ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

              ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილი

Zaza Panaskerteli-Tsitsishvili. A fresco portrait from the Kintsvisi Monastery - ზაზა ფანასკერტელი-ციციშვილი. ფრესკული პორტრეტი ყინწვისის მონასტრიდან

XV საუკუნის ქართველი პოლიტიკური მოღვაწე და მეცნიერი, ეროვნული დამოუკიდებლობისა და ერთიანობისათვის მებრძოლი. ფანასკერტელთა სახლის უფროსი. ციციშვილთა ფეოდალური საგვარეულოსა და საციციანოს ერთ-ერთი ფუძემდებელი. XV საუკუნის 60-იან წლებში იგი ფანასკერტიდან (ტაო) შიდა ქართლში გადასახლდა. მის სახელთან არის დაკავშირებული საციციანოს კულტურული დაწინაურება, ყინწვისის მონასტრის განახლება და ეკვდერის მიშენება. ავტორია ორიგინალური სამედიცინო ძეგლისა „სამკურნალო წიგნი—კარაბადინი“. წიგნში განხილულია თეორიული და პრაქტიკული მედიცინის საკითხები. მისი აზრით, ავადმყოფის განსაკურნავად საჭიროა, ზუსტ ცოდნაზე აგებული მკურნალობის რაციონალური მეთოდების გამოყენება. იგი უარყოფს ფსიქიკური დაავადებათა მისტიკურ ბუნებას და მათ ტვინში მიმდინარე პათოლოგიური პროცესების გამოვლენად მიიჩნევს.

ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილს განსაკუთრებული ადგილი უკავია ძველი ქართული მედიცინის ისტორიაში. ის ჯერჯერობით ძველი დროის ერთადერთი ქართველი ექიმი-მეცნიერია, რომლის ავტორობა „სამკურნალო წიგნზე“ და ბიოგრაფიული მონაცემები ეჭვს არ იწვევს. შემონახულია აგრეთვე მისი პორტრეტი, რომელიც ფრესკის სახით დაცულია ყინწვისის ტაძარში.

ეს წიგნი, როგორც ჩანს, 300 წლის წინ გატანილი იყო საქართველოდან და მხოლოდ შემთხვევის წყალობით მოაღწია ჩვენამდე. აღსანიშნავია, რომ რუსეთში გატანილი ქართული ეროვნული ძეგლები კარგ თავშესაფარს პოულობდა. ასეთი თავშესაფარი უპოვნია, როგორც ჩანს, ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილის „სამკურნალო წიგნს“.

გორკის სახელმწიფო არქივში ფანასკერტელ-ციციშვილის წიგნის ხელნაწერის მოხვედრის ისტორია მეცნიერებს შემდეგნაირად აქვთ წარმოდგენილი: ამ საკითხს შუქს ჰფენს ხელნაწერის 62-63 ფურცლების შორის ჩადებული ერთი ფურცელ-ქაღალდი, რომელშიც ვახტანგ VI-ის ხელით ჩაწერილი ყოფილა შემდეგი სიტყვები:

„ქ. ჩვენ ქაართველოს გამგებელმან ბატონიშვილმან პატრონმან ვახტანგ თვითეულად ფურცლად მოშორებული კარაბადინი ესე შევაწყობინე და შევაკვერევინე საჴსრად და სასარგებლოდ კაცთათვის და საჴსრად ყოველთა, ქ~კს ტჟზ“.

ვახტანგის აღნიშნული ჩანაწერი ამ ხელნაწერის შეკრებასთან, განახლებასთან და აკინძვასთან დაკავშირებული ანდერძია.

როგორც ხელნაწერის გარეგნული შესწავლით ირკვევა, ვახტანგს ძეგლის მიმართ შემდეგი სამუშაოები ჩაუტარებია:

1. 1. ფურცელ-ფურცელ დაშლილი კარაბადინი აუწყვია, შეუკრავს და აუკინძავს ძვირფას ყდაში.
2. 2. ფურცელთა დაკლებულობა გამოურკვევია და აღუნიშნავს საკუთარი ხელით სათანადო ადგილას შემდეგი სიტყვებით [„აქ ფურცელი აკლია ერთი“; „აქაც აკლია“ და ა. შ (სულ 17 ადგილას)].
3. 3. შეკრული ხელნაწერისათვის მიუცია ახალი პაგინაცია
4. 4. აშიებზე ზოგან მოუთავსებია შენიშვნები და განმარტებანი.

მაშასადამე, როგორც ირკვევა, ვახტანგს დიდი მონდომებით ჩაუტარებია ხელნაწერის აღდგენის სამუშაოები და, როგორც მეცნიერები ფიქრობენ, რუსეთში მისი გატანაც ვახტანგის სახელთან უნდა იყოს დაკავშირებული: „კარაბადინის ეს ძვირფასი ხელნაწერი თავის დროზე ვახტანგის საკუთრება უნდაყოფილიყო და რუსეთშიაც ის მის მიერ უნდა იყოს გატანილი სამეფო სახლის ევაკუაციის გამო 1724 წელს, ხოლო ვახტანგის სიკვდილის შემდეგ (1737 წ.) ის მისი მემკვიდრეთა ხელში გადასულა და კერძოდ ეს ხელნაწერი გახტანგის უფროს ვაჟს, ბაქარს მიუღია. XVIII საუკუნის მეორე ნახევრისათვის კარაბადინი უკვე ბაქარის შვილიშვილის, გიორგი ალექსანდრეს ძის ხელში ყოფილა. როგორც ცნობილია, გიორგი ალექსანდრეს ძე სოფ. ლისკოვოში ცხოვრობდა. ხოლო 1852 წლის შემდეგ, როდესაც ეს უკანასკნელი უძეოდ გარდაიცვალა, საფიქრებელია ამ ხელნაწერის სხვა პირთა ხელში და კერძოდ აღნიშნულ არქივის განკარგულებაში გადასვლა.“ 

როგორც ირკვევა, ვახტანგ VI-მ დიდი ღვაწლი დასდო ქართულ მედიცინასაც, მან შეკრიბა, ტექსტის აღდგენითი სამუშაოები ჩაატარა და შთამომავლობას შემოუნახა არა მარტო ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილის „სამკურნალო წიგნი“, ქანანელის „უსწორო კარაბადინიც“ მისი ზრუნვის წყალობით შერჩა ქართულ კულტურას.

                                                ხელნაწერის აღწერილობა

ხელნაწერი დიდტანიანია: მასში ასამდე რვეული ან 684 ფურცელია აღრიცხული; 36X23; წიგნი აკინძულია და ჩასმულია ტყავგადაკრულ მაგარ ხის ყდაში. რვეულთა სათვალავი აქ აღნიშნულია პირველი ფურცლის r-სა და ბოლო ფურცლის V-ს ქვედა აშიებზე, მაგრამ გზადაგზა გადამწერს შეშლია, გადამხტარა და რამდენიმე რიგითი სათვალავი სრულიად გამოუტოვებია. ამის გამო ხელნაწერში დღეს მე-8 და 68-74-ე რვეულები არ ჩანს, თუმცა მითითებულ ადგილებში ტექსტის ნაკლოვანება არ აღინიშნება. რვეულები აქაც, ჩვეულებრივ, რვაფურცლიანია მაგრამ ზოგიერთი მათგანი ნაკლულია და ფურცელთა რაოდენობა დღეს ჩვეულებრივ უფრო მცირეა. მაგალითად: მე-4, 36, 40, 79, 84, 92-ე და 98-ე რვეულები მხოლოდ ექვს-ექვს ფურცლიანია: 43-ე, 58, 64, 76-ე რვეულებში შვიდ-შვიდი ფურცელია: 42-ე და 87-ე რვეულები ხუთ-ხუთ ფურცლიანია, მაგრამ 82-ე და 99-ე რვეულებში, მხოლოდ ოთხ-ოთხი ფურცელია. ამასთან ერთად, აქ საწინააღმდეგო მოვლენაც შეინიშნება. ზოგიერთ რვეულში თავდაპირველად ფურცელთა რაოდენობა რვაზე მეტიც ყოფილა. მხოლოდ ამით შეიძლება აიხსნას ის გარემოება, რომ დღეს მე-10, 31-ე, 37-ე და 53-ე რვეულებში რვა-რვა ფურცელია, მაშინ, როდესაც მათ ფარგლებში ვახტანგს ორი და მეტი ფურცლის დანაკლისი აქვს აღნუსხული (და იქ, ტექსტი მართლაც ნაკლულია). გარდა ამისა, 51-ე რვეულში დღეს ათი ფურცელია, თუმცა იქ სამი ფურცლის ნაკლოვანებაა აღნიშნული.

