ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  საპონი

მარსელური საპონი (საყოფაცხოვრებო)

არის უმაღლესი ცხიმოვანი მჟავების ნატრიუმისა და კალიუმის მარილები. საპნები ფართოდაა გავრცელებული, როგორც გამრეცხი საშუალება. ამ მიზნისთვის გამოიყენება ნატრიუმის საპნები. მედიცინაში იყენებენ კალიუმის ნახევრად თხევად საპონს, როგორც ანტისეპტირებულ საშუალებას. ტექნიკაში გამოიყენება აგრეთვე ოლეინჟავას ნატრიუმის თხევადი საპონი.

იხ. ვიდეო როგორ კეთდება ნატურალური საპონი

საპონი არ უნდა აგერიოთ სინთეთიკური სარეცხ საშუალებაში, რ-ებიც დამზადებულია ძირითადად სინთეთიკურ სურფაქტანტებისგან მაგ ნატრუმლაურის სულფატი, რ-ებიც შეიძლბა წარმოებული იყოს მცენარეული ცხომების მადამუშავების შედეგად ასევე ნავთოპრიდუქტებისგანაც. სავაჭრო სახელწოდებით "თხევადი საპონი", როგორც წესი, არსებობს სინთეზური სარეცხი ხელების დასაბანად, რომელიც მკაცრი გაგებით არ არის საპონი და ქიმიური შემადგენლობით უფრო ახლოს არის შამპუნებთან, საშხაპე გელებთან და ჭურჭლის სარეცხი საშუალებებთან.

ყველაზე უძველესი მოხსეინიება საპონის დამზადების ნაპოვნია შუმერული ფირიფიტებზე, რ-იც დათარიღებულია 2500წ-ის წინ ჩვ. წ აღ. ის მზადებოდა შედგნაირად ირებდნენ ხის ნაცარს და თხის ცხიმი ასხამდნენ წყალს და ადუღებდნენ.

ძველი ეგვიპტელები სოდას იყენებდნენ ჰიგიენისთვის. ასევე, ებერსის პაპირუსი (ძვ. წ. 1550 წ.) ახსენებს ცხოველებისგან (ბატი) და მცენარეული ცხიმებისგან დამზადებულ გარკვეულ საპნის მაგვარ ნივთიერებას ტყვიის (გალენის ექსტრაქტი) ან ნატრიუმის კარბონატის დამატებით (ნილოსიდან მოპოვებული). მსგავსი სარეცხი საშუალებები ფართოდ გამოიყენებოდა ძველ რომში, სადაც პლინიუს უხუცესი ბუნების ისტორიაში პირველად მოიხსენიებს საპონს (ლათინურ საპოს, შემდეგ გადავიდა ბევრ რომანულ ენაზე). ძველ რუსულ ლიტერატურაში საპონი მოიხსენიება დომოსტროიში (XVI საუკუნე).

რატომ წმინდავს საპონი - ქმიური შემადგენლობით მყარი საპონი წარმოადგენს მცენარეული მარილებისა ცხიმოვანი მჟავისგან.

სტრუტურა მიცელის ისეთია, რომ გარე ზედაპირი ჰიდროფილურია (იზიდავს წყალს) ხოლო შიდა ნაწილი ლიპოფილურია (იზიდავს და ხსნის ცხიმებს).

