation Environment Experiment) აღჭურვილობა შექმნილია ფრენის მარშრუტზე და მარსის თანამგზავრის ორბიტაზე რადიაციული სიტუაციის შესასწავლად, რასაც მოჰყვება რადიაციის შესაძლო დოზების ანალიზი და მისი შედეგები ადამიანებზე. ინსტრუმენტი არის ენერგეტიკული ნაწილაკების სპექტრომეტრი 15-500 მევ დიაპაზონში ნუკლეონზე 56° ხედვით და ორი 25,4×25,4 მმ სილიკონის დეტექტორით.

THEMIS (თერმული გამოსხივების გამოსახულების სისტემა) მოწყობილობა განკუთვნილია მარსის ზედაპირის მრავალსპექტრული გამოსახულების მისაღებად სპექტრის ხილულ და ინფრაწითელ ნაწილებში. მოწყობილობა დაფუძნებულია MCO-ს MARCI კამერაზე, აქვს ხედვის ველი 4.6x3.5° და 2.9x2.9° და გარჩევადობა 100 და 20 მ, შესაბამისად, ინფრაწითელ და ხილულ დიაპაზონში. ამ კამერის დახმარებით მიიღეს მარსის ზუსტი რუკა (რუკის სივრცითი გარჩევადობა არის 100 მეტრი წითელი პლანეტის მთელი ტერიტორიისთვის). მის შესადგენად მეცნიერებმა გამოიყენეს რვა წლის განმავლობაში ხელოვნური თანამგზავრის მიერ გადაღებული 21000 ფოტო.

იხ. ვიდეო - Mars Odyssey: Red Planet Orbital Record [720p] - NASA's Mars Odyssey, which launched in 2001, has broken the record for longest-serving spacecraft at the Red Planet. The probe began its 3,340th day in Martian orbit at 5:55 p.m. PST (8:55 p.m. EST) on December 15, 2010 to break the record set by NASA's Mars Global Surveyor, which orbited Mars from 1997 to 2006. 

Odyssey's longevity enables continued science, including the monitoring of seasonal changes on Mars from year to year and the most detailed maps ever made of most of the planet. In 2002, the spacecraft detected hydrogen just below the surface throughout Mars' high-latitude regions. The deduction that the hydrogen is in frozen water prompted NASA's Phoenix Mars Lander mission, which confirmed the theory in 2008. Odyssey also carried the first experiment sent to Mars specifically to prepare for human missions, and found radiation levels around the planet from solar flares and cosmic rays are two to three times higher than around Earth. 

Odyssey also has served as a communication relay, handling most of the data sent home by Phoenix and NASA's Mars Exploration Rovers Spirit and Opportunity. Odyssey became the middle link for continuous observation of Martian weather by NASA's Mars Global Surveyor and NASA's Mars Reconnaissance Orbiter. 

"Odyssey has proved itself to be a great spacecraft, but what really enables a spacecraft to reach this sort of accomplishment is the people behind it," said Gaylon McSmith, Odyssey project manager at NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena, Calif. "This is a tribute to the whole Odyssey team."

Odyssey will support the 2012 landing of the Mars Science Laboratory and surface operations of that mission. Mars Science Laboratory, also known as the Curiosity rover, will assess whether its landing area has had environmental conditions favorable for microbial life and preserving evidence about whether life has existed there. The rover will carry the largest, most advanced set of instruments for scientific studies ever sent to the Martian surface. 

"The Mars program clearly demonstrates that world-class science coupled with sound and creative engineering equals success and longevity," said Doug McCuistion, director of the Mars Exploration Program at NASA Headquarters in Washington. 

Other recent NASA spacecraft at Mars include the Mars Global Surveyor that began orbiting the Red Planet in 1997. The Spirit and Opportunity rovers landed on Mars in January 2004. They have been exploring for six years, far surpassing their original 90-day mission. Phoenix landed May 25, 2008, farther north than any previous spacecraft to the planet's surface. The mission's biggest surprise was the discovery of perchlorate, an oxidizing chemical on Earth that is food for some microbes, but potentially toxic for others. The solar-powered lander completed its three-month mission and kept working until sunlight waned two months later. MRO arrived at Mars in 2006 on a search for evidence that water persisted on the planet's surface for a long period of time.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                 ჩელენჯერი-2 (ტანკი)

Challenger 2 პატრულირება ბასრას გარშემო, ერაყი ოპერაციის Telic-ის დროს, 2003 წ

(ინგლისურიდან. ჩელენჯერი - გამომწვევი) - ბრიტანეთის სახმელეთო ჯარების მთავარი საბრძოლო ტანკი.

ჩელენჯერ 2-ის ტანკები გამოიყენებოდა საბრძოლო ოპერაციებში კოსოვოში და ერაყში (2003 წლიდან 2010 წლის 1 სექტემბრამდე).

2009 წლის მაისში, BAE Systems-მა გამოაცხადა, რომ ზღუდავდა ამ მოდელის ტანკების წარმოებას ბრიტანეთის მთავრობისგან თავდაცვის ბრძანების არარსებობის გამო .

2023 წლის იანვარში პრემიერ მინისტრის რიში სუნაკის ადმინისტრაციამ გამოაცხადა გადაწყვეტილება უკრაინას 14 Challenger 2 ტანკის მიწოდების შესახებ.