საყურადღებოა, რომ ხელნაწერში ზემოაღნიშნული ჩვეულებრივი სათვალავის გვერდით, ფურცელთა სათვალავიც მოიპოვება. როგორც ჩანს, ხელნაწერის „ფურცელ-ფურცელ“ დაშლისა და ზოგიერთი ფურცლის დაკარგვის გამო თავდაპირველი ჩვეულებრივი სათვალავი მოთხოვნილებებს უკვე ვეღარ აკმაყოფილებდა და ფურცელთა აღნუსხვაც აუცილებელი გამხდარა. თავის დროზე ესეც ვახტანგს გაუკეთებია. ფურცელთა სათვალავი მას ქართული ანბანით აქვს აღნიშნული, ყოველი ფურცლის პირისა და ზურგის მხარის ქვედა აშიაზე, მაგრამ ამ წესს ის მხოლოდ „141-მდე“ იცავს.აქედან მოკიდებული კი სათვალავი მხოლოდ პირის მხარეს მოსდევს და ზურგზე არ მეორდება. უფრო გვიან ფურცელთა სათვალავი ციფრებითაც გაუმეორებია. ეს უკანასკნელი კი დასმულია ყოველი ფურცლის პირის მხარეზე, ზედა აშისს მარჯვენა კუთხეში ხელის მიხედვით შესაძლებელია ის ალ. ხახანაშვილსაც ეკუთვნოდეს. XVIII საუკუნის დამდეგს ის უკვე ძლიერ დაზიანებული, ფურცელ-ფურცელ დაშლილი ყოფილა, ალაგ-ალაგ ცალკეული ფურცლები და რვეულებიც ჰკლებია. მხოლოდ ვახტანგის საგანგებო ღონისძიებათა შედეგად შესაძლებლობის ფარგლებში მას ადრინდელი სახე მიუღია. ვახტანგის შემდეგაც განუცდია მას დაზიანება. ამჟამად ორივე ყდა გატეხილია. ზედას ქვემო ნაწილიც მოტეხილი და დაკარგული აქვს, გარეკანზე გადაკრული ტყავიც კიდეებზე გახეულ-გაცვეთილია, ხოლო წიგნის ყუის ნაწილში ის სრულიად მოგლეჯილია. ხელნაწერი ახლა თავნაკლულია, ის მეოთხე რვეულით იწყება. ამ რვეულის მხოლოდ ექვსი ფურცელია შემონახული. ამგვარად, მას აქ სამი რვეული მთლიანად და მომდევნოს ორი ფურცელი (ე.ი. სულ 26 ფურცელი) აკლია. განსაკუთრებით დაზიანებულია ხელნაწერის თავი და ბოლო. (2 - 27; 663 - 684 ფურცლები). ფურცლები აქ თითქმის მთლიანად ლაქმოდებულია, მრავალი მათგანი დაფლეთილი და ამოცვენილია. ხელნაწერის მთელ სიგრძეზე მრავალი ფურცლის აშია და ძირია შეკეთებული. წიგნში შესამჩნევია სხვა დაზიანებებიც, მაგალითად 63-68 ფურცლები ნაპერწკლითაა გამომწვარი. სინოტივის ნაკვალევიც ბევრგან ტვალსაჩინოა. განსაკუთრებით, თავსა და ბოლოში და საერთოდ მისი აკინძულობა საგრძნობლად დაზიანებულია. წიგნი მოსქო თეთრ ქაღალდზეა დაწერილი. დიდად საყურადღებოა, რომ ხელნაწერის მთელ სიგრძეზე ქაღალდის ჭვირნიშანი არსად არ ჩანს. ეს გარემოება კი იმაზე მიუთითებს, რომ ქაღალდი ევროპული არ არის. შესაძლებელია ის ადგილობრივ, საქართველოშიც, იყოს დამზადებული.^[3]

წიგნი დაწერილია in folio. თითოეულ გვერდზე (უმეტესად) 22 სტრიქონია. დაწერილია მხედრულით, შავი მელნით, სათაურები და ხშირად აბზაცის დასაწყისი სიტყვები - წითლით. ხელის მიხედვით ეს წიგნი რამდენიმე გადამწერის ნახელავი ჩანს. აქ სულ ცოტა ორი სხვადასხვა ხელი გამოირჩევა.

• ა. მსხვილი, მომრგვალო ლამაზი ხელი (ამ ხელით დაწერილია: 1-24, 117-256, 259-268)
• ბ. შედარებით წვრილი და საშუალო სილამაზის ხელი (ამ ხელით დაწერილია: 263-351, 445-დან ბოლომდე)

ხელნაწერი ორ ნაწილად არის წარმოდგებილი. პირველი ნაწილი, რომელიც 1959 წელს გამოიცა (ზ. ფანასკერტელ ციციშვილი, სამკურნალო წიგნი - კარაბადინი, გამომც. „საბჭოთა საქართველო“, ტექსტი დაამუშავა, გამოკვლევები და ლექსიკონი დაურთო მ. შენგელაიამ) მოთავსებულია 1 - 174 ფურცელზე. 177-ე ფურცელზე თითქოს სრულიად ახალი სათაურით იწყება ტექსტის მეორე ნაწილი და, ერთი შეხედვით, ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს პირველი ნაწილი მექანიკურად იყოს აკინძული, შეერთებული მეორე ნაწილთან, როგორც სხვადასხვა კარაბადინების კრებული, მაგრამ თუ დავუკვირდებით, პირველი ნაწილი მეორესთან ორგანულადაა დაკავშირებული. ასე ფიქრობდა ალბათ ვახტანგიც, როდესაც ერთ წიგნად აკინძა ის და საერთო პაგინაცია გაუკეთა. თვით ხელნაწერის პირველ ნაწილსა და მეორე ნაწილში გადამწერების ხელთა მონაცვლებოა საერთოა, რაც იმას მიუთითებს, რომ გადამწერებმაც ის ერთ მთლიან წიგნად გადაწერეს. გარდა ამისა, სტილისტური და ლექსიკოლოგიური შესწავლა გვანიშნებს, რომ ორივე ნაწილის ავტორი ერთი და იგივე პიროვნებაა. შინაარსობრივადაც წიგნის მთლიანი არქიტექტონიკა ნაკლოვანი იქნებოდა პირველი ნაწილის გარეშე, რაგდან ის (I ნაწილი), მედიცინის ზოგად ნაწილს წარმოადგენს. აქ განხილულია დიაგნოსტიკის, ჰიგიენის ძირითადი საკითხები, აღწერილია სამკურნალწამლო საშუალებათა ძირითადი სახეები და მათი ტექნოლოგია. მეორე ნაწილი კი წარმოადგენს მედიცინის კერძო ნაწილს. ამიტომ არის ის წიგნში სრულიად ახალი სათაურით მკვეთრად განცალკევებული პირველისაგან

იხ. ვიდეო ჩვენი ღირსებანი (წიგნი მეცხრე) - საუკუნეთა მანძილზექართველმა ხალხმა მდიდარი და მრავალფეროვანი ხალხური სამედიცინო კულტურა ჩამოაყალიბა. ბევრმა თვითმყოფადმა სამკურნალო ტრადიციამ დღემდე მოაღწია და ახლაც წარმატებით ემსახურება საქართველოს მოსახლეობას. წიგნი ჩვენი ღირსებანი ტომი 9 - მეცხრე ტომი ქართულ სამედიცინო კულტურას შეეხება ძველი სამედიცინო ხელნაწერი წიგნების: ქანაანელის უსწორო (სწორუპოვარი, რედ.) კარაბადინი (მე-9 ს.) ხოჯაყოფილის წიგნი სააქიმოს (მე-13 ს.) ზაზა ფანასკერტელ- ციციშვილის სამკურნალო წიგნის (მე-15 ს.), დავით ბაგრატიონის იადიგარ დაუდის (მე-16 ს.) მონაცემები. წიგნი დაახლოებით ნახევარი საუკუნის მანძილზე საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში მოძიებული ეთნოგრაფიული მასალებს მიცავს, რომელიც წარმოდგენილია ქართველი ერის უნიკალური სამკურნალო ტრადიციები.

