თუთია

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            თუთია                                                       

                                                      გაწმენდილი თუთიის ნიმუშები

                                                   Zinc, ₃₀Zn

ზოგადი თვისებები

მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა მოვერცხლისფრო-თეთრი

სტანდ. ატომური

წონა Ar°(Zn) 65.38±0.02

65.38±0.02 (დამრგვალებული)

თუთია პერიოდულ სისტემაში

წყალბადი

ჰელიუმი

ლითიუმი

ბერილიუმი

ბორი

ნახშირბადი

აზოტი

ჟანგბადი

ფთორი

ნეონი

ნატრიუმი

მაგნიუმი

ალუმინი

სილიციუმი

ფოსფორი

გოგირდი

ქლორი

არგონი

კალიუმი

კალციუმი

სკანდიუმი

ტიტანი

ვანადიუმი

ქრომი

მანგანუმი

რკინა

კობალტი

ნიკელი

სპილენძი

თუთია

გალიუმი

გერმანიუმი

დარიშხანი

სელენი

ბრომი

თუთია (ლათ. Zincum; ქიმიური სიმბოლო — ${\displaystyle \text{Zn}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეოთხე პერიოდის, მეთორმეტე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მეორე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIბ) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია 30, ატომური მასა — 65.38, t_დნ — 419.53 °C, t_დუღ — 907 °C, სიმკვრივე — 7.14 გ/სმ³. მყიფე გარდამავალი მოვარდისფრო-თეთრი ფერის ლითონი (ფერმკთალდება ჰაერზე, იფარება თუთიის ოქსიდის თხელი ფენით).

ისტორია

თუთიისა და სპილენძის შენადნობი — თითბერი — ცნობილი იყო ჯერ კიდევ ძველ საბერძნეთში, ძველ ეგვიპტეში, ინდოეთში (VII ს.), ჩინეთში (XI ს.). დიდი ხნის განმავლობაში ვერ ხერხდებოდა სუფთა ნივთიერების — თუთიის გამოყოფა. 1746 წელს ანდრეას სიგიზმუნდ მარგრაფმა შეიმუშავა წმინდა თუთიის მიღების ხერხი — მისი ჟანგის (ოქსიდის) გახურებით ნახშირთან ერთად უჰაერო სივრცეში თიხის ცეცხლგამძლე ჭურჭელში თუთიის ორთქლის შემდგომი კონდენსაციით მაცივრებში. სამრეწველო მოცულობით თუთიის გამოდნობა დაიწყო XVII საუკუნეში.

სახელწოდების წარმოშობა

სიტყვა «ცინკუმი» პირველად გვხვდება პარაცელსის შრომებში, რომელმაც უწოდა ამ ლითონს «zincum» ან «zinken» წიგნში Liber Mineralium II. ეს სიტყვა ალბათ მომდინარეობს სიტყვა გერმ. Zinke-დან, რომელიც ნიშნავს «კბილანას» (ლითონური თუთიის კრისტალები ჰგავს ნემსებს).

ბუნებაში

თუთიის ყველაზე გავრცელებული მინერალია — სფალერიტი. მინერალის ძირითადი კომპონენტია — თუთიის სულფიდი ZnS, ამ მინერალში სხვადასხვაგვარი მინარევები ამ ნივთიერებას აძლევს სხვადასხვაგვარ ელფერს. სწორედ ამიტომ ამ მინერალს უწოდებენ მატყუარა თუთიას. მატყუარა თუთიას თვლიან პირველად მინერალად, საიდანაც წარმოიქმნებოდა თუთიის ყველა სხვა მინერალი: სმიტსონიტი ZnCO₃, ცინკიტი ZnO, კალამინი 2ZnO · SiO₂ · Н₂O. ალთაის მთებში ხშირად გვხვდება ზოლებიანი მადანი — მატყუარა თუთიისა და შპატის ნარევი.

დედამიწის ქერქში მასის მიხედვით თუთიის შემცველობა არის — 8,3×10^-3%, ამოფრქვეულ ქანებში მისი შემცველობა შედარებით მეტია (1,3×10^-2%), ვიდრე მჟავე ნიადაგებში (6×10^-3%). ცნობილია თუთიის 66 მინერალი, მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია — ცინკიტი, სფალერიტი, ვილემიტი, კალამინი, სმიტსონიტი, ფრანკ-ლინიტი ZnFe₂O₄. თუთია — ენერგიული წყლის მიგრანტია, განსაკუთრებულად დამახასიათებელია მისი მიგრაცია თერმულ წყლებში ტყვიასთან ერთად. ამ წყლებიდან ილექება თუთიის სულფიდები, რომელსაც გააჩნია სამრეწველო მნიშვნელობა. თუთია ასევე ენერგიულად მიგრირებს გრუნტის წყალქვეშა წყლებში, მის მთავარ დამლექავს წარმოადგენს H₂S, უფრო ნაკლებ როლს ასრულებს თიხით სორბცია და სხვა პროცესები. თუთია — მნიშვნელოვანი ბიოლოგიური ელემენტია, ცოცხალ ნივთიერება შეიცავს საშუალოდ 5×10^-4% თუთიას, თუმცა არის ორგანიზმი-კონცენტრატები (მაგალითად, ზოგიერთი სახის ია).

საბადოები

თუთიის საბადოები ცნობილია ავსტრალიაში და ბოლივიაში.

მიღება

თუთია ბუნებაში როგორც თვითნაბადი ლითონი არ გვხვდება. თუთიას მოიპოვებენ პოლიმეტალური მადნებიდან, რომლებიც შეიცავს 1-4 % Zn სულფიდის სახით, ასევე Cu, Pb, Ag, Au, Cd, Bi. მადანს ამდიდრებენ სელექტური ფლოტაციით, რის შედეგადაც იღებენ თუთიის და მასთან ერთად ტყვიის, სპილენძის, და ზოგჯერ პირიტის კონცენტრატებს. თუთიის კონცენტრატს მოწვავენ ღუმელებში, სადაც თუთიის სულფიდები გადაჰყავთ ოქსიდში ZnO; ამასთან წარმოქმნილი გოგირდოვანი აირი SO₂ იხარჯება გოგირდმჟავის წარმოებისთვის. ZnO ოქსიდიდან სუფთა თუთიას მიიღებენ ორი ხერხით. პირომეტალურგიული (დისტილაციური) ხერხით, რომელიც თავიდანვე იყო მიღებული, გახურებულ გამომწვარ კონცენტრატს ღუმელში მარცვლოვან სტრუქტურამდე ამყოფებენ, ხოლო შემდეგ აღადგენენ ნახშირით ან კოქსით 1200—1300 °C-ზე: ZnO + С = Zn + CO. ამ დროს წარმოქმნილი ლითონის ორთქლს აკონდენსირებენ და ასხამენ. თავიდან აღდგენას აწარმოებდნენ გამომწვარი თიხის რეტორტებში, რომელსაც ხელით ემსახურებოდნენ, მოგვიანებით დაიწყეს ვერტიკალური მექანიკური კარბორუნდის რეტორტების გამოყენება, შემდგომში — ელექტრო ღუმელები; ტყვია-თუთიის კონცენტრატებიდან თუთიას მიიღებენ ელექტრო ღუმელებში. მწარმოებლობა თანდათანობით იზრდებოდა მაგრამ იზრდებოდა მინარევებიც 3 %-მდე, მათ შორის ძვირადღირებული კადმიუმიც. დისტილაციურ თუთიას წმინდავენ ლიკვაციით (ანუ თხევადი ლითონის რკინისა და ტყვიის გამოყოფით 500 °C-ზე), სადაც აღწევენ 98,7 %-იან სიწმინდეს. უფრო რთული და ძვირი გაწმენდის რექტიფიკაციის გამოყენების შემთხვევაში უფრო წმინდა 99,995 %-იან თუთიას იძლევა კადმიუმის გამოყოფის საშუალებას.

თუთიის მიღების ძირითადი ხერხია — ელექტროლიტური (ჰიდრომეტალურგიული) ხერხი. გახურებულ გამომწვარ კონცენტრატს ამუშავებენ გოგირდმჟავათი; მიღებულ სულფატურ ხსნარს წმენდენ მინარევებისაგან და აბაზანებში ახდენენ მის ელექტროლიზს. თუთია ჯდება ალუმინის კათოდზე, საიდანაც მას ყოველდღე აცილებენ და ადნობენ ინდუქციურ ღუმელებში. ჩვეულებრიბ ელექტროლიტური თუთიის სიწმინდეა 99,95 %, კონცენტრატიდან მისი გამოყოფის პროცენტია (ნარჩენების გადამუშავების გათვალისწინებით) 93-94 %. წარმოების ნარჩენებისაგან მიიღებენ თუთიის სულფატს, Pb, Cu, Cd, Au, Ag; ასევე ზოგჯერ In, Ga, Ge, Tl.