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

               შეიარაღებული ძალები

  NATOmilitary ceremony, Pabrade, Lithuania in November 2014

სახელმწიფოს შეიარაღებული ორგანიზაცია, რომელიც შედგება შეიარაღებული ძალების სხვადასხვა სახეობებისაგან, ჯარების გვაროვნებებისაგან, მმართველობის ორგანოებისაგან და ზურგის სამსახურებისაგან. შეიარაღებული ძალების უმთავრეს დანიშნულებას წარმოადგენს სახელმწიფო ინტერესების დაცვა სამხედრო ძალადობის გზით. უმეტეს ქვეყნებში შეიარაღებულ ძალებში შედის შემდეგი სახეობები: სახმელეთო ჯარები, სამხედრო-საჰაერო ძალები და სამხედრო-საზღვაო ძალები. შეიარაღებული ძალები ითვლება კანონიერ შეიარაღებულ ფორმირებად, რომელიც ფინანსდება ქვეყნის ბიუჯეტიდან. სახელმწიფოს ტერიტორიაზე არსებული (მოქმედიც და უმოქმედოც) ნებისმიერი სახის შეიარაღებულ პირთა ორგანიზებული ერთობლიობა ცხადდება უკანონო შეიარაღებულ ფორმირებად.

იხ. ვიდეო ქართული ჯარი ნატოს იარაღით აღჭურვა ხორციელდება

სახედრო ძალების წარმოშობა უშუალოდ დაკავშირებულია საზოგადოების დაყოფასთან და კლასებად სახელწოფოს შექმნასთან.

ფალანგა ქვეითი ჯარი ალექსანდრე მაკედონელის ერთერთი უძველესი სახეობა საბრძოლო წყობის.

მონათა მფლობელ სახელმწიფოებში ჯარები შედგებოდა სამხედრო ლიდერების ან მონარქების რაზმებისგან და თავისუფალი მოქალაქეების მილიციისგან. მონების კლასს სამხედრო სამსახურში არ უშვებდნენ. ჯარის შემდგომმა განვითარებამ მოიპოვა იზოლაცია ზოგადი მოსახლეობისგან. ძველი მსოფლიოს ზოგიერთ სახელმწიფოში, ეგვიპტესა და ინდოეთში, არმიის აღჭურვილობამ კასტური ხასიათის მიღება დაიწყო.

მძიმე მონღოლური ცხენოსნები სპარსული მინიტურა  XIV ს

მონური სისტემის განვითარებით, თავისუფალი მოქალაქეების უსახლკარობითა და მნიშვნელოვანი ნაწილის განადგურებით დაინერგა გლეხებისა და თავისუფალი მონების გაწვევის სისტემა. ძველ სპარსეთში, აქემენიდთა დინასტიის, კართაგენისა და რომის იმპერიის დროს და სხვა ძველ სახელმწიფოებში უცხოელი დაქირავებული სამხედროები მონაწილეობდნენ ჯარის აღჭურვისთვის.

რაჯპუტები ნეომარი კასტა იდოეთში. მოგოლთა ეპოქაში ისისნი შეიარაღებულ ძალებს ქმნიდნენ

London Illustrated News- დან. ილუსტრაცია 1876 ​​წელი

უძველესი დროიდან შეიარაღებული ძალები იყოფა არმიად (სახმელეთო ძალებად) და ფლოტად, რომელიც შედგება ნიჩბოსნის გემებისაგან. ქვეითი და მხედრები სახმელეთო ჯარების ძირითადი ტიპები გახდნენ. ცხენოსნებმა დამხმარე როლი შეასრულეს

ბრძოლოს ასახვა დაუმარცხებელი არმადას ინგლისის ფლოტთან. ერტერთი უდიდესი ბრძოლა 1588წ-ის აგვსტო. უცობი მხატვრი (XVI ს.)
რომის იმპერიაში არმია შედგებოდა შენაერთებისგან(ლეგიონერები) და ქვედანაყოფები (კოჰორტები და ცენტურიები). მონების მფლობელი სახელმწიფოების ძალები შეიარაღებული ძალების პერსონალი,

ძირითადად, არ აღემატებოდა 100 000 ადამიანს, ხოლო ფლოტის შემადგენლობა 200-300 საბრძოლო გემი იყო. რომის იმპერიის არმია 250 000 - 450 000 იყო. იმ პერიოდისთვის ჯარები ძირითადად ცივ და მეტალის იარაღს იეყენებდნენ. ტეხნიკურად განვითარებული ქვეყნებში არსებობდა სროლისა და საბრძოლო მანქანები.

