ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          ჰორმონები

ნორეპინეფრინი

(ბერძ. ὁρμή) — ეწოდება მოლეკულებს, რომელთაც უჯრედებს შორის ინფორმაცია გადააქვთ. ყველა მრავალუჯრედანი ორგანიზმი წარმოქმნის ჰორმონებს მისი უჯრედების მოქმედების კოორდინირებისათვის. ჰორმონები ორგანიზმის უჯრედებს შორის ინფორმაციის გადაცემის ქიმიური საშუალებაა, განსხვავებით ნერვებისგან, რომლებიც ინფორმაციას სუსტი ელექტრული მუხტის გატარების საშუალებით გადასცემენ.

ჰორმონის ფუნქცია იმაში მდგომარეობს, რომ იგი მიმღებ უჯრედს გარკვეულ სიგნალს აწვდის, ამის შედეგი კი უკვე ამ უჯრედში სიგნალის გარდაქმნაზეა დამოკიდებული.

ყველაზე მეტად ცნობილია ის ჰორმონები, რომლებიც ხერხემლიანი ცხოველების ენდოკრინულ ჯირკვლებში გამომუშავდება, თუმცა სინამდვილეში ჰორმონებს ცხოველთა სხეულის პრაქტიკულად ყოველი ქსოვილი და ორგანოთა სისტემა გამოიმუშავებს.

ხშირ შემთხვევაში ჰორმონის მოლეკულების გადაადგილება სისხლის საშუალებით ხდება. ასეთი ჰორმონების სეკრეცია (გამოყოფა)მათი წარმომქმნელი უჯრედების (ჯირკვლების)მიერ ჩვეულებრივ უშუალოდ სისხლის მიმოქცევის სისტემაში ხდება. ასეთ ჰორმონებს ენდოჰორმონები ეწოდება. არსებობს აგრეთვე ექტოჰორმონები, ანუ ჰორმონები, რომელიც უჯრედშორის სითხეში გამოიყოფა და სამიზნე უჯრედებს (იმავე ან სხვა ქსოვილსა თუ ორგანოში) ჩვეულებრივი დიფუზიის საშუალებით აღწევს.

იხ. ვიდეო

რეცეპტორებთან ურთიერთქმედება

ჰორმონის მიერ სამიზნე უჯრედისათვის სიგნალის გადაცემა უმეტეს შემთხვევაში რეცეპტორთან მისი ურთიერთქმედების საშუალებით ხდება. რეცეპტორი შეიძლება განთავსებული იყოს მიმღები უჯრედის როგორც ზედაპირზე, ასევე მის ციტოპლაზმაში.

• უმეტესი ჰორმონების, მათ შორის ცილოვანი ჰორმონების რეცეპტორი მიმღები უჯრედის მემბრანაში ზის. ჰორმონთან მისი ურთიერთქმედების შედეგად ციტოპლაზმაში რეაქციათა ჯაჭვი გაეშვება, რომელიც ხშირად ცილების ფოსფორილირებასთან ან დეფოსფორილირებასთან, იონური არხების ცვლილებებთან, ან მეორადი საინფომაციო მოლეკულის (მაგ. ციკლური ამფ) წარმოებასთან არის დაკავშირებული.
• მცირე ზომის ჰორმონების, მათ შორის სტეროიდული და თიროიდული ჰორმონების რეცეპტორები მიმღები უჯრედის ციტოპლაზმაში იმყოფება და მასთან ჰორმონი მხოლოდ უჯრედში შეღწევის შემდეგ ურთიერთქმედებს. წარმოიქმნება ჰორმონ–რეცეპტორის ლიგანდი, რომელიც გადალახავს უჯრედის ბირთვის მემბრანას, შეაღწევს ბირთვში და ურთიერთქმედებს დნმ–თან, რითაც გენების გააქტიურებას ან დათრგუნვას იწვევს. ამდენად ჰორმონი საბოლოო ჯამში ცილების სინთეზზე ზემოქმედებს.