თუთია

ფიზიკური თვისებები

სუფთა სახით თუთია - საკმაოდ პლასტიკური მოვერცხლისფრო-თეთრი ლითონია. გააჩნია ჰექსაგონალური მესერი რომლის პარამეტრებია а = 0,26649 ნმ, с = 0,49431 ნმ, სივრცული ჯგუფი - P 6₃/mmc, Z = 2. ოთახის ტემპერატურის პირობებში მყიფეა, თუთიის ფირფიტის გადაღუნვისას ისმის კრისტალიტების ხახუნის ტკაცანი (ჩვეულებრივ უფრო მაღალია, ვიდრე «კალის ძახილი»). 100—150 °C-ის დროს თუთია პლასტიკურია. მინარევები, თუნდაც უმნიშვნელო მკვეთრად ზრდის თუთიის სიმყიფეს. თუთიაში საკუთარი მუხტის მატარებლების კონცენტრაციაა 13,1×10²⁸ მ⁻³

თუთიის სტრუქტურა ვიზუალურად

ქიმიური თვისებები

თუთია ტიპური ამფოტერული ლითონია. სტანდარტული ელექტროდული პოტენციალია −0,76 ვ, სტანდარტული პოტენციალების რიგში დგას რკინამდე.

ჰაერზე თუთია იფარება ოქსიდის ZnO-ს თხელი ფენით. ძლიერი გახურებისას იწვის ამფოტერული თეთრი ფერის ოქსიდის ZnO-ს წარმოქმნით:

2Zn + O₂ = 2ZnO.

თუთიის ოქსიდი რეაგირებს როგორც მჟავეების ხსნარებთან:

ZnO + 2HNO₃ = Zn(NO₃)₂ + H₂O

ისე ტუტეების ხსნარებთან:

ZnO + 2NaOH = Na₂ZnO₂ + Н₂О,

ჩვეულებრივი სიწმინდის თუთია აქტიურად რეაგირებს მჟავეების ხსნარებთან:

Zn + 2HCl = ZnCl₂ + H₂↑,

Zn + H₂SO₄(გაზავ.) = ZnSO₄ + H₂↑

და ტეტეების ხსნარებთან:

Zn + 2NaOH + 2H₂O = Na₂[Zn(OH)₄] + H₂↑,

ჰიდროქსოცინკატების წარმოქმნით. ძალიან წმინდა თუთია მჟავეებისა და ტუტეების ხსნარებთან არ რეაგირებს. ურთიერქმედება იწყება სპილენძის სულფატის CuSO₄ ხსნარის რამდენიმე წვეთის დამატებით.

გახურებისას თუთია რეაგირებს ჰალოგენებთან ჰალოგენიდების წარმოქმნით ZnHal₂. ფოსფორთან თუთია წარმოქმნის ფოსფიდებს Zn₃P₂ და ZnP₂. გოგირდთან და მის ანალოგებთან — სელენთან და ტელურთან - სხვადასხვაგვარ ჰალკოგენიდების წარმოქმნით, ZnS, ZnSe, ZnSe₂ და ZnTe.

წყალბადთან, აზოტთან, ნახშირბადთან, სილიციუმთან და ბორთან თუთია უშუალოდ არ რეაგირებს. ნიტრიდს Zn₃N₂ მიიღებენ თუთიისა და ამიაკის ურთიერთქმედებით 550—600 °C ტემპერატურის პირობებში.

წყლის ხსნარებში თუთიის იონები Zn²⁺ წარმოქმნიან აკვაკომპლექსებს [Zn(H₂O)₄]²⁺ და [Zn(H₂O)₆]²⁺.

თუთიის სახურავები

გამოყენება

წმინდა ლითონური თუთია გამოიყენება კეთილშობილი ლითონების აღსადგენად, რომლებსაც იღებენ მიწისქვეშა გატუტებით (ოქრო, ვერცხლი). ამას გარდა, თუთია გამოიკენება ვერცხლისა და ოქროს გამოსაყოფად (და სხვა ლითონების) შავი ტყვიიდან, თუთიის ინტერმეტალიდების სახით ვერცხლთან და ოქროსთან (ე.წ. «ვერცხლის ქაფი»), რომელიც შემდგომ მუშავდება აფინაჟის ჩვეულებრივი მეთოდებით.

გამოიყენება ფოლადის დასაცავად კოროზიისაგან (მექანიკური ზემოქმედებისაგან თავისუფალი ზედაპირების მოთუთიება, ან მეტალიზაცია — ხიდებისათვის, ტანკების, მეტალოკონსტრუქციებში).

თუთია გამოიყენება როგორც უარყოფითი ელექტროდის მასალა დენის ქიმიურ წყაროებში, ანუ ბატარეებში და აკუმულატორებში, მაგალითად: მანგანუმ-თუთიის ელემენტი, ვერცხლი-თუთიის აკუმულატორი (ემძ 1,85 ვ, 150 ვტ·სთ/კგ, 650 ვტ·სთ/დმ³, მცირე წინაღობა და კოლოსალური განმუხტვის დენი) ვერცხლისწყალი-თუთიის ელემენტი (ემძ 1,35 ვ, 135 ვტ·სთ/კგ, 550—650 ვტ·სთ/დმ³), ქრომ-თუთიის ელემენტი, თუთია-ქლორვერცხლის ელემენტი, ნიკელ-თუთიის აკუმულატორი (ემძ 1,82 ვოლტი, 95—118 ვტ·სთ/კგ, 230—295 ვტ·სთ/დმ³), ტყვია-თუთიის ელემენტი, თუთია-ქლორის აკუმულატორი, თუთია-ბრომის აკუმულატორი და სხვა.

ძალიან მნიშვნელოვანია თუთიის როლი თუთია-ჰაერის აკუმულატორებში, რომლებიც გამოირჩევიან კამაოდ მაღალი კუთრი ენერგოტევადობით. ისინი პერსპექტიულნი არიან ძრავების დასაქოქად (ტყვიის აკუმულატორი — 55 ვტ·სთ/კგ, თუთია-ჰაერის — 220—300 ვტ·სთ/კგ) და ელექტრომობილებისათვის (გარბენი 900 კმ-მდე).

თუთია შედის ბევრი სარჩილავი მასალის შემადგენლობაში მათი დნობის ტემპერატურის დასაწევად.

თუთიის ჟანგი ფართოდ გამოიყენება მედიცინაში როგორც ანტისეპტიკური საშუალება და ანთების საწინააღმდეგო საშუალება. ასევე თუთიის ჟანგი გამოიყენება საღებავების — თუთიის მათეთრებელის წარმოებისათვის.

თუთია — თითბერის მნიშვნელოვანი შემადგენელი კომპონენტია. თუთიის ალუმინის და მაგნიუმის შენადნობები (თამ, ZAMAK) შედარებით მაღალი მექანიკური და ძალიან მაღალი სამსხმელო თვისებებით ფართოდ გამოიყენება მანქანათმშენებლობაში ზუსტი ჩამოსხმისათვის. კერძოდ, იარაღის წარმოებაში, შენადნობიდან ZAMAK (-3, -5) ზოგჯერ ასხამენ ფისტოლეტის ჩამკეტს, განსაკუთრებულად გათვლილს სუსტ ან ტრავმატულ ვაზნებზე. ასევე თუთიის შენადნობებისგან ასხამენ ყველანაირ ტექნიკურ ფურნიტურას, როგორიცაა ავტომობილის სახელურები, კარბურატორის კორპუსები, მასშტაბური მოდელები და სხვადასხვაგვარი მინიატურები, ასევე სხვა ნაკეთობებისათვის, რომლებიც საჭიროებენ ზუსტ ჩამოსხმას დასაშვები სიმტკიცის პირობებში.

თუთიის ქლორიდი — მნიშვნელოვანი ფლუსია ლითონის მასალების სარჩილავად და კომპონენტია ფიბრის წარმოებაში.

თუთიის გერმანული მონეტები

თუთიის სულფიდი გამოიყენება დროებითი ქმედების ლუმინოფორების და სხვადასხვაგვარი ლუმინესცენტების (ZnS და CdS-ის ნარევის საფუძველზე) სინთეზისათვის. თუთიისა და კადმიუმის სულფიდების საფუძველზე არსებობს ლუმინოფორები, რომლებიც გამოიყენება ელექტრონულ მრეწველობაში მოქნილი მნათი პანელების და ეკრანების დამზადებაში როგორც ელექტროლუმინოფორები.

თუთიის ტელურიდი, სელენიდი, ფოსფიდი და სულფიდი - ფართოდ გამოიყენება ნახევარგამტარებში.

თუთიის სელენიდი გამოიყენება ძალიან დაბალი შთანთქმის კოეფიციენტის მქონე ოპტიკური მინის დასამზადებლად საშუალო ინფრაწითელ დიაპაზონში, მაგალითად ნახშირორჟანგის ლაზერებში.

თუთიის სხვადასხვა გამოყენებაზე მოდის:

• მოთუთიება — 45-60 %
• მედიცინა (თუთიის ოქსიდი როგორც ანტისეპტიკი) — 10 %
• შენადნობების წარმოება — 10 %
• საბურავების წარმოებაში — 10 %
• ზეთის საღებავებში — 10 %

მსოფლიო წარმოება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მსოფლიოში თუთიის წარმოება 2009 წელს შეადგინა 11,277 მლნ ტ, რაც 3,2 %-ით ნაკლებია ვიდრე 2008 წ.