პირველად ისტორიაში კონფიქტი სამხედრო-საჰაერო ძალების - იტალიური დირიჟალბები ბომბავენ თურქულ პოზიციებს. იტალიურ-თურქული ომი 1911წ-ს

ფრანგული სატანკო ქვედანაყოფი სენ-შამონ 1917წ-ს პირველი ფორმირება ბრონეტანკული ჯარის საფრაგენთის პირველი მსოფლიო ომი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 ჰაერი

დედამიწის ატმოსგეროს შემადგენლობს მოცულობით წყლის ორთქლის გამორიცხვით

 დედამიწის ატმოსფეროს შემადგენელი აირების, ძირითადად აზოტისა და ჟანგბადის, ბუნებრივი ნარევი.

ჰაერისა და წყლის ზემოქმედებით სრულდება დედამიწის ზედაპირზე მნიშვნელოვანი გეოლოგიური პროცესები, ფორმირდება ამინდი და კლიმატი. ჰაერი არის ჟანგბადის ის ძირითადი წყარო, რომელსაც საჭიროებს ყველა ცოცხალი ორგანიზმი. ჰაერზე სათბობის წვით კაცობრიობა ძველთაგანვე ღებულობს სიცოცხლისა და საწარმოო საქმიანობისათვის საჭირო სითბოს.

იხ. ვიდეო დაბინძურებული ჰაერი

ქიმიური შემადგენლობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1754 წელს ჯოზეფ ბლეკმა ექსპერიმენტულად დაამტკიცა, რომ ჰაერი წარმოდგებოდა გაზების ნაერთისაგან და არა ერთგვაროვანი მასისაგან.

ჰაერის შემადგენლობა:

ნივთიერება	აღნიშვნა	მოცულობა, %	მასა, %
აზოტი	N2	78,084	75,5
ჟანგბადი	O2	20,9476	23,15
არგონი	Ar	0,934	1,292
ნახშირორჟანგი	CO2	0,0314	0,046
ნეონი	Ne	0,001818	0,0014
მეთანი	CH4	0,0002	0,000084
ჰელიუმი	He	0,000524	0,000073
კრიპტონი	Kr	0,000114	0,003
წყალბადი	H2	0,00005	0,00008
ქსენონი	Xe	0,0000087	0,00004

ჰაერის შემადგენლობა იცვლება იმისდა მიხდევით თუ როგორ არის დაბინძურებული ჰაერი. დიდ ქალაქებში სადაც გამონაბოლქვი მეტია შესაბამისად მაღალია ნახშირორჟანგის ხვედრითი წილი.

ჰაერი როგორც წესი შეიცავს წყლის ორთქლსაც. მაგალითად 0 °C ტემპერატურაზე 1 მ³ შესაძლებელია შეიცავდეს მაქსიმუმ 5 გრამ წყალს, ხოლო +10 °C-ზე — უკვე 10 გრამს.

იხ.  ვიდეო

ჰაერის ფიზიკური თვისებები:

პარამეტრი	მნიშვნელობა
საშუალო შეწონილი მოლური მასა	28,98 გრ/მოლი
[ჩვენება]მშრალი ჰაერის სიმკვრივე ნორმალური ატმოსფერული წნევის პირობებში (101325 პა)
საშუალო ზღვრული სითბოტევადობა მუდმივი წნევის პირობებში cp	1,006 კჯ/(კგ·К)
საშუალო ზღვრული სითბოტევადობა მუდმივი მოცულობის პირობებში cv	0,717 კჯ/(კგ·К)
ადიაბატის მაჩვენებელი	1,40
ბგერის სიჩქარე (ნორმალურ პირობებში)	331 მ/წმ (1193 კმ/სთ)[2]
სითბური გაფართოების საშუალო კოეფიციენტი, ტემპერატურის ინტერვალზე 0—100 °C	3,67×10−3 1/К
ჰაერის დინამიური სიბლანტის კოეფიციენტი (ნორმალურ პირობებში)	17,2 მკპა·с
ჰაერის გაზავებადობა წყალში	29,18 სმ3/ლ
[ჩვენება]ჰაერის თბოგამტარობის კოეფიციენტი ნორმალური ატმოსფერული წნევის პირობებში (101325 პა)
გარდატეხის მაჩვენებელი (ნორმალურ პირობებში)	1,0002926
გარდატეხის მაჩვენებლის გადახრის კოეფიციენტი	2,8×10−9 1/Pa
მოლეკულის საშუალო პოლარიზება	1,7×10−30
სატერლანდის მუდმივა Sat	171×10−7

ჰაერი უფერო, უსუნო, უხილავი აირთა ნარევია, რომელიც დედამიწის გარშემო დამცავ ფენას, ე.წ. ატმოსფეროს წარმოქმნის. ჰაერი სიცოცხლისათვის აუცილებელია: ცხოველები სუნთქავენ, მცენარეები კი მისი საშუალებით საკვებს წარმოქმნიან. ამის გარდა, იგი დედამიწას მზის სახიფათო ულტრაიისფერი სხივებისაგან იცავს. ჰაერი, ძირითადად აზოტისა და ჟანგბადისაგან შედგება. იგი, ასევე მცირე რაოდენობით კეთილშობილ აირებსა და ნახშირბადის დიოქსიდსაც შეიცავს. ამას ემატება ჭვარტლისა და მტვრის მყარი ნაწილაკები.

ჰაერი ყველგანაა, მაგრამ არ ჩანს. მის არსებობა მხოლოდ მაშინ იგრძნობა, როდესაც ქარი უბარავს. ქარი მოძრავი ჰაერია. იგი ყველგან და ყველა მიმართულებით ვრცელდება. როდესაც ჰაერი თბება, ფართოვდება და მეტ სივრცეს იკავებს. ცხელი ჰაერი ცივზე უფრო მსუბუქია. ამიტომ მაღალა ადის. საჰაერო ბურთი მაღლა იმიტომ ადის, რომ ჰაერი ბურთის შიგნით უფრო თბილი და მსუბუქია, ვიდრე მის გარშემო. გაზის ქურა ჰაერს ათბობს და ცხელი ჰაერი ბურთს მაღლა წევს.

როდესაც ქურა გამორთულია ჰაერი ცივდება და ბურთი მიწაზე ეშვება. ზოგჯერ ჰაერი საგნებს სითბოს უნარჩუნებს. შალის ტანსაცმელი თბილია, რადგან მის ბოჭკოებს შორის ბევრი ჰაერია. ფრინველები ზამთარში ბუმბულს იჩეჩენ, რომ შიგ ბევრი ჰაერი დაიგროვონ და თბილად იყვნენ.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  აბრაამ გოტლობ ვერნერი

 (გერმ. Abraham Gottlob Werner; დ. 25 სექტემბერი 1750, ვერაუ, ჰერლიცთან ახლოს — გ. 30 ივნისი 1817, დრეზდენი) — გერმანელი გეოლოგი და მინერალოგი. მის სახელთანაა დაკავშირებული მსხვილი გეოლოგიური სკოლის შექმნა.

1771 წლიდან ლაიფციგის უნივერსიტეტში სწავლობდა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებებს. 1775 წლიდან ასწავლიდა ფრაიბერგის სამთო აკადემიაში. გარეგანი იერისა და ქიმიური შემადგებლობის ნიშნით, ვერნერმა განავითარა ქანებისა და მინერალების კლასიფიკაცია. მის მიერ შექმნილი მინერალოგიის ე. წ. „ისტორიულ-საბუნებისმეტყველო“ სკოლა, მოწინავე იყო მთელ დასავლეთ ევროპაში და ხასიათდებოდა მრავალრიცხოვანი დეტალური გამოკვლევებითა და მინერალების მორფოლოგიის ფართო დახასიათებით. საბოლოოდ, აღნიშნულმა კვლევებმა და მათმა მიმართულებამ, საფუძველი მოუმზადა ვერნერის მიერ შექმნილ მინერალების კლასიფიკაციას.