              სამკურნალო წიგნი - კარაბადინი

სამკურნალო წიგნი - კარაბადინი

 XV საუკუნის სამედიცინო ძეგლი, რომლის ავტორია ზაზა ფანასკერტელ-ციციშვილი. წიგნი 2 ტომად არის შედგენილი და მასში საკმაო სიზუსტითაა განხილული მედიცინის თეორიული და პრაქტიკული საკითხები, აღწერილია დაავადებათა გამოცნობის ხერხები, ობიექტური გასინჯვის მეთოდები, ავადმყოფთა გამოკვლევის უაღრესად რაციონალური სქემა. კარგად არის გაშუქებული სამკურნალო საშუალებათა სხვადასხვა ფორმა, მკურნალობის მრავალნაირი მეთოდი. განხილულია ადამიანის ანატომიის და ფიზიოლოგიის ძირითადი საკითხები, მოცემულია ფსიქიკის მატერიალური გაგების ელემენტები, ტვინი აღიარებულია გარემოს შეცნობის ორგანოდ. ავტორი უარყოფს ფსიქიკურ დაავადების მისტიკური ბუნებას და მიიჩნევს მას ტვინის ორგანულ დაავედებად, რომელიც საჭიროებს მკურნალობას წამლებით და არა მაგიურ-რელიგიური რიტუალებით.

„სამკურნალო წიგნი — კარაბადინი“ შუა საუკუნეების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წყაროა როგორც სამედიცინო-ბიოლოგიურ, ისე ქართული საზოგადოებრივი და ფილოსოფიური აზროვნების ისტორიისათვის.

იხ. ვიდეო - კარაბადინი - ხალხური სამკურნალო რეცეპტები

                           უსწორო კარაბადინი

XI საუკუნის ქართული სამედიცინო ძეგლი (სახელწოდება „უსწორო“ ნიშნავს უბადლოს, სწორუპოვარს); ავტორი — ქანანელი.

„უსწორო კარაბადინი“ 3 ნაწილისაგან შედგება: პირველ ნაწილში განხილულია მედიცინის ზოგადი საკითხები — ანატომიის, ფიზიოლოგიის და ფარმაკოლოგიის ცნებები. მეორეში — კერძო პათოლოგია და თერაპია, აღწერილია თითქმის ყველა შინაგანი ორგანოს დაავადება, ეტიოლოგია, კლინიკა, დიაგნოსტიკა და მკურნალობის სხვადასხვა მეთოდი. მესამე ნაწილი გარეგანი დაავადებებისათვის არის განკუთვნილი. აქ განხილულია კანის დაავადებანი, მოტეხილობა, სიდამწვრე, გველისა და ცოფიანი ძაღლის ნაკბენები, კეთრი, აგრეთვე ზოგადი და კვების ჰიგიენის საკითხები; აღწერილია წამლეულის ფორმები და ცალკეული სამკურნალო საშუალებანი. ავტორი კარგად ერკვევა ძველ არაბულ და ბერძნულ-რომაულ მედიცინაში.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           მაისის შროშანა                                                                   

                                                                   საერთი ხედი გაადღებული მცხეთაში

(ლათ. Convallaria majalis) — მრავალწლოვანი ფესურიანი მცენარე სატაცურისებრთა ოჯახისა. სიმაღლით 20–40 სმ-ია. აქვს მხოხავი და გრძელი ფესურა. სიფრიფანა და თეთრი ფერის ქვედა ფოთლები. მწვანე, მოგრძოკვერცხისებური ან ელიფსურლანცეტა ღეროსეული ფოთოლი. თეთრი, ზოგჯერ შიგნიდან იისფერზოლებიანი, სურნელოვანი, ზარისებური ყვავილი; ყვავილის ყუნწი დაკიდულია. ყვავის აპრილ-მაისში, ნაყოფმსხმოიარობს მაის-ივლისში. გავრცელებულია ევროპაში, აღმოსავლეთ აზიაში, ჩრდილოეთ ამერიკაში. საქართველოში თითქმის ყველგან გვხვდება. იზრდება ფოთლოვან ტყეებსა და ბუჩქნარებში,მთის შუა სარტყლამდე. ყვავილი და ფოთლები გულის დაავადებათა სამკურნალო 20-მდე გლიკოზიდს შეიცავს, რომლებიც კარდენოლიდების ჯგუფს განეკუთვნებიან; მათ შორის მთავარ გლიკოზიდებს განეკუთვნება კონვალოტოქსინი, კონვალოტოქსოლი, კონვალიზიდი (0,05–0,07%). მათ გარდა, მცენარეში აღმოჩენილია საპონინები, ფლავონოიდები, კუმარინები, ეთერის ზეთის კვალი (ფოთლებში).

იხ. ვიდეო რატომ არის საშიში შროშანა რ-იც არის ერთერთი ყველაზე ლამაზი და ამავე დროს საშიში

 ყვავილი - Одними из самых красивых и опасных цветов в России можно назвать ландыши. Так чем же они опасны? Все дело в том что это ядовитые цветы, да и не только цветы у них ядовитые. Подробнее смотрите в нашем лаконичном и полезном видео.

მთელი სახეობის შროშანა შხამიანია, შეიცავს კონვალატოქსინს. იწვევს სხვადასხვა სიმძიმის მოწამვლას. ასევე ყოფილა წყლით მოწამვლის შემთხვევები, რომლებშიც ხეობის შროშანები იდგა
მაისის შროშანა არის ცნობილი სამკურნალო მცენარე, რომელიც შედის მრავალი ქვეყნის ფარმაკოპეაში. იგი რუსულ სამეცნიერო მედიცინაში შევიდა S.P. Botkin-ის მიერ . ნედლეულად გამოიყენება ბალახი (ლათ. Herba Convallariae), ფოთოლი (Folium Convallariae), ხეობის მაისის შროშანის ყვავილები (Flores Convallariae). ეს არის ველური მცენარეების საჰაერო ნაწილები, რომლებიც შეგროვებულია ყვავილობის პერიოდში, აშრობენ 50-60 ° C ტემპერატურაზე ან ჰაერში ჩრდილში. ქვიშიან ტყეში, სადაც ხეობის შროშანი ქმნის დაბალ ღია მწვანე ყლორტებს ორი და ხშირად ერთი ფოთლით, მისი ყლორტების მოსავლიანობაა 6-10 გ/მ² (ჰაერ-მშრალი წონა), მუხნარ ტყეებში მდიდარ ნიადაგებზე, შროშანას ყლორტები მუქი მწვანეა, ორი, ხშირად სამი ფოთლით და მათი მოსავლიანობა იზრდება 30 გ/მ²-მდე. ძირითადი აქტიური ინგრედიენტებია კარდიოტონური გლიკოზიდები (კარდენოლიდები), სტროფანტიდინის წარმოებულები, სტროფანტიდოლი. მთავარია კონვალატოქსინი, კონვალოზიდი, კონვალტოქსოლი. კარდიოტონური პრეპარატები იწარმოება ნედლეულისგან: ნაყენი და კორგლიკონი. კარდიოტონური პრეპარატების გარდა, ქოლეცისტიტის, ქოლანგიტის და ა.შ. ორნამენტულ მებაღეობაში ხეობის შროშანი დიდი ხანია (მე-15 საუკუნიდან) გაშენებულია ლამაზი სურნელოვანი ყვავილების გულისთვის, აქვს რამდენიმე ბაღის ფორმა (კულტივები): 'Alba Pleno', ან 'Alba Plena' ('Flore Pleno', ან 'Flore Plena') - აქვს 12-მდე დიდი თეთრი ორმაგი ყვავილი. "Albostriata" - აღსანიშნავია ფოთლები კრემისებრი თეთრი გრძივი ზოლებით "Aureovariegata", ან "Lineata", ან "Striata", ან "Variegata" - ყვითელი გრძივი ზოლებით "ბეროლინენსისი" - მსხვილყვავილოვანი, გამოიყენება იძულებისთვის "ლატიფოლია" - ფართო ფოთლებით და ვარდისფერი ორმაგი ყვავილებით "გრანდიფლორა" - დიდი ყვავილებით 'Picta' - მეწამული ლაქებით ძაფების ძირში "Prolificans" - აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ pedicels განშტოება, ქმნიან ხალხმრავალ inflorescences 'როზა' - ღია ვარდისფერი ყვავილებით გამოყვანილი და კულტურაში შეყვანილი ჯიშები 22-24 ყვავილით ერთ ყვავილოვანში („ფორტინის გიგანტი“), ფოთლებზე მოყვითალო-მწვანე საზღვრით („Hardwick Hall“), ფოთლებზე თეთრი ან ოქროსფერი ხშირი ზოლებით („ვიკ პავლოვსკი“. `s Gold`), 50 სმ-მდე სიმაღლე ('ვიქტორ ივანოვიჩი') და სხვა.