თუთიის მწარმოებელი ქვეყნების სია 2006 წელს («აშშ-ის გეოლოგიური კვლევების» საფუძველზე):

თუთიის მწარმოებელ ქვეყნების სია

ბიოლოგიური როლი

თუთია:

• საჭიროა სპერმის და მამაკაცის ჰორმონების წარმოქმნისათვის
• საჭიროა ვიტამინი E-ს მეტაბოლიზმისათვის, რომელიც წარმოადგენს სქესობრივი ჰორმონების წინამორბედს და ერთვება ტესტოსტერონის წარმოებაში.
• მნიშვნელოვანია პროსტატის ნორმალური მოქმედებისათვის.
• მონაწილეობს ორგანიზმში სხვადასხვა ანაბოლიტიკური ჰორმონების სინთეზში, მათ შორის ინსულინის, ტესტოსტერონის და ზრდის ჰორმონის.
• საჭიროა ორგანიზმში ალკოჰოლის დაშლისათვის, რადგანაც შედის ალკოჰოლდეჰიდროგენაზების შემადგენლობაში.

თუთიის შემცველი პროდუქტები

კვების პროდუქტებში თუთიის შემცველობა

პროდუქტებს შორის რომლებსაც ადამიანი იყენებს საკვებად, ყველაზე მეტ თუთიას შეიცავს — ხამანწკა. თუმცა გოგრა, კვახი თუთიას შეიცავს 26 %-ით ნაკლებს ვიდრე ხამანწკა. მაგალითად, თუკი შეჭამთ 45 გრამ ხამანწკას ადამიანი მიიღებს იმდენივე თუთიას, რამდენსაც შეიცავს 60 გრამი გოგრის თესლი. პრაქტიკულად ყველა პურის მარცვლეული შეიცავს თუთიის საკმარის რაოდენობას და ადვილად ათვისებად ფორმაში. ამიტომაც, ადამიანის ორგანიზმის ბიოლოგიურ მოთხოვნილებას თუთიაზე მთლიანად აკმაყოფილებს მარცვლეული კულტურების მოხმარება კვებაში.

თუთიის შემცველობა:

• ~0,25 მგრ/კგ — ვაშლი, ფორთოხალი, ლიმონი, ლეღვი, გრეიფრუტი, ყველა ხორციანი ხილი, მწვანე ბოსტნეული კულტურები, მინერალური წყალი.
• ~0,31 მგრ/კგ — თაფლი.
• ~2—8 მგრ/კგ — ჟოლო, შავი მოცხარი, ფინიკი, ბოსტნეულის უმრავლესობა, ზღვის თევზების უმრავლესობა, მჭლე საქონლის (ძროხის) ხორცი, რძე, გაწმენდილი ბრინჯი, ჩვეულებრივი და შაქრის ჭარხალი, სატაცური, ნიახური, პომიდორი, კარტოფილი, თალგამი ზამთრის ბოლოკი, პური.
• ~8—20 მგრ/კგ — ზოგირთი მარცვლეული კულტურა, საფუარი, ხახვი, ნიორი, გაუწმინდავი ბრინჯი, კვერცხი.
• ~20—50 მგრ/კგ — შვრიის და ქერის ფქვილი, კაკაო, ბადაგი, კვერცხის გული, ბოცვერის და წიწილის ხორცი, კაკალი, ბარდა, ლობიო, ოსპი, მწვანე ჩაი, მშრალი საფუარი, კალმარები.
• ~30—85 მგრ/კგ — საქონლის ღვიძლი, თევზის ზოგი სახეობა.
• ~130—202 მგრ/კგ — ხორბლის ქატო, აღმოცენებული ხორბლის მარცვლები, გოგრის თესლი, მზესუმზირის თესლი.

თუთიის დეფიციტის ძირითადი გამოვლინება

თუთიის ნაკლებობა ორგანიზმში იწვევს მთელ რიგ ფუნქციის მოშლილობას. მათ შორის გაღიზიანებას, მოთენთილობას, დაღლილობას, მეხსიერების დაკარგვას, დეპრესიულ მდგომარეობას, თვალთახედვის დაქვეითებას, სხეულის მასის შემცირებას, ზოგი ელემენტის დაგროვებას ორგანიზმში (რკინის, სპილენძის, კადმიუმის, ტყვიის), ინსულინის დონის დაწევას, ალერგიულ დაავადებებს, ანემიას და სხვას.

თუთიის შემცველობის შესაფასებლად ორგანიზმში განსაზღვრავენ მის შემცველობის რაოდენობას თმებში, სისხლში ან მის შრატში.

იხ. ვიდეო - პულსი TV - რეზიდენტი გიორგი ღოღობერიძე - თუთია

თუ ხსირად ცივდებით ,გეცვლებათ გუნებაგანწყობილება გაწუხებთ ნერვოზი და დათგრუნული ხართ,კანი ძალიან გამოშრა, შესაძლებელია ამ ყველა უსიამუვნო მიზეზი ორგანიზმი შესაძლებელია თუთიის დეფიციტის მიზეზი იყოს. ამ ელემენტის დაფიციტი შეიძლება გამოიწვიოს დიეტისას კუჭნაწლავის დაავადებების, ფარისებული ჯირკვლების და ღვიძლის დაავადებების დროს. ქალებში ფეხმძიმობისას, თუთიის წყაროა ზღვის პროდიქტები, ზღოხისა და იდაურის ხორცში, კვერცხის გული, მზესუმზირა და კაკალში, წიწიბურო, მუხუდო, კაკაო, ფორთოხალი, ყველიშვრია,ქატო და რძის პროპდუქტები

ტოქსიკურობა

ორგანიზმში დიდი ხნის განმავლობაში დიდი რაოდენობით თუთიის მარილების, განსაკუთრებულად სულფატების და ქლორიდების მიღებამ, შეიძლება გამოიწვიოს მოწამლვა Zn²⁺-ის იონების ტოქსიკურობის გამო. ZnSO₄-ის თუთიის სულფატის 1 გრამი საკმარისია, რათა გამოიწვიოს მოწამლვის მძიმე ფორმა. ყოფაცხოვრებაში თუთიის ქლორიდები, სულფატები და ოქსიდები შეიძლება წარმოიქმნან საკვები პროდუქტების თუთიის ან მოთუთიებულ ჭურჭელში შენახვისას.

ZnSO₄-ით მოწამლვა იწვევს სისხლის ანემიას, ზრდის შეფერხებას და უშვილობას.

თუთიის ოქსიდით მოწამლვა ხდება მისი ორთქლის ჩასუნთვის გამო. ის ვლინდება პირში მოტკბო გემოს გაჩენით, აპეტიტის დაქვეითებით ან სრული გაქრობით, ძლიერი წყურვილით. ჩნდება დაღლილობა, მოთენთილობა, მკერდის არეში შებოჭვა დაწოლითი ტკივილით, მძინარობა და მშრალი ხველა.

კრიპტონი

რუბიდიუმი

სტრონციუმი

იტრიუმი

ცირკონიუმი

ნიობიუმი

მოლიბდენი

ტექნეციუმი

რუთენიუმი

როდიუმი

პალადიუმი

ვერცხლი

კადმიუმი

ინდიუმი

კალა

სტიბიუმი

ტელური

იოდი

ქსენონი

ცეზიუმი

ბარიუმი

ლანთანი

ცერიუმი

პრაზეოდიმი

ნეოდიმი

პრომეთიუმი

სამარიუმი

ევროპიუმი

გადოლინიუმი

ტერბიუმი

დისპროზიუმი

ჰოლმიუმი

ერბიუმი

თულიუმი

იტერბიუმი

ლუტეციუმი

ჰაფნიუმი

ტანტალი

ვოლფრამი

რენიუმი

ოსმიუმი

ირიდიუმი

პლატინა

ოქრო

ვერცხლისწყალი

თალიუმი

ტყვია

ბისმუტი

პოლონიუმი

ასტატი

რადონი

ფრანციუმი

რადიუმი

აქტინიუმი

თორიუმი

პროტაქტინიუმი

ურანი (ელემენტი)

ნეპტუნიუმი

პლუტონიუმი

ამერიციუმი

კიურიუმი

ბერკელიუმი

კალიფორნიუმი

აინშტაინიუმი

ფერმიუმი

მენდელევიუმი

ნობელიუმი

ლოურენსიუმი

რეზერფორდიუმი

დუბნიუმი

სიბორგიუმი

ბორიუმი

ჰასიუმი

მეიტნერიუმი

დარმშტადტიუმი

რენტგენიუმი

კოპერნიციუმი

ნიჰონიუმი

ფლეროვიუმი

მოსკოვიუმი

ლივერმორიუმი

ტენესინი

ოგანესონი

–

↑

Zn

↓

Cd

სპილენძი ← თუთია → გალიუმი

ატომური ნომერი (Z) 30

ჯგუფი 12

პერიოდი 4 პერიოდი

ბლოკი d-ბლოკი

ელექტრონული კონფიგურაცია [Ar] 3d10 4s2

ელექტრონი გარსზე 2, 8, 18, 2

ელემენტის ატომის სქემა

ფიზიკური თვისებები

აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში მყარი სხეული

დნობის

ტემპერატურა 419.53 °C ​(692.68 K, ​​787.15 °F)

დუღილის

ტემპერატურა 907 °C ​(1180 K, ​​1665 °F)

სიმკვრივე (ო.ტ.) 7.14 გ/სმ3

სიმკვრივე (ლ.წ.) 6.57 გ/სმ3

დნობის კუთ. სითბო 7.32 კჯ/მოლი

აორთქ. კუთ. სითბო 115 კჯ/მოლი

მოლური თბოტევადობა 25.470 ჯ/(მოლი·K)

ნაჯერი ორთქლის წნევა

P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k

T (K)-ზე 610 670 750 852 990 1179

ატომის თვისებები

ჟანგვის ხარისხი −2, 0, +1, +2

ელექტროდული პოტენციალი

ელექტრო­უარყოფითობა პოლინგის სკალა: 1.65

იონიზაციის ენერგია

1: 906.4 კჯ/მოლ

2: 1733.3 კჯ/მოლ

3: 3833 კჯ/მოლ

ატომის რადიუსი ემპირიული: 134 პმ

კოვალენტური რადიუსი (rcov) 122±4 პმ

ვან-დერ-ვალსის რადიუსი 139 პმ

თუთიას სპექტრალური ზოლები

სხვა თვისებები

ბუნებაში გვხვდება პირველადი ნუკლიდების სახით

მესრის სტრუქტურა მჭიდრო ჰექსაგონალური

ბგერის სიჩქარე 3850 m/s (ო. ტ.)