რადგან წარსულში დედამიწის ქერქში შემჩნეული იყო სხვადასხვა ასაკის ფორმაციები ვერნერმა მათ ასაკის მიხედვით უწოდა: პირველეული, მეორეული, მესამეული, ხოლო ყველაზე ახალგაზრდა წარმოშობისას — მეოთხეული ფენები, რომლებიც მიახლოებით შეესაბამებიან ახლანდელი გაგებით პალეოზოურისწინა, პალეოზოურ, მეზო-კაინოზოურსა და მეოთხეულ ქანებს. თითოეულ ფორმაციას დამახასიათებელი პეტროგრაფიული იერი აქვს. აქედან გამომდინარე, იგი მიიჩნევდა, რომ პეტროგრაფია ფორმაციის შეფარდებითი ასაკის მაჩვენებელია და შეგვიძლია გამოვიყენოთ შორეული კორელაციებისათვისაც. ეს მეთოდი ისტორიული გეოლოგიის პირველი მეტად პრიმიტიული საფუძველი იყო.

ვერნერი აგრეთვე თვლიდა, რომ ყველა ქანი, გრანიტისა და ბაზალტის ჩათვლით, ზღვაშია დალექილი, ხოლო ვულკანური მოვლენები ქვანახშირის მიწისქვეშა წვის შედეგია. ამის გამო ვერნერსა და მის მიმდევრებს „ნეპტუნისტები“ ეწოდათ.

ვერნერი ფართოდ იყენებდა XVIII საუკუნეში წარმოშობილ ტერმინს „გეოგნოზიას“ (1780). ვერნერის ერთ-ერთმა მოწაფემ ფრიდრიხ მოოსმა (1773-1839 წწ.), შემოგვთავაზა მინერალების სიმყარის ათბალიანი სკალა (მოოსის სკალა).

აღსანიშნავია, რომ ცნობილი გეოლოგი აკადემიკოსი სევერგინი, აკრიტიკებდა ვერნერის მიერ შექმნილ მინერალების ცალმხრივ კლასიფიკაციას. ეს უკანასკნელი ცდილობდა უპირველეს ყოვლისა, ქიმიური პრინციპების შემოღებას. აბრაამ გოტლობ ვერნერის ცნობილი მოწაფეები იყვნენ: ალექსანდერ ჰუმბოლდტი და ლეოპოლდ ბუხი.

იხ. ვიდეო

                                 ნეპტუნიზმი

ღმერთი ნეპტუნი 

(ლათ. Neptunus — ნეპტუნი, რომაულ მითოლოგიაში ზღვებისა და წყლების ღმერთი) — გეოლოგიური მოძღვრება ქანების (მათ შორის — ამოფრქვეული ქანების) წარმოშობის შესახებ წყლიდან დალექვის გზით; გავრცელებული იყო XVIII საუკუნის ბოლოს — XIX საუკუნის დასაწყისში; სახელწოდება მომდინარეობს რომაული მითოლოგიის ზღვის ღმერთის — ნეპტუნის სახელის მიხედვით. აბრაამ გოტლობ ვერნერი თვლიდა, რომ ყველა ქანი, გრანიტისა და ბაზალტის ჩათვლით, ზღვაშია დალექილი, ხოლო ვულკანური მოვლენები ქვანახშირის მიწისქვეშა წვის შედეგია. ამის გამო ვერნერსა და მის მიმდევრებს „ნეპტუნისტები“ ეწოდათ. საპირისპიროდ, ჯეიმზ ჰატონი ამტკიცებდა, რომ დედამიწის ისტორიაში დიდ როლს თამაშობენ შინაგანი პროცესები, რომელთა წყარო მიწის შინაგანი სითბოა და ბევრი ქანი — იგივე გრანიტი და ბაზალტი — მაგმური წარმოშობისაა. ნეპტუნისტებსა და პლუტონისტებს შორის დისკუსია დიდ ხანს გაგრძელდა და უკანასკნელთა გამარჯვებით დამთავრდა. XIX საუკუნის დასაწყისში დამტკიცდა, რომ ბაზალტი ვულკანური წარმოშობისაა და შესაბამისად, ნეპტუნიზმი როგორც მოძღვრება უარყოფილი იქნა.