შროშანის სუნი პარფიუმერიაში იმისდა მიუხედავად, რომ მაისის შროშანის სურნელი ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გამოიყენება პარფიუმერულ ინდუსტრიაში, ის მიიღება ექსკლუზიურად სინთეზურად. მცენარე არ შეიცავს საკმარის ეთერზეთს დისტილაციით მისაღებად. არაპოლარული გამხსნელებით მოპოვებით შესაძლებელია ხეობის შროშანის აბსოლუტის მიღება, რომელსაც ფართო გამოყენება არ ჰქონია პარფიუმერიაში. მიუხედავად იმისა, რომ მას აქვს სასიამოვნო სუნი, ის მაინც კარგავს სინთეზურ ნაერთებს, რომლებიც უფრო ზუსტად გადმოსცემენ ყვავილის არომატს და ასევე იაფია . ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ხეობის შროშანის სუნი „ანიჭებს თავდაჯერებულობას, იწვევს შემოქმედებით აქტივობას, შეუპოვრობას და აზროვნების სიფხიზლეს“ . მაისის შროშანის ფოთლებს ჭამს ზოგიერთი ლეპიდოპტერის ლარვები, მათ შორის ანტიტიპი

იხ. ვიდეო - Facts about Lily of the Valley Plants

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет - ჩვენ ვაკვირდები ბუნებას და ვერ უფრთხილდებით მას  

                       ადამიანი და ბუნება

პოეტები, მხატვრები და მწერლები ყოველთვის მღეროდნენ ბუნებაქზე სამყაროს სილამაზეზე. ბუნებას ეძღვნება ასობით ათასი ლექსი და სიმღერა. ძნელია იპოვოთ პროზა, სადაც არ იქნებოდა პეიზაჟის აღწერა. ფერწერაში ბუნებისა და ცხოველების გამოსახულებები გამოყოფენ ცალკეულ ჟანრებს და ბევრმა მხატვარმა აირჩია სწორედ ეს სფეროები თავისთვის... ემოციურად ადამიანი აღფრთოვანებულია ბუნებით, მაგრამ პრაქტიკაში მას მომხმარებლებად ექცევა, თუ არა ბარბაროსულად, რაც არის ასახულია ტილოებსა და ლექსებში ისეთი მხატვრებისა და პოეტების, როგორიცაა ა.მ. კურილოვიჩი, რომელმაც დაიპყრო ნავთობის პლატფორმები, ან S.Ya. მარშაკი, რომელმაც აღწერა მომხმარებელთა დამოკიდებულების არსი. ადამიანის გავლენა გარემოზე გლობალურია. ანთროპოგენური ფაქტორი ხდება წამყვანი და ამის გათვალისწინების გარეშე შეუძლებელია იმის გაგება და შეფასება, კიდევ რა მოუვა ჩვენს საერთო სახლს. გარემოზე ადამიანის ზემოქმედების დონე ასევე განსაზღვრავს, თუ როგორ აისახება შეცვლილი ბუნება ჩვენი საზოგადოების შემდგომ განვითარებაზე. გეოგრაფი ვ.ა. ანუჩინი, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში აგვარებს ადამიანსა და ბუნებას შორის ურთიერთქმედების პრობლემებს, არსებობს გეოსფეროს სამი ძირითადი კანონი, რომელსაც ადამიანი უბრალოდ არ შეუძლია უგულებელყოს: გეოსფეროს ცალკეული ელემენტების განვითარების ურთიერთდამოკიდებულების კანონი. ბუნებრივ გარემოზე ადამიანის გავლენის გაზრდის კანონი. ბუნებრივ გარემოზე ადამიანის დამოკიდებულების გაზრდის კანონი. რაც უფრო მეტ გავლენას ვახდენთ ბუნებაზე, მით უფრო აქტიურად რეაგირებს ის ჩვენზე. და უმეტეს შემთხვევაში, პასუხი ძალიან შორს არის ხელსაყრელი: ეკოლოგიური მდგომარეობა უარესდება, სტიქიური უბედურებები უფრო და უფრო ხშირად ხდება. კაცობრიობის შემდგომი განვითარების ბედი დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად სწრაფად მოიძებნება გზები ჩვენი ბიოსფეროს შეზღუდულ შესაძლებლობებსა და მის მიმართ აგრესიული საზოგადოების განვითარების ტიპებს შორის წინააღმდეგობების მოსაგვარებლად. ბუნების როლზე ადამიანის ცხოვრებაში... სხვადასხვა დროს და სხვადასხვა კულტურაში, ადამიანისათვის გარემომცველი სამყაროს როლისა და მნიშვნელობის კონცეფცია მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა. ანტიკურ პერიოდში ბუნება განიხილებოდა როგორც მობილური, მუდმივად ცვალებადი მთლიანი, ამავე დროს რეგულარული, ორგანიზებული და სრულყოფილი. ადამიანი ძველ ფილოსოფიაში არ ეწინააღმდეგებოდა ბუნებას, არამედ იყო მისი ერთ-ერთი ნაწილი. ბუნებასთან ჰარმონიაში ცხოვრება იდეალად ითვლებოდა. თუმცა შუა საუკუნეების დასავლურმა ქრისტიანულმა კულტურამ ბუნების სრულიად განსხვავებული გაგება შეიძინა. ადამიანი ქრისტიანობაში არის ღვთაებრივი შემოქმედების მწვერვალი, სულით დაჯილდოებული და მთელი სამყარო მასზე განუზომლად დაბალია. ხშირად ბუნებაც კი აღიქმებოდა, როგორც ბოროტების წყარო, რომელიც უნდა დაიმორჩილოს. რენესანსში ბუნებისადმი დამოკიდებულება კვლავ შეიცვალა. ადამიანი აღმოაჩენს მის სილამაზეს, ხედავს მასში სიხარულისა და სიამოვნების წყაროს. ტყუილად არ ჩნდება ამდენი ხელოვნების ნიმუშები დროის ამ პერიოდში, რომლებიც განადიდებენ გარემომცველი სამყაროს სილამაზეს. მეტიც, თუ სიმართლის წინაშე აღმოჩნდებით, მაშინ ასე თუ ისე, ბუნებისადმი მომხმარებელმა და ამპარტავანმა დამოკიდებულებამ გაიმარჯვა. ადამიანმა საკუთარი თავი წარმოიდგინა შემოქმედების გვირგვინი, რომელიც საშუალებას აძლევდა ბუნება განეხილა მხოლოდ თავისი საქმიანობის ობიექტად, მისი მოთხოვნილებების შესაბამისად გადაეფორმებინა და შეეცვალა. ცივილიზაციის გარიჟრაჟზე, ნადირობისა და შეგროვების ეპოქაში, ადამიანი მთლიანად იყო დამოკიდებული გარე გარემოზე. მას შეეძლო გადარჩენა მხოლოდ ბუნების მიერ მიცემული მზა პროდუქტების მითვისებით: ხილი, კენკრა, ხორცი და ცხოველის ტყავი. ბუნებამ განსაზღვრა პრიმიტიული ადამიანის ცხოვრების ყველა მახასიათებელი: საზოგადოების წევრების რაოდენობის ზრდის ტემპი, პროფესიების ბუნება, ახალ ადგილებში მიგრაციის საჭიროება. სოფლის მეურნეობისა და მეცხოველეობის გაჩენის ეტაპზე მოხდა გადასვლა მითვისებული ეკონომიკიდან მწარმოებელზე. კაცმა ასწავლა იხ. ბმულზე