იხ. ვიდეო - Challenger 2 для ВСУ: Танки с мощнейшей бронёй сокрушат оккупантов

შექმნისა და წარმოების ისტორია

მთავარი საბრძოლო ტანკი Challenger 2-ს აწარმოებს ბრიტანული კომპანია Vickers Defense Systems (ამჟამად BAE Systems-ის ნაწილი). ის მესამე ტანკია, სახელწოდებით "ჩელენჯერი". პირველი იყო Challenger A30, Cromwell-ის ტანკის ვარიანტი, რომელიც აღჭურვილი იყო 76,2 მმ-იანი ქვემეხით. მეორე იყო ჩელენჯერი, 1980-იანი წლების დასაწყისისა და 1990-იანი წლების შუა ბრიტანეთის მთავარი საბრძოლო ტანკი, რომელმაც მონაწილეობა მიიღო ყურის ომში. მიუხედავად იმისა, რომ Challenger 2 შეიქმნა Challenger-ის ბაზაზე, ახალი ავზი განსხვავდება ადრინდელი მოდელისგან ახალი აღჭურვილობითა და კომპონენტებით: ნაწილების მხოლოდ 5% არის საერთო ორივე მოდელისთვის. ამ დროისთვის Challenger 2-მა შეცვალა წინა მოდელი ბრიტანეთის არმიაში.

Vickers Defense Systems-მა 1986 წელს საკუთარი ინიციატივით დაიწყო ჩელენჯერის ტანკის მემკვიდრის შემუშავება. ახალი თაობის ტანკზე გენერალური შტაბის მოთხოვნების გათვალისწინებით, კომპანიამ ღიად განუცხადა თავდაცვის სამინისტროს მიმდინარე მოვლენების შესახებ. 1988 წელს 90 მილიონი ფუნტის ოდენობის კონტრაქტი დაიდო 1989 წლისთვის ცხრა პროტოტიპის წარმოებაზე . 1991 წლის ივნისში, სხვა მწარმოებლების ნიმუშებთან ხანგრძლივი შედარების შემდეგ (შესაძლო კანდიდატებს შორის იყო Abrams M1A2, Leclerc და Leopard 2), თავდაცვის სამინისტრომ მიიღო Challenger 2 ტანკი.

ჩელენჯერი 2 დამატებითი დაკიდებული ჯავშნით კოშკის გვერდების გასწვრივ, გვერდითი ეკრანებით და გისოსებითა და კოშკის უკანა ნაწილების გისოსებით

ასამბლეა დაიწყო 1993 წელს ორ მთავარ ქარხანაში, ნიუკასლში და ლიდსში. პროექტში სულ 250-მდე ფირმა მონაწილეობდა. პირველი მანქანების ჩამოსვლა დაიწყო 1994 წლის ივლისში.

1994 წელს Challenger 2 ტანკმა წარმატებით გაიარა საიმედოობის ტესტები; ტესტირების 285 დღის განმავლობაში სამი მანქანა შემოწმდა, რომლებიც საბრძოლო პირობების სიმულაციას ახდენდნენ. ყოველი ეს დღე მოიცავდა:

გზად 27 კმ

33 კმ გზაზე მგზავრობა

34 გასროლა მთავარი იარაღიდან

1000 გასროლა 7,62 მმ ტყვიამფრქვევიდან

10 საათი ძრავის გამორთვა

ძრავის მუშაობის 3.5 საათი

ტესტების დროს დადასტურდა, რომ ახალი ტანკი სრულად აკმაყოფილებს სამხედროების ყველა მოთხოვნას.

ექსპლუატაციის დაწყებისთანავე წარმოიშვა პრობლემები, რის შედეგადაც რამდენიმე წლის განმავლობაში წარმოებული ტანკები არ იყო ექსპლუატაციაში, მაგრამ ინახებოდა ქარხანაში ეკონომიკური მიზეზების გამო .

2008 წელს დაიწყო პროგრამა 358 ჩელენჯერ 2-დან 250-ის მოდერნიზაციისთვის, რომლებიც ბრიტანულ არმიას ემსახურებოდნენ: ტანკები აღჭურვილი უნდა ყოფილიყო დამატებითი ჯავშანტექნიკით, ახალი 120 მმ-იანი თოფით, ახალი 1100 კვტ ძრავით. ახალი ავტომატური ტრანსმისია, ახალი ხანძარსაწინააღმდეგო სისტემა და კონდიციონერი.

2014 წლის ივნისში დიდ ბრიტანეთში ამოქმედდა ახალი CR2 LEP მოდერნიზაციის პროგრამის პირველი ეტაპი, რომელიც ითვალისწინებს Challenger 2 ტანკების სიცოცხლის გახანგრძლივებას 2035 წლამდე . "ჩელენჯერ-2LEP"-ის დონემდე ამაღლება უნდა იყოს მხოლოდ "ჩელენჯერ-2" ტანკების ნაწილი, რომლებიც ემსახურება დიდი ბრიტანეთის შეიარაღებულ ძალებს

2021 წლის ივლისში მომხმარებელმა ფსევდონიმით Fear Naught, რომელიც არის ბრიტანული საბრძოლო მანქანის ამჟამინდელი მეთაური, გამოაქვეყნა სახელმძღვანელო ტანკისთვის War Thunder თამაშის ფორუმზე. ამ გზით მას სურდა დახმარებოდა დეველოპერებს უფრო ზუსტად გაემრავლებინათ საბრძოლო ნაწილი მის საყვარელ ვიდეო თამაშში.

შეიარაღება

ჩელენჯერი 2 დამატებითი დაკიდებული ჯავშნით კოშკის გვერდების გასწვრივ, გვერდითი ეკრანებით და გისოსებითა და კოშკის უკანა ნაწილების გისოსებით

5:47

მისი უდიდებულესობის სამეფო ჰუსარების მე-2 ჩელენჯერი შავი არწივის წვრთნებზე პოლონეთში. 2014 წლის 13 ნოემბერი

ჩელენჯერ 2 აღჭურვილია 120 მმ L30A1 თოფით, ტყვიის მემკვიდრე Chieftain და Challenger ტანკებზე. ეს თოფი, ჩამოსხმული ელექტროსლაგის ფოლადისგან, არის ამ კალიბრის ერთადერთი თოფი, რომელიც ემსახურება ნატოს. თოფის არხი ქრომირებულია, თოფი დაფარულია თბოიზოლაციის გარსაცმით. თოფი სტაბილიზირებულია ორ თვითმფრინავში, მისი მართვის ძრავები მთლიანად ელექტროა. ტყვიამფრქვევის საბრძოლო მასალა არის 52 ვაზნა.

