ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                ცუნამი

ცუნამი მალდვინის კუნძულებზე მალე 2004წ-ის 26 დეკემბერი

(იაპ. 津波) — ოკეანის ძალიან დიდი სიგრძის გრავიტაციული ტალღები, რომლებიც უმთავრესად წარმოიქმნება ფსკერზე ან სანაპირო ზოლში მომხდარი მიწისძვრის (რიხტერის სკალით 6,5 ბალზე მეტი სიძლიერისა და ჰიპოცენტრით 50 კმ-ზე ნაკლებ სიღრმეზე), ვულკანური მოქმედებისა და სხვა ტექტონიკური პროცესების შედეგად. ცუნამის 1000-მდე ცნობილი შემთხვევიდან 100-ზე მეტი კატასტროფული იყო. ცუნამის 80% წყნარი ოკეანის პერიფერიაზე ჩნდება.

ცუნამის ტალღების გავრცელების სიჩქარე 50-დან 1000 კმ/სთ-მდე, ხოლო ტალღის სიმაღლე 0,1 მ-დან (ღია ზღვაში) 5მ-მდე (ნაპირთან) მერყეობს. ცუნამი დიდ ნგრევასა და მსხვერპლს იწვევს. ლისაბონის 1755 წლის მიწისძვრის შედეგად წარმოქმნილმა ტალღებმა ნაპირიდან 1კმ-ის მანძილზე შეაღწია ხმელეთზე და ოკეანეში ჩარეცხა ნაპირთან მდგომი გემები, სახლები, ხიდები, ადამიანები.

2005 წელს ინდონეზიის კუნძულებთან მომხდარმა მიწისძვრამ გიგანტური ცუნამი წარმოქმნა, რომელიც თავს დაატყდა აზიისა და აფრიკის ქვეყნებს და 200 ათასზე მეტი ადამიანი იმსხვერპლა

იხ. ვიდეო

მიზეზები წარმოქმნის ცუნამის -  მიწისძვრა, ვილკანების ამფრქვევა და სხვა წყლისქვეშა აფეთქება (მათ შორის ბითვული წყლისქვეშა მექანიზმი), მეწყერი, მყინვარი, მეტეორიტი და სხვ დამანგრეველი მაღლა ან დაბლა წალის დონიდან - ყოველივეს გააჩნია საკმაოდ დიდი პოტენციალი, რომ გამოიწვიოს ცუნამი. პირველად ვარაუდი იმისა რომ ცუნამი იწვევს წლისქვეშა მიწისძვრებს გამოთქმული იყო ძველბერძენი ისტორიკოსის ფუკიდოტის მიერ. წყალქვეშა მიწისძვრა (ყველა ცუნამის დაახლოებით 85%). წყლის ქვეშ მომხდარი მიწისძვრის დროს, ფსკერი ორმხრივად ვერტიკალურად გადაადგილდება: ფსკერის ნაწილი ეშვება და ნაწილი იზრდება. წყლის ზედაპირი იწყებს რხევას ვერტიკალური გასწვრივ, ცდილობს დაუბრუნდეს საწყის დონეს - ზღვის საშუალო დონეს და წარმოქმნის ტალღების სერიას. ყველა წყალქვეშა მიწისძვრას არ ახლავს ცუნამი. ცუნამიგენური (ანუ ცუნამის ტალღის წარმოქმნა) ჩვეულებრივ არის მიწისძვრა არაღრმა წყაროსთან. მიწისძვრის ცუნამიგენურობის ამოცნობის პრობლემა ჯერ კიდევ არ არის გადაჭრილი და გამაფრთხილებელი სამსახურები ხელმძღვანელობენ მიწისძვრის სიმძლავრით. ყველაზე ძლიერი ცუნამი წარმოიქმნება სუბდუქციის ზონებში. ასევე, საჭიროა წყალქვეშა შოკი რეზონანსში შევიდეს ტალღების რხევებთან.

მეწყერები. ამ ტიპის ცუნამი უფრო ხშირად გვხვდება, ვიდრე მე -20 საუკუნეში იყო შეფასებული (ყველა ცუნამის დაახლოებით 7%). მიწისძვრა ხშირად იწვევს მეწყერს და ის ასევე იწვევს ტალღას. 1958 წლის 9 ივლისს ალიასკაში მომხდარმა მიწისძვრამ მეწყერი გამოიწვია ლიტუიას ყურეში. ყინულისა და დედამიწის ქანების მასა ჩამოინგრა 1100 მ სიმაღლიდან. ტალღა წარმოიქმნა, რომლის სიმაღლე 524 მ-ზე მეტი იყო, ყურის მოპირდაპირე სანაპიროზე. ასეთი შემთხვევები ძალიან იშვიათია და, რა თქმა უნდა, სტანდარტად არ განიხილება. მაგრამ წყალქვეშა მეწყრები ბევრად უფრო ხშირად ხდება მდინარეების დელტებში, რომლებიც არანაკლებ საშიშია. მიწისძვრამ შეიძლება გამოიწვიოს მეწყერი და, მაგალითად, ინდონეზიაში, სადაც თაროების დანალექი ძალზე მაღალია, განსაკუთრებით სახიფათოა მეწყრული წუნამი, რადგან ისინი რეგულარულად ხდებიან, რაც იწვევს ადგილობრივი ტალღების 20 მეტრზე მეტს. ვულკანური ამოფრქვევები (ყველა ცუნამის დაახლოებით 5%). დიდ წყალქვეშა ამოფრქვევებს იგივე ეფექტი აქვთ, რაც მიწისძვრებს. ვულკანური ძლიერი აფეთქებების შედეგად არა მხოლოდ ტალღები იქმნება აფეთქების შედეგად, არამედ წყალი ავსებს ამოფრქვეული მასალის ან თუნდაც კალდერის ღრუებს, რის შედეგადაც წარმოიქმნება გრძელი ტალღა. კლასიკური მაგალითია ცუნამი, რომელიც 1883 წელს კრაკატოას ამოფრქვევის შემდეგ ჩამოყალიბდა. კრაკატოას ვულკანის უზარმაზარი ცუნამი დაფიქსირდა მსოფლიოს ნავსადგურებში და გაანადგურა 5000 გემი, დაიღუპა 36,000 ადამიანი