იხ. ვიდეო

ზოგიერთი რეგიონი, სადაც უძველესი ცივილიზაციების მდებარეობა, სავარაუდოდ, ძალიან დაზარალდა ადამიანის აქტივობით, კერძოდ, განადგურდა უზარმაზარი ტყეები. ასე რომ, ლიბანის მთის კალთები ოდესღაც ცნობილი ლიბანური კედარებით იყო დაფარული. მაგრამ 5000 წლის წინ მათი უმეტესობა ტაძრებისა და სასახლეების ასაშენებლად გაჩეხეს. ლეგენდა ამბობს, რომ 80 000 მეტყევემ ეს გააკეთა თვით მეფე სოლომონის ბრძანებით. თუმცა, იმ დროს ადამიანის აქტივობა ჯერ კიდევ დიდად იყო დამოკიდებული ამინდის პირობებზე, რელიეფზე და ნიადაგის ტიპზე. მაგალითად, სოფლის მეურნეობა ძირითადად იმ ქვეყნებში იყო დაკავებული, სადაც იყო ნაყოფიერი ნიადაგი - ნილოსის, განგის, იანძის ხეობებში. მკვეთრად კონტინენტური კლიმატის სტეპების რაიონებში უპირატესობა ენიჭებოდა მესაქონლეობას. ახალი ეტაპი ბუნებასა და ადამიანს შორის ურთიერთობაში დაიწყო ინდუსტრიული რევოლუციის დაწყებით. სწრაფად განვითარებადმა სამეცნიერო და ტექნოლოგიურმა პროგრესმა, შერწყმულმა ადამიანთა უპირატესობის იგივე იდეასთან და ბუნებისგან რაც შეიძლება მეტის აღების აუცილებლობასთან, საბოლოოდ მიგვიყვანა იქამდე, რაც ახლა გვაქვს. კაცობრიობა ეკოლოგიური კატასტროფის ზღვარზეა.

იხ. ვიდეო - ♪ Stive Morgan - Solar Wind

❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤

მაგრამ ჩვენ, ისევე როგორც ყველა სხვა ცოცხალი არსება პლანეტაზე, კვლავ განუყოფელნი ვართ ბიოსფეროსგან. ბუნებრივი გარემოს ფარგლები, რომელშიც ჩვენ შეგვიძლია ვიყოთ, საკმაოდ ვიწროა. ჩვენ გვჭირდება ჰაერის გარკვეული ტემპერატურა, მზის შუქი, ატმოსფეროს შემადგენლობა, ნიადაგი და წყალი - ზუსტად ის ეკოლოგიური გარემო, რომელშიც ევოლუცია მიმდინარეობდა ჩვენი ისტორიის მანძილზე. დიახ, ადამიანმა იცის როგორ მოერგოს ახალ საცხოვრებელ პირობებს. მაგრამ მხოლოდ გარკვეულ ზღვრამდე. და ასეთი ადაპტაციის სიჩქარე არც თუ ისე დიდია. როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, ბუნებრივ გარემოში დესტრუქციული ცვლილებები გაცილებით სწრაფად მიმდინარეობს, რაც იმას ნიშნავს, რომ თუ ეს ცვლილებები არ შეჩერდება, კაცობრიობას რთული დრო ელის.

იხ. ვიდეო - ♪ Stive Morgan - If Will Come Tomorrow - Кадры из фильма - Дом.История путешествия.Свидание с планетой. Shots from the film -"Home" is a 2009 French documentary film by Yann Arthus-Bertrand. The film is almost entirely composed of aerial shots of various places on Earth. It shows the diversity of life on Earth and how humanity is threatening the ecological balance of the planet. - კადრები ფილმიდან -"სახლი" არის იან არტუს-ბერტრანის 2009 წლის ფრანგული დოკუმენტური ფილმი. ფილმი თითქმის მთლიანად შედგება დედამიწის სხვადასხვა ადგილის საჰაერო კადრებისგან. ის გვიჩვენებს დედამიწაზე სიცოცხლის მრავალფეროვნებას და როგორ ემუქრება კაცობრიობა პლანეტის ეკოლოგიურ ბალანსს

❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤

ადამიანის გავლენა ბუნებაზე: ჩვენ არაფერი გვჭირდება, არავის ვწუხვართ ტექნოლოგიებით, მანქანებითა და მექანიზმებით შეიარაღებული „შემოქმედების გვირგვინი“ მრავალი წელია აქტიურად ზემოქმედებს ბუნებაზე, ხანდახან ისე, რომ არ ფიქრობს იმაზე, თუ რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ამას. ცნობილია ასობით, თუ არა ათასობით, ბუნებაზე ადამიანის საქმიანობის მავნე ზემოქმედების მაგალითი და ბოლო დროს სულ უფრო და უფრო მეტი ცვლილება ხდება გლობალურ დონეზე, რომელიც საფრთხეს უქმნის მთლიან პლანეტას.

იხ. ვიდეო ატმოსფერული დაბინძურება გავლენას ახდენს გლობალურ დათბობაზე და პლანეტაზე კლიმატის ცვლილებაზე. ძირითადი „პროცესის მონაწილეები“ არიან გათბობის სადგურები და თბოელექტროსადგურები, ფერადი და შავი მეტალურგიის საწარმოები, ქიმიური წარმოება, ავტომობილების გამონაბოლქვი, ქვანახშირისა და ნავთობის მოპოვება და გადამუშავება.

იხ. ვიდეო როცა გვიყვარს ბუნება და მაშინ გვეყვარება ერთამნეთი ჭეშმარიტად და მაშინ სიყვარული ვლიდნება ვინაიდან ადამიანის საწყისი ბუნება არის სიყვარული

❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤

დღეს ატმოსფეროში დაახლოებით 400 მილიონი ტონა ჭვარტლი, ნაცარი და მტვერი შედის. გარდა ამისა, გარემოში გამოიყოფა მინერალური მჟავების, ორგანული გამხსნელების, ფრეონის და ა.შ. ასეთი ემისიების შედეგად წარმოიქმნება სათბურის ეფექტი, რაც იწვევს საშუალო წლიური ტემპერატურის თანდათანობით ზრდას. გასული საუკუნის დასაწყისიდან ზედაპირული ჰაერის საშუალო ტემპერატურა ყოველწლიურად იზრდება 0,007°С-ით და მეცნიერები საშუალო წლიური ტემპერატურის 2°С[2] მატებას კრიტიკულ ზღვარს, ანუ თითქმის ნახევარს უწოდებენ. გზა უკვე გაიარა. გლობალური დათბობა იწვევს არქტიკასა და ანტარქტიდაზე ყინულის სარტყლის დნობას, მსოფლიო ოკეანის დონის მატებას და წყალდიდობების სიხშირის ზრდას. თუ სიტუაცია არ შეიცვლება, მაშინ მომავალში ახალი გამყინვარების დაწყება სავსებით შესაძლებელია. ტყეების განადგურება გავლენას ახდენს ატმოსფეროს მდგომარეობაზე და არღვევს ჩვენი პლანეტის წყლის რეჟიმს. გაწმენდის ზონაში მყოფი მდინარეები არაღრმა ხდება, მათი ფსკერი ილექება, რაც იწვევს ქვირითის ადგილების განადგურებას და თევზის სხვადასხვა სახეობის შემცირებას. მიწისქვეშა წყლების მარაგი საგრძნობლად მცირდება და, შესაბამისად, ხმება ნიადაგი, რომელიც თავისუფლად ირეცხება წვიმის ნაკადებით და აფრქვევს ქარები, რომლებსაც ტყეები აღარ ზღუდავს.