ფრანგმა ბუნებისმეტყველმა ჟორჟ ბიუფონმა დედამიწის ასაკი 75 ათასი წლით განსაზღვრა. ნეპტუნიზმის მეტად ცნობილი წარმომადგენლები იყვნენ: გერმანიაში — აბრაამ გოტლობ ვერნერი, საფრანგეთში — ჟან ანდრე დელიუკი, დიდ ბრიტანეთში — რიჩარდ კირვანი.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                   აისბერგი

(გერმ. Eisberg, ინგლ. Iceberg, ნიდერლ. ijsberg, სკანდინავიური წარმოშობის სიტყვა — ყინულის მთა), ხმელეთიდან ჩამოცურებული, მყინვარს მოწყვეტილი ყინულის დიდი მთა, რომელიც ან ოკეანეში ან ზღვასა და მყინვარისპირა ტბაში ტივტივებს, ან თავთხელზეა დარჩენილი.

დიდი აისბერგები ჩნდება ანტარქტიკისა და არქტიკის კუნძულების ნაპირებთან. ზღვის დინებებს აისბერგები შორს, ზოგჯერ ჩრდილოეთი განედის 40-50°-მდე მიაქვს, სამხრეთით კი სამხრეთი განედის 45-60°-მდე, ზოგჯერ 26°-მდე. ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში აისბერგების სიმაღლე საშუალოდ 70, ზოგჯერ კი 100 მ-დეა. სამხრეთი ნახევარსფეროში საშუალო სიმაღლე 100, მაქსიმალური — 300—500 მ-მდეა. აისბერგების სიგრძე-სიგანე 100 კმ-საც აღწევს. ანტარქტიკული აისბერგი ბრტყელი და მაგიდისებრი ფორმისაა. აისბერგის მთელი მოცულობის 83-90% წყალქვეშაა. ოკეანის თბილ წყალში აისბერგი თანდათან დნება და ქრება.

                                                                 

ასე შეიძლება ჩანდეს აისბერგი წყლის ქვეშ (ფოტომონტაჟი, სინამდვილეში ასეთი აისბერგი არასტაბილური იქნება)

2000 წელს როსის მყინვარს 10 000 კმ²-ზე მსხვილი ზომის აისბერგი მოსყდა; 2005 წელს მისი ნატეხი სიგრძეში 115 კილომეტრი, ხოლო ფართობით 2500 კმ²-ს აღემატებოდა და მსოფლიოში ყველაზე მსხვილ აისბერგად რჩებოდა, რომელზეც კი დაკვირვება უწარმოებიათ.

თუკი აისბერგი ლურჯი ფერისაა, ე. ი. მისი ასაკი 1000 წელზე მეტია.

აისბერგები გემების მიმოსვლას უდიდეს საფრთხეს უქმნიან. აისბერგთან შეჯახების შედეგად გემის დაღუპვის ყველაზე ცნობილი ფაქტი ტიტანიკის დაღუპვაა 1912 წელს. ახლა გემებზე საგანგებო ხელსაწყოებით წინასწარ განსაზღვრავენ აისბერგის ადგილმდებარეობას.

