ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             კარლ იასპერსი

გერმანულად: [ˈjaspɐs]; დ. 23 თებერვალი, 1883, ოლდენბურგი, გერმანია – გ. 26 თებერვალი, 1969, ბაზელი, შვეიცარია) — გერმანელ-შვეიცარიელი ფსიქიატრი და ფილოსოფოსი. მან ძლიერი გავლენა მოახდინა თანამედროვე თეოლოგიაზე, ფსიქიატრიასა და ფილოსოფიაზე. მას შემდეგ, რაც ტრენინგი გაიარა პრაქტიკულ ფსიქიატრიაში, იასპერსმა დაიწყო ფილოსოფიური კვლევა, რის შედეგადაც, აღმოაჩინა ინოვაციური ფილოსოფიური სისტემა. მას გერმანიაში ხშირად მიიჩნევდნენ ეგზისტენციალიზმის მთავარ წარმომადგენლად, თუმცა თავად ამ მოსაზრებას არ ეთანხმებოდ

1908 წელს დაამთავრა ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტი; 1909 წელს მიიღო დოქტორის ხარისხი მედიცინაში. 1909-1915 წლებში მუშაობდა ჰაიდელბერგის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში, სადაც ემილ კრეპელინი რამდენიმე წლის განმავლობაში მუშაობდა. იასპერსი არ არის კმაყოფილი ფსიქიკური დაავადებების შესწავლისადმი არსებული მიდგომებით და თავის თავს აყენებს ფსიქიატრიული მიდგომის გაუმჯობესებას. 1913 წელს იასპერსმა დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია, რომელიც შემდგომში გამოიცა ფუნდამენტური ნაშრომის „ზოგადი ფსიქოპათოლოგიის“ სახით (იგი რამდენჯერმე გამოიცა, ბოლოს 1959 წელს). ფსიქოლოგიის დოქტორის მიღების შემდეგ, დაცვის დაუყოვნებლივ, იასპერსმა მიიღო დროებითი თანამდებობა ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტში ფსიქოლოგიის მასწავლებლად. მოგვიანებით თანამდებობა მუდმივი ხდება და კლინიკაში პრაქტიკაში აღარ ბრუნდება.

1919 წელს იასპერსმა გამოაქვეყნა „მსოფლმხედველობის ფსიქოლოგია“, რომელიც უკვე ფილოსოფიურ პრობლემებს ეხება და ავტორს ფართოდ ცნობად აქცევს. ორი წლის შემდეგ იასპერსი გახდა ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის პროფესორი, სადაც მან შეცვალა ჰ. მაიერი ამ თანამდებობაზე.

ჰაიდელბერგში იასპერსი ურთიერთობს მაქს ვებერთან და მის ჯგუფთან, რომელშიც შედიან ერნსტ ბლოხი, ემილ ლასკი, გეორგ სიმელი და გეორგ ლუკაჩი. ვებერის გავლენით ყალიბდება მისი პოლიტიკური შეხედულებები – ლიბერალიზმი, რწმენა ეროვნული სახელმწიფოსა და დემოკრატიისადმი, რომელსაც აკონტროლებენ ელიტები. იასპერსის, როგორც ფილოსოფოსის განვითარებაზე გავლენას ახდენს ნეოკანტიური მეთოდოლოგიის კრიტიკა, რომლის ნიშნითაც მიმდინარეობდა ვებერისა და ლუკაჩის დისკუსიები. იასპერსის თეორიული საქმიანობის ერთ-ერთი მთავარი მოტივი არის კანტის ფილოსოფიის განთავისუფლების სურვილი რიკერტისა და ვინდელბანდის ნეოკანტიური ფორმალიზმებისაგან. იასპერსის თვალთახედვით, კანტის აზროვნება უნდა აღიდგინოს არა როგორც ფორმალური დოქტრინა, რომელიც აღწერს შემეცნების აბსტრაქტულ საგანს, არამედ როგორც მეტაფიზიკური გამოცდილების, სპონტანურად წარმოქმნილი გადაწყვეტილებებისა და სუბიექტის შინაგანი ცხოვრების ანალიზს.

იხ. ვიდეო - Философия Карла Ясперса

მარტინ ჰაიდეგერმა კიდევ უფრო დიდი გავლენა მოახდინა იასპერსზე, მაგრამ ფილოსოფოსებს შორის თეორიული უთანხმოება აქტუალური გახდა მათი პოლიტიკური რღვევით, რომელიც დაკავშირებულია ჰაიდეგერის სიმპათიებთან ნაცისტების მიმართ. იასპერსი თავს პირადად შეურაცხყოფილად გრძნობდა, რადგან დაქორწინებული იყო (მონათლულ) ებრაელზე, გერტრუდ მაიერზე. როგორც არ უნდა იყოს, სწორედ ჰაიდეგერი და იასპერსი შევიდნენ ფილოსოფიის ისტორიაში, როგორც ეგზისტენციალიზმის დამფუძნებლები გერმანიაში, თუმცა თავად ჰაიდეგერი უარყოფდა ამ ტენდენციას, ხოლო იასპერსი 1933 წლის შემდეგ ამტკიცებდა, რომ მას არაფერი ჰქონდა საერთო ჰაიდეგერთან.