იხ. ვიდეო - Stive Morgan - Искры Надежд | Sparks Of Hope | 2021 - იმედის ნაპერწკლები | იმედის ნაპერწკლები | 2021 წელი

❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤❤

ტყეების გაჩეხვასთან ერთად, მათში მცხოვრები ყველა ცოცხალი არსება იღუპება. მათგან ძალიან ცოტას ახერხებს ახალ ადგილას წასვლა და ცხოვრებასთან ადაპტაცია. მაგალითად, ამაზონის აუზის ძლიერ გაჩეხილ ტყეებში მცხოვრები ზარმაცების ზოგიერთი სახეობა მხოლოდ ამ ადგილებში ცხოვრობს - განსახლება მათთვის შეუძლებელია. ოკეანეების დაბინძურება კიდევ ერთი პრობლემაა, რომელიც ძალიან მწვავეა კაცობრიობისთვის. დაბინძურების გამო იცვლება წყლის ორგანოლეპტიკური თვისებები, მასში დიდი რაოდენობით ჩნდება მძიმე ლითონები, ქლორიდები, სულფიტები, რადიოაქტიური ელემენტები და მცირდება წყალში გახსნილი ჟანგბადის რაოდენობა. ყოველწლიურად 15 მილიონ ტონაზე მეტი ნავთობპროდუქტი შემოდის ოკეანეში, რადგან ნავთობის ტანკერებთან და საბურღი პლატფორმებთან დაკავშირებული უბედური შემთხვევები დიდი ხანია ჩვეულებრივი გახდა. ისინი მთელ ნარჩენებს აყრიან ოკეანეში და გემებს, რომლებიც მას ხნავენ - მგზავრიდან ტვირთამდე. რადიოაქტიური ნარჩენები, რომლებიც ატომურ ელექტროსადგურებში ავარიების შედეგად ოკეანეში შედის, ძალიან საშიშია – გაიხსენეთ, მაგალითად, ფუკუშიმა. დააბინძურეთ ოკეანე და პლასტმასის ნარჩენები. ისინი ქმნიან მთელ კუნძულებს მის ზედაპირზე, რაც საფრთხეს უქმნის ზღვის მაცხოვრებლების სიცოცხლეს. ყველაზე დიდი ნაგვის კუნძული წყნარ ოკეანეშია. ამ კუნძულის ფართობი, უხეში შეფასებით, 700 ათასიდან 1,5 მილიონ კვადრატულ კილომეტრამდეა, ხოლო სიღრმე 10 მეტრს აღწევს

იხ. ვიდეო 25 Greatest Natural Wonders of the World - Travel Video - Massive glaciers, staggering mountains, plains dotted with wild animals: We sure live in a big, beautiful world. And while pinpointing all of Mother Nature's greatest hits could take a lifetime, we think these out-of-this-world landscapes and awe-inspiring wonders, from Arizona to Antarctica, need to move to the very top of your travel list.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  ნიდერლადელი  ფერწერი და გრაფიკოსი

                      ვინსენტ ვან გოგი

                                                

                                                             ავტოპორტრეტი

(ნიდერლ. Vincent Willem van Gogh სრული სახელია - ვინსენტ ვილემ ვან გოგი დ. 30 მარტი, 1853, გროტ-ზიუნდერტი, ჰოლანდია — გ. 29 ივლისი, 1890, ოვერ-სიურუაზი, საფრანგეთი) — ნიდერლანდელი ფერმწერი და გრაფიკოსი.

1869–1876 წლებში სამხატვრო-სავაჭრო ფირმის კომისიონერად მუშაობდა ჰააგაში, ბრიუსელში, ლონდონსა და პარიზში, 1876 წელს მასწავლებლობდა ინგლისში. შეისწავლა თეოლოგია და 1878–1879 წლებში მოძღვრად იყო ბორინაჟში (ბელგია), სადაც გაეცნო მაღაროელთა მძიმე ცხოვრებას. მშრომელთა ინტერესების დაცვის ნიადაგზე კონფლიქტი მოუვიდა ეკლესიის მესვეურებთან. 27 წლისამ გადაწყვიტა ხატვა შეესწავლა. ესწრებოდა ლექციებს ბრიუსელისა (1880 – 1881) და ანტვერპენის (1885– 1886) სამხატვრო აკადემიებში. 1881–1885 წლებში ვან გოგი გატაცებით ხატავდა ბორინაჟის მაღაროელებს, გლეხებს, ხელოსნებს, მეთევზეებს. 30 წლისამ მუშაობა დაიწყო ფერწერაში, უბრალო ადამიანებისადმი ღრმა თანაგრძნობით განმსჭვალულ, მუქ, პირქუშ ტონებში შესრულებულ სურათებსა და ეტიუდების სერიაში („გლეხის ქალი“, 1885, კრელერ-მიულერის სახელმწიფო მუზეუმი, ოტერლო; „კარტოფილის მჭამელები“, ვ. ვან გოგის ფონდი, ამსტერდამი). ვან გოგი ავითარებდა XIX საუკუნის კრიტიკული რეალიზმისა და განსაკუთრებით ჟან ფრანსუა მილეს შემოქმედებით ტრადიციებს.

1886–1888 წლებში ვან გოგი ცხოვრობდა პარიზში, სადაც თავისი ძმის თეო ვან გოგის დახმარებით გაეცნო ქალაქის სამხატვრო ცხოვრებას (თეო ვან გოგი, პარიზის ერთ-ერთი გალერეის დირექტორი, მთელი ცხოვრების მანძილზე მორალურად და მატერიალურად ეხმარებოდა ძმას). პარიზში ვან გოგი კერძო სტუდიაში სრულყოფდა ხატვის ტექნიკას. ითვისებდა იმპრესიონისტების (კლოდ მონე, კამილ პისარო, ალფრედ სისლეი) პლენერულ ფერწერას და სწავლობდა იაპონურ გრავიურას. დაუახლოვდა ანრი დე ტულუზ-ლოტრეკსა და პოლ გოგენს. ამ დროიდან ვან გოგის პალიტრაზე მუქი ფერები კაშკაშა და მოციმციმე ცისფერმა, ოქროსფერმა და წითელმა ტონებმა შეცვალა. ფუნჯის მონასმი უფრო თამამი და დინამიკური გახდა ("ხიდი სენაზე“, 1887, ვ. ვან გოგის ფონდი, ამსტერდამი და სხვ.).

იხ. ვიდეო ვინსენტ ვან გოგის ცხოვრების ისტორია

1888 წელს ვან გოგი სამუშაოდ გაემგზავრა საფრანგეთის სამხრეთ პროვინციაში, არლში, სადაც ინტენსიურად და ნაყოფიერად მუშაობდა, ხატავდა ნატურიდან. არლის პერიოდის დასაწყისშივე ჩამოყალიბდა მისი მხატვრული ენა — საკუთარი ემოციური განწყობილებით გადმოეცა ნატურა, მოვლენა, თუ საგანი. მხატვარი მიმართავდა ფერების კონტრასტულ შეხამებას და პასტოზურ მონასმებს. სამხრეთის მზით განათებულ მოციმციმე პეიზაჟებში („მკა. ლაკროს ველი“, „მეთევზეთა ნავები სენტ-მარიში“, ორივე 1888, ვ. ვან გოგის ფონდი, ამსტერდამი) ჩანს ჰარმონიის, მშვენიერებისა და ბედნიერებისაკენ სწრაფვა; იმავე დროს ვან გოგი ქმნის სიმარტოვითა და უმწეობით დატანჯულ ადამიანთა ტრაგიკულ სახეებს („ღამის კაფე“, 1888, კერძო კოლექცია, ნიუ-იორკი). ფერის დინამიკა და გრძელი მონასმები ვან გოგის ტილოებზე დიდ ცხოველმყოფელობას ანიჭებს არა მარტო ადამიანს და მის გარემომცველ ბუნებას („წითელი ვენახები არლში“, 1888, ა. პუშკინის სახელობის სახვითი ხელოვნების მუზეუმი, მოსკოვი), არამედ უსულო საგნებსაც („ვან გოგის საწოლი ოთახი არლში“, 1888, ვ. ვან გოგის ფონდი, ამსტერდამი).