თერმული გაფართოება 30.2 µმ/(მ·K) (25 °C)

თბოგამტარობა 116 ვტ/(მ·K)

კუთრი წინაღობა 59.0 ნომ·მ (20 °C)

მაგნეტიზმი დიამაგნეტიკი

მაგნიტური ამთვისებლობა −11.4×10−6 სმ3/მოლ

იუნგას მოდული 108 გპა

წანაცვლების მოდული 43 გპა

დრეკადობის მოდული 70 გპა

პუასონის კოეფიციენტი 0.25

მოოსის მეთოდი 2.5

ბრინელის მეთოდი 327–412 მპა

CAS ნომერი 7440-66-6

ისტორია

აღმომჩენია Indian metallurgists (before 1000 BCE)

პირველი მიმღებია Andreas Sigismund Marggraf (1746)

თუთიას მთავარი იზოტოპები

იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ.

დაშლა (t1/2) რადიო.

დაშლა პრო­დუქტი

64Zn 49.2% სტაბილური

65Zn სინთ 244 დღ-ღ ε 65Cu

γ –

66Zn 27.7% სტაბილური

67Zn 4.0% სტაბილური

68Zn 18.5% სტაბილური

69Zn სინთ 56 წთ β− 69Ga

69mZn სინთ 13.8 სთ β− 69Ga

70Zn 0.6% სტაბილური

71Zn სინთ 2.4 წთ β− 71Ga

71mZn სინთ 4 სთ β− 71Ga

72Zn სინთ 46.5 სთ β− 72Ga

იხ. ვიდეო - თუთია - Subscribe არ დაგავიწყდეთ - Giorgi Ghoghoberidze - გიორგი ღოღობერიძე

მიხაილ ზიგარი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             მიხაილ ზიგარი

(დაიბადა 1981 წლის 31 იანვარი, მოსკოვი, სსრკ) - რუსი მწერალი, რეჟისორი, პოლიტიკური ჟურნალისტი, ომის კორესპონდენტი, ტელეარხის დოჟდის მთავარი რედაქტორი (2010-2015 წწ.), ავტორი წიგნის "კრემლის მთელი ლაშქარი" ( 2015).

ბიოგრაფია

დაიბადა 1981 წლის 31 იანვარს სამხედრო კაცის და ბიბლიოთეკარის ოჯახში. ბავშვობაში ცხოვრობდა ანგოლაში მამის სამსახურში. 2003 წელს დაამთავრა MGIMO-ს საერთაშორისო ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი. იგი შევიდა უნივერსიტეტში მისაღები გამოცდების გარეშე, როგორც სატელევიზიო გადაცემის "ჭკვიანი კაცები და ჭკვიანი კაცები" გამარჯვებული. სტუდენტობისას მან ერთი წელი გაატარა გაცვლაზე კაიროს უნივერსიტეტში, სადაც სწავლობდა არაბულს.

2000 წლიდან 2009 წლამდე იყო გამომცემლობა „კომერსანტის“ თანამშრომელი. ის სპეციალიზირებული იყო ცხელი წერტილებიდან გაშუქებაში. მან გააშუქა ომები ერაყში, ლიბანში, სუდანში, სირიაში, პალესტინაში, რევოლუციები უკრაინასა და ყირგიზეთში, სროლა ანდიჯანში, არეულობა ესტონეთში ბრინჯაოს ჯარისკაცის გადაცემის შემდეგ, არეულობა სერბეთსა და კოსოვოში.

2003-2009 წლებში ასწავლიდა MGIMO-ში. კითხულობდა ლექციებს კურსზე „უცხო ჟურნალისტიკის ისტორია“, ატარებდა მასტერკლასს ჟურნალისტებისთვის და კურსს „ანალიტიკური ჟურნალისტიკა“.

2005 წელს მან მონაწილეობა მიიღო მაქსიმ მეიერის კრებულის „ცენტრალური აზია: ანდიჯანის სცენარი?“ შედგენაში, რომელიც შეეხო უზბეკეთის ქალაქ ანდიჯანში მომხდარ სისხლიან მოვლენებს.

2007 წელს მან დაწერა წიგნი „ომი და მითი“, რომელიც მოიცავდა მოხსენებებს ცხელი წერტილებიდან.

2008 წელს ვალერი პანიუშკინთან ერთად გამოსცა წიგნი „გაზპრომი. ახალი რუსული იარაღი“.

2009-2010 წლებში მუშაობდა ქვეყნის დეპარტამენტის რედაქტორად და რუსული ჟურნალის Newsweek-ის მთავარი რედაქტორის მოადგილედ.

ჟურნალისტებს შორის 2013 წ

ტელეარხი ,,დოჟდი'' 2010 წლის ოქტომბრიდან[4] 2015 წლის 31 დეკემბრამდე იყო ტელეარხის „დოჟდის“ მთავარი რედაქტორი. ის ხელმძღვანელობდა 2011-2012 წლის ზამთარში საპროტესტო აქციების გაშუქებას. ის იყო გადაცემის "Sobchak Live" ავტორი და პროდიუსერი (ქსენია სობჩაკმა არაერთხელ უწოდა ზიგარს "ჟურნალისტიკაში მთავარი მასწავლებელი" ). ის იყო ბოლო საინფორმაციო გადაცემის "აქ და ახლა" წამყვანი (ოლგა პისპანენთან, ტატიანა არნოსთან, მარია მაკეევასთან და ლიკა კრემერთან ერთად), შოუს "ხედი ზემოდან" (ქსენია სობჩაკთან ერთად) და გადაცემა "მძიმე დღის ღამე". “.

დოჟდში მუშაობისას გადაიღო დოკუმენტური ფილმი „დამარხეთ სტალინი“ (2013), „ვინ არის აქ ძალა. თეთრი სახლის სროლის ოთხი ვერსია" (2013) და ისტორიული მინი-სერიალი "წარსული და დუმა" (მთავარი როლებში: ანატოლი ბელი (პუტინის როლში), მაქსიმ ვიტორგანი (პრიმაკოვის როლში), ევგენი სტიჩკინი (ჟირინოვსკის როლებში), ალექსანდრა რებენოკი, ვიქტორია ისაკოვა, იგორ იასულოვიჩი, ალისა გრებენშჩიკოვა და სხვები).

2012 წლის მარტში, არტემი ტროიცკისთან და მაქსიმ ტრუდოლიუბოვთან ერთად, მან მონაწილეობა მიიღო ლონდონის ვესტმინსტერის სასახლის საგუნდო მემორიალურ დარბაზში ოლივერ კეროლთან ერთად დებატებში თემაზე: "რუსეთი ხმები: შეუძლია პუტინი გადარჩეს?" (რუსული „რუსეთი ხმას აძლევს: შეუძლია პუტინი გადარჩეს?“).

2012 წლის 26 აპრილიდან 2014 წლის 10 დეკემბრამდე მან მონაწილეობა მიიღო ყოველწლიურ "დიმიტრი მედვედევის საუბრისას" რუსული სატელევიზიო მედიის წამყვან ჟურნალისტებთან (პირველი არხის, Rossiya-1, NTV და REN TV) წარმომადგენლებთან ერთად.

2012 წლის 14 მაისს, ნატალია სინდეევასთან ერთად, ის იყო სტუმარი გადაცემის "სკანდალის სკოლა" NTV არხზე.

ის არის Slon.ru-ს მიმომხილველი, წარსულში - OpenSpace.ru (2009-2011), Gzt.ru (2010), Forbes.ru (2010-2011).

2015 წლის 3 დეკემბერს ცნობილი გახდა, რომ ზიგარი 2015 წლის ბოლოს საკუთარი სურვილით ტოვებს ტელეარხის Dozhd-ის მთავარი რედაქტორის პოსტს და გეგმავს პერსონალურ პროექტებზე მუშაობას - ახალზე მუშაობას. მულტიმედიური პროექტი „რუსეთის თავისუფალი ისტორია“ და წიგნების წერა. ამავდროულად, 2016 წლის 5 აპრილამდე, მიხეილი დარჩა ყოველკვირეული გადაცემის "ზიგარის" წამყვანი ტელეარხ Dozhd-ზე.

ის იყო ნავალნის დებატების წამყვანი სტრელკოვთან 2017 წელს.

2022 წლის 21 ოქტომბერს რუსეთის იუსტიციის სამინისტრომ ზიგარი დაამატა მედია საშუალებების სიაში, როგორც „უცხოური აგენტები“

წიგნი "კრემლის მთელი არმია"

2015 წელს მან გამოაქვეყნა წიგნი „კრემლის მთელი არმია: თანამედროვე რუსეთის მოკლე ისტორია“.

ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატი სვეტლანა ალექსიევიჩმა წიგნს უწოდა „ყველაზე სერიოზული შესწავლა, რაც მოხდა 20 წლის განმავლობაში“. მწერალმა ბორის აკუნინმა მას უწოდა „რუსული სახელმწიფოს ინფორმაციული, საოცრად ცივსისხლიანი და სრულიად მიუკერძოებელი უახლესი ისტორია“. პოლიტტექნოლოგისა და პუბლიცისტი სტანისლავ ბელკოვსკის აზრით, „კრემლის ყველა კაცი“ უკეთესია, ვიდრე მისი ყველა წიგნი ვლადიმირ პუტინის შესახებ ერთად. ლიტერატურათმცოდნე გალინა იუზეფოვიჩის თქმით, წიგნი „აყალიბებს ახალ ენას თანამედროვე პოლიტიკაზე სასაუბროდ“ და არის „გლუვი და ნათელი ტექსტი, რომელიც ცხოვრობს ნამდვილი დიდი ლიტერატურის კანონებით“.

წიგნი ითარგმნა გერმანულ, პოლონურ, ბულგარულ, ფინურ, ესტონურ, ჩინურ და ინგლისურ ენებზე. 2016 წელს წიგნი გახდა Runet Book Prize-ის ორგზის მფლობელი კატეგორიებში „ბესტსელერი“ და „საუკეთესო ციფრული წიგნი“. 2016 წლისთვის წიგნის 100 ათასზე მეტი ეგზემპლარი უკვე გაყიდული იყო.

გავლენიანი ბრიტანული ყოველკვირეული The Economist-ის მიმომხილველი აღნიშნავს, რომ წიგნი არ შეიცავს წყაროებს, რომლებიც ადასტურებენ ინფორმაციას, სავარაუდოდ, მცოდნე წრეებიდან. მიმომხილველი თვლის, რომ ავტორის მიერ პუტინისადმი მიკუთვნებული მოსაზრებები სიფრთხილით უნდა შეფასდეს. წიგნმა ფართო გაშუქება მოიპოვა საერთაშორისო პრესაში. The Guardian-ის მიმომხილველმა აღნიშნა, რომ ეს ტექსტი არის ერთ-ერთი "ყველაზე ამაღელვებელი" ისტორია პუტინის რუსეთის შესახებ.

2022 წელს ცნობილი გახდა, რომ პროდიუსერი ალექსანდრე როდნიანსკი ავითარებდა წიგნის კინოადაპტაციას.

წიგნი "იმპერია უნდა მოკვდეს"

ტელეარხ Dozhd-ის დატოვების შემდეგ ზიგარმა შეისწავლა 1917 წლის რევოლუციების ისტორია. მისი მუშაობის შედეგი იყო წიგნი „იმპერია უნდა მოკვდეს“, რომელიც გამოიცა რევოლუციის ასწლეულში ერთდროულად რუსულად (ალპინა გამომცემელი) და ინგლისურად. ეს არის ისტორია იმის შესახებ, თუ როგორ ცხოვრობდა რუსული საზოგადოება ასი წლის წინ - მასში გადაჯაჭვულია ტოლსტოის, დიაგილევის, რასპუტინის, სტოლიპინის და მე-20 საუკუნის დასაწყისის სხვა მნიშვნელოვანი პერსონაჟების ბედი.

"პროექტი 1917"

2016 წლის 14 ნოემბერს ზიგარმა დაიწყო პროექტი „1917. უფასო ისტორია”, რომელშიც რეალურ დროში ინტერნეტის მომხმარებლებს შეუძლიათ თვალყური ადევნონ ასი წლის წინანდელი მოვლენების ათასნახევარზე მეტი გმირის დღიურებს, აზრებს და გამოცდილებას. ყველა ჩანაწერი ეფუძნება დოკუმენტურ მასალებს - დღიურებს, მემუარებს, წერილებს, ფოტოებს და ა.შ., რომლებიც შეიძლება შემცირდეს აღქმის გასამარტივებლად, მაგრამ მნიშვნელობა ყოველთვის იგივე რჩება[29]. პროექტი არის ახალი ჟანრის „ქსელის სერიების ან დოკუმენტური რეალითი შოუს ისტორიული ლიტერატურის ელემენტებით, დრამატული თეატრი, სერიალები და თანამედროვე სოციალური ქსელები“ მაგალითი. ის უნდა დასრულდეს 2018 წლის 18 იანვარს, სრულიად რუსეთის დამფუძნებელი კრების დაშლის ასი წლისთავზე.

პროექტს ფინანსური დახმარება გაუწიეს დინასტიის ფონდის დამფუძნებელმა დიმიტრი ზიმინმა, Yandex-ის გენერალურმა დირექტორმა არკადი ვოლოჟმა (Yandex არის პროექტის გამომცემელი) და Sberbank German Gref-ის საბჭოს თავმჯდომარემ, სოციალური ქსელი. VKontakte გახდა პროექტის პარტნიორი. 2017 წელს მოსკოვსა და სანკტ-პეტერბურგში გამოფენები უნდა მოეწყოს, რეჟისორი კირილ სერებრენიკოვი პროექტზე დაფუძნებული სპექტაკლის დადგმას გეგმავდა.

2017 წლის თებერვალში დაიწყო პროექტის ინგლისური ვერსია

"1968. ციფრული"

2018 წლის 23 აპრილს მიხაილ ზიგარისა და კარენ შაინიანის სტუდიამ „მომავლის ისტორია“ გამოუშვა დოკუმენტური სერიალი მობილური ტელეფონებისთვის 1968. DIGITAL. სერიალი სმარტფონის ეკრანის საშუალებით მოგვითხრობს 1968 წლის გმირებსა და მოვლენებზე, რაც გმირს შეეძლო ჰქონოდა იმ დროს ინტერნეტი, სოციალური ქსელები და მობილური აპლიკაციები რომ ყოფილიყო.

სერია პირველად ინგლისურ ენაზე იყო წარმოდგენილი Apple News პლატფორმაზე[36] მის ამერიკელ პარტნიორთან Buzzfeed News-თან ერთად. რუსული პროექტის გენერალური პარტნიორი გახდა ალფა ბანკი, სადისტრიბუციო პარტნიორები იყვნენ Amediateka და Vkontakte. სერია ასევე გამოქვეყნებულია საფრანგეთში გაზეთ Libération-ის პლატფორმაზე.

2018 წლის დეკემბრისთვის სერიალი 30 მილიონზე მეტჯერ იყო ნანახი. ის ასევე გახდა ყველაზე პოპულარული რუსული სერია Amediatek-ში და მიიღო რამდენიმე ჯილდო საუკეთესო ვიდეო პროექტისა და სერიებისთვის: Tagline Awards, The Digital Reporter Award ვებ ინდუსტრიაში. ხოლო პროექტის ავტორმა მიხაილ ზიგარმა მიიღო ჯილდო „განმანათლებლი-2018“ ციფრულ კატეგორიაში.

MHT. მობილური ხელოვნების თეატრი

2019 წლის ივნისის ბოლოს, თეატრმცოდნე ალექსეი კისელიოვთან ერთად, მან წამოიწყო მობილური ხელოვნების თეატრი - მომავლის ისტორიის სტუდიის პროექტი, რომელიც არის აუდიო სპექტაკლი ნავიგაციით. მომხმარებელი ჩამოტვირთავს აპლიკაციას მობილურ ტელეფონში, იხდის კონტენტზე წვდომას (2019 წელს - 379 რუბლი  თითო შესრულებაზე), იწყებს აუდიო ტრეკებს და შემდეგ მოძრაობს აუდიო სახელმძღვანელოში მითითებულ მარშრუტზე.

პირველი სპექტაკლი არის "1000 ნაბიჯი კირილ სერებრენიკოვთან", გასეირნება იმ მარშრუტის გასწვრივ, რომელსაც რეჟისორი ყოველდღე დადიოდა შინაპატიმრობის ბოლო თვეების განმავლობაში. მეორე სპექტაკლი არის "ღორის ფერმერი და მწყემსი", მესამე - "ოსტატი და მარგარიტა".

„ჩვენ დასახული გვაქვს ამოცანა, შევქმნათ თანამედროვე ინტერნეტ აუდიტორიისთვის გასაგები დემოკრატიული თეატრი. მოსკოვში, პეტერბურგში, ლონდონში და ნიუ-იორკში ერთდროულად“, - ამბობს ზიგარი.

2021 წელს მოსკოვის სამხატვრო თეატრი გახდა "კულტურული ონლაინ" ჯილდოს ლაურეატი "კულტურული გემიფიკაციის" კატეგორიაში.

2022 წლის მარტში პროექტს დაემატა უფასო სპექტაკლი „მოსკოვი წრეებში“, რომელიც მოგვითხრობს იმ ადგილებზე, რომლებზეც გადის MCC მატარებელი.

"ყველა თავისუფალია"

2021 წელს გამოიცა წიგნი „ყველა თავისუფალია: ისტორია იმის შესახებ, თუ როგორ დასრულდა 1996 წლის არჩევნები რუსეთში“, რომელიც მიეძღვნა რუსეთის პრეზიდენტად ბორის ელცინის ხელახლა არჩევას. მისი წერისას ზიგარმა ჩაატარა 120-ზე მეტი ინტერვიუ მონაწილეებთან და ამ მოვლენების თვითმხილველებთან.