HESH ჭურვის ეფექტური დიაპაზონი 8 კმ-ია.

მთავარი იარაღიდან მარცხნივ დამონტაჟებულია 7,62 მმ L94A1 ტყვიამფრქვევი კოაქსიალური ქვემეხით. კოშკზე მეთაურის ლუქის მახლობლად დამონტაჟებულია დისტანციური მართვის 7.62 მმ ტყვიამფრქვევი L37A2, რომელიც ძირითადად საჰაერო თავდაცვისთვის ემსახურება. ტყვიამფრქვევის საბრძოლო მასალა - 7,62 მმ კალიბრის 4000 ტყვია.

ციფრული ცეცხლის მართვის სისტემა, რომელიც შეიმუშავა General Dynamics-მა, მოიცავს 32-ბიტიან პროცესორს და Mil Std 1553 მონაცემთა ავტობუსს, რომელიც პირველად იყო დაინსტალირებული ინგლისურ ჯავშანმანქანაზე.

იარაღის გადაკვეთის მაქსიმალური სიჩქარეა 22°[13]/24°[14] წამში ჰორიზონტალურად.

თოფი დამონტაჟებულია გაფართოებულ ხელკეტებზე და ბუდეებზე მათ ქვეშ, რათა შემცირდეს ლულის რყევები აზიმუტისა და სიმაღლეში და შედეგად გაზარდოს ცეცხლის სიზუსტე.

L23 BOPS ვოლფრამის შენადნობის ჯავშნით გამჭოლი ბირთვით (ჯავშნის შეღწევა საშუალოდ 2 კმ მანძილზე არის 450 მმ ) შეიქმნა 1984 წელს 120 მმ-იანი თოფისთვის, მაგრამ ახალი საბჭოთა ტანკების დაცვის მონაცემები სტიმულირებულია. გაფუჭებულ ურანზე გადასვლა ჭურვის აქტიური ნაწილისთვის. მიღებულ იქნა BOPS-ის ახალი ნიმუშები: "L26 CHARM 1" ჯავშანტექნიკით 580 მმ-მდე და 1997 წლიდან BOPS "L27 CHARM 3" ჯავშანტექნიკით 700 მმ-მდე . შედარებისთვის, 1985 წლის მოდელის T-80U, დასავლური შეფასებით, ხასიათდება კოშკის / კორპუსის შუბლის პროექციის დაჯავშნის დონით 780 მმ, რაც აშკარად მეტია ან L27 BOPS-ის ზღვარზე. თითქმის წერტილოვანი სროლისას ჰორიზონტალური გადახრის გარეშე .

2002 წელს საბერძნეთში გამართულ ტენდერზე, ადგილიდან სროლისას მან 10 სამიზნიდან 10 დაარტყა, მაგრამ მონადირე-მკვლელის რეჟიმში 20 სამიზნიდან მხოლოდ 8 დაარტყა, სროლის სიჩქარე იყო 9 გასროლა წუთში, ბერძნული. ეკიპაჟმა გაათავისუფლა . თავად ბრიტანელები ხსნიან ამ სიტუაციას იმით, რომ ტენდერში გამოიყენეს მოძველებული სასწავლო საბრძოლო მასალა Challenger 1 ტანკისთვის , თავის მხრივ, აბრამსის ტანკის წარმომადგენელმა ამერიკულმა გუნდმა უარი თქვა სასწავლო საბრძოლო მასალის გასროლაზე . შემდგომში OMS შეიცვალა უმეტეს ტანკებზე . საერთო ჯამში, შედარებითი ტესტების დროს სიზუსტე იყო Leopard 2A5 - 78,65%; M1A2 Abrams - 72,21% Leclerc - 72,03%; და Challenger2 - 69,19%

თავდაპირველ ტანკს ჰქონდა მხოლოდ ერთი თერმოგამომსახველი ორი არხით მსროლელისა და მეთაურის ინფორმაციის გასაცემად. 2007 წლიდან ხელმისაწვდომი გახდა ორი თერმული გამოსახულება , მეორე მეთაურისთვის ფრანგული Leclerc MBT-დან, ისევე როგორც მეთაურის მთელი ხედვა.

თოფის მიმართული კუთხეები ვერტიკალურ სიბრტყეში −10°-დან +20°-მდე.

დამიზნების ციკლი - დამარცხება 8 წამი. კარგად გაწვრთნილ ეკიპაჟს შეუძლია წუთში დაახლოებით 7 სამიზნის დარტყმა. წვრთნებისა და ტესტების დროს ცალკეულმა ეკიპაჟებმა 42 წამში რვა სამიზნე დაარტყეს.

120 მმ-იანი იარაღის საბრძოლო მასალის დატვირთვა შეიცავს ჯავშანსატანკო ბუმბულიან ქვეკალიბრის ჭურვებს და არაფრაგმენტულ ძლიერ ფეთქებადს, ასევე კვამლსა და საწვრთნელ გასროლებს.

იხ. ვიდეო - T90 vs Challenger 2 — Какой ОБТ лучше?