80-იანი წლების ბოლოს მხატვარი ფსიქიკურად დაავადდა, რასაც მოჰყვა კონფლიქტი მასთან სტუმრად ჩამოსულ გოგენთან. ვან გოგი იწვა ჯერ არლის, შემდეგ კი სენ-რემისა (1889–1890) და ოვერ-სიურ-უაზის (1890, სადაც თავი მოიკლა) საავადმყოფოში. ვან გოგის ბოლო 2 წლის ნამუშევრებისათვის დამახასიათებელია ფერთა შეხამების, რიტმის და ფაქტურის უკიდურესად გამძაფრებული ექსპრესია, განწყობილებათა მკვეთრი ცვალებადობა. სასოწარკვეთილებას („მარადისობის კარიბჭესთან“, 1890, კრელერ-მიულერის სახელმწიფო მუზეუმი, ოტერლო) და აღგზნებულ ვიზიონერულ იმპულსებს („კიპარისებიანი და ვარსკვლავებიანი გზა“, 1890, იქვე) ენაცვლება ნატურის მშვიდი და მთრთოლვარე შეგრძნება („ოვერი წვიმის შემდეგ“, 1890). სიცოცხლისა და ადამიანების სიყვარულით გამსჭვალულ ვან გოგის შემოქმედებაში ნათლად აისახა ევროპული კულტურის ისტორიის რთული და გარდამავალი პერიოდი. სულიერ ფასეულობათა მტკივნეულმა ძიებამ, რაც განსაცვიფრებელი სიწრფელით გამოვლინდა მხატვრის ცხოვრებასა და შემოქმედებაში (მ. შ. წერილებშიც), ტრაგიკულმა პათოსმა განსაზღვრა ვან გოგის ადგილი პოსტიმპრესიონიზმის ხელოვნებაში, რომლის ერთ-ერთი ფუძემდებელი თვითონ იყო.

იხ. ვიდეო "ვინსეტ ვან გოგი" / ბიოგრაფია.

ნახატების აღიარება და გაყიდვა მხატვარი ტარასკონისკენ მიმავალ გზაზე, 1888 წლის აგვისტო, ვინსენტ ვან გოგი მონმაჟორის მახლობლად გზაზე, ზეთი ტილოზე, 48×44 სმ, მაგდებურგის ყოფილი მუზეუმი; ითვლება, რომ ნახატი მეორე მსოფლიო ომის დროს ხანძრის შედეგად დაიღუპა გავრცელებულია მცდარი მოსაზრება, რომ ვან გოგის მხოლოდ ერთი ნახატი, წითელი ვენახები არლში, გაიყიდა ვან გოგის სიცოცხლეში. ეს ნახატი მხოლოდ პირველი იყო, რომელიც გაიყიდა მნიშვნელოვანი თანხით (20 ჯგუფის ბრიუსელის გამოფენაზე 1889 წლის ბოლოს; ნახატის ფასი იყო 400 ფრანკი). დაცულია დოკუმენტები მხატვრის 14 ნამუშევრის უვადო გაყიდვის შესახებ, 1882 წლიდან (რომლის შესახებაც ვინსენტმა თავის ძმას, თეოს სწერა: „პირველმა ცხვარმა გაიარა ხიდზე“) და რეალურად მეტი გარიგება უნდა მომხდარიყო . 1880-იანი წლების ბოლოს ნახატების პირველი გამოფენის შემდეგ, ვან გოგის პოპულარობა სტაბილურად იზრდებოდა კოლეგებში, ხელოვნების ისტორიკოსებში, დილერებსა და კოლექციონერებში. მისი გარდაცვალების შემდეგ მემორიალური გამოფენები მოეწყო ბრიუსელში, პარიზში, ჰააგაში და ანტვერპენში. XX საუკუნის დასაწყისში იყო რეტროსპექტივები პარიზში (1901 და 1905) და ამსტერდამში (1905) და მნიშვნელოვანი ჯგუფური გამოფენები კიოლნში (1912), ნიუ-იორკში (1913) და ბერლინში (1914). ამან შესამჩნევი გავლენა იქონია ხელოვანთა შემდგომ თაობებზე. მე-20 საუკუნის შუა პერიოდისთვის ვინსენტ ვან გოგი ითვლებოდა ისტორიაში ერთ-ერთ უდიდეს და ყველაზე ცნობად მხატვრად. 2007 წელს ჰოლანდიელმა ისტორიკოსთა ჯგუფმა შეადგინა „ჰოლანდიური ისტორიის კანონი“ სკოლებში სწავლებისთვის, რომელშიც ვან გოგი მოთავსებული იყო ორმოცდაათ თემიდან ერთ-ერთ, სხვა ეროვნულ სიმბოლოებთან ერთად, როგორიცაა რემბრანდტი და ხელოვნების ჯგუფი „სტილი“. პაბლო პიკასოს შემოქმედებასთან ერთად, ვან გოგის ნამუშევრები პირველ ადგილზეა მსოფლიოში ოდესმე გაყიდული ყველაზე ძვირადღირებული ნახატების სიაში, აუქციონებისა და კერძო გაყიდვების შეფასებით. 100 მილიონზე მეტი გაყიდული (2011 წლის ექვივალენტი) ფასში შედის: "ექიმ გაშეტის პორტრეტი", "ფოსტალიონი ჯოზეფ რულინის პორტრეტი" და "ზამბახი". ხორბლის ყანა კვიპაროსებით 1993 წელს გაიყიდა 57 მილიონ დოლარად, რაც იმ დროისთვის წარმოუდგენლად მაღალ ფასად იყო, ხოლო მისი ავტოპორტრეტი ყურითა და მილებით ამოჭრილი იყო 1990-იანი წლების ბოლოს. გასაყიდი ფასი 80-90 მილიონ დოლარად იყო შეფასებული. ვან გოგის ნახატი „დოქტორი გაშეტის პორტრეტი“ აუქციონზე 82,5 მილიონ დოლარად გაიყიდა. The Plowed Field and the Plowman აუქციონზე გაიყიდა ნიუ-იორკის აუქციონის სახლში Christie's 81,3 მილიონ დოლარად. 2021 წლის 14 მაისს ნიუ-იორკში კრისტის აუქციონზე იმპრესიონისტების ნახატი ხიდი ტრენქტაიში 39 მილიონ დოლარზე მეტად გაიყიდა. გავლენა თეოსადმი მიწერილ ბოლო წერილში ვინსენტმა აღიარა, რომ რადგან მას შვილი არ ჰყავდა, თავის ნახატებს შთამომავლებად თვლიდა. ამაზე ფიქრით, ისტორიკოსმა სიმონ შამამ დაასკვნა, რომ მას "ნამდვილად ჰყავდა შვილი - ექსპრესიონიზმი და ბევრი, ბევრი მემკვიდრე". შამა ახსენებს მხატვრების ფართო სპექტრს, რომლებიც ადაპტირებდნენ ვან გოგის სტილის ელემენტებს, მათ შორის უილემ დე კუნინგს, ჰოვარდ ჰოჯკინს და ჯექსონ პოლოკს. ფოვისტებმა გააფართოვეს ფერების ფარგლები და თავისუფლება, ისევე როგორც Die Brücke ჯგუფის გერმანელი ექსპრესიონისტები და სხვა ადრეული მოდერნისტები. 1940-იანი და 1950-იანი წლების აბსტრაქტული ექსპრესიონიზმი განიხილება, როგორც ნაწილობრივ შთაგონებული ვან გოგის ფართო, ჟესტური ფუნჯის შტრიხებით. აი, რას ამბობს ხელოვნების ისტორიკოსი სუ ჰაბარდი ვინსენტ ვან გოგისა და ექსპრესიონიზმის გამოფენაზე: მეოცე საუკუნის დასაწყისში ვან გოგმა ექსპრესიონისტებს მისცა ახალი ფერწერული ენა, რამაც მათ საშუალება მისცა გასცდნენ ზედაპირულ ხედვას და ღრმად შეაღწიონ ჭეშმარიტების არსში. და ძნელად შემთხვევითი არ არის, რომ ამავე დროს ფროიდმა აღმოაჩინა არსებითად თანამედროვე კონცეფციის - ქვეცნობიერის სიღრმეები. ეს მშვენიერი ინტელექტუალური გამოფენა ვან გოგს, როგორც თანამედროვე ხელოვნების პიონერს, თავის ღირსეულ ადგილზე აყენებს. ორიგინალური ტექსტი - ჰაბარდი, სუ. ვინსენტ ვან გოგი და ექსპრესიონიზმი. დამოუკიდებელი, 2007 წ 1957 წელს ბრიტანელმა მხატვარმა ფრენსის ბეკონმა (1909-1992), ვან გოგის ნახატის "მხატვარი ტარასკონის გზაზე" რეპროდუქციის საფუძველზე, რომლის ორიგინალი განადგურდა მეორე მსოფლიო ომის დროს, დახატა მისი ნამუშევრების სერია. ბეკონი შთაგონებული იყო არა მხოლოდ იმიჯით, რომელიც მან დაახასიათა, როგორც "დამაბრკოლებელი", არამედ თავად ვან გოგმაც, რომელსაც ბეკონი "გაუცხოებულ ზედმეტ კაცად" მიაჩნდა - პოზიცია, რომელიც ეხმიანებოდა ბეკონის განწყობას.