"პუშკინის ზღაპრები. უფროსებისთვის"

2021 წლის ზაფხულში, ის ექვს ეპიზოდიანი სერიალის "პუშკინის ზღაპრების" შოურუნსერი გახდა. უფროსებისთვის" ონლაინ პლატფორმისთვის more.tv, რომლის პრემიერა შედგა 2021 წლის 10 ნოემბერს. პროექტის ფარგლებში, A.S. პუშკინის ხუთი ზღაპრის მოქმედება გადავიდა თანამედროვე რეალობაში, თითოეული გადაღებულია სხვადასხვა რეჟისორის მიერ.

წიგნი "ომი და სასჯელი: როგორ დაანგრია რუსეთმა უკრაინა"

წიგნის პრეზენტაცია გაიმართა 2023 წლის 5 ოქტომბერს პრენცლაუერბერგში. წიგნში საუბარია რუსეთის აგრესიაზე უკრაინის წინააღმდეგ, სადაც ავტორი აანალიზებს, თუ რატომ გახდა შესაძლებელი რუსეთის ომი უკრაინის წინააღმდეგ.

Ჯილდო

2014 წლის სექტემბერში მას მიენიჭა პრესის თავისუფლების საერთაშორისო ჯილდო ჟურნალისტთა დაცვის კომიტეტის მიერ. ლაურეატები დააჯილდოვეს 2014 წლის 25 ნოემბერს ნიუ-იორკში, ცერემონიას უძღვებოდა CNN-ის საერთაშორისო კორესპონდენტი კრისტიანე ამანპური.

საჯარო პოზიცია

2022 წლის თებერვალში მან წამოიწყო მწერლების მიმართვა უკრაინაში რუსეთის შეჭრის წინააღმდეგ. 2022 წელს ის რუსეთიდან გერმანიაში გაემგზავრა. ცხოვრობს ბერლინში.

პირადი ცხოვრება

ცოლი (2009-2018) - მაია სტრავინსკაია, ჟურნალისტი. ქალიშვილი ელიზაბეთი (დაიბადა 2010 წელს).

2022 წლის 25 ოქტომბერს ის გამოვიდა და გამოაცხადა ქორწინება პორტუგალიაში რუს მსახიობ ჟან-მიშელ შჩერბაკთან (დაიბადა 1992 წელს).

იხ. ვიდეო - Как Россия уничтожала независимость Украины. Михаил Зыгарь рассказывает о своей новой книге - Три важных мифа об отношениях России и Украины. Это яркие легенды от российской, дореволюционной, а потом и советской пропаганды, которые вовсю использует нынешняя российская власть и государственные СМИ. Эти готовые объяснения об украинской истории не позволяют нам увидеть более сложную историческую картину. 

Еще до 24 февраля в российском информационном пространстве распространились нескончаемые отсылки к обрывочным историческим фактам: мемы про Екатерину, которая основала «наши» Мариуполь и Одессу; Путин бесконечно повторял, что Украину «придумал» Ленин… И для большого количества людей история,

ლიკოპენი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                                             ლიკოპენი

                   

კაროტინოიდური პიგმენტი, რომელიც განსაზღვრავს ზოგიერთი მცენარის ნაყოფის ფერს, როგორიცაა პომიდორი, გუავა და საზამთრო. წყალში უხსნადი.

მოლეკულური ფორმულა: C40H56. ლიკოპენი გვხვდება მცენარის ბევრ წითელ-ნარინჯისფერ ნაწილში და არის მთავარი კომპონენტი, რომელიც პასუხისმგებელია პომიდვრის ნაყოფის წითელ ფერზე.

ლიკოპენი არის ბეტა-კაროტინის არაციკლური იზომერი. იცავს მცენარის ნაწილებს მზის სხივებისგან და ოქსიდაციური სტრესისგან. მცენარეულ უჯრედებში ლიკოპენი მოქმედებს როგორც ყველა სხვა კაროტინოიდის წინამორბედი, ბეტა-კაროტინის ჩათვლით.

ლიკოპენი პირველად იზოლირებული იქნა 1910 წელს და მოლეკულის სტრუქტურა განისაზღვრა 1931 წელს.

რეგისტრირებულია როგორც საკვები დანამატი ნომრით E160d.

სტრუქტურულად, ლიკოპენი არის ტეტრატერპენი, რომელიც აწყობილია რვა იზოპრენის ერთეულისგან. 11 კონიუგირებული ორმაგი ბმის არსებობა განსაზღვრავს ლიკოპენის სინათლის შთანთქმის თვისებას და მის უნარს ადვილად დაჟანგვის. ჟანგვის დროს ლიკოპენი წარმოქმნის სხვადასხვა შემადგენლობის ეპოქსიდებს. ლიკოპენი შთანთქავს ხილული სინათლის ყველა ტალღის სიგრძის გარდა, რის გამოც იგი წითელი ფერისაა.

მცენარეებსა და ფოტოსინთეზურ ბაქტერიებში ლიკოპენი სინთეზირებულია, როგორც სრულიად ტრანს იზომერი, მაგრამ სულ შესაძლებელია ლიკოპენის მოლეკულის 72 გეომეტრიული სტერეოიზომერი.

სინათლის ან სითბოს ზემოქმედებისას, ლიკოპენი შეიძლება გაიაროს იზომერიზაცია ცის იზომერების წარმოქმნით. ადამიანის სისხლში სხვადასხვა ცის-იზომერები შეადგენს ლიკოპენის მთლიანი კონცენტრაციის 60%-ზე მეტს, მაგრამ ცალკეული იზომერების ბიოლოგიური ეფექტები შესწავლილი არ არის. ლიკოპენი წყალში უხსნადია, იხსნება მხოლოდ ორგანულ გამხსნელებში და ზეთებში.

ლიკოპენი სინთეზირებულია მცენარეებისა და ფოტოსინთეზური ბაქტერიების მიერ. ლიკოპენის ბიოსინთეზის სქემა მაღალ მცენარეებში:

1) პირველი ეტაპი არის იზოპრენის ჯაჭვის ფორმირება: გერანილგერანილ პიროფოსფატი წარმოიქმნება იზოპრენილ ფოსფატიდან გერანილგერანილ სინთაზას თანდასწრებით.

2) ორი გერანილგერანილ პიროფოსფატი ფიტოენის სინთეზის თანდასწრებით ქმნის ფიტოენს

3) დეჰიდროგენაციის დროს ფიტოენდეზატურაზას მოქმედებით წარმოიქმნება ზეტა-კაროტინი.

4) შემდგომი დეჰიდროგენაცია ზეტაკაროტინ დეზატურაზას მოქმედებით იწვევს ლიკოპენის წარმოქმნას

ფარმაკოკინეტიკა

ლიკოპენი არ სინთეზირდება ადამიანის ორგანიზმში, ის მხოლოდ საკვებიდან მოდის.

ლიკოპენის შეწოვა კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში დამოკიდებულია ცხიმის არსებობაზე საკვებში. ოპტიმალური შეწოვა მიიღწევა ლიკოპენის შემცველი საკვების ცხიმებით მომზადებით. ლიკოპენი ლიპიდურ მიცელაში უნდა მიუახლოვდეს წვრილი ნაწლავის კედელს, ხოლო ის ღრმად მდებარეობს მიცელაში. ასეთი მიცელი შედის ენტეროციტში პასიური დიფუზიის გზით. ლიკოპენი შედის სისხლძარღვში, როგორც ქილომიკრონის ნაწილი. ლიკოპენის ბიოშეღწევადობა ჩვეულებრივ შეადგენს დაახლოებით 40%-ს.

სისხლში ლიკოპენი ლიპოპროტეინებთან ერთად ტრანსპორტირდება და ლიკოპენი აკავშირებს დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინებს (LDL) - განსხვავებით ბევრი სხვა პოლარული ლიპოფილური ანტიოქსიდანტებისაგან, რომლებიც უკავშირდებიან მაღალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინებს (HDL). ეს დიდწილად ხსნის ლიკოპენის მნიშვნელობას ოქსიდაციური სტრესისგან დაცვაში, რადგან ეს არის დაჟანგული LDL (და არა HDL), რომელიც მთავარ როლს ასრულებს სისხლძარღვთა დაავადებების პათოგენეზში.

საკვებიდან მიღებული ლიკოპენი სისხლში გვხვდება პირველივე დღის განმავლობაში. მაქსიმალური კონცენტრაცია აღინიშნება ერთჯერადი დოზის მიღებიდან 24 საათის შემდეგ. ლიკოპენის გამოვლენა ქსოვილებში იწყება მოგვიანებით, რეგულარული გამოყენების დაახლოებით ერთი თვის შემდეგ. მიღებულ დოზასა და პლაზმაში კონცენტრაციის ზრდას შორის კავშირი არაწრფივია. მაგალითად, ლიკოპენის ორმაგი დოზის გრძელვადიანი მიღება იწვევს პლაზმაში კონცენტრაციის მხოლოდ 15-30%-ით გაზრდას. პლაზმაში ლიკოპენის დონეები, როგორც წესი, ფართოდ მერყეობს 50-დან 900 ნმ/ლ-მდე და დაკავშირებულია პომიდვრის მოხმარების ჩვევებთან მოცემულ ქვეყანაში ან ოჯახში. საგრძნობლად ნაკლები ლიკოპენი გვხვდება ხანდაზმული ადამიანების პლაზმაში. ლიკოპენი ასევე გვხვდება სათესლე ჯირკვლებში (4,3 ნმ/გ), თირკმელზედა ჯირკვლებში (1,9 ნმ/გ) და ღვიძლში (1,3 ნმ/გ).

