ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          მუცელფეხიანები

 (Gastropoda) — უხერხემლოთა კლასი მოლუსკების ტიპისა. მუცელფეხიანების სხეული შედგება თავის, ტანისა და ფეხისაგან. თავზე ერთი ან ორი წყვილი საცეცია. ფეხი სხეულის ქვედა (მუცლის) მხარეზეა, ფეხს ქვეშ ლანჩა აქვს. ტანის ანუ შიგნეულობის პარკის ძირი მანტიითაა გარემოცული. მანტიისა და შიგნეულობის პარკს შორის არის მანტიის ღრუ, რომელშიც მოთავსებულია გული, სასუნთქი ორგანოები, თირკმელი, შიგნეულობის პარკი — საჭმლის მომნელებელი და სასქესო ორგანოები. მუცელფეხიანების მანტია კანის თხელი ნაოჭია, რომლის ჯირკვლები გამოყოფენ ნიჟარის წარმოსაქმნელ ნივთიერებებს. ნიჟარა სხვადასხვა ფორმისაა.

საქართველოში გავრცელებული მუცელფეხიანების ნიჟარები მრავალფეროვნებით ხასიათდება. ნიჟარა არ აქვთ უნიჟაროებს ანუ ლოქორიებს, იგი რედუცირებულია და პატარა ფირფიტის სახით მანტიის ქვეშაა მოთავსებული. სისხლის მიმოქცევის სისტემა ღიაა. გული ორსაკნიანია — წინაგული და პარკუჭი (იშვიათად წინაგული). სუნთქავენ ლაყუჩებით ან ფილტვებით. საქართველოში მობინადრე სახეობების უმეტესობა ფილტვით მსუნთქავია. გამომყოფი სისტემაა ერთი, იშვიათად ორი, თირკმელი, რომლის სადინარი უკანა ნაწლავს გასდევს და საკუთარი ხვრელით ანალური ხვრელის მახლობლად იხსნება. ნერვული სისტემა შედგება რამდენიმე (5-6) წყვილი ნერვული კვანძისა და მისგან გამომავალი ნერვებისაგან. გავრცელებული არიან თითქმის ყველგან, გარდა უდაბნოების და მუდმივი ყინულით დაფარული ადგილებისა. გვცვდებიან ოკეანეებში, ზღვებში, მლაშე და მტკნარ წყლებში, ნაწილი ხმელეთზე.

მუცელფეხიანების კლასი შეიცავს 85.000-ზე მეტ სახეობას, რომლებიც გაერთიანებულია 3 ქვეკლასში: წინალაყუჩებიანები, უკანალაყუჩებიანები, ფილტვიანები. საკმაოდ მდიდარია ცხოველთა ამ ჯგუფით საქართველო, აქ მარტო ხმელეთის მუცელფეხიანების 230-ზე მეტი სახეობა გვხვდება.

წინალაყუჩებიანების ქვეკლასში გაერთიანებული სახეობების უმეტესობა გაყოფილსქესიანია, ფილტვიანები — ორსქესიანი. მუცელფეხიანების უმრავლესობა კვერცხებით მრავლდება, არიან ცოცხლადმშობნიც. ზოგი მუცელფეხიანები ფიტოფაგია, ზოგი პოლიფაგი (არიან მტაცებლებიც და პარაზიტებიც).

მუცელფეხიანების ზოგი სახეობა პარაზიტული ჭიების შუალედური მასპინძელია და ხელს უწყობს შენაური ცხოველების სხვადასხვა დაავადების გავრცელებას, ზოგი სასოფლო-სამეურნეო მცენარეებისა და კულტურული ნაგრავების სერიოზული მავნებელია. მუცელფეხიანების ნიჟარები წარმოადგენენ სახელმძღვანელო ნამარხებს გეოლოგიური ერების დადგენისათვის. მუცელფეხიანების ზოგი სახეობის ხორცი დიდი რაოდენობით შეიცავს ცილებს და ყუათიან საკვებად ითვლება. ზოგი მარგალიტის მკეთებელია. საქართველოში გავრცელებული Helicella derbentina-ს ნიჟარის ფხვნილით (კალციუმის მარილების შემცველობის გამო) ზოგიერთ მეფრინველეობის ფერმაში ფრინველებს კვებავენ.