ვან გოგის ქანდაკება ნუენენში შემდგომში, ირლანდიელმა მხატვარმა გაიგივება ვან გოგის თეორიებთან ხელოვნებაში და ციტირებს სტრიქონებს ვან გოგის წერილში, რომელიც მის ძმას, თეოსს მიმართავს: „ნამდვილი მხატვრები არ ხატავენ ნივთებს ისე, როგორც არიან... ისინი ხატავენ, რადგან თავად გრძნობენ, რომ არიან“ . 2009 წლის ოქტომბრიდან 2010 წლის იანვრამდე, ვინსენტ ვან გოგის მუზეუმში ამსტერდამში გაიმართა გამოფენა, რომელიც ეძღვნებოდა მხატვრის წერილებს, შემდეგ, 2010 წლის იანვრის ბოლოდან აპრილის ჩათვლით, გამოფენა გადავიდა ლონდონის სამეფო ხელოვნების აკადემიაში

იხ. ვიდეო Who Was Vincent Van Gogh? - Is there more to Vincent Van Gogh than ears and sunflowers? In this episode I dig into what you do know and a lot more of what you probably don't know. What made Van Gogh, one of the most famous artists who ever lived, so misunderstood? Let's dig into that.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 ლა სილფი

ედიტ ლამბელ ლანგერფელდი  (დ. 3 ივლისი, 1883 – გ. 20 დეკემბერი, 1968), პროფესიონალურად ცნობილი როგორც La Sylphe , იყო ამერიკელი ეგზოტიკური მოცეკვავე  , რომელიც გახდა სენსაცია 1890-იან წლებში Folies Bergère- ში გამოსვლისას. 

ედიტ ლამბელ ლანგერფელდი დაიბადა 1883 წლის 3 ივლისს  ნიუ-იორკში, არტურ ჰ. ლანგერფელდის (1855–1931)  და მარგარეტ ენ დუგლას ლანგერფელდის (დაახლოებით 1854–1943) ქალიშვილი.  მისი მამა იყო გერმანელი, დაბადებული ელბერფელდში , ნოდრეინ-ვესტფალენში ,  ახლა ვუპერტალის ნაწილი , ხოლო დედამისი წარმოშობით ჩრდილოეთ ირლანდიის არმაგის საგრაფოში , პატარა ქალაქ ლოგგალიდან იყო.  კონგრესის ბიბლიოთეკას თავის კოლექციაში აქვს არტურ ლანგერფელდის ფოტო ერთ-ერთ მანქანასთან ერთად, რომელიც გამოიგონა ქვანახშირის მოპოვებაში გამოსაყენებლად. ედიტს ჰყავდა უფროსი ძმა, უოლას დუგლას ლანგერფელდი, რომელიც დაიბადა 1877 წლის 27 აგვისტოს  ^.

ლანგერფელდი დედამ საზღვარგარეთ წაიყვანა ექვსი წლის ასაკში, როცა ცეკვა დაიწყო. შეერთებული შტატების კანონმდებლობა კრძალავდა მას სცენაზე გამოსულიყო, როგორც ახალგაზრდა გოგონა. მან რვა წელი იმოგზაურა და ორი მოგზაურობა მოახდინა მსოფლიოს გარშემო. დროის დიდი ნაწილი მან გაატარა ლონდონში, ინგლისში, მილანში, იტალიაში, პარიზში, საფრანგეთში და ბრიუსელში, ბელგიაში. ლა სილფი თავისუფლად ფლობდა ხუთ ენას. იგი იყო ლონდონის ალჰამბრას თეატრის მთავარი მოცეკვავე მეორე მსოფლიო ტურნეს დროს. ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე მომგებიანი თანამდებობა საცეკვაო სამყაროში. მალე იგი ორი სეზონით გამოჩნდა Folies Bergère-ში. 

მისი დებიუტი შეერთებულ შტატებში 14 წლის ასაკში შედგა, პირველად გამოჩნდა წყნარი ოკეანის სანაპიროზე .  ცეკვავდა ნიუ -იორკში 1899 წლიდან . 

La Sylphe-ის პოპულარობა შეერთებულ შტატებში გაიზარდა მას შემდეგ , რაც რიჩარდ შტრაუსის სალომემ აკრძალა მეტროპოლიტენის ოპერამ 1907 წელს. მან თავის სპექტაკლებს უწოდა სალომეს სინანული . მას ესმოდა შორეული აღმოსავლეთის სხეულის ცეკვა , რომელსაც უწოდეს " ^houchee kouchee ", როდესაც ის პირველად იქნა შენახული ჩიკაგოს მსოფლიო გამოფენაზე 1893 წელს. 1899.  მან იცეკვა სცენაზე ფრანგულ ბურთზე, რომელიც ჩართული იყო სკეტში, სახელწოდებით Around New York In Eighty Minutes. მიმოხილვაში აღწერილი იყო ის, როგორც "ახალგაზრდა ქალი, რომელიც ერთი შეხედვით შედგებოდა კუნთებისგან, მაგრამ ძვლების გარეშე, და რომელიც ჩვეულებრივ კანკალისტს ამწვანებდა შურით მისი ელასტიურობის შესახებ საუბრისას".  მის შუა წელის მხოლოდ რამდენიმე იარდი მარგალიტი იყო დაფარული.  ხანდახან მას ეცვა კოლგოტი ან ღობე ქვედაკაბა და ღობე . ერთხელ მან დაიჩივლა, რომ ბოდი ძალიან თბილა და დაემუქრა, რომ მეორე დღის შოუში მიატოვებდა.  მიუხედავად იმისა, რომ მისი გამოჩენა ხშირად იწვევდა შოკს, ლა სილფმა აღიარა, რომ მისი ნიუ-იორკული სპექტაკლები მოკრძალებული იყო იმ სპექტაკლებთან შედარებით, რომლებიც მან ადრე აჩვენა ევროპაში. მან შეასრულა თავისი " კუნთების ცეკვის " მჭიდრო შესრულება როგორც მან გაბედა, ამერიკული კონვენციების გათვალისწინებით. თუმცა, მან აღიარა, რომ სალომეს ცეკვის უფრო ზუსტი ინტერპრეტაცია უფრო მჭიდროდ მოჰყვებოდა აღმოსავლეთის ცეკვებს.

იხ.ვიდეო