არსებობს ვარაუდი, რომ კაროტინოიდებს შეუძლიათ ურთიერთქმედება ერთმანეთთან, როდესაც შეიწოვება ადამიანის კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში. ექსპერიმენტული მტკიცებულებები ვარაუდობს, რომ ლიკოპენისა და ბეტა-კაროტინის ერთად მიღებისას არსებობს უმნიშვნელო სინერგიული ეფექტი. შესაძლებელია, რომ დიეტური ბეტა-კაროტინი ოდნავ (დაახლოებით 5%) აუმჯობესებს ლიკოპენის შეწოვას.

უარყოფითი ზემოქმედება

ლიკოპენი არატოქსიკურია, მაგრამ არის ჭარბი მოხმარების შემთხვევები. ერთ შემთხვევაში, შუახნის ქალს, რომელიც დიდხანს სვამდა ტომატის წვენს, კანსა და ღვიძლში ნარინჯისფერ-ყვითელი შეფერილობა განუვითარდა და სისხლში ლიკოპენის დონე გაიზარდა. ლიკოპენისგან თავისუფალი დიეტის სამი კვირის შემდეგ, მისი კანის ფერი დაუბრუნდა ნორმას. კანის ეს გაუფერულება, რომელიც ცნობილია როგორც ლიკოპენოდერმია, არ არის სიცოცხლისათვის საშიში პროცესების სიმპტომი.

ლიკოპენის შემცველობა საკვებში

ძირითადი დიეტური წყაროა პომიდორი - მთლიანი მოხმარების 80%-მდე (დასავლეთის ქვეყნებში). ჯიშის მიხედვით ისინი შეიცავს ლიკოპენს 5-დან 50 მგ/კგ-მდე. ლიკოპენის შემცველობა ჩვეულებრივ კორელაციაშია ნაყოფის წითელი ფერის ინტენსივობასთან. თერმული დამუშავება მცირე გავლენას ახდენს ლიკოპენის შემცველობაზე. მაგრამ აორთქლება და შეწვა იწვევს ლიკოპენის კონცენტრაციას საბოლოო პროდუქტში. ასე რომ, თუ ახალი პომიდორი შეიცავს 50 მგ/კგ-მდე, მაშინ კეტჩუპი უკვე შეიცავს 140 მგ/კგ-მდე, ხოლო ტომატის პასტა შეიცავს 1500 მგ/კგ-მდე.

პროდუქტები ლიკოპენის შემცველობა, მგ/კგ

პომიდორი 5-50

ტომატის სოუსი 62-134

ტომატის პასტა 54—1500

გრეიფრუტი 34

გუავა 54

საზამთრო 23—72

პომიდორი ტრადიციულად ითვლება ჩემპიონად ლიკოპენის შემცველობით (თუმცა ეს მთლად ასე არ არის). სინამდვილეში, ტოპ შვიდეული ლიკოპენის შემცველობით ასე გამოიყურება

იხ. ვიდეო - The Benefits of Lycopene

(საშუალო მონაცემები, მკგ/კგ ახალი პროდუქტი):

1) ვარდის თეძოები - 6800;

2) გუავა - 5200;

3) საზამთრო - 4500;

4) პომიდორი - 2600;

5) პაპაია - 1800;

6) გრეიფრუტი - 1400;

7) ტკბილი წიწაკა - 160.

რეკომენდებული მოხმარების დონე

დადგინდა, რომ დასავლური დიეტა უზრუნველყოფს 0,6–1,6 მგ ლიკოპენს დღეში. ამავდროულად, არსებობს მტკიცებულება, რომ, მაგალითად, პოლონეთის ზოგიერთ რეგიონში ადამიანები მოიხმარენ საშუალოდ 7,5 მგ/დღეში. ცხადია, ასეთი განსხვავებები დაკავშირებულია პომიდვრის როლთან სხვადასხვა დიეტაში.

საკვებისა და ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების მოხმარების დონის რეკომენდაციის მიხედვით, თქვენ უნდა მოიხმაროთ დაახლოებით 5 მგ ლიკოპენი დღეში, მოხმარების ზედა დასაშვები დონეა 10 მგ დღეში.

ლიკოპენის ფუნქციები ადამიანის სხეულში

მიუხედავად იმისა, რომ ლიკოპენი არის კაროტინოიდი, მას არ გააჩნია A-ვიტამინური აქტივობა.

ლიკოპენის მთავარი ფუნქცია ადამიანის ორგანიზმში არის როგორც ანტიოქსიდანტი. ოქსიდაციური სტრესის შემცირება ანელებს ათეროსკლეროზის განვითარებას და ასევე უზრუნველყოფს დნმ-ის დაცვას, რამაც შესაძლოა ხელი შეუშალოს სიმსივნის წარმოქმნას. ლიკოპენის, ისევე როგორც ლიკოპენის შემცველი პროდუქტების მოხმარება იწვევს ადამიანებში ოქსიდაციური სტრესის მარკერების მნიშვნელოვან შემცირებას. ლიკოპენი არის ყველაზე ძლიერი ანტიოქსიდანტი კაროტინოიდი, რომელიც იმყოფება ადამიანის სისხლში. რამდენიმე საპილოტე კვლევა მიუთითებს ლიკოპენის სასიგნალო როლზე ზოგიერთ უჯრედულ კულტურაში. კერძოდ, ვარაუდობენ, რომ ლიკოპენმა შეიძლება შეანელოს უჯრედების პროლიფერაცია, როგორც სასიგნალო მეტაბოლიტი.

კიბოს პრევენცია

ლიკოპენის ან ლიკოპენის შემცველი პროდუქტების გამოყენებით კიბოს პრევენციის შესახებ ასამდე კვლევა ჩატარდა. მონაცემები ურთიერთგამომრიცხავია, რაც განპირობებულია ექსპერიმენტების არაპირდაპირი ხასიათით. დადგენილია, რომ გარკვეული ტიპის კიბოს განვითარების რისკი უკუპროპორციულია სისხლში ლიკოპენის დონესთან (ან დღიურ მიღებასთან). მსგავსი დასკვნები შეიძლება გაკეთდეს პროსტატის, კუჭისა და ფილტვის კიბოსთვის.

გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების პრევენცია

ნაჩვენებია, რომ ათეროსკლეროზის და მასთან დაკავშირებული იშემიური დაავადებების განვითარების რისკი უკუპროპორციულია სისხლში ლიკოპენის დონესთან (ან დღიურ მიღებასთან). უფრო მეტიც, საპირისპირო კავშირი უფრო გამოხატულია: ლიკოპენის დაბალი დონე ზრდის გულ-სისხლძარღვთა დაავადებების განვითარების რისკს . რანდომიზებული კვლევების სისტემატიურმა მიმოხილვამ და მეტა-ანალიზმა აჩვენა, რომ ლიკოპენის დამატებას ჰქონდა სასარგებლო გავლენა არტერიული წნევის დონეზე, მნიშვნელოვნად ამცირებს სისტოლურ და დიასტოლურ არტერიულ წნევას ჰიპერტენზიულ პაციენტებში.

თვალის დაავადებების პრევენცია

ლიკოპენის დაჟანგვის პროდუქტი, 2,6-ციკლოლიკოპენ-1,5-დიოლი, აღმოჩენილია ადამიანებისა და მაიმუნების ბადურაზე.

ლიკოპენის მაღალი დონე გვხვდება არა მხოლოდ ბადურის პიგმენტურ ეპითელიუმში, არამედ ადამიანის ცილიარულ სხეულშიც. ბადურა თითქმის გამჭვირვალე ქსოვილია, ამიტომ პიგმენტური ეპითელიუმი და ქოროიდი ექვემდებარება შუქს, ხოლო კაროტინოიდები, მათ შორის ლიკოპენი, ასევე თამაშობენ როლს სინათლისგან გამოწვეული დაზიანებისგან დაცვაში. ლიკოპენი, როგორც არასპეციფიკური ანტიოქსიდანტი, ანელებს პეროქსიდის პროცესებს ქსოვილებში, მათ შორის ლინზებში. კლინიკურმა კვლევამ აჩვენა საპირისპირო კავშირი სისხლში ლიკოპენის დონესა და კატარაქტის განვითარების რისკს შორის. ლიკოპენის მოხმარების დონესა და მაკულარული დეგენერაციის, ასევე გლაუკომის განვითარების რისკს შორის არ აღმოჩნდა კავშირი.

მწიფე პომიდორი - ლიკოპენის ფერადი ილუსტრაცია

ლიკოპენი მიიღება მცენარეებიდან (პომიდვრის) მოპოვებით ან ბიოტექნოლოგიური სინთეზით სოკოს Blakeslea trispora-ს ბიომასიდან . ექსტრაქცია უფრო გავრცელებული და ძვირი გზაა და ლიკოპენის ოპტიმალური გამხსნელების ძიება ჯერ კიდევ მიმდინარეობს. ბიოტექნოლოგიური მარშრუტი იაფია. Blakeslea trispora-ს გარდა, ლიკოპენის მიღება შესაძლებელია რეკომბინანტული Escherichia coli-დან.