ჯავშანტექნიკის დაცვა

Challenger 2 არის ერთ-ერთი უმძიმესი დასავლური ტანკი: კორპუსის და კოშკის შუბლის პროგნოზები შეიცავს Dorchester-ის მრავალშრიანი კომბინირებული ჯავშნის ბლოკებს, რომელთა შესახებაც ყველა ინფორმაცია კლასიფიცირებულია. დიზაინი საშუალებას იძლევა დააინსტალიროთ ROMOR დინამიური დაცვის მოდულები კორპუსის გვერდებზე და (ჩელენჯერ-პეასფაიტერის ვერსიაში) კოშკი გისოსების ეკრანებთან ერთად. ეკიპაჟის კოლექტიური რადიოლოგიური, ქიმიური და ბიოლოგიური დაცვის კომპლექსი (ჰაერის რეცირკულაციის სისტემა ტანკის შიდა სივრცის საცხოვრებელ ნაწილში მთლიანად დალუქული კორპუსით) მდებარეობს კოშკის შიგნით. წინ, კოშკის ორივე მხარეს, არის ხუთი ხელახალი ინსტალაცია, რომლებიც სროლენ კვამლის ყუმბარებს. Challenger 2 ასევე აღჭურვილია კვამლის ეკრანის მოწყობილობით, რომელიც დიზელის საწვავს უშვებს გამოსაბოლქვი პორტებში. საბრძოლო მასალა ინახება ჯავშანტექნიკის კონტეინერებში, გარშემორტყმული პერანგით სპეციალური სითხით, რაც ამცირებს საბრძოლო მასალის აალების და აფეთქების ალბათობას. ყველა ფხვნილის მუხტი კოშკურის ქვემოთაა. ტანკს აქვს სუსტი წერტილი შუბლის პროექციაში ტანკის NLD (ქვედა შუბლის ნაწილის) სახით, რომელსაც არ აქვს კომბინირებული ჯავშანი, ანუ არის ჯავშანტექნიკის ფურცელი, რომლის სისქეა დაახლოებით 80-100. მმ. თუმცა, ტიპიურ დიაპაზონში ბრძოლებში, NLD ძნელია დარტყმა რელიეფის ეკრანის წყალობით; გარდა ამისა, გათვალისწინებულია ანტიკუმულაციური დინამიური დაცვის ROMOR-ის დაყენება, რაც დიდწილად ანაზღაურებს მისი დაბალი ჯავშანტექნიკის თვისებებს. ინგლისური ტანკერის კომენტარი ქვედა შუბლის ნაწილის შეღწევის ინციდენტის შემდეგ, რომელიც დაცული იყო დინამიური დაცვის ROMOR:

”რამდენიმე მომენტში ვფიქრობდი, რომ მოხსენებაში ნათქვამია, რომ ERA (დინამიური დაცვა) არ მუშაობდა იმ გაგებით, რომ არ აფეთქდა, მეორეც, ჭურვი არ შეაღწია Dorchester-ის ჯავშანტექნიკაში ქვედა შუბლის ნაწილზე, არის ჩვეულებრივი. და არც ისე სქელი ჯავშანტექნიკა, რადგან Dorchester დამონტაჟებულია საკვანძო ადგილებში და ქვედა შუბლის ნაწილი არ განიხილება ასე, რადგან ამ ტიპის ოპერაციებში მონაწილეობის იდეა ალბათ არ იყო გათვალისწინებული დიზაინის დროს.

რუსული მონაცემებით, კოშკის შუბლის წინააღმდეგობის დონე BOPS-დან 800 მმ-ია და COP-დან 1200. შედარებისთვის, იგივე მაჩვენებელი Leopard 2A5-ისთვის არის 800 და 1300. კოშკის დაპროექტებისას მიღებულ იქნა ზომები რადარისთვის მისი ხილვადობის შესამცირებლად.

უახლესი მოდიფიკაციების ტანკის ჯამური მასა, რომელიც მიიღეს სამსახურში მისი პირველი საბრძოლო გამოყენების შემდეგ (2003 წლის შემდეგ) აღწევს 74,95 ტონას, მათ დამატებით განთავსებული ანტიკუმულაციური ბადეების, საყრდენების და არარეაქტიული DZ ფირფიტების (NERA ტიპის) გათვალისწინებით.

იხ.ვიდეო - НА ЧТО СПОСОБЕН БРИТАНСКИЙ ТАНК CHALLENGER-2 ! - Танки и другая бронетехника,история. В этом видео расскажу о том какая броня и снаряды есть у танка Challenger-2. Танк в достаточной степени защищённый, машина имеет хорошо сбалансированную защиту как от кинетики так и от кумулятивов, в наличии есть дополнительный обвес, который прикрывает нлд, борта корпуса и башни, а к орудийной системе имеются достаточно не плохие кинетические боеприпасы!

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               იმჰოტეპი

იმჰოტეპის მინიატურული ქანდაკება ლუვრში, პარიზი.

ჩვ. წ.-მდე XXVIII საუკუნის ეგვიპტელი ხუროთმოძღვარი. მან შექმნა ფარაონ ჯოსერის სამარხის კომპლექსი, რომელიც აღმართულია საკარაში — ძველი მემფისის ისტორიულ ნეკროპოლში. იყო წარჩინებული მოხელე — ყველა სამშენებლო სამუშაოს ხელმძღვანელი და ჯოსერის სამეფო კარის არქიტექტორი. იმჰოტეპს ეკუთვნის საკარაში საფეხუროვანი პირამიდის მშენებლობის იდეა. მანვე შეადგინა პროექტი და მშენებლობასაც თავად ხელმძღვანელობდა (ჩვ. წ.-მდე 2630 წ.). აკლდამის გარშემო განლაგებული იყო 10 მ სიმაღლის გალავნით შემოზღუდული სასაფლაოებისა და ტაძრების მთელი კომპლექსი, სადაც დაკრძალვის ცერემონიალები ტარდებოდა. იმჰოტეპი დოკუმენტებში იხსენიება, როგორც განთქმული ბრძენი, სწავლული, ასტრონომი და გამოჩენილი მედიკოსი, რომელსაც ბერძნების მკურნალობის ღვთაება ასკლეპიოსთან აიგივებდნენ. იმჰოტეპს - ხუროთმოძღვარს, ინჟინერს, მწერალს, კანცელარისტს - ნიჭიერებამ და წარმატებებმა თანამემამულეებს შორის დიდება მოუხვეჭა: იგი მცირე ღვთაებათა რანგში აიყვანეს და მის პატივსაცემად გარდაცვალებიდან ასწლეულების შემდეგაც ტაძრებს აგებდნენ.