1937 წელს იასპერსს ჩამოართვეს პროფესორის თანამდებობა და, ფაქტობრივად, მუდმივად იმყოფებოდა დაპატიმრების საფრთხის ქვეშ მეორე მსოფლიო ომის დასრულებამდე და ნაციზმის დაცემამდე. რვა წლის განმავლობაში იასპერსი აგრძელებს მუშაობას - წერს "მაგიდაზე".

1945 წელს ის იყო იმ გერმანელ ინტელექტუალთა შორის, რომლებიც არ იყვნენ ჩართული ნაცისტებთან კავშირში და დაიწყო დიდი როლის თამაში გერმანიის საზოგადოების ცხოვრებაში. იასპერსი მასწავლებლობას დაუბრუნდა ჯერ ჰაიდელბერგში, შემდეგ კი 1947 წლიდან ბაზელის უნივერსიტეტში. 1948 წელს, სიმბოლურად აჩვენა თავისი ზიზღი გერმანიაში მავნე პოლიტიკური შეხედულებების შენარჩუნების გამო, მან უარყო გერმანიის მოქალაქეობა და, წინასწარ გადავიდა ბაზელის უნივერსიტეტში საზღვარზე, გახდა შვეიცარიის მოქალაქე . გამოცემული ნაშრომები: ღვინის საკითხი (1946), ნიცშე და ქრისტიანობა (1946), ევროპული სულის შესახებ (1946), ჭეშმარიტების შესახებ (1947), ჩვენი მომავალი და გოეთე (1947), წარმოშობის ისტორია და მისი მიზანი“ (1948), „ფილოსოფიური რწმენა“ (1948), „მიზეზი და ანტი მიზეზი ჩვენს ეპოქაში“ (1950), „ახალი ჰუმანიზმის პირობებისა და შესაძლებლობების შესახებ“ (1962).

1959 წელს კარლ იასპერსმა მოიპოვა ერასმუსის პრემია.

1964 წელს დაჯილდოვდა ღირსების ორდენით, დაჯილდოვებული სამოქალაქო პირებისთვის - Pour le mérite für Wissenschaften und Künste .

ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტის გაფართოებული ტრანსკულტურული კვლევის ცენტრი და ასტეროიდი (48435) იასპერსი კარლ იასპერსის სახელს ატარებს.

შემოქმედების ზოგადი მახასიათებლები

იასპერსმა აკადემიური კარიერა დაიწყო, როგორც ფსიქოლოგმა. პროფესიონალური ინტერესი ფილოსოფიის მიმართ დაიწყო 1920-იანი წლების დასაწყისში. იასპერსის ნაშრომმა მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა ფილოსოფიის ისეთ სფეროებზე, როგორიცაა ეპისტემოლოგია, რელიგიის ფილოსოფია და პოლიტიკის ფილოსოფია.

იასპერსმა შემოიტანა ღერძული დროის კონცეფცია ისტორიის ფილოსოფიაში, რათა დაენიშნა პერიოდი კაცობრიობის ისტორიაში, რომლის დროსაც მითოლოგიური მსოფლმხედველობა შეიცვალა რაციონალური და ფილოსოფიურით (საბერძნეთში, რომში, პალესტინაში, ინდოეთში, ჩინეთში 800-დან 200 წლამდე. ძვ.წ.).

იასპერსის ფილოსოფიის საფუძველი იყო კონკრეტულად გაგებული ნეოკანტიანიზმი, რომელიც განმარტავს კანტის ტრანსცენდენტალიზმს, როგორც კონკრეტული გამოცდილების და სპონტანური თავისუფლების დოქტრინას, აქცენტით ყოფიერების ეპისტემოლოგიურ ფუნქციებზე.

ადამიანის სულიერი მდგომარეობა ჩნდება მხოლოდ იქ, სადაც ის თავს მოსაზღვრე სიტუაციებში გრძნობს. იქ ის რჩება როგორც საკუთარ თავს არსებობაში, როცა ის არ იხურება, მაგრამ მთელი დრო ისევ იშლება ანტინომიებად

იასპერსი ცნობილი გახდა არა მხოლოდ თავისი თეორიული ნაშრომებით, არამედ მისი პოლიტიკური საქმიანობით ნაცისტური გერმანიის დაცემის შემდეგ.

იხ. ვიდეო - Karl Jaspers: The Basic Questions of Philosophy