იხ.  ვიდეო - Брюхоногие моллюски: эволюция и многообразие | Познавательное видео |Удивительный мир беспозвоночных

ლოკოკინები გამოირჩევიან ანატომიური პროცესით, რომელიც ცნობილია როგორც ტორსიონი, როდესაც ცხოველის ვისცერული მასა განვითარების დროს ბრუნავს 180°-ით ერთ მხარეს, ისე რომ ანუსი მდებარეობს მეტ-ნაკლებად თავზე ზემოთ. ეს პროცესი არ არის დაკავშირებული გარსის დახვევასთან, რაც ცალკე ფენომენია. ტორსიონი არის ყველა გასტროპოდში, მაგრამ ოპისტობრანქული გასტროპოდები მეორეხარისხოვანია სხვადასხვა ხარისხით.

ტორსიონი ხდება ორ ეტაპად. პირველი, მექანიკური ეტაპი, არის კუნთოვანი, ხოლო მეორე - მუტაგენეტიკური. ბრუნვის ეფექტები, პირველ რიგში, ფიზიოლოგიურია; ორგანიზმი ავითარებს ასიმეტრიულ ზრდას, უმეტესობა მარცხენა მხარეს ხდება. ეს იწვევს მარჯვენა დაწყვილებული დანამატების დაკარგვას (მაგ., კტენიდიას (სავარცხლის მსგავსი რესპირატორული აპარატი), სასქესო ჯირკვლების, ნეფრიდიების და ა.შ.). გარდა ამისა, ანუსი გადამისამართდება იმავე სივრცეში, როგორც თავი. ვარაუდობენ, რომ მას აქვს გარკვეული ევოლუციური ფუნქცია, რადგან ბრუნვამდე, გარსში შებრუნებისას, ჯერ უკანა ბოლო იჭრებოდა, შემდეგ კი წინა. ახლა, წინა ნაწილი შეიძლება უფრო ადვილად დაიბრუნოს, შესაძლოა თავდაცვითი მიზნის მინიშნება.

თუმცა, ამ "ბრუნვის ჰიპოთეზას" ეჭვქვეშ აყენებს "ასიმეტრიის ჰიპოთეზა", რომელშიც გასტროპოდის მანტიის ღრუ წარმოიშვა მანტიის ღრუების ორმხრივი ნაკრების მხოლოდ ერთი მხრიდან.

გასტროპოდებს, როგორც წესი, აქვთ კარგად გამოკვეთილი თავი ორი ან ოთხი სენსორული საცეცებით თვალებით და ვენტრალური ფეხით, რაც მათ სახელს ანიჭებს (ბერძნული გასტერი, კუჭი და პუსი, ფეხი). ფეხის უპირველეს განყოფილებას პროპოდიუმი ეწოდება. მისი ფუნქციაა ნალექის გამოდევნა ლოკოკინის დაცოცვისას. გასტროპოდის ლარვის გარსს პროტოკონქი ეწოდება.

გასტროპოდის მთავარი მახასიათებელია მათი ძირითადი ორგანოების ასიმეტრია. ამ ასიმეტრიის არსებითი მახასიათებელია ის, რომ ანუსი ჩვეულებრივ დევს მედიანური სიბრტყის ერთ მხარეს. ctenidium (gill-combs), osphradium (ყნოსვის ორგანოები), hypobranchial ჯირკვალი (ან პალიალური ლორწოვანი ჯირკვალი) და გულის auricle არის ერთი ან თუნდაც უფრო განვითარებული სხეულის ერთ მხარეს, ვიდრე მეორე; გარდა ამისა, არსებობს მხოლოდ ერთი გენიტალური ხვრელი, რომელიც მდებარეობს სხეულის იმავე მხარეს, როგორც ანუსში.

იხ. ვიდეო - Introduction to Gastropoda