                                                                                  

ჯოზერის პირამიდა დღეს

იმჰოტეპის მაღალი თანამდებობა მეფის კარზე აღწერილია ჯოზერის ქანდაკების საფუძველზე, რომელიც მდებარეობს კაიროს მუზეუმში (JE 49889), სადაც ფარაონის ტიტულებისა და სახელების შემდეგ, მისი პირველი მრჩევლის ტიტულებია. მოჰყვება: „ქვემო ეგვიპტის მეფის ხაზინადარი, მეფესთან ახლოს მყოფი, დიდი სასამართლოს მმართველი (ჰელიოპოლისის მთავარი ქურუმი), იმჰოტეპი, მშენებელთა უფროსი, ქვის ვაზების მოქანდაკე. მისი წარმოშობის შესახებ ცოტა რამ არის ცნობილი, მაგრამ, ვიმსჯელებთ არქიტექტორ ხნუმბრის ეპიგრაფიკული მონაცემებით ვადი ჰამამატიდან (ძვ. წ. 495 და 491 წლებს შორის), რომელშიც იმჰოტეპს უწოდებენ "კანეფერის ძეს, ზემო და ქვემო ეგვიპტის შრომის ხელმძღვანელს. “, იგი წარმოშობით მღვდლისა თუ ბიუროკრატიული ოჯახიდან იყო. დედამისი: ხერდუ-ანხი, ცოლი კი ნეფერტ-რენპეტი.

ფრაგმენტები ედვინ სმიტის პაპირუსიდან. ნიუ-იორკის მედიცინის აკადემია

იმჰოტეპმა დააპროექტა პირველი საფეხურიანი პირამიდა საკარაში მემფისის მახლობლად - ჯოზერის საფლავი, ისევე როგორც პირამიდის მიმდებარე არქიტექტურული სტრუქტურების კომპლექსი. იმჰოტეპი ითვლება პირამიდული არქიტექტურული ფორმის გამომგონებლად: მან შესთავაზა ფარაონის ქვის მასტაბაზე (მართკუთხა სამარხი) აეგოთ კიდევ სამი პატარა მასტაბა, რაც მასტაბას ოთხსაფეხურიან პირამიდად გადააქცევს (მოგვიანებით პირამიდის საფეხურების რაოდენობა იყო. გაიზარდა ექვსამდე და მიაღწია 61 მ სიმაღლეს). ამრიგად, იმჰოტეპი მოქმედებს როგორც მთელი ძველი სამეფოს არქიტექტურული ტრადიციის ფუძემდებელი, რომელიც ეფუძნებოდა პირამიდული ფორმის გამოყენებას სამეფო სამარხების დიზაინში. გარდა ამისა, არსებობს მიზეზი, რომ იმჰოტეპი ასევე სვეტის გამომგონებლად მივიჩნიოთ არქიტექტურაში.

იხ. ვიდეო - Имхотеп - первый гений человечества - Много лет египтологи сомневались в том, что Имхотеп был реальным человеком - так как они нашли довольно затруднительным поверить различным достоинствам, приписываемым ему в записях, написанных о нем спустя более чем тысячу лет после того, как он, как предполагалось, жил. Время от времени Имхотеп назывался "Леонардо Да Винчи" древнего Египта, но фактически он был ещё большим. Да Винчи получил репутацию гения, а Имхотеп был в конечном счете возвеличен в статус бога.

იმჰოტეპს ასევე მიეწერება ეგვიპტური მედიცინის დამფუძნებელი. კერძოდ, იგი მიიჩნეოდა „ედვინ სმიტის პაპირუსის“ - ფუნდამენტური სამედიცინო კვლევის ავტორად, რომელიც, მიუხედავად იმისა, რომ იგი მიეკუთვნება ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 1700-1550 წლებს. ე., მაგრამ ეფუძნება მასალებს, რომლებიც ცნობილია უძველესი ან თუნდაც ადრეული სამეფოდან. ამ პაპირუსში პირველად დგინდება მრავალი დაავადების რეალური მიზეზი. კერძოდ, განხილულია ტრავმის 48 შემთხვევა, თითოეულში აღწერილია ფიზიკური გამოკვლევა, მკურნალობა და პროგნოზი. მე-19 საუკუნის ცნობილმა კანადელმა ექიმმა უილიამ ოსლერმა იმჰოტეპს უწოდა მედიცინის მამა და „პირველი ექიმი, რომლის პიროვნება გამოდის ანტიკურობის ნისლიდან“.

იმჰოტეპი ითვლება პირველი ლიტერატურული სწავლების ავტორად, რომელიც ცნობილია როგორც იმჰოტეპის სწავლება. ვინაიდან ეს ნაშრომი ჩვენს დრომდე არ შემორჩენილა, ჩვენთვის ცნობილი ასეთი ლიტერატურის პირველ ნიმუშად მიჩნეულია „პტაჰოტეპის ინსტრუქცია“, რომელიც დაწერილია ფარაონ ჯედკარ ისესის ვაზირის სახელით (ძვ. წ. 2414-2375 წწ.) მე-5 წ. დინასტია