აისბერგებში მტკნარი წყლის დიდი რაოდენობაა, ამიტომაც, ჩვენს დროში ხშირია გვალვიან რაიონებში აისბერგების ბუქსურით გადატანა.

იხ. ვიდეო ყველაზე დიდი ჩამოშლა  ასბერგების 2019წ-ს

აისბერგის ფორმა დამოკედებულია მისი წარმოშობაზე:

აისბერგი რ-იც მყინვარისაა მაგიდის ფორმის არის ოდბავ ამოზნექილი ზედაპირით, რ-იც იშლება სხვადასხვა სახის ბზარებით. ტიპიურია სამხ. ამერკისთვის.

საფარველი მყინვარების აისბერგები გამოირჩევა იმით, რომ მათი ზედა ზედაპირი პრაქტიკულად არასოდეს არის არც კი. იგი ოდნავ დახრილია, როგორც სახურავი. მათი ზომები, სამხრეთ ოკეანის სხვა ტიპის აისბერგების შედარებით, ყველაზე მცირეა.

ყინულის აისბერგებს, როგორც წესი, აქვთ მნიშვნელოვანი ჰორიზონტალური ზომები (ათობით და კიდევ ასობით კილომეტრი). მათი საშუალო სიმაღლეა 35-50 მ. მათ აქვთ ბრტყელი ჰორიზონტალური ზედაპირი, თითქმის მკაცრად ვერტიკალური და ბრტყელი გვერდის კედლები.

   

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ცუნამი

ცუნამი მალდვინის კუნძულებზე მალე 2004წ-ის 26 დეკემბერი

(იაპ. 津波) — ოკეანის ძალიან დიდი სიგრძის გრავიტაციული ტალღები, რომლებიც უმთავრესად წარმოიქმნება ფსკერზე ან სანაპირო ზოლში მომხდარი მიწისძვრის (რიხტერის სკალით 6,5 ბალზე მეტი სიძლიერისა და ჰიპოცენტრით 50 კმ-ზე ნაკლებ სიღრმეზე), ვულკანური მოქმედებისა და სხვა ტექტონიკური პროცესების შედეგად. ცუნამის 1000-მდე ცნობილი შემთხვევიდან 100-ზე მეტი კატასტროფული იყო. ცუნამის 80% წყნარი ოკეანის პერიფერიაზე ჩნდება.

ცუნამის ტალღების გავრცელების სიჩქარე 50-დან 1000 კმ/სთ-მდე, ხოლო ტალღის სიმაღლე 0,1 მ-დან (ღია ზღვაში) 5მ-მდე (ნაპირთან) მერყეობს. ცუნამი დიდ ნგრევასა და მსხვერპლს იწვევს. ლისაბონის 1755 წლის მიწისძვრის შედეგად წარმოქმნილმა ტალღებმა ნაპირიდან 1კმ-ის მანძილზე შეაღწია ხმელეთზე და ოკეანეში ჩარეცხა ნაპირთან მდგომი გემები, სახლები, ხიდები, ადამიანები.

2005 წელს ინდონეზიის კუნძულებთან მომხდარმა მიწისძვრამ გიგანტური ცუნამი წარმოქმნა, რომელიც თავს დაატყდა აზიისა და აფრიკის ქვეყნებს და 200 ათასზე მეტი ადამიანი იმსხვერპლა