ჰორმონების მოქმედება

ჰორმონების მოქმედების შედეგი სხვადასხვა შეიძლება იყოს:

• ზრდის სტიმულირება ან დათრგუნვა;
• უჯრედის კვდომის (აპოპტოზის) გამოწვევა ან შეჩერება;
• იმუნური სისტემის გააქტიურება ან დათრგუნვა;
• მეტაბოლიზმის რეგულირება;
• მომზადება გარკვეული ქმედებისათვის (მაგ. ბრძოლა, გაქცევა, შეჯვარება);
• მომზადება ცხოვრების გარკვეული ფაზისათვის (მაგ. მომწიფება, ფეხმძიმობა, მენოპაუზა);
• რეპროდუციული ციკლის კონტროლი.

ხშირად ერთი ჰორმონი სხვა ჰორმონების წარმოქმნას და გამოყოფას არეგულირებს.

ჰორმონების ფიზიოლოგია

უმეტეს უჯრედებს აქვს ერთი ან რამდენიმე ისეთი მოლეკულის წარმოების უნარი, რომელიც სხვა უჯრედებს ზრდის, ფუნქციის, მეტაბოლიზმის ცვლილების სიგნალს აძლევს. ენდოკრინული ჯირკვლები კი ამ საქმიანობისათვის სპეციალიზირებული ორგანოებია. როგორც წესი, ისინი მთელი ორგანიზმის რეგულირებას ახორციელებენ, თუმცა შეიძლება უფრო ვიწრო დანიშნულებაც ჰქონდეთ.

ჰორმონების წარმოქმნის სიჩქარე ჰომეოსტაზის სისტემით კონტროლდება, როგორც წესი უარყოფითი უკუკავშირის საშუალებით.

ჰორმონების გამოყოფა შეიძლება გააქტიურდეს ან დაითრგუნოს შემდეგი ფაქტორების ზეგავლენით:

• სხვა ჰორმონებით (მასტიმულირებელი ან სეკრეციის გამომწვევი ჰორმონები);
• იონებისა და საკვები ნივთიერებების კონცენტრაციით ციტოპლაზმაში, აგრეთვე დამჭერი გლობულინების რაოდენობით;
• ნერვული ან მენტალური აქტივობით;
• ცვლილებებით გარემოში, მაგ. განათების, ან ტემპერატურის ცვლილებით.

ჰორმონების განსაკუთრებულ ჯგუფს შეადგენს ე.წ. ტროპული ჰორმონები, რომლებიც სხვა ჯირკვლების მიერ ჰორმონების სეკრეციის სტიმულირებას ახდენს. მაგალითად, თიროიდ–მასტიმულირებელი ჰორმონი (TSH), რომელსაც ჰიპოფიზი გამოჰყოფს, ფარისებრი ჯირკვლის ზრდასა და გააქტიურებას იწვევს , რის შედეგადაც თიროიდული ჰორმონების სეკრეცია მატულობს.

იხ. ვიდეო

ქიმიური კლასიფიკაცია

ქიმიური აგებულების მიხედვით ხერხემლიანთა ჰორმონები სამ კლასად იყოფა:

1. ამინო–წარმოებულები, ამინომჟავა თიროზინის ან ტრიფტოფანის წარმოებულები. მაგ.: კატეხოლამინები და თიროქსინი.
2. პეპტიდური ჰორმონები ამინომჟავების ჯაჭვებისგან შედგება. მცირე პეპტიდური ჰორმონების მაგალითებია TRH და ვაზოპრესინი. თუ პეპტიდში ამინომჟავათა რაოდენობა ასეულები ან მეტია, ეს უკვეცილაა. ცილოვანი ჰორმონების მაგალითებია ინსულინი და ზრდის ჰორმონი. უფრო რთული სტრუქტურაა აქვთ გლიკოპროტეინებს, რომლებიც ცილის მოლეკულისა და კარბოჰიდრატის ჯაჭვის ნაერთს წარმოადგენენ. ასეთი ჰორმონების მაგალითებია მალუტეინიზებელი ჰორმონი, ფოლიკულ–მასტიმულირებები ჰორმონი და თიროიდ–მასტიმულირებელი ჰორმონი
3. ლიპიდების (მაგ. ლინოლინის ან არაქიდონის მჟავის) და ფოსფოლიპიდების წარმოებულები. ძირითადად ეს სტეროიდული ჰორმონებია, მაგ: ტესტოსტერონი და კორტიზოლი, რომელთა უმთავრეს წყაროს სასქესო ჯირკვლები და თირკმელზედა ჯირკვლები წარმოადგენს.