აპოთეოზი

იმჰოტეპის ავტორიტეტი ეგვიპტის ისტორიის შემდგომ პერიოდებში იმდენად დიდი იყო, რომ იგი ითვლებოდა ყველა დროის უდიდეს ბრძენად, რომელსაც ფლობდა მაგიური ძალა. იმჰოტეპის, როგორც ნახევარღმერთის თაყვანისცემის პირველი ნიშნები მისი გარდაცვალებიდან ერთი საუკუნის შემდეგ გვხვდება. ახალი სამეფოს ეპოქაში იმჰოტეპის გაღმერთებამ მიიღო ფორმა, როგორც განკურნების ღმერთი და მკურნალთა მფარველი წმინდანი. გარდა ამისა, ის თოთთან ერთად ცნობილი იყო როგორც მწიგნობართა და მათი ხელოსნობის ღვთაებრივი მფარველი. ამერიკელი ეგვიპტოლოგი ჯეიმს ჰენრი ბრესტედი წერდა: „სამღვდელოების სიბრძნეში, ბრძნული ანდაზების დამატებით, მედიცინასა და არქიტექტურაში, ჯოზერის ეპოქის ეს შესანიშნავი ადამიანი იმდენად ფართოდ გახდა ცნობილი, რომ მისი სახელი არასოდეს დავიწყებია. ის გახდა მომავალი თაობების მწიგნობართა შთამაგონებელი. სამუშაოს დაწყების წინ მწიგნობრები ჭურჭლიდან წყალს ასხამდნენ იატაკზე“ (ამით გამოხატეს თავიანთი პატივისცემა იმჰოტეპის მიმართ).

ეგვიპტურ მითოლოგიაში იმჰოტეპი ითვლებოდა მემფიტის შემოქმედი ღმერთის პტაჰის (და ყველაზე ხშირად, ლომის ქალღმერთის სეხმეტის) შვილად. იგი გამოსახული იყო როგორც ახალგაზრდა მამაკაცი, რომელიც იჯდა გაშლილი პაპირუსით. ზოგჯერ ის ასევე მოქმედებდა როგორც ჰაერის ღმერთი შუ, აშორებდა ცას (ქალღმერთი ნუტი) დედამიწისგან (ღმერთი გები) და, როგორც ასეთი, ხელს უშლიდა ქაოსის დაწყებას. ასევე ხელოვნების მფარველი, იგი დაკავშირებული იყო ჰათორთან, მაატთან და სხვა ვეზირთან და არქიტექტორთან, მოგვიანებით გაღმერთებულთან, ამენჰოტეპთან, ჰაპუს ძესთან, რომელიც ცხოვრობდა ახალი სამეფოს მე-18 დინასტიის ფარაონის, ამენჰოტეპ III-ის დროს.

მომლოცველები ეწვივნენ საკარას, პატივი მიაგეს როგორც იმჰოტეპის საფლავს, ასევე იბისის მუმიების დაკრძალვას, ფრინველს, რომელიც ასოცირდებოდა როგორც იმჰოტეპთან, ასევე თოთთან (როგორც სიბრძნის, მწერლობისა და მეცნიერების ღმერთთან). იბისის მუმიები ათასობით დამარხეს ცხოველთა ნეკროპოლისში, სტეპ პირამიდის კომპლექსის ჩრდილო-აღმოსავლეთით. იმჰოტეპის სხვა საკულტო ცენტრები იყო კარნაკის ტაძარში თებეში (სადაც მას პატივს სცემდნენ ამენჰოტეპთან, ჰაპუს ძესთან ერთად) და საკურთხეველში ქალი ფარაონის ჰატშეფსუტის ტაძრის ზედა ტერასაზე დეირ ელ-ბაჰრიში და მოგვიანებით დრო - პტოლემეოსის ჰათორის ტაძარში დეირ ელ მედინაში. ოქსირინქუსის პაპირუსში No. 1381 (ახ. წ. II ს., რომის იმპერატორ ანტონინუსის დრო) უცნობი ავტორი იუწყება, თუ როგორ გამოეცხადა მას სიზმარში განკურნების ღმერთი იმჰოტეპი და დაიწყო მისი საყვედური, რომ არ შეასრულა აღთქმა ეგვიპტურად თარგმნა. ბერძნულ ტექსტში. გაღვიძებისთანავე ავტორი მიხვდა, რომ ავად იყო აღთქმის დარღვევის გამო, შეუდგა მის შესრულებას და გამოჯანმრთელდა.

ერნესტ ბორდი (1877-1934) იმჰოტეპის მოწოდება, განკურნების ღმერთი

გვიანდელი ბერძნული ტრადიცია (დაწყებული ძვ. წ. V საუკუნიდან) ღმერთ იმჰოტეპს ასკლეპიუსთან აიგივებდა[2]. თანავარსკვლავედი Ophiuchus იდენტიფიცირებულია ამ უკანასკნელთან და, ამრიგად, იმჰოტეპი ერთადერთი რეალური პიროვნებაა, რომელიც თანავარსკვლავედად „გადაიქცა“. იმჰოტეპის კულტმა პიკს მიაღწია ბერძნულ-რომაულ პერიოდში, როდესაც მისი ტაძრები მემფისსა და ფილეში ნილოსზე იყო სავსე უძლურთა და ავადმყოფთა ბრბოებით, რომლებიც განკურნებას ეძებდნენ საკურთხეველში ღამისთევით. იმჰოტეპს ახსოვდათ ისტორიული პიროვნებაც - ელინისტი ეგვიპტელი ისტორიკოსი მანეთო წერდა, რომ იმუტესს (იმჰოტეპს) „არაჩვეულებრივი სამედიცინო უნარების გამო ჰქონდა ბერძენი ასკლეპიუსის რეპუტაცია და რომელიც ასევე იყო თლილი ქვისგან სტრუქტურების აღმართვის ხელოვნების გამომგონებელი. "

ზოგიერთი ეგვიპტოლოგი [რა?] აიგივებდა იმჰოტეპს იოსებს ბიბლიიდან, გამომდინარე იქიდან, რომ ის იყო პირველი პირი ფარაონ ჯოზერის შემდეგ და იმ დროს ეგვიპტეში, გადარჩენილი წყაროების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, იყო შვიდწლიანი გვალვა. ამას ადასტურებს Hunger Stele.