იხ. ვიდეო

მიზეზები წარმოქმნის ცუნამის -  მიწისძვრა, ვილკანების ამფრქვევა და სხვა წყლისქვეშა აფეთქება (მათ შორის ბითვული წყლისქვეშა მექანიზმი), მეწყერი, მყინვარი, მეტეორიტი და სხვ დამანგრეველი მაღლა ან დაბლა წალის დონიდან - ყოველივეს გააჩნია საკმაოდ დიდი პოტენციალი, რომ გამოიწვიოს ცუნამი. პირველად ვარაუდი იმისა რომ ცუნამი იწვევს წლისქვეშა მიწისძვრებს გამოთქმული იყო ძველბერძენი ისტორიკოსის ფუკიდოტის მიერ. წყალქვეშა მიწისძვრა (ყველა ცუნამის დაახლოებით 85%). წყლის ქვეშ მომხდარი მიწისძვრის დროს, ფსკერი ორმხრივად ვერტიკალურად გადაადგილდება: ფსკერის ნაწილი ეშვება და ნაწილი იზრდება. წყლის ზედაპირი იწყებს რხევას ვერტიკალური გასწვრივ, ცდილობს დაუბრუნდეს საწყის დონეს - ზღვის საშუალო დონეს და წარმოქმნის ტალღების სერიას. ყველა წყალქვეშა მიწისძვრას არ ახლავს ცუნამი. ცუნამიგენური (ანუ ცუნამის ტალღის წარმოქმნა) ჩვეულებრივ არის მიწისძვრა არაღრმა წყაროსთან. მიწისძვრის ცუნამიგენურობის ამოცნობის პრობლემა ჯერ კიდევ არ არის გადაჭრილი და გამაფრთხილებელი სამსახურები ხელმძღვანელობენ მიწისძვრის სიმძლავრით. ყველაზე ძლიერი ცუნამი წარმოიქმნება სუბდუქციის ზონებში. ასევე, საჭიროა წყალქვეშა შოკი რეზონანსში შევიდეს ტალღების რხევებთან.

მეწყერები. ამ ტიპის ცუნამი უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე მე -20 საუკუნეში იყო შეფასებული (ყველა ცუნამის დაახლოებით 7%). მიწისძვრა ხშირად იწვევს მეწყერს და ის ასევე იწვევს ტალღას. 1958 წლის 9 ივლისს ალიასკაში მომხდარმა მიწისძვრამ მეწყერი გამოიწვია ლიტუიას ყურეში. ყინულისა და დედამიწის ქანების მასა ჩამოინგრა 1100 მ სიმაღლიდან. ტალღა წარმოიქმნა, რომლის სიმაღლე 524 მ-ზე მეტი იყო, ყურის მოპირდაპირე სანაპიროზე. ასეთი შემთხვევები ძალიან იშვიათია და, რა თქმა უნდა, სტანდარტად არ განიხილება. მაგრამ წყალქვეშა მეწყრები ბევრად უფრო ხშირად ხდება მდინარეების დელტებში, რომლებიც არანაკლებ საშიშია. მიწისძვრამ შეიძლება გამოიწვიოს მეწყერი და, მაგალითად, ინდონეზიაში, სადაც თაროების დანალექი ძალზე მაღალია, განსაკუთრებით სახიფათოა მეწყრული წუნამი, რადგან ისინი რეგულარულად ხდებიან, რაც იწვევს ადგილობრივი ტალღების 20 მეტრზე მეტს. ვულკანური ამოფრქვევები (ყველა ცუნამის დაახლოებით 5%). დიდ წყალქვეშა ამოფრქვევებს იგივე ეფექტი აქვთ, რაც მიწისძვრებს. ვულკანური ძლიერი აფეთქებების შედეგად არა მხოლოდ ტალღები იქმნება აფეთქების შედეგად, არამედ წყალი ავსებს ამოფრქვეული მასალის ან თუნდაც კალდერის ღრუებს, რის შედეგადაც წარმოიქმნება გრძელი ტალღა. კლასიკური მაგალითია ცუნამი, რომელიც 1883 წელს კრაკატოას ამოფრქვევის შემდეგ ჩამოყალიბდა. კრაკატოას ვულკანის უზარმაზარი ცუნამი დაფიქსირდა მსოფლიოს ნავსადგურებში და გაანადგურა 5000 გემი, დაიღუპა 36,000 ადამიანი