ფარმაკოლოგია

ბევრი ჰორმონი და მათი ანალოგი სამკურნალო საშუალებად გამოიყენება. ყველაზე ფართო გამოყენება აქვთ:ესტროგენებს და პროგესტაგენებს (ჰორმონალურ კონტრაცეპციასა და ჰორმონალურ ჩანაცვლებით თერაპიაში), თიროქსინს (ჰიპოთიროიდიზმის წინააღმდეგ) და სტეროიდებს (აუტოიმუნური დაავადებებისა და სუნთქვის მოშლილობისას). ინსულინს იყენებს დიაბეტით დაავადებულთა დიდი ნაწილი. ადრენალინი ს ფარმაკოლოგიური ეკვივალენტი თვალის მკურნალობაში გამოიყენება , სტეროიდები და D ვიტამინი კი ფართოდ გამოიყენება დერმატოლოგიურ კრემებში.

ჰორმონის "ფარმაკოლოგიური დოზა" ჯანმრთელ ორგანიზმში ჰორმონის ნორმალურ რაოდენობას ბევრად აღემატება და მისი მოქმედებაც ჰორმონის ბუნებრივი მოქმედებისაგან შეიძლება განსხვავდებოდეს. ამის მაგალითია ანთების ჩაცხრობა გლუკოკორტიკოიდების ფარმაკოლოგიური დოზებით.

იხ. ვიდეო ჰორმონები როგორ მოქედებს წონაზე

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                            გომისმთა

დაბა^[1] და მაღალმთიანი კლიმატური საზაფხულო კურორტი საქართველოში, ოზურგეთის მუნიციპალიტეტში, ოზურგეთიდან (რკინიგზის უახლოესი სადგური) 33 კმ-ზე

გომისმთა მდებარეობს მესხეთის ქედის ჩრდილოეთ ფერდობზე, მდინარე ბჟუჟის ხეობაში, ზღვის დონიდან 2100-2755 მეტრის სიმაღლეზე. რელიეფი – მთაგორიანია, კლიმატი კი – საშუალო მთის. ზამთარი ცივია და უხვთოვლიანი, ზაფხული — ზომიერად გრილი. იანვრის საშუალო ტემპერატურაა -5 °C, აგვისტოს საშუალო ტემპერატურაა 13–18 °C. ნალექების წლიური რაოდენობა არის 1600-1700 მმ. ჰაერის საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა – 75 %. მზის ნათების ხანგრძლივობა წელიწადში – 2000-2060 საათია. გომისმთას სამხრეთ-დასავლეთიდან აკრავს წიწვოვანი ტყე ნაძვნარი-სოჭნარი და წყაროები, ხოლო ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან ალპური მდელოები. გომისმთასთან ახლოსაა ჭინჭაოს ტბა, რომელიც ზღვის დონიდან 2500 მეტრზე მდებარეობს.

                                                                              

გომისმთას იყენებდნენ გურიისა და აჭარის მცხოვრები მწყემსები საქონლის საზაფხულო საძოვრად. საძოვრები ეკუთვნოდა შემოქმედის მონასტერს. აქ საქონელი აჰყავდათ ჭვანისწყლის ხეობიდან. ბაჟად იხდიდნენ ცხვარს, გადაზელილ ყველსა და პურს. ლეგენდის თანახმად მწყემსი თუმანოვი მიადგა გომისმთას განუკურნებელი სენით შეპყრობილ ქალიშვილთან ერთად, რომელიც იქ განიკურნა. ადგილს, სადაც მოგვიანებით გაჩნდა კურორტი გომისმთა, ეწოდებოდა ნაფაცხვარი. მის ირგვლივაა ადგილები ხარიათაღი, ცხემლის იაილა, შუა იაილა. 1902 წელს ნაფაცხვარში იდგა 20-მდე სახლი და სამი დუქანი. დამსვენებელთა რიცხვი 200-ს აღემატებოდა. ვინმე გიგინეიშვილს გაუმართავს უფასო წარმოდგენა და კონცერტი.

1931 წელს ფილიპე მახარაძე ავიდა კურორტზე და დაათვალიერა იგი, ხოლო შემდგომ მისი დელეგაცია ცხენებით გადავიდა ბახმაროზე. ბახმაროდან დელეგაციამ ექიმი სპეციალისტი წაიყვანა გომისმთაზე კურორტის თვისებების შესასწავლად. მეორე მსოფლიო ომმა შეაფერხა გომისმთაზე ინფრასტრუქტურის განვითარება. კურორტის მშენებლობა ომის შემდგომ განახლდა. საავტომობილო გზა ოზურგეთიდან გომისმთამდე გაყვანილ იქნა 1955 წელს.^[2]ამ დროს გომისმთაზე 500-მდე დასასვენებელი კოტეჯი იდგა და ყოველწლიურად საშუალოდ 4500-5000 დამსვენებელი სტუმრობდა. 1970 წლისთვის სახლების რაოდენობა 1000, დამსვენებლებისა კი 7-8 ათასი იყო. 1970-იან წლებში მოეწყო კლუბი, საექიმო პუნქტი და აფთიაქი. 1980-იან წლებში კი გომისმთაზე უკვე 1500 დასასვენებელი კოტეჯი იყო, მაგრამ არ იყო მოწყობილი წყალგაყვანილობა, ელექტროენერგია და სატრანსპორტო მომსახურება. 1991 წელს იყო ელექტროენერგიის გაყვანის მცდელობა. 2010 წლიდან დაწესდა დღესასწაული „გომისმთობა“.

2020 წელს დასახლებას დაბის სტატუსი მიენიჭა

იხ. ვიდეო საქართველო 2021 სამაშველო ოპერაცია გომისმთაზე 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             პართია

                                                          ძვ. წ. აღ. 247 - 220

                                       
 (ბერძ. Παρθία, არაბ. بارثيون, სპარს. اشکانیان) — ძველი სახელმწიფო, რომელიც შეიქმნა ქრ. შ. 247 წელს კასპიის ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, დღევანდელი თურქმენეთის ტერიტორიაზე. სახელმწიფოს მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი იყვნენ პართელები, სპარსელები, სომხები, ქურთები და ა.შ. მან დაიპყრო ტერიროტია მესოპოტამიიდან ინდოეთამდე. შეწყვიტა არსებობა 220 წელს. ჩინელი მოგზაურის ჩჟან ციანის ჩანაწერებში პართია და დინასტია არსი მოხსენიებულია, როგორც ანსი (ჩინ. 安息).

იხ. ვიდეო პართიის სმეფო

ალექსანდრე დიდის სიკვდილის შემდეგ (ძვ. წ. 323) მაკედონიის იმპერიის ადგილზე წარმოიშვა სახელმწიფოების მთელი რიგი. ირანი თავდაპირველად სელევკიდების სამეფოში შედიოდა. მაგრამ ალექსანდრეს გარდაცვალების შემდეგ ადგილობრივმა მკვიდრმა ატროპატმა დააარსა ატროპატენა. უფრო მნიშვნელოვანი გახდნენ აღმოსავლეთის სამეფოები: გრეკო-ბაქტრიული სახელმწიფო და პართია.

ქრ. შ. 250 წელს ირანული მომთაბარე ტომები, საკები და პარნები, შეიჭრნენ სელევკიდთა ერთ-ერთ სატრაპიაში, პართიენაში. შემდეგ ახლადშემნილმა სახელმწიფომ დაიპყრო კიდევ ერთი სატრაპია გირკანია და სელევკოს II იძულებული იყო ეღიარებინა არშაკიდთა მეფობა. ქრ. შ. მე-2 საუკუნეში პართია ანადგურებს სელევკიდთა იმპერიას და გავლენას დიდ არმენიაზე ახდენს. მან სომხეთში თავისი მართველობა დაამყარა და ძვ. წ. 95 წელს ტიგრან II სომხეთის მეფედ გამოაცხადა.

პართიის სამეფო დასუსტდა სხვადასხვა მომთაბარე ტომებთან ომისაგან. ამ დროს რომის იმპერიაში ტრაიანე მეფობდა. მან წაართვა პართიას სომხეთი და ქტესიფონი. პართიას გამოეყო შემდეგი ოლქები: მარგიანა, საკასტანი, გირკანია, ელიმაიდა, პარსა, ჰარაკენა, ქ. ჰარტა. 226 წელს არტაბანი დაეცა და ტიტული „მეფეთა მეფე“, როგორც თითქმის მთლიანი პართია სასანიდებთან გადავიდა.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                   კალიგულა

                         

ნამდვილი სახელი — გაიუს იულიუს კეისარი ავგუსტუს გერმანიკუსი (GAIVS IVLIVS CAESAR AVGVSTVS დ. 31 აგვისტო, 12 – გ. 24 იანვარი, 41)  რომის იმპერატორი 37-41 წლებში. გაიუს იულიუს კეისარ გერმანიკუსის სახელით დაბადებული კალიგულა მმართველთა იმ ოჯახს ეკუთვნოდა, რომელსაც დღეს იულიუს-კლავდიუსების დინასტიის სახელით მოიხსენიებენ. მისი ბიოლოგიური მამა იყო გერმანიკუსი, თუმცა იგი პაპის ძმამ, ტიბერიუსმა იშვილა. მეტსახელი „კალიგულა“ (ნიშნავს „ჯარისკაცის ჩექმას“. მომდინარეობს კალიგასგან, სამხედრო ჩექმისგან) მომავალ იმპერატორს მამამისის ჯარისკაცებმა შეარქვეს, როდესაც იგი გერმანიაში მოწყობილ კამპანიაში თან ახლდა მას.

როდესაც გერმანიკუსი 19 წელს ანტიოქიაში გარდაიცვალა, მისი ცოლი, აგრიპინა უფროსი, ექვს შვილთან ერთად რომში დაბრუნდა, სადაც იგი ტიბერიუსს დაუპირისპირდა და ინტრიგების ქსელში აღმოჩნდა გახვეული. კონფლიქტი საბოლოოდ აგრპინას ოჯახის განადგურებით დასრულდა. კალიგულა ერთადერთი მამაკაცი გადარჩენილი იყო. სასიკვდილო ინტრიგებისაგან თავდაღწეული 31 წელს დათანხმდა მიწვევას შეერთებოდა იმპერატორს კუნძულ კაპრიზე, სადაც ტიბერიუსი ხუთი წლით ადრე გადასახლდა. 37 წელს, მისი გარდაცვალების შემდეგ, საიმპერატორო ტახტი კალიგულამ დაიკავა.

                                                                           

იულია დრუზილა, კალიგულას და

კალიგულას ზეობის შესახებ ინფორმაციას მხოლოდ რამდენიმე შემორჩენილი წყარო გვაწვდის, რომლებიც მას თავდაპირველად ღირსეულ და ზომიერ მმართველად წარმოაჩენენ, თუმცა პირველი ექვსი თვის შემდეგ წყაროები მთელ ყურადღებას მის სისასტიკეზე, სადიზმზე, ახირებულობასა და სექსუალურ აღვირახსნილობაზე ამახვილებენ და ჭკუიდან გადასული ტირანის პორტრეტს ხატავენ. მიუხედავად იმისა, რომ ამ წყაროების უტყუარობა საეჭვოა, ცნობილია, რომ თავისი ხანმოკლე ზეობისას კალიგულამ გაზარდა იმპერატორის პირადი ძალაუფლება, რამდენადაც დაუპირისპირდა პრინციპატის სისტემაში არსებულ მეტოქე ძალებს. მან ყურადღება ძირითადად ამბიციურ სამშენებლო პროექტებსა და საკუთარი თავისათვის მდიდრული საცხოვრებლების შენებას მიაპყრო. რომში წამოიწყო ორი აკვედუკის, აკვა კლავდიასა და ანიო ნოვუსის მშენებლობა. მისი მმართველობის პერიოდში რომის იმპერიამ მოახდინა მავრიტანიის სამეფოს ანექსია და იგი თავის პროვინციად აქცია.

რომის იმპერია 37წ-ს:

წითელ ფერად - იტალია და რომის პროვინციები

ლურჯ ფერად - დამოუკიდებელი სახელიწიფოები

ყვითელ ფერად - რომზე დამოკიდებული სახელიწიფოები

41 წლის დასაწყისში კალიგულა პრეტორიანელთა გვარდიის ოფიცრების, სენატორებისა და სასახლის კარის მოხელეთა მიერ მოწყობილი შეთქმულების შედეგად მოკლეს. შეთქმულებმა უშედეგოდ სცადეს შანსის გამოყენება რესპუბლიკის აღსადგენად. კალიგულას მკვლელობის დღესვე პრეტორიანელებმა ამ უკანასკნელის ბიძა, კლავდიუსი, ახალ იმპერატორად გამოაცხადეს.

იხ. ვიდეო

37 წლის 16 მარტს, ტიბერიუსის გარდაცვალების შემდეგ, მისი ქონება და ტიტულები კალიგულასა და გარდაცვლილი იმპერატორის შვილიშვილს, გემელუსს ერგოთ, რომლებსაც მემკვიდრეობა ერთობლივად უნდა ემართათ. მიუხედავად იმისა, რომ ტიბერიუსი გარდაცვალების მომენტში 77 წლის იყო, ანტიკური პერიოდის ზოგიერთი ისტორიკოსი მაინც ვარაუდობს, რომ იგი მოკლეს. ტაციტუსი მიუთითებს, რომ პრეტორიანელთა პრეფექტმა, მაკრონმა, ტიბერიუსი ბალიშით დაახრჩო, რათა კალიგულას ტახტზე ასვლა დაეჩქარებინა, რამაც დიდად გაახარა რომაელი ხალხი, ხოლო სვეტონიუსი აღნიშნავს, რომ მკვლელობა შესაძლოა თავად კალიგულას ჩაედინა, თუმცა ხსენებულს არ ადასტურებს არც ერთი სხვა ანტიკური პერიოდის ისტორიკოსი. სენეკა უფროსი და ფილონი, რომლებმაც თავიანთი ნაშრომები ტიბერიუსის ზეობისას დაწერეს, ისევე, როგორც იოსებ ფლავიუსი, მიიჩნევენ, რომ ტიბერიუსი ბუნებრივი სიკვდილით გარდაიცვალა. მაკრონის მხარდაჭერით, სიგიჟის მომიზეზებით, კალიგულამ გააუქმა ტიბერიუსის ანდერძის ის ნაწილი, რომელიც გემელუსის მემკვიდრეობას ეხებოდა, გარდაცვლილი იმპერატორის დანარჩენი სურვილები კი აღასრულა.