ჯოზერის მეფობის მე-18 წელს, როდესაც სამხრეთის მმართველი იყო ვიღაც თავადი, სახელად მედირი, ეგვიპტეში საშინელი შიმშილობა იყო. უფლისწულმა მიიღო წერილი ფარაონისგან შემდეგი შინაარსით:

„გაცნობებთ იმ მწუხარებას, რომელიც შემემთხვა ჩემს დიდ ტახტზე და როგორ მტკივა გული იმ საშინელი უბედურების გამო, რაც მოხდა, რადგან ნილოსი შვიდი წლის განმავლობაში არ ადგა [საკმარისად]. მარცვლეული არ არის საკმარისი, ბოსტნეული არ არის, საკვები არ არის, ყველა იპარავს თავის მეზობელს. როცა ადამიანებს წასვლა სურთ, გადაადგილების ძალა არ აქვთ. ბავშვი ტირის, ახალგაზრდა ფეხებს ძლივს ამოძრავებს. მოხუცებს სასოწარკვეთილება სწყდებათ, ფეხებს უვარდებათ, მიწაზე ცვივიან, ხელები მუცელს აჭერენ. ჩემი მრჩევლები რჩევებს ვერ აძლევენ. ბეღლების გახსნისას მხოლოდ ჰაერი გამოდის. ყველაფერი განადგურებულია“.

იხ. ვიდეო - Imhotep, The Thrice Great - Ancient Egyptians built the pyramids using man-made stones, which look exactly like natural rocks. The limestone blocks were cast in situ, employing an advanced chemical technology invented by Imhotep.

იმჰოტეპის საფლავი

იმჰოტეპის ოდესღაც პატივსაცემი საფლავი ჯერ არ არის გამოვლენილი. უოლტერ ემერიმ განაახლა გათხრები ადრეული დინასტიის ნეკროპოლისში 1964 წელს თითქმის ცხრა წლის შესვენების შემდეგ. მან ყურადღება მიაპყრო საიტის დასავლეთ ნაწილს, სადაც ჯერ კიდევ იმედოვნებდა ასკლეპიონის და იმჰოტეპის საფლავის ბმულებს. ემერიმ აღმოაჩინა მე-3 დინასტიის რამდენიმე მასტაბა, რომლებიც გვიანი პერიოდის ფენების ქვეშ იყო და ამან მას იმედი მისცა, რომ იმჰოტეპის საფლავი იქვე იყო.

მაგრამ ემერის ამ წლების ნამუშევრები არასოდეს გამოქვეყნებულა, მხოლოდ წინასწარი მოხსენებების სახით. მაშასადამე, რა იყო რეალურად აღმოჩენილი ამ გათხრების სეზონებზე, უცნობი დარჩა.

იმჰოტეპის მიმოწერის ვერსია ბიბლიურ იოსებთან

ბიბლიურ კვლევებში განხილულია ვერსია იმჰოტეპის მიმოწერის შესახებ ბიბლიურ პატრიარქ იოსებთან. ინტერნეტპროექტმა „უახლესი ბიბლიური არქეოლოგიური აღმოჩენები“ ასევე შემოგვთავაზა კომპლექსის ფუნქციური დანიშნულების ვერსია ჯოზერის საფეხურების პირამიდაში. საკარაში მშენებლობის ამ ვერსიის ფარგლებში, უზარმაზარ მარცვლებს მართავდა ჯოზეფი, რომელიც იმჰოტეპი იყო და დაეხმარა ეგვიპტის შიმშილისგან გადარჩენას შვიდი წლის განმავლობაში.

იმჰოტეპის პატივსაცემად დასახელებულია კრატერი მერკურიზე და ასტეროიდი (1813) იმჰოტეპი.

სახელი „იმჰოტეპი“ აგათა კრისტის დეტექტიური რომანის „სიკვდილი დასასრულს მოდის“ გმირია. ეს არის კრისტის ერთადერთი ნამუშევარი, რომლის მოვლენები XIX-XX საუკუნეებში არ ხდება.

შოკო ასაჰარამ, Aum Senrikyo-ს ლიდერმა, გამოაცხადა თავი [როდის?] იმჰოტეპის რეინკარნაციად [წყარო არ არის მითითებული 1074 დღე].

კინო

იმჰოტეპის სახელი გამოიყენებოდა კარლ ფროუნდის ფანტასტიკურ ფილმში Mummy (1932), სადაც ბორის კარლოფი თამაშობდა ამავე სახელწოდების პერსონაჟს. ამავე სახელწოდების მკვდრეთით აღმდგარი მღვდელი ჩნდება ამ ფილმის რიმეიქებში, მათ შორის სტივენ სომერსის მუმია (1999) და მისი გაგრძელება The Mummy Returns (2001)[9], სადაც მას არნოლდ ვოსლუ თამაშობდა, მაგრამ მათში გამოგონილი პერსონაჟი. სახელად იმჰოტეპს არაფერი აქვს საერთო მის რეალურ თანამოძმესთან.

2002 წელი - "ასტერიქსი და ობელიქსი: მისია კლეოპატრა" (Asterix & Obélix: Mission Cléopâtre). პაროდიული მითითება - სახელწოდება გამოიყენება როგორც "ძველი ეგვიპტური ინტერექცია" და როგორც კოქტეილის სახელი, რომელიც შეუკვეთეს ანტაგონისტებმა Amonbofis-მა და Necuxis-მა.