გამოყენება

ლიკოპენი რეგისტრირებულია, როგორც დამტკიცებული საკვები დანამატი და აქვს ნომერი E160d (დაკავშირებული საღებავებთან). გამოიყენება ფარმაცევტულ და კოსმეტიკურ მრეწველობაში, როგორც საკვები დანამატი (როგორც აქტიური ნივთიერება) და როგორც საღებავი.

FAO/WHO სურსათის დანამატების გაერთიანებულმა ექსპერტთა კომიტეტმა (JECFA) 2006 წელს დაადგინა ლიკოპენის, როგორც საკვები დანამატის მისაღები დღიური მიღება (ADI) 0,5 მგ/კგ სხეულის მასაზე. 2008 წელს, ევროპის სურსათის უვნებლობის ორგანო (EFSA) დაეთანხმა JECFA-ს მეცნიერთა პოზიციას, მაგრამ განმარტა, რომ ლიკოპენის ამჟამინდელი მიღება საკვებიდან და როგორც დიეტური დანამატი შეიძლება აღემატებოდეს ADI-ს ზოგიერთი პოპულაციის ჯგუფისთვის.

იხ. ვიდეო - Tomatoes: A Fantastic Source of Antioxidant Lycopene! 🍅🌿

ბალი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  ბალი

 (ლათ. Prunus avium) — ქლიავის გვარის ხეხილოვანი მცენარე ვარდისებრთა ოჯახისა. ხე ინტენსიურად იზრდება (სიმაღლე 15-20 მ-მდე), აქვს მორიგეობით განლაგებული ტოტები და სწორი, მაღალი შტამბი. ფოთოლი მოგრძო ელიფსური ფორმისაა, ყვავილი თეთრი, ქოლგებად შეკრებილი, ნაყოფი კურკიანა — მომრგვალო ან გულისებრი, სხვადასხვა შეფერილობის (ყვითელი, ვარდისფერი, წითელი და შავი).

ნაყოფის რბილობი წვნიანია, კურკას ცუდად ეცვლება და სიმკვრივის მიხედვით იყოფა ბიგაროებად (მკვრივი რბილობი) და გინებად (ნაზი რბილობი). ამ უკანასკნელს განეკუთვნება უმთავრესად საქართველოში გავრცელებული ბლის ადგილობრივი ჯიშები. ბალს მყნობით ამრავლებენ (ამონაყარს არ იძლევა; გამონაკლისია ქართული ბალი), საძირეებად იყენებენ ბალამწარას, ბალღოჯსა და ბლის კულტურული ჯიშების თესლნერგებს.

ბალი კულტივირებულია მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში. საქართველოში ბალი გავრცელებულია მეხილეობის ყველა რაიონში და კურკოვანი კულტურების ნარგაობათა 72%-ს შეადგენს. იგი ზომიერი კლიმატის, სინათლის მოყვარული მცენარეა. მაღალხარისხოვან მოსავალს იძლევა ნეშომპალაკარბონატულ ან ლამიან ნიადაგებზე. ხელსაყრელ პირობებში ყოველწლიურად მსხმოიარობს, საშუალო მოსავლიანობა 50-60 ც/ჰა.

ბალი საადრეო ხილია (მწიფდება მაისსა და ივნისში), ნაყოფი შეიცავს 10-15% შაქარს (გლუკოზა, ფრუქტოზა, ნაკლებად საქაროზა), 0,2-1,1% მჟავას (უმთავრესად ვაშლისას), C ვიტამინსა და კაროტინს. იყენებენ სუფრის ხილად, კომპოტის, მურაბისა და წვნის დასამზადებლად. საქართველოში ფართოდაა ცნობილი ნაპოლეონის ვარდისფერი, მარკის ადრეულა, დროგანის ყვითელი, აგრეთვე ადგილობრივი ჯიშები — ჭოპორტულა, კახაბალი, ძუძუბალი. დარაიონებული ჯიშებია თათრული შავი, ხარისგულა და დროგანის ყვითელი. ეს უკანასკნელი უხვმოსავლიანი, საკმაოდ ყინვაგამძლე, საკონსერვო დანიშნულების საგვიანო ჯიშია და საქართველოში გავრცელების მიხედვით ბლის ნარგაობის 42,2%-ს შეადგენს. ბალი ავადდება გომოზით, ნაყოფის სიდამპლით. მავნებელთაგან აზიანებს ალუბლის ბუზი, ალუბლის ბუგრი და რინქიტი.

იხ. ვიდეო - ბალი სტრესთან და ტკივილთან გამკლავებაში დაგეხმარებათ - გარდა იმისა, რომ ეს ხილი გემური თვისებებით გამოირჩევა, მისი მიღება ორგანიზმისთვის სასარგებლოცაა.ჰიპერტონიული დაავადეების დროს იგი ახდენს წნევის ნორმალიზებას. აქვს მსუბუქი შარდმდენი ეფექტი. ჰიპერტონიკებისთვის რეკომენდებულია ერთი თეფში მუქი წითელი ბლის ყოველდღიურად მიღება.

ახდენს ღვიძლისა და თირკმლების მოქმედების ნორმალიზებას.

რევმატიზმის ართრიტის, პოდაგრას დროს ბალი ტკივილის გადატანას აადვილებს. განსაკუთრებით სასარგებლოა ბლის კონცენტრირებული წვენი (1 ს.კ. 3-ჯერ დღეში).

სისხლნაკლებობისას ორგანიზმს რკინითა და სხვა სასარგებლო მინერალებით ამარაგებს.

სპასტიური კოლიტის, ნაწლავის ატონიის, შეკრულობისა და კუჭ-ნაწლავის სხვა დაავადებების დროს სასარგებლოა მისი კომპოტი და წვენი.

ბალი სასარგებლოა ასევე ნერვული სისტემის პრობლემების - სტრესის, დეპრესიის, უძილობის დროს.

მის რბილობში შედის ვიტამინები В1 და В2, რომელიც დადებითად მოქმედებს ფრჩხილებზე, თმასა და კანზე.

ბალი რეკომენდებულია ასევე გაციების დროსაც, რადგან მასში შედის დიდი რაოდენიბით ასკორბინი, რომელიც აძლიერებს სისხლძარღვებსა და გულს, იცავს ვირუსებისგან.

თუ თქვენს ორგანიზმს ტონუსი აკლია, ამ შემთხვევაშიც ჩართეთ რაციონში ბალი, რადგან იგი მდიდარია კუმარინებით, რომელთა შემცველობით ჩამოუვარდება მხოლოდ ბროწეულს, ჟოლოსა და წითელ მოცხარს.

ბლის ნაყოფი გამოიყენება ასევე კოსმეტიკაშიც.

ბალი კარგი საშუალებაა წონის დაკლების მსურველთათვის. ცოტაოდენი, დაბალკალორიული ბლის მირთმევა სადილამდე ან ვახშმამდე (მაგრამ არა შემდეგ!) გაგიუმჯობესებთ საჭმლის მონელებას, არ გადატვირთავს ორგანიზმს ზედმეტი კალორიებით, შეგიქმნით დანაყრების შეგრძნებას.

ბალს ძალიან ცოტა უკუჩვენება აქვს: მისი დიდი ოდენობით მიღებას შეუძლია ზიანი მიაყენოს ადამიანებს, რომლებსაც ნაწლავის გაუვალობა აწუხებთ, ასევე არ არის რეკომენდებული შაქრიანი დიაბეტის დროს. არ შეიძლება ბლის მირთმევა ჭამის დამთავრებისთანავე: აუცილებელია საკვების მიღებიდან მინიმუმ 30 წუთი გავიდეს

ორი ატაში წლის წინ ბლის 4 ათასამდე სახეობა გამოიყვანეს - წითელი, ყვითელი, ვარდისფერი. ყველა მათგანი გემრიელია და სასარგებლოც, რ-იც ერთმანეთისგან არა მარტო ფერისა და გემოს მიხედვით, არამედ პიგმეტური ნივთიერებებით, შაქრისა და ორგანული მჟავების შემადგენლობით. მუქი ფერის ბალში ბევრია ანტიციანები - ნატურალური ჭითელი და იისფერი პიგმენები. ისინი ამაგრებენ სისხლძარღვებს, იცავენ ორგანიზმს კიბოსგან და აქვთ გასახალგაზრდავებელი ეფექტი. რაც უფრო მუქი წითელია ბალიმით უფრო სასარგებლოა იგი. ბლის ღია ფერის სახებებსაც აქვთ თვისი სასარგებლ თვისებები.

ბალი არ არის რეკომენდირებული იმათვის ვისაც აწუხებსდიარეა და მეტეორიზმი, შეკრულობა, დიაბეტი.

წნევის დასარეგულირებლად ყოველდღე მიირთვით მუქი ფერის ბალი, რ-იც შეიცავს სისხლძარრვების კედლების გასამაგრებელ ნივთიერებებს.

რკინა და სხვ ნაერთები, რ-საც ბალი შეიცავს ბალი ასტომულირებს სისხლის წარმოქნას დადღიური ნორმაა 500გ

ბალი ხსნის სახსრების ტკივილს და უსიამოვნოშეგრძნებებს ასე შეიძლება ჭრილობაზეც დაიდოთ.