კალიგულამ მიიღო სენატის მიერ ნაბოძები პრინცეპსის ძალაუფლება და 28 მარტს ბრბოსთან ერთად რომში შევიდა, რომელიც ესალმებოდა როგორც „შვილსა“ და „ვარსკვლავს“ სხვა მეტსახელებთან ერთად. კალიგულას აღწერდნენ, როგორც პირველ იმპერატორს, რომლითაც აღტაცებული იყო „ყველა მსოფლიოში, მზის აღმოსავალიდან დასავალამდე“.  ბევრის მიერ კალიგულასადმი სიყვარულს ის ფაქტი განაპირობებდა, რომ იგი უაღრესად პოპულარული გერმანიკუსის ვაჟი იყო, ასევე ისიც, რომ ის ტიბერიუსი არ იყო.  სვეტონიუსი ამბობს, რომ კალიგულას გაიმპერატორებისას სახალხო გართობებს 160 000-მდე ცხოველი შეეწირა. ფილონი კალიგულას ზეობის პირველ შვიდ თვეს სრულყოფილი ნეტარების ხანად აღწერს.

იხ. ვიდეო იმპერატორ კალიგულას გარყვნილობის დაუჯერებელი ამბებები

                                                                 

ქრისტეფორე კოლუმბი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                         ქრისტეფორე კოლუმბი

                           

 (ესპ. Cristóbal Colón, იტალ. Cristoforo Colombo, პორტ. Cristóvão Colombo, ლათ. Christoferus Columbus) (დ. დაახ. 31 ოქტომბერი, 1451, გენუა, იტალია — გ. 20 მაისი, 1506, ვალიადოლიდი, ესპანეთი) — იტალიელი მეზღვაური-მკვლევარი ესპანეთის მეფის სამსახურში. თავისდაუნებლიედ ამერიკის აღმომჩენი.

კოლუმბმა პირველმა გადაცურა ატლანტის ოკეანე სუბტროპიკულ და ტროპიკულ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს პოლუსში და პირველმა ევროპელებიდან შეცურა კარიბის ზღვაში. მან დაუდო სათავე სამხრეთ ამერიკის მიწებისა და ჩრდილოეთ ამერიკის ყელის აღმოჩენას. მან აღმოაჩინა ყველა დიდი ანტილის კუნძული, ბაჰამის არქიპელაგის ცენტრალური ნაწილი, პატარა ანტილიის კუნძულები (დომინიკიდან ვირჯინიის კუნძულების ჩათვლით), ასევე მთელი რიგი პატარა კუნძულებისა კარიბის ზღვაში და კუნძული ტრინიდადი სამხრეთ ამერიკის სანაპიროსთან.

სულ კოლუმბმა დაასრულა 4 მოგზაურობა:

• პირველი მოგზაურობა (3 აგვისტო 1492 — 15 მარტი 1493)
• მეორე მოგზაურობა (25 სექტემბერი 1493 — 11 ივნისი 1496)
• მესამე მოგზაურობა (30 მაისი 1498 — 25 ნოემბერი 1500)
• მეოთხე მოგზაურობა (9 მაისი 1502 — ნოემბერი 1504)

იხ. დოკუმენტური ფილმი კოლუბიზე

XV საუკუნის მეორე ნახევარში დასავლეთ ევროპაში გაიზარდა მსხვილი ქალაქები, განვითარდა ვაჭრობა, საყოველთაო გაცვლის საშუალება გახდა ფული. სწრაფად გაიზარდა მოთხოვნა ოქროზე. ამის გამო ითვლებოდა, რომ ოქრო შეიძლება მოიპოვო იქ, საიდანაც შემოდიოდა სანელებლები, ანუ ინდოეთში.

ოსმალეთის მიერ ბალკანეთისა და მცირე აზიის ტერიტორიის დაპყრობამ ევროპელებს ძველი სავაჭრო (სახმელეთო და საზღვაო) გზების გამოყენების საშუალება აღარ მისცა. პორტუგალიამ გზების პოვნა სამხრეთ ზღვაში დაიწყო. ამავე დროს დაიბადა აზრი დასავლეთის გზის არსებობაზე. ეს აზრი ეფუძნებოდა წარმოდგენას, რომ დედამიწა იყო ბურთის მაგვარი, ამ აზრმა გაფართოება ჰპოვა ევროპის აღორძინების ეპოქაში. შორეული საზღვაო გზების მოძიების იმედს იძლეოდა მიღწეული წარმატებები გემთმშენებლობასა და ნავიგაციაში.

                                                                      

რუქა ოთხი ექსპედიციის კოლუმბის

1469 წელს კასტილიის დედოფალი იზაბელა გაჰყვა ცოლად არაგონის ტახტის მემკვიდრეს ფერდინანდს. 1479 წელს ფერდინანდმა დაიკავა ტახტი და ყველაზე მსხვილი პირენეული სახელმწიფოები გაერთიანდნენ ესპანეთში. 1480-1485 წლებში სამეფო წყვილმა შექმნა ინკვიზიცია და მისი დახმარებით უზრუნველყვეს თავიანთი სრული ძალაუფლება, გადალახეს რა მსხვილი ფეოდალებისა და თავადების წინააღმდეგობა.

1492 წლის დასაწყისში გაერთიანებული ესპანეთის ძალისხმევით დაეცა უკანასკნელი მუსულმანური სახელმწიფო პირენეის ნახევარკუნძულზე - გრანადის ემირატი. ამსთანავე დასრულდა რეკონკისტული პროცესი, რომელიც უკვე 8 საუკუნე გრძელდებოდა.

მოაგვარა რა შინაგანი პრობლემები, ესპანეთმა დაიწყო საგარეო ექსპანსია. აქ მოხდა ინტერესების დამთხვევა სამეფო ხელისუფლების, კათოლიკური ეკლესიის, ქალაქის ბურჟუაზიის და ესპანეთის სათავადოს, რომელიც მავრებთან ომის დამთავრებისთანავე უსაქმოდ დარჩა.

                                                                        

პირველი ქსპედიცია

სანტა მარია (ხომალდი)

სანტა-მარიას ერთ-ერთი აღდგენილი ნიმუში

ქრისტეფორე კოლუმბის საფლაგმანო ხომალდი, რომლის საშუალებითაც 1492 წელს აღმოაჩინა ამერიკა. ხომალდის წყალწყვა 200 ტონას შეადგენდა. ეკიპაჟი კი 40-მდე ადამიანისაგან შედგებოდა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           საფუარები

                      

                                       ლათ. სახელი saccharomycotina

 ევკარიოტი მიკროორგანიზმები, მიეკუთვნებიან სოკოების ოჯახს. აღმოჩენილია მისი დაახლოებით 1 500 სახეობა, რაც მთელი სოკოების 1%-ს წარმოადგენს. საფუარების ძირითადი ნაწილი ერთუჯრედიანია, თუმცა გვხვდება მრავალუჯრედიანებიც. საფუარების ზომა დამოკიდებულია სახეობაზე და საცხოვრებელ გარემოზე. ძირითადად მათი ზომები 3-4 მკმ-იდან 40 მკმ-მდე მერყეობს. საფუარების უმრავლესობა უსქესოდ, მიტოზის საშუალებით მრავლდება.

საფუარები საკუთარი სასარგებლო თვისებების გამო ადრეულ ეპოქაშივე გამოიყენებოდა სხვადასხვა მიმართულებით. მაგალითად მას დღესაც იყენებენ პურისა და ლუდის წარმოებაში. აქტიურად გამოიყენება მეღვინეობაშიც.

იხ. ვიდეო

სახელი

რუსეთში საფუარს "ფერმენტირებულ სოკოებს" უწოდებდნენ. სიტყვა „საფუარს“ აქვს ძირი „კანკალი“, რომელიც მიდის პროტო-სლავურ „*droždži“-მდე, რომელიც მომდინარეობს ონომატოპოეური ზმნიდან „*drozgati“ „დამსხვრევა“, „მოზელვა“. სწორედ სიტყვა „კანკალი“ („კანკალიდან“) ზუსტად ახასიათებს საფუარის საშუალებით დუღილის დროს მიმდინარე პროცესებს. ინგლისური სიტყვა "საფუარი" (საფუარი) მომდინარეობს ძველი ინგლისურიდან "gist", "gyst", რაც ნიშნავს "ქაფს", "ადუღებას", "გაზის გაცემას