2002 წელი - "იმჰოტეპი" არის სახელი, რომელიც მიენიჭა არასრულწლოვან გოაულდს სამეცნიერო ფანტასტიკურ სერიალში Stargate SG-1 (სერიალი "მეომარი"), რომელიც დასახელებულია, როგორც პირამიდების მშენებელი გიზაში, რომელიც აპირებდა გოას მიწას. ულდ კოსმოსური ხომალდები ჰატაკი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                It’s Now or Never (სიმღერა) 

(ინგლისურიდან - "Now or Never") არის სიმღერა, რომელიც ელვის პრესლიმ ჩაწერა და გამოუშვა სინგლად 1960 წელს. სიმღერა დაწერილია ნეაპოლიტანური სიმღერის "O sole mio" მელოდიით, რომელიც დაიწერა 1898 წელს ედუარდო დი კაპუას (მუსიკა) და ჯოვანი კაპუროს (სიმღერის ტექსტი). 1960 წელს შეერთებულ შტატებში, ჟურნალ Billboard-ში, სიმღერა "It's Now or Never" შესრულებული ელვის პრესლის მიერ მიაღწია 1 ნომერს Hot 100 ჩარტში (სინგლების საერთო ჩარტი პოპ-მუსიკის სხვადასხვა ჟანრში, ამის მთავარი ჰიტ-აღლუმი. ჟურნალი) და მე-7 ნომერი R&B სინგლების ჩარტში (ახლა Hot R&B/Hip-Hop Songs).

ეს არის მეორე ყველაზე გაყიდვადი სინგლი ელვის პრესლის კარიერაში და ერთ-ერთი ყველაზე გაყიდვადი სინგლი ისტორიაში (20 მილიონი ასლი). სიმღერა იყო ნომერ 1 მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. ასევე ნათქვამია, რომ მან დაარწმუნა ბარი უაიტი, დაეწყო მუსიკალური კარიერა.

2016 წელს ბრიტანულმა გაზეთმა The Daily Telegraph-მა შეიტანა სიმღერა "It's Now or Never" ელვის პრესლის 20 აუცილებელი სიმღერის სიაში (ინგლ. ელვის პრესლი: 20 აუცილებელი სიმღერა).

იხ. ვიდეო - Elvis - It's Now Or Never (O Sole Mio)

ისტორია

"It's Now or Never" არის ორი პოპულარული სიმღერიდან ერთ-ერთი, რომელიც დაფუძნებულია იტალიურ სიმღერაზე "O sole mio" (მუსიკის ავტორი ედუარდო დი კაპუა), მეორე არის "There's No Tomorrow", ჩაწერილი ამერიკელი მომღერლის ტონი მარტინის მიერ 1949 წელს. ტექსტი დაწერეს აარონ შრედერმა და უოლი გოლდმა. სიმღერა გამოუშვა Elvis Presley's Gladys Music, Inc.

1950-იანი წლების ბოლოს, გერმანიაში სამხედრო სამსახურში ყოფნისას, პრესლიმ მოისმინა მარტინის ჩანაწერი. ალბათ სწორედ მაშინ იყო შთაგონებული ჩაწერა. The New York Times-ის თანახმად, რომელიც ციტირებდა 1986 წლის წიგნს Behind the Hits, პრესლიმ ეს იდეა მის მუსიკალურ გამომცემელს, ფრედი ბიენსტოკს მიაწოდა, რომელიც მას გერმანიაში სტუმრობდა. ბიენსტოკი დაბრუნდა ნიუ-იორკის ოფისში, სადაც იპოვა სიმღერების ავტორი აარონ შრედერი და უოლი გოლდი. მათ ტექსტი სულ რაღაც ნახევარ საათში დაწერეს. 20 მილიონზე მეტი გაყიდული ჩანაწერით სიმღერა გახდა ნომერ პირველი მსოფლიოში და პრესლის ყველაზე გაყიდვადი სინგლი. ნახევარ საათში დაწერილი სიმღერა გახდა ყველაზე დიდი ჰიტი შრედერისა და გოლდის კარიერაში.

💕იხ. ვიდეო - Elvis Presley - It's Now or Never (Official Audio)💕

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                       დი კაპუა, ედუარდო

(იტალიელი Eduardo di Capua; 1865, ნეაპოლი - 3 ოქტომბერი, 1917, იქვე) - იტალიელი კომპოზიტორი.

კომპოზიტორი დაიბადა 1865 წელს ნეაპოლში. პოეტ ჯოვანი კაპუროსთან ერთად დი კაპუამ დაწერა სიმღერა "O sole mio", რომელიც შემდგომში ითარგმნა მრავალ ენაზე, სადაც ცნობილი გახდა სხვა სახელებით.

მას ასევე ეკუთვნის კიდევ ერთი ცნობილი სიმღერა - "მარია მარი". კომპოზიტორი გარდაიცვალა 1917 წლის 3 ოქტომბერს ნეაპოლში.

                                                                  

                                     ’O sole mio

(ნეაპოლიტანური. "ჩემი მზე") არის ნეაპოლიტანური სიმღერა, რომელიც დაიწერა 1898 წელს ედუარდო დი კაპუას (მუსიკა) და ჯოვანი კაპუროს მიერ (სიმღერა). შემდგომში იგი ითარგმნა მრავალ ენაზე, სადაც ცნობილი გახდა სხვა სახელებით.

მეორე სიმღერები

სიმღერის ტექსტი ჯოვანი კაპურომ დაწერა. ამ სიტყვების მუსიკა შეასრულა ედუარდო დი კაპუამ 1898 წელს ოდესაში ყოფნისას, სადაც იმ დროს მამამისი ორკესტრთან ერთად გასტროლებზე იმყოფებოდა.

მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს სხვა ენებზე ვერსიები, როგორც წესი, სიმღერა იმღერება იტალიურის ნეაპოლიტანურ დიალექტზე, ორიგინალურ ენაზე. სიმღერის სათაური ითარგმნება როგორც "ჩემი მზე" (არა "ო, ჩემო მზე"; ნეაპოლიტანურად "o არის მამაკაცური განსაზღვრული არტიკლი, რომელიც შეესაბამება იტალიურ il, პორტუგალიურ o ან ინგლისურ the).

იხ. ვიდეო - Enrico Caruso - O Sole Mio (Remastered)