მზის სისტემა

                                

მზის სისტემის კომპიუტერული მოდელი. ინფოპლაკატზე ყველა პლანეტის მასა, დაშორება და სხვა მახასიათებლებია აღბეჭდილი

                                                                      ასტრონომია

შედგება მზისა და მის გარშემო მოძრავი გრავიტაციულად ჩაჭერილი ასტრონომიული ობიექტებისაგან. მზის სისტემის ფორმირება 4,6 მილიარდი წლის წინ, მოლეკულური ღრუბლის კოლაფსის შედეგად მოხდა. სისტემის მასის უმეტესობას (99,86%) მზე შეიცავს. ოთხი შედარებით პატარა შიდა პლანეტა — მერკური, ვენერა, დედამიწა და მარსი (მათ ასევე მოიხსენიებენ, როგორც კლდოვანი პლანეტები), ძირითადად, ქვისა და მეტალისგან შედგება, ხოლო ორი უდიდესი პლანეტა — იუპიტერი და სატურნი, და მისი თანამგზავრები, მარსი ფობისი და დეიმოსით, დედამიწა - მთვარე, ურანი- ურანის თანამგზავრებით, ნეპტუნი მისი თაანამგზავრებით ძირითადად, წყალბადითა და ჰელიუმითაა გაჯერებული. ორ უშორეს პლანეტაზე — ურანსა და ნეპტუნზე მეთანის, წყალბადისა და ამიაკის ყინულების დიდი მარაგია, რის გამოც მათ ზოგჯერ „ყინულის გიგანტებად“ მოიხსენიებენ.

ადრე ითვლებიდა პლუტონი მე-9 პლანეტად თუმცა 2006წ-ის აგვისტოში ასტრონომიული კავშირის 26-ე ანსბლეაზე ასტრონომებმა პლუტონს ჯუჯა პლანეტის სტატუსი მიენიჭა. ასევე მის თნამგზავრასც. 

მზის სისტემის მცირე სხეულები 

ასტეროიდები, პბიექტები კოიპერის სარტყელში, 2003 UB₃₁₃, ქვავარი

იქსიონი, ობიექტები ოორტის ღრუბლები, სედნა, ორკუსი

           კომეტები, ჰალეის კომეტა

            მეტეორული სხეულები

მზის სისტემაში ასევე არის რეგიონები, სადაც შედარებით პატარა ობიექტები ბინადრობს. ასტეროიდული სარტყელი, რომელიც მარსსა და იუპიტერს შორის მდებარეობს, კლდოვანი პლანეტების მსგავსია, რადგან მათ შედგენილობაში ძირითადად ქვა და მეტალი შედის, თუმცა ზომით ძალიან პატარებია, პლანეტებად რომ ჩაითვალოს. ნეპტუნის ორბიტის გაღმა კოიპერის სარტყელი — მიმოფანტული დისკო მდებარეობს. მასში ე. წ. ტრანს-ნეპტუნისეული ობიექტები ბინადრობს, რომლებიც წყლის, მეთანისა და ამიაკის ყინულებითაა გაჯერებული. ამ არეალში 5 ცალკეული ობიექტი გამოიყოფა: ცერერა, პლუტონიჰომეა, მაკემაკე და ერისი. ისინი საკმარისად დიდებია იმისთვის, რომ თავიანთი გრავიტაციით მრგვალი (მთლად მრგვალი არა, მომრგვალო) ფორმა მიიღონ. სწორედ ამიტომ, მათ ჯუჯა პლანეტებადმოიხსენიებენ.
                                                       
                                                        მზის სისტემა (მაშტაბის დაცვის გარეშე)

მზიური ქარი — მზიდან წამოსული პლაზმა, რომელიც ვარსკვლავთშორის სივრცეში ქმნის დიდ ბუშტს, სახელად ჰელიოსფერო. ურტის ნისლეული, რომელიც მიჩნეულია, რომ გრძელპერიოდიანი კომეტებისწყაროა, შესაძლებელია 1000-ჯერ შორს მდებარეობდეს, ვიდრე ჰელიოსფერო. ჰელიოპაუზა არის ის წერტილი, როდესაც მზიური ქარის წნევა ტოლია ვარსკვლავთშორისი ქარის (ანუ საპირისპირო) წნევისა. მზის სისტემა მოთავსებულია ირმის ნახტომის ერთ-ერთ მკლავში. ჩვენი მზის სისტემა ცენტრალური შავი ხვრელიდან 26 000 სინათლის წლითაა დაშორებული

მზის სისტემის მთავარი შემადგენელი ნაწილი მზეა — მთავარი მიმდევრობის G2 ტიპის ვარსკვლავი, რომელიც მზის სისტემის მასის 99,86%-ია. იგი გრავიტაციულად დომინირებს მთელ სისტემაში. მზის ოთხი უდიდესი პლანეტა — გაზური გიგანტები, დანარჩენი მასის 99%-ია, მარტო იუპიტერი და სატურნი კი 90%-ზე მეტი.

მზის გარშემო მოძრავი დიდ ობიექტთა უმეტესობა დედამიწის ორბიტის სიბრტყესთან ახლოს (სახელად ეკლიპტიკა) მოძრაობს. პლანეტები ძალიან ახლოსაა ეკლიპტიკასთან, ხოლო კომეტებსდა კოიპერის სარტყლის ობიექტებს ხშირად შედარებით დიდი დახრილობა აქვს ეკლიპტიკის მიმართ. ყველა პლანეტა და სხვა ობიექტთა უმეტესობა იმავე მიმართულებით ბრუნავს, საითაც მზე. არსებობს გამონაკლისები, მაგალითად ჰალეის კომეტა.

ანიმაციებზე ნაჩვენებია მზის სისტემა, სადაც დედამიწის ეკლიპტიკა მზის გარშემო ბრუნავს. მერკური, ვენერა, დედამიწა და მარსი ორივე პანელშია ნაჩვენები; მარჯვენა პანელი ასევე გვიჩვენებს იუპიტერის სრულ ბრუნს სატურნთან და ურანთან ერთად, რომლებიც სრულ ბრუნზე ნაკლებს აკეთებს.

მზის სისტემის საერთო სტრუქტურას მზე შეადგენს — ოთხი შედარებით პატარა შიდა პლანეტით, რომლებიც გარშემორტყმულია ასტეროიდული სარტყლით, და ოთხი გაზის გიგანტი, რომელთაც გარს კოიპერის სარტყლის გაყინული ობიექტები აკრავს. ზოგჯერ ასტრონომები ამ სტრუქტურას ორ რეგიონად ყოფენ: შიდა მზის სისტემა მოიცავს 4 კლდოვან პლანეტას და ასტეროიდულ სარტყელს. გარე მზის სისტემა კი ასტეროიდების გაღმა ვრცელდება, 4 გაზური გიგანტის ჩათვლით.მზის სისტემაში პლანეტეთა უმეტესობა მეორად სისტემებს ფლობს, რომელიც მათ გარშემო მოძრავი პლანეტარული ობიექტებია — ბუნებრივი თანამგზავრები ან მთვარეები (ორი მათგანი პლანეტა მერკურიზე დიდია), ან გაზური გიგანტების შემთხვევაში - პლანეტარული რგოლები. ეს უკანასკნელი პაწაწინა ნაწილაკების თხელი ჯგუფია, რომლებიც შეთანხმებულად მოძრაობს პლანეტის გარშემო. უდიდეს მთვარეთა უმეტესობა სინქრონულ ბრუნვაშია. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მთვარე მუდამ ერთი მხარითაა მიბრუნებული თავის დედაპლანეტასთან (სპინ-ორბიტალური რეზონანსი 1:1... ამის გამო ვხედავთ ჩვენ მთვარის მხოლოდ „ახლო მხარეს“).

იხ. ვიდეო

კეპლერის პლანეტარული მოძრაობის კანონები ობიქტების მოძრაობას აღწერს მზის გარშემო. ამ კანონების თანახმად, თითოეული ობიექტი ელიფსურად მოძრაობს მზის გარშემო, ერთი ცენტრის გარშემო. ობიექტები, რომლებიც მზესთან უფრო ახლოს მდებარეობს (მათ შედარებით მცირე დიდი ნახევარღერძები აქვს) უფრო სწრაფად მოძრაობს, რადგან მზის გრავიტაცია მათზე უფრო დიდ გავლენას ახდენს (რადგან ახლოსაა). ელიფსურ ორბიტაზე სხეულის დაშორება მზიდან წლის განმავლობაში იცვლება. სხეულის უახლოეს წერტილს მზემდე ეწოდება პერიჰელიუმი, ხოლო უშორესს აფელიუმი. პლანეტების ორბიტები თითქმის წრიულია, მაგრამ ბევრი კომეტა, ასტეროიდი და კოიპერის სარტყლის ობიექტი ძალზე ელიფსურ ორბიტებზე მოძრაობს. მზის სისტემაში სხეულების პოზიციების წინასწარმეტყველება შესაძლებელია რიცხობრივი მოდელების გამოყენებით.

ჩვენი მზე, რომელშიც მზის სისტემის თითქმის მთელი მატერიაა თავმოყრილი, დაახლოებით 98% წყალბადისა და ჰელიუმისგან შედგება. იუპიტერს და სატურნს, რომლებიც მზის სისტემის დანარჩენ მატერიას თითქმის სრულად შეიცავს, ატმოსფეროში ამავე ელემენტების 99% მაგარი აქვს. მზის სისტემაში შემადგენლობის გრადიენტი არსებობს, რომელსაც მზის სითბო და წნევა წარმოქმნის. ის ობიექტები, რომლებიც მზესთან შედარებით ახლოსაა, უფრო მეტად ექცევა მზის სითბოსა და წნევის ქვეშ, რის გამოც ისინი უფრო მაღალი დნობის ტემპერატურიანიელემენტებითაა გაჯერებული, ხოლო უფრო შორი ობიექტები მზიდან, ძირითადად, შედარებით მსუბუქი ელემენტებისგან შედგება.  იხ. ვიდეო

                                                               

შიდა მზის სისტემაში არსებული ობიექტები, ძირითადად, ქვისგან შედგება (ქვა კრებითი სახელია დნობის მაღალ ტემპერატურიანი ელემენტებისთვის, როგორებიცაა სილიკატები, რკინა ან ნიკელი, რომლებიც მყარად რჩება პროტოპლანეტარულ ნისლეულის თითქმის ყველა მდგომარეობაში). იუპიტერი და სატურნი, ძირითადად, გაზებისგან შედგება. გაზი ასტრონომიული ტერმინებით ისეთ მატერიას მოიცავს, რომელსაც დნობის ძალიან დაბალი ტემპერატურა აქვს, ხოლო ორთქლის მაღალი წნევა. ასეთებია მოლეკულარული წყალბადი, ჰელიუმი და ნეონი, რომლებიც ყოველთვის გაზურ მდგომარეობაში იყო ნისლეულში.ყინულებს, როგორებიცაა წყალი, მეთანი, ამიაკი, წყალბადის სულფიდი და ნახშირორჟანგი, დნობის ტემპერატურარამდენიმე ასეული გრადუსი აქვს კელვინით, ხოლო მათი მდგომარეობა დამოკიდებულია გარემომცველ წნევასა და ტემპერატურაზე. ეს ყინულები შესაძლოა ნებისმიერ მდგომარეობაში აღმოვაჩინოთ მზის სისტემის განსხვავებულ ადგილებზე, ხოლო ნისლეულში ისინი მყარ ან გაზურ მდგომარეობაში იყო. ყინულოვანი მატერია გიგანტი პლანეტების თანამგზავრებზე გვხვდება, ასევე ყინულის მარაგი დიდია ურანსა და ნეპტუნზე, რის გამოც მათ „ყინულოვან გიგანტებს“ უწოდებენ

მზიდან დედამიწამდე მანძილი 1 ასტრონომიული ერთეულია (150 000 000 კილომეტრი). შედარებისთვის, მზის რადიუსი სულ რაღაც 0,0047 ასტრონომიული ერთეულია (700 000 კმ.). აქედან გამომდინარე, მზე დედამიწის ორბიტის რადიუსის მქონე სფეროს მოცულობის 0,00001%-ს იკავებს, ხოლო დედამიწის მოცულობა მზის მოცულობის მემილიონედ ნაწილს იკავებს. ყველაზე დიდი პლანეტა იუპიტერიმზიდან 5,2 ასტრონომიული ერთეულითაა (780 000 000 კმ.) დაშორებული და მისი რადიუსი 71 000 კილომეტრია (0,00047 ასტრონომიული ერთეული), ხოლო ყველაზე შორეული პლანეტა ნეპტუნი მზიდან 30 ასტრონომიული ერთეულითაა (4,5x10⁹ კმ.) დაშორებული.

რამდენიმე გამონაკლისით, რაც უფრო შორსაა პლანეტა (ან სარტყელი) მზიდან, მით უფრო დიდია მანძილი მის ორბიტასა და მის შემდეგ მდებარე ობიექტის ორბიტას შორის. მაგალითად, ვენერადაახლოებით 0,33 ასტრონომიული ერთეულით უფრო შორსაა მზიდან, ვიდრე მერკური, ხოლო სატურნი — 4,3 ასტრონომიული ერთეულითაა იუპიტერიდან, ნეპტუნი კი 10 ასტრონომიული ერთეულით ურანიდან. იყო მცდელობები, რომ ამ ორბიტალურ მანძილებს შორის კავშირი განესაზღვრათ (მაგალითად, ტიტიუს-ბოდეს კანონი),მაგრამ არც ერთი ასეთი თეორია არ იქნა მიღებული.

მზის სისტემის ზოგიერთი მაკეტი ცდილობს, გადაიყვანოს მზის სისტემის მასშტაბები ყველასათვის გასარკვევ ერთეულებზე. ზოგი მცირეა მასშტაბით, ხოლო ზოგი მთელ ქალაქში ან რეგიონშია გადაჭიმული. უდიდესი ასეთი მოდელი, შვედური მზის სისტემა, იყენებს 110 მეტრიან „ერიქსონის სფეროს“ მზის ატრიბუტად სტოკჰოლმში. მომდევნო იუპიტერია, რომელიც 7,5 მეტრის სფეროა არლანდას საერთაშორისო აეროპორტში, 40 კილომეტრის მოშორებით, ხოლო უშორესი ობიექტი სედნა 10 სანტიმეტრის სფეროა ლულეაში, 912 კილომეტრის მოშორებით.

თუ მზისა და ნეპტუნის დაშორებას 100 მეტრამდე შევამცირებთ, მაშინ მზის დიამეტრი 3 სანტიმეტრის იქნება, ხოლო გაზური გიგანტები - 3 მილიმეტრზე პატარები. დედამიწის დიამეტრი და სხვა კლდოვანი პლანეტები ამ მასშტაბზე რწყილის ზომის (0,3 მმ.) იქნებ
                                                       

მზის სისტემის პლანეტებისა და ჯუჯა პლანეტების მონაცემები
	სახელწოდება	ეკვატორული დიამეტრი[a]	მასა[a]	ორბიტალური რადიუსი (ა. ე.)	ბრუნვის პერიოდი (წელი)[a]	დახრა к მზის ეკვადორის მიმართ (°)	ექსცენტრისტულობა ორბიტის	ბრუნვის პერიოდი (დღე)	თანამგზავრები[c]	სარყელი	ატმოსფერო
დედამიწისებრი პლანეტები	მერკური	0,382	0,06	0,39	0,24	3,38	0,206	58,64	0	არა	მინიმალური
	ვენერა	0,949	0,82	0,72	0,62	3,86	0,007	−243,02	0	არა	CO2, N2
	დედამიწა[b]	1,00	1,00	1,00	1,00	7,25	0,017	1,00	1	არა	N2, O2
	მარსი	0,532	0,11	1,52	1,88	5,65	0,093	1,03	2	არა	CO2, N2
გაზის გიგანტები	იუპიტერი	11,209	317,8	5,20	11,86	6,09	0,048	0,41	63	კი	H2, He
	სატურნი	9,449	95,2	9,54	29,46	5,51	0,054	0,43	52	კი	H2, He
	ურანი	4,007	14,6	19,22	84,01	6,48	0,047	−0,72	27	კი	H2, He
	ნეპტუნი	3,883	17,2	30,06	164,8	6,43	0,009	0,67	13	კი	H2, He
ჯუჯა პლანეტები
	ცერერა	0,08	0,000 2	2,5—3,0	4,60	10,59	0,080	0,38	0	არა	არა
	პლუტონი	0,19	0,002 2	29,7—49,3	248,09	17,14	0,249	−6,39	3	არა	დროებითი
	ჰაუმეა	0,37×0,16	0,000 7	35,2—51,5	282,76	28,19	0,189	0,16	2
	მაკემაკე	~0,12	0,000 7	38,5—53,1	309,88	28,96	0,159	?	0	?	? [d]
	ერისი	0,19	0,002 5	37,8—97,6	~557	44,19	0,442	~0,3	1	?	? [d]
a დედამიწის მიმართ b იხილეთ სტატია დედამიწა ზუსტი მონაცემებისათვის c იუპიტერს აქვს ყველაზე მეტი თანამგზავრი მზის სისტემაში (63) d ისევე როგორც პლუტონს აქვს დროებითი ატმოსფერო.

მზის სისტემა 4,568 მილიარდი წლის წინ ჩამოყალიბდა დიდ მოლეკულურ ღრუბელში არსებულ რეგიონის გრავიტაციული კოლაფსით.ეს თავდაპირველი ღრუბელი შესაძლოა რამდენიმე სინათლის წლის მანძილზე იყო გადაჭიმული და რამდენიმე ვარსკვლავიც წარმოქმნა. რადგანაც ეს ტიპური მოლეკულური ღრუბელია, ის შედგებოდა უმეტესად წყალბადისგან, რაღაც რაოდენობით ჰელიუმისაგან და მცირე რაოდენობით მძიმე ელემენტებისგან, რომელთა თერმობირთვული სინთეზი წინა თაობის ვარსკვლავების მიერ მოხდა. როცა მოხდა კოლაფსი რეგიონისა, რომელიც მზის სისტემა გახდა (ცნობილია, როგორც მზის სისტემამდელი ნისლეული), კუთხური მომენტის შენარჩუნებამ მისი უფრო სწრაფად ბრუნვა გამოიწვია. ცენტრი, სადაც მასისუმეტესობა იყო მოგროვებული, უფრო მეტად და მეტად გავარვარებული გახდა, ვიდრე გარშემორტყმული დისკო. როცა შეკუმშვადი ნისლეული სწრაფად ბრუნავდა, მან დაიწყო გაბრტყელება პროტოპლანეტარულ დისკოდ (რომლის დიამეტრი დაახლოებით 200 ასტრონომიული ერთეული იყო) და ცხელ, მკვრივ პროტოვარსკვლავად ცენტრში.პლანეტები ამ დისკოს აკრეციით წარმოიქმნა, რომელშიც მტვერმა და გაზმა გრავიტაციულად მიიზიდეს ერთმანეთი და გაერთიანდნენ უფრო დიდი სხეულების ჩამოსაყალიბებლად. ადრეულ მზის სისტემაში შესაძლებელია ასობით პროტოპლანეტა არსებობდა, მაგრამ ისინი შეერწყნენ ერთმანეთს ან შეეჯახნენ ერთმანეთს, შედეგად კი დარჩა პლანეტები, ჯუჯა პლანეტები და ნარჩენი „უმცროსი“ სხეულები.

რადგანაც მეტალებსა და სილიკატებს დუღილის მაღალი ტემპერატურა აქვს, ცხელ შიდა მზის სისტემაში მხოლოდ მათ შეეძლოთ მყარ მდგომარეობაში ყოფნა. ამან კი საბოლოოდ წარმოქმნა კლდოვანი პლანეტები: მერკური, ვენერა, დედამიწა და მარსი. იმის გამო, რომ მეტალები მზის ნისლეულის ძალიან მცირე ნაწილს შეადგენდა, კლდოვანმა პლანეტებმა ძალიან დიდი ზომა ვერ მიიღო. გიგანტი პლანეტები (იუპიტერი, სატურნი, ურანი და ნეპტუნი) ჩამოყალიბდა უფრო შორს, ყინულოვანი ხაზის გაღმა. ეს უკანასკნელი არის წერტილი მარსისა და იუპიტერის ორბიტებს შორის, სადაც მატერია საკმარისად ცივია იმისათვის, რომ აქროლადი ყინულოვანი მატერია მყარ მდგომარეობაში დარჩეს. ეს ყინულები, რომელთაც ეს გიგანტი პლანეტები ჩამოაყალიბა, უფრო უხვად იყო, ვიდრე მეტალები და სილიკატები, რომლებმაც შიდა კლდოვანი პლანეტები წარმოქმნა, ამან კი ხელი შეუწყო მათ, მიეღოთ ისეთი მასები, რომ შეძლებოდათ წყალბადისა და ჰელიუმის (უმსუბუქესი და ყველაზე გავრცელებული ელემენტები) უზარმაზარი ატმოსფეროები „დაეტყვევებინათ“. ნარჩენი ნამსხვრევები, რომლებიც არასდროს გახდა პლანეტა, შექუჩდა ისეთ რეგიონებში, როგორებიცაა: ასტეროიდთა სარტყელი, კოიპერის სარტყელი და ურტის ნისლეული. ნიცის მოდელი ხსნის ამ რეგიონიების შექმნასა და იმას, თუ როგორაა შესაძლებელი, წარმოქმნილიყო გარე პლანეტები განსხვავებულ პოზიციებზე და როგორ გადასახლდნენ ისინი თავიანთ ამჟამინდელ ორბიტაზე სხვადასხვა გრავიტაციული ურთიერთქმედებებით.  იხ. ვიდეო

50 მილიონ წელიწადში პროტოვარსკვლავის ცენტრში წყალბადის წნევა და სიმკვრივე საკმარისი იყო თერმობირთვული სინთეზის დასაწყებად. ტემპერატურა, რეაქციის ტემპი, წნევა და სიმკვრივე გაიზარდა მანამდე, სანამ არ დამყარდა ჰიდროსტატიკური წონასწორობა: თერმული წნევა უდრის გრავიტაციის ძალას. ამ წერტილში მზე მთავარი მიმდევრობის ვარსკვლავი გახდა. მზიდან წამოსულმა მზიურმა ქარმა ჩამოაყალიბა ჰელიოსფერო და მოაშორა დარჩენილი გაზი და მტვერი პროტოპლანეტარული დისკოსგან ვარსკვლავთშორის სივრცეში, ამით კი პლანეტარული ფორმირების პროცესი შეწყდა.

ჩვენთვის ნაცნობი მზის სისტემა ასეთი მანამდე დარჩება, სანამ მზის ბირთვში არსებული წყალბადის მთლიანი მარაგი არ გადაიქცევა ჰელიუმად, რომელიც დღევანდელიდან 5,4 მილიარდ წელიწადში მოხდება. ამით მზის მთავარ მიმდევრობაში სიცოცხლე დამთავრდება. ამ დროს მზის ბირთვი კოლაფსირდება და ენერგიის გამოცემა უფრო დიდი იქნება, ვიდრე ახლაა. მზის გარე ფენები გაფართოვდება ამჟამინდელ დიამეტრზე 260-ჯერ მეტად და მზე წითელი გიგანტი გახდება. იმის გამო, რომ მისი ზედაპირის ფართობი გაიზარდა, ზედაპირის ტემპერატურა შესამჩნევად დაბალი იქნება (2600 K ყველაზე ცივი), ვიდრე მთავარ მიმდევრობაზე ყოფნის პერიოდში იყო. მეცნიერთა ვარაუდით, გაფართოებადი მზე მერკურისა და ვენერას შთანთქავს, ხოლო დედამიწასსიცოცხლისთვის შეუფერებელ ადგილს გახდის. მისი სასიცოცხლო ზონა კი მარსის ორბიტაზე გადაინაცვლებს. საბოლოოდ, ბირთვის ტემპერატურა საკმარისი იქნება ჰელიუმის სინთეზისთვის. მზე ჰელიუმს დაწვავს წყალბადის წვის ხანგრძლივობის მცირე ნაწილით. მზის მასა არ არის საკმარისი უფრო მძიმე ელემენტების სინთეზის დასაწყებად და თერმობირთვული რეაქციები ბირთვში შემცირება. მისი გარე შრეები კოსმოსში გაიფანტება და დარჩება თეთრი ჯუჯა — უჩვეულოდ მკვრივი ობიექტი, რომლის მასა მზის თავდაპირველი მასის ნახევარია, მაგრამ ზომით დედამიწის ტოლი. გაფანტული გარე ფენები წარმოქმნის ე.წ. პლანეტარულ ნისლეულს, ანუ დაბრუნდება ის მატერია, რისგანაც მზე ვარსკვლავთშორის სივრცეში წარმოიქმნა, ოღონდ ახლა ის გამდიდრებულია მძიმე ელემენტებით, როგორიცაა ნახშირბადი.

დაშორება პლანეტების მზიდან : 1) მერკური  2) ვენერა  3) დედამიწა  4) მარსი  — ასტეროიდების სარტყელი  — 5) იუპიტერი 6) სატურნი  7) ურანი  8) ნეპტუნი  —  კოიპერის სარტყელი

პირობითი თანაფარდობა სიდიდე პლანეტების  და  მზის . პლანეტათაშორისო  დაშორება მაშტაბებზე. მეზე გამოსახულია მარცხნივ

მზე სინათლესთან ერთად დამუხტული ნაწილაკების განუწყვეტელ ნაკადს (პლაზმა) ასხივებს. მას მზიური ქარი ეწოდება. ეს ნაწილაკების ნაკადი მზიდან დაახლოებით 1,5 მილიონი კმ/სთ სიჩქარით მოძრაობს, რის შედეგადაც ქმნის გათხელებულ ატმოსფეროს (ჰელიოსფეროს), რომელიც მზის სისტემიდან დაახლოებით 100 ა.ე.-მდე აღწევს.ამას პლანეტათაშორისი სივრცე ეწოდება. აქტივობები მზის ზედაპირზე, როგორიცაა მზიური ამოფრქვევები და კორონალური მასის გამოტყორცნა, ჰელიოსფეროს „აწუხებს“, რის შედეგადაც კოსმოსური ამინდი წარმოიქმნება, ეს უკანასკნელი კი გეომაგნიტურ შტორმებს იწვევს. ჰელიოსფეროში უდიდესი სტრუქტურა არის ე. წ. ჰელიოსფერული ნაკადის ფენა. ის სპირალური ფორმისაა, რომელიც წარმოიქმნა მზის მბრუნავი მაგნიტური ველის აქტივობებით, რომელიც პლანეტათაშორის სივრცეზე მოქმედებდა

                                                   უახლოესი ვარსკვლავები

დედამიწის მაგნიტური ველი ატმოსფეროს მზიური ქარებისგან იცავს, რომელსაც ძალუძს მისი წართმევა.ვენერას და მარსს მაგნიტური ველი არ აქვს, რის შედეგადაც მზიური ქარები მათ ატმოსფეროს თანდათანობით კოსმოსში ფანტავს. კორონალური მასის გამოტყროცნებსა და მსგავს მოვლენებს მაგნიტური ველი და მატერიის უზარმაზარი რაოდენობა მოაქვს. ამ მაგნიტური ველისა და მატერიის ურთიერთქმედება დედამიწის მაგნიტურ ველთან იწვევს დამუხტული ნაწილაკების შეჭრას დედამიწის ზედა ატმოსფეროში, სადაც მისი ურთიერთქმედებები წარმოქმნის ნათებებს მაგნიტურ პოლუსებთან ახლოს (ჩრდილოეთის და სამხრეთის ციალს).

კოსმოსური სხივები მზის სისტემის გარეთ წარმოიქმნება. ჰელიოსფერო მზის სისტემას მათგან ნაწილობრივ იცავს. პლანეტარული მაგნიტური ველებიც (რომელ პლანეტებსაც აქვს) მცირედ იცავს. კოსმოსური სხივების სიმკვრივე ვარსკვლავთშორის სივრცეში და მზის მაგნიტური ველის სიგრძე ძალიან დიდ დროში იცვლება, აქედან გამომდინარე კოსმოსური რადიაციაციაც ცვალებადია მზის სისტემაში.

პლანეტათაშორისი სივრცე, სულ ცოტა, ორი კოსმოსური მტვრის დისკოს მსგავსი რეგიონის სახლია. პირველი არის ზოდიქური მტვრის ღრუბელი, რომელიც შიდა მზის სისტემაში მდებარეობს და იწვევს ზოდიქურ ნათებას. ის შესაძლებელია წარმოიქმნა ასტეროიდული სარტყლის შეჯახებების შედეგად, რომელიც პლანეტებთან ურთიერთქმედებითაა გამოწვეული.მეორე რეგიონი 10-დან 40 ა.ე.-მდე ვრცელდება და ისიც ალბათ მსგავსი შეჯახებების შედეგად წარმოიქმნა, ოღონდ ასტეროიდული სარტყლის მაგივრად კოიპერის სარტყელი იყო.

შიდა მზის სისტემა არის იმ რეგიონის სახელი, სადაც კლდოვანი პლანეტები და ასტეროიდები ბინადრობს.ეს ობიექტები მზესთან შედარებით ახლოსაა, ამიტომ ისინი ძირითადად სილიკატებითა და მეტალებითაა გაჯერებული. ამ მთლიანი რეგიონის რადიუსი უფრო ნაკლებია, ვიდრე მანძილი იუპიტერსა და სატურნს შორის.
                                                              იხ. ვიდეო

გალაქტიკათგროვა

                             გალაქტიკათგროვა

                                     

შედგენილი სურათი ხუთი გალაქტიკისა, რომლებიც დიდი აფეთქებიდან სულ რაღაც 600 მილიონი წლის შემდეგ გაერთიანდნენ

                             შეიცანი სამყარო

(გალაქტიკათა გროვა) — წარმონაქმნი, რომელიც მოიცავს ერთმანეთთან გრავიტაციულადდაკავშირებულ ასობით და ათასობით გალაქტიკას. ის ყველაზე დიდ გრავიტაციულად დაკავშირებულ სტრუქტურად იყო მიჩნეული სამყაროში მანამდე, სანამ 1980-იან წლებში ზეგროვები აღმოაჩინეს.  გროვების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანი მახასიათებელი არის გროვათშორისი სივრცე, შემოკლებით გშს. გშს შედგება გალაქტიკებს შორის არსებული ცხელი აირისგან და მისი ტემპერატურა 7-9 კილოელექტრონვოლტია. გალაქტიკათგროვები არ უნდა აგვერიოს ვარსკვლავთგროვებში, როგორიცაა ღია გროვები, რომლებიც არის ვარსკვლავების სტრუქტურა გალაქტიკაში, ისევე, როგორც სფერული გროვები, რომლებიც ჩვეულებისამებრ გალაქტიკის ირგვლივ ბრუნავს. გალაქტიკების პატარა გაერთიანებებს გალაქტიკების ჯგუფები ეწოდება. ჯგუფებისა და გროვების გაერთიანება კი ზეგროვებს წარმოქმნის.

იხ. ვიდეო გალაქტიკების გროვები. გალაქტიკათა ურთიერთქმედება

შედარებით ახლოს მდებარე შესამჩნევი გალაქტიკათგროვებია: ქალწულის გროვა, ღუმელის გროვა, ჰერკულესის გროვა და თმების გროვა. გალაქტიკების დიდ გაერთიანებას „უზარმაზარი მიმზიდველი“ ეწოდება, რომელსაც გონიოს გროვა აკონტროლებს. „უზარმაზარი მიმზიდველი“ იმდენად მასიურია, რომ მას შეუძლია სამყაროს ადგილობრივ გაფართოებაზე მოახდინოს გავლენა. შესამჩნევი გალაქტიკური გროვები შორეულ, მაღალ წითელ წანაცვლებული სამყაროში, ესენია: SPT-CL J0546-5345 და SPT-CL J2106-5844 - ყველაზე მასიური გალაქტიკათგროვები ადრეულ სამყაროში.

იხ . ვიდეო გალაქტიკების გროვები გამოსახული ათასობით გალაქტიკები

საინტერესო ინფორმაცია გალაქტიკათშორისო  გაზების შესახებ, რადიო დაკვირვებებმა მიაწოდა მეტრიანი ტალღების დიაპაზონში. მათ აჩვენეს ყოფნა არარეგულარული ფორმის რადიო წყაროების გალაქტიკების მტევნებში, კომპაქტური „თავით“ და გრძელი „კუდით“. ეს მონაცემები მარტივად არის განმარტებული, თუ ვივარაუდებთ, რომ რადიო წყარო, რელატივისტური ელექტრონების ღრუბელი, რომელიც ასხივებს სინქროტრონის მექანიზმს მაგნიტურ ველში, მოძრაობს ინტერgalაქტურ გაზთან შედარებით. სიჩქარის არსებობა მივყავართ იმ ფაქტს, რომ შუბლის წნევა კომპრესებს რადიოს წყაროს ერთ მხარეს ("ხელმძღვანელი"), ხოლო მეორეს მხრივ წნევის ვარდნა იწვევს გაფართოებული "კუდის" ფორმირებას. მძლავრი რადიო გალაქტიკები ხშირად მდებარეობს მდიდარი მსუბუქი გალაქტიკების ცენტრალურ ნაწილში, რომელთა გამოსხივება განსაკუთრებით ინტენსიურია მეტრიანი ტალღების დიაპაზონში. სანტიმეტრის დიაპაზონში, რადიო გალაქტიკების გამოსხივება ძალიან სუსტია. ამასთან, რადიაქტიური წყაროებიდან გამოსხივება გალაქტიკების ბირთვებში შეიძლება გამოვლინდეს.

ნიუ-ჰორაიზონსი - New Horizons

             ნიუ-ჰორაიზონსი - New Horizons 

                                                   

«ნიუ - ჰორაიზონსი»
შემკვეთი	НАСА
მწარმოებელი	APL, SwRI
ოპერატორი	НАСА
ამოცანა	изучение системы Плутона, а также объекта пояса Койпера 2014 MU69
ფრენა	Юпитера, Плутона
გაშვება	19 января 2006 г., 19:00:00 UTC
რაკეტა-მატარებელი	«ატლას-5» 551
სასტარტო მოედანი	SLC-41, მის კანავერი
სანგარძლივობა ფრენის	ფრენა 12 წ, 11 თვე, 16 დღ
NSSDC ID	2006-001A
SCN	28928
ტეხნიკური მახასიათებელი
მასსა	478 კგ (საწვავი — 77 კგ)
Размеры	2,2×2,7×3,2 მ
ზომა	228 ვტ
წყარო   კვების	РИТЭГ
ვადა  აქტიურობის არსებობა	15—17 წ
სამიზნე აპატარურა
Alice	ულტრაისფერი სპექტრომეტრი
Ralph	მიმოხელვითი ფოტოკამერა
LORRI	ფოტოკამერა უფრო დეტალური გადაღებისთვის
SWAP	გამზომი პატამეტრების ნაწილაკების მზის ქარის
PEPSSI	სპექტრომეტრი ენერგეტიკული ნაწილაკების
REX	რადისპექტრომეტრი
VB-SDC	დეტექტორი მტვერი

 (ინგლ. New Horizons, ახალი ჰორიზონტები) — ნასა-ს კოსმოსური ხომალდი გაშვებული 2006 წლის 19 იანვარს. ხომალდის მისია იყო პლუტონის, მისი მთვარეების და კოიპერის სარტყელის შესწავლა.

                                         

                                     გზა კოსმუსირი აპარატის 1 აპრილი 2018 წ

2015 წლის 15 იანვარს ნიუ-ჰორაიზონსმა მიაღწია პლუტონის ორბიტას. 14 ივლისს მან პლუტონს ზედაპირიდან 12,600 კილომეტრის სიმაღლეზე ჩაუფრინა, რითიც ის პირველი ხომალდი გახდა რომელმაც პლუტონი გამოიკვლია

იხ. ვიდეო

2006წ-ის 19 იანვარს აპარატმა შეასრულა ფრენა იუპიტერზე (გრავიტაციული მანევრით) 2015წ-დან 2019-მდე სამეცნიერო პროგრამა დაგეგმილია კოპერის სარტყელის კვლევები. სრული პროგრამა გათვლილია 15-17 წ.

,,New Horizons'' დედამიწის მიდამო დატოვა ყველაზე სწრაფი სიჩქარით, ძრავის ჩართვის წინ ის შეადგენდა 16,26კმ.წმ გეოცენტრული სიჩქ.შეადგინა 45კმ.წმ რაც აძლევდა საშუალებას დაეტოვებინა მზის სისტემა იუიტერის გრავიტაციის  მანვრის გარეშე. თუმცა 2015წ-ს გეოცენტრული სიჩქ. შეადგინა 14,5 კმ. წმ რაც ნაკლები იყო ვიდრე ,,ვოიჯერი- 1-ის '' (,,ვოიჯერ-1'' აკრიფა დამატებიტი შიჩქ. სატურნის გრავიტაციული მანევრის შედეგად).

იხ. ვიდეო

  

ვარაუდობენ, რომ პლუტონის შემდეგ New Horizons შეხვდება სხვაობიექტებთან შესახვედრად კოიპერის სარტყელში, რ-იც უნდა შედგეს 2020წ-ს. 

2016წ-ის 25 ოქტომბერს დასრულდა სამეცნიერო ინფორმაციი გადმოცემა რ-იც მოპუვებული იყო 2015წ-ს პლუტონზე კვლევებისას.

2017წ-ის 5 დეკემბრისთვსის მდებარეობდა 6,12 მლრდ. კმ-იტ (ანუ 40 ა.ე.) დედამიწდან ნიუუ ჰორიზონტმა გადაიღო ფოტო სურათები ტრანსპლუტონის ობიექტებიდან  2012 HZ84  და  2012 HE85 დაშორებიდან 0,50 და 0,34 ა.ე. დიამეტრი სხეულის 42 და 51 კმ-ია

2017წ-ის 9 დეკემბერს გაშვება ძრავების სიჩქარის გასაზრდელად 1,51კმ.წ

2018წ-ს - ნიუ ჰორიზონტი-მა მოახდინა მორიგი გაზომვა და აღმოჩინა გაზდა გამოსხივების ულტრაისფერი სხივების მზის საწიინამღდეგო მხარეს. ეს ეფექტი შესაძლოა აიხსნას იმით, რომ მზის სისტემის გარშემო წყალბადის კედლის არსებობით.  ღრუბლის არსებობა ვარსკლავთშორისო ნივთიერებაში ნზის სისტემის საზღვართან ახლოს. ფართო დაკვირვებები მოახდინა 30წის უკან ვოიჯერებმა.

2018წ-ის 16 აგვისტოს -  ობიექტი კოიპერის სარტყელში ,,აროკოტი''  (2014 MU₆₉) (არაოფიციალური დასახელება ,,ულტიმა ტულა'') საითკენაც სადგური გაემგზავრა იყო მიღებული პირველო ფოტოსურათები 

ფოტოსურათი 2014 MU_{69   აროკოტი, გადაღებული 2019წ-ის 1 იანვარს}

2019წ-ის იანვარში - დაკვირვება  2014 OS₃₉₃   2019წ-ის მარტში - დაკვირვება  2014 PN₇₀^[en] с დაშორებული 0,1-0,2 ა.ე.
ალან სტერნის განცხადებით შესაძლოა მესამე გაფრენა ახლოს რომელიმე კოპერის სარტყელთან
დამოკიდებული აღმოჩენაზე ახლოს სადგურის.
2026წ-ლამდეა კველევების გაგრძელება პროგრამის სასნამ არ ამოიწურება იზოტოპის წყარო.

       ულტიმა ტულა (486958) 2014 MU₆₉
                                                         
                           ფოტოგრაფია 2014 MU_{69 დაშორება 137 ათას. კმ. გადაღებული 20196 წ-ის 1 იანვარს.}

(არაოფიციალური დასახელება ულტიმა ტულა) - ტრასნეპტონური ასტეროიდი კოიპერის სარტელში (იხ.ლინკი) არჩეული სამიზნე კვლავისთვის კოსმოსური აპარატის ,,ახალი ჰორიზონტის'' მიერპლუტონთან ცაფრენის შემდგომ 2015წ-ს აპარატმა მიაღწია 2019 წ-ის 1 იანვარს მიუახლოვდა დაშორებით დაახლ. 3500კმ ამ დროისთვის ყველაზე შორეული ობიექტია მზიდან, დედამიწის ზონდი მიერ მიღწეული - სიღორეზე 6,5 მლრდ. კმ 

იზ. ვიდეო

პარამეტრები კლასიკური ობიექტი კოიპერის სარტყელიდან, ორბიტალური ბრუნვის პერიოდი 293წ მისი ალბედო - 30 - 35კმ ან 25-  45კმ ანალიზმა თავდაპირვბელმა აჩვენა, რომ ასტეროიდი უნდაა იყოს ორი ობიექტი. ასტეროდი აღმოჩინა კოსმოსურიმა ტელესკოპმა ,,ხაბლმა'' .

                                  ცის სფერო

                                                   

                                                        ცის სფერო დაყოფილი ცის ეკვადორით

ნებისმიერრადიუსიანი დამხმარე წარმოსახვითი სფერო, რომელზეც აგეგმილებენ ციურ მნათობს და რომელსაც სხვადასხვა ასტრომეტრიული ამოცანის მოსახსნელად იყენებენ.

შორეულ წარსულში ცნება „ცის სფერო“ წარმოიშვა იმასთან დაკავშირებით, რომ ადამიანს, რომელსაც შორეულ მნათობებამდე მანძილთა განსაზღვრა არ შეეძლო, ისინი ერთსა და იმავე მანძილზე, კერძოდ რეალურ სფეროზე, განლაგებულად ეჩვენებოდა. ძველ საბერძნეთში აღმოცენებული გეოცენტრული კოსმოლოგიური სისტემის თანახმად, მთვარე, მზე და პლანეტები თავიანთ სფეროებზე გარემოიქცეოდნენ დედამიწის ირგვლივ, ვარსკვლავები კი ყველაზე გარეთა სფეროზე.

ეს მოძღვრება საქართველოშიც გავრცელდა და ლიტერატურაშიც პოვა გამოძახილი. მაგ.: სულხან საბა-ორბელიანს მოყავს ცათა იერარქიული სქემა, რომლის მიხედვით, დედამიწას აკრავს ჰაერი, შემდეგ ეთერი, უფრო გარეთ თანმიმდევრულად არის მთვარის ცა, რომელსაც ჭირანო ეწოდება, მერკურის ცა — ცორანო, ვენერას ცა — მელტარო, მზის ცა — კოჭიმელა, მარსის ცა — ჭიმჭიმელი, იუპიტერის ცა — კიმკიმელი, სატურნის ცა — არბასტრო და ა. შ.

დიაგრამა აჩვენებს ზენიტის მდგომარეობას, ნადირის და ჰორიზონტი (სხვადახვა განსაზღვრება) შენიშვნა ზენიტი საწინაამღდეგოა ნადირის

მოგვიანებით ასტრონომებმა დაადგინეს, რომ სხვადასხვა ციური სხეული ჩვენგან სხვადასხვა მანძილზეა, მაგრამ ცის სფეროს ცნება შემორჩა, როგორც ხელსაყრელი მოდელი ასტრონომიული გამოთვლებისათვის.

განსახილველი ამოცანის ხასიათის მიხედვით ცის სფეროს ცენტრად შეიძლება მივიღოთ ის ადგილი, სადაცაა დამკვირვებელი (ტოპოცენტრული ცის სფერო), დედამიწის ცენტრი (გეოცენტრული ცის სფერო), მთვარის ცენტრი (სელენოცენტრული ცის სფერო), ცენტრი რომელიმე პლანეტისა (პლანეტაცენტრული ცის სფერო), ან მზისა (ჰელიოცენტრული ცის სფერო), ან სხვა ნებისმიერი წერტილი.

თითოეული მნათობი შეიძლება დავაგეგმილოთ ცის სფეროს ზედაპირზე იქ, სადაც მნათობისა და ცის სფეროს ცენტრებზე გამავალი წრფე კვეთს ცის სფეროს ზედაპირს. ამის შემდეგ ცის კოორდინატების ნებისმიერ სისტემაში ორი კუთხური კოორდინატის საშუალებით ცალსახად განისაზღვრება ცის სფეროზე ყოველი მნათობის მდებარეობა. მზის, მთვარის, პლანეტებისა და ვარსკვლავების და ამოსვლა-ჩასვლასთან და საერთოდ ცის ბრუნვასთან დაკავშირებულ ამოცანებში ხელსაყრელია სათანადო f განედზე მყოფი დამკვირვებლის ტოპოცენტრული ცის სფეროს გამოყენება.

იხ. ვიდეო

დედამიწის თითოეული პოლუსისათვის ცის ერთი ნახევარსფეროს მნათობები ყოველთვის ჰორიზონტს ზემოთაა, მეორე ნახევარსფეროსი — ყოველთვის ჰორიზონტს ქვემოთ, ეკვატორზე ყველა მნათობი ყოველდღე ამოდის და ჩადის, საშუალო განედებზე კი ვარსკვლავთ ნაწილი ჩაუვალია, ნაწილი — ამოუვალი, ნაწილი კი — ამომავალიცაა და ჩამავალიც.

ცის სფეროს ძირითადი წრეწირებია ცის ეკვატორი, მათემატიკური ჰორიზონტი, ეკლიპტიკა, ცის მერიდიანი და სხვ., ძირითადი წერტილები კი — ზენიტი, ნადირი, ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლუსები, გაზაფხულისა და შემოდგომის ბუნიობის, ზაფხულისა და ზამთრის მზებუდობის, აგრეთვე ჩრდილოეთის, სამხრეთის, დასავლეთისა და აღმოსავლეთის წერტილები

იხ. ვიდეო

იხ.  რეკლამა ბმულზე

➤➤➤ . . . https://shotashota75.blogspot.com/2020/06/blog-post_3.html

                                  მედუზები

                                უკდავი არსება რომელეიც არასოდეს  კვდება

                                     

 ზღვის ნაწლავღრუიანთა თავისუფლად მცხოვრები სქესობრივი თაობა. წარმოიქმნებიან უსქესო თაობის ინდივიდების — პოლიპების დაკვირტვით. დამახასიათებელია სციფოიდური პოლიპებისათვის (ჰიდრისა და ზოგი ლეპტოლიდის გარდა). ზოგ ნაწლავღრუიანს, თაობათა მორიგეობა არ ახასიათებს და მედუზები კვერცხიდან ვითარდებიან. სასქესო უჯრედები წყალში იყრება, აქვე ხდება მათი განაყოფიერება და განვითარება (სციფომედუზებსა და ზოგ ჰიდრომედუზას ახასიათებს შინაგანი განვითარება). არიან რბილსხეულიანი წყლის ცხოველები, რომლებსაც გააჩნიათ არასასიამოვნო საცეცები და ქოლგის ფორმის ჟელატინის ზარები. ძირითადად გვხვდება ფერადი მედუზები თუმცა არსებობენ მოთეთრო ფერისანიც. ისინი ბინადრობენ ყველა ოკეანეში და ღრმა ზღვაში. მედუზები ასხივებენ ტოქსინებს, რაც სახიფათოა ადამიანის ჯანმრთელობისათვის. არსებობს მედუზების სხვადასხვა სახეობა და თითოეულ სახეობას გააჩნია თვისი დამახასიათებელი ნიშან-თვისებეი. ერთ-ერთი გამორჩეული სახეობისაა Turritopsis Nutricula, რომელიც ბინადრობს კარიბის აუზში. როგორც მეცნიერები თვლიან, მედუზის ეს სახეობა უკვდავია და არასდროს არ კვდება თავისი სიკვდილით. ამ სახეობის მედუზები დიდი ზომებით არ გამოირჩევიან, მათი დიამეტრი 4-5 მმ-ს აღწევს. მეცნიერები თვლიან რომ ამ სახეობის მედუზებს „უკვდავებას“ სძენს რეგენერაციისა და გაახალგაზრდავების უნარი. იხ.ლინკი რეგენაცია

იხ. ვიდეო ანუ ამ სახეობის მედუზას თავისთავს კლონირებას უკეთებს და ,უდმივი ახალგაზრდა არის ძალიან პატარა. მეცნიერების დიდი ინტერსს იწვევს განსაკუთრებით კითხვაზე პასუხი რა არის სიცოცხლე.

აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია

                                      

სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულება საქართველოში, დაბა აბასთუმანში, მთა ყანობილზე, ზღვის დონიდან 1700 მ, თბილისიდან 200 კმ-ის დაშორებით.

ობსერვატორიის სამეცნიერო კვლევების ძირითადი მიმართულებებია გალაქტიკების, ვარსკვლავების, მზის ფიზიკის, მზის სისტემის ცთომილების და დედამიწის ზედა ატმოსფეროს შესწავლა

ობსერვატორია დაარსდა 1932 წლის 28 თებერვალს, პროფესორ ევგენი ხარაძის თაოსნობით და პირველი სამთო ასტროფიზიკური ობსერვატორიაა ყოფილ საბჭოთა კავშირში. 1934 წელს ამ ობსერვატორიაში დაიდგა კარლ ცეისის ფირმის 40 სმ-იანი ტელესკოპი (რეფრაქტორი). იმავე წელს აბასთუმნის ობსერვატორია აირჩიეს წყნარი ოკეანის ასტროფიზიკური ასოციაციის წევრად.

იხ.ვიდეო

1936 წელს აბასთუმანში პირველად ჩამოდის უცხოელ ასტრონომთა ჯგუფი, პროფესორ მენზელის თაოსნობით.

აბასთუმნის ობსერვატორიაში 1942 წელს ქართველი ასტრონომის გიორგი თევზაძის მიერ აღმოჩენილ იქნა მანამდე უცნობი, ორი ახალი კუდიანი ვარსკვლავი „კომეტა“, რომელთაც ეწოდა „კომეტა 1942 თევზაძე 1“ და „კომეტა 1942 თევზაძე 2“. ეს აღმოჩენა წარმოადგენდა პირველ ასტრონომიულ აღმოჩენას, რომელიც ქართველის მიერ იყო შესრულებული. ამ აღმოჩენის გამო წყნარი ოკეანის ასტრონომიულმა კორპორაციამ სან-ფრანცისკოში გამართულ საერთაშორისო ასტრონომთა ყრილობაზე გიორგი თევზაძე დააჯილდოვა „ჟოზეფ დონოჰოეს“ მედლით და სამკერდე ნიშნით.

1954 წელს, ობსერვატორიაში დაიდგა 70 სმ-იანი მენისკური ტელესკოპი. 1957 წლიდან ამოქმედდა დედამიწის პირველ ხელოვნურ თანამგზავრზე დაკვირვების სადგური, ორი წლის შემდეგ კი ექსპლუატაციაში შევიდა ყანობილის მთიდან აბასთუმნამდე გაჭიმული საბაგირო გზა.

იხ. ვიდეო

1961 წელს, ასტრონომმა რ. კილაძემ პირველმა გაზომა სატურნის რგოლების სისქე, ხოლო 1974 წელს მანვე პირველმა შეამჩნია პლანეტა მერკურის ატმოსფერო, ხოლო ა. ჭურაძემ აღმოაჩინა პირველი ზეახალი ვარსკვლავი გალაქტიკაში NGC 3389.

1932-1933 წლებში აბასთუმნის ობსერვატორია იყო უშუალოდ საქართველოს სსრ განათლების სახალხო კომისარიატის გამგებლობაში; 1934-1935 წლებში თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დაქვემდებარებაში; 1936-1940 წლებში — სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალის, ხოლო 1941 წლიდან იყო საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის სისტემის შემადგენლობაში.

ობსერვატორია 2007 წლიდან ინტეგრირებულია ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტთან და იწოდება, როგორც „ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ევგენი ხარაძის აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორია“. ობსერვატორიის დირექტორია მაია თოდუა. ობსერვატორიას აქვს საგამომცემლო ბაზა, სადაც 1961 წლიდან ყოველწლიურად გამოიცემა „ასტრონომიული კალენდარი“ და „ობსერვატორიის ბიულეტენი“.

ბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის თბილისის განყოფილება (1986 წლამდე - ლაბორატორია) - აბასთუმნის ასტროფიზიკური ობსერვატორიის ასტუქტურული ქვედანაყოფი თბილისში. დაარსდა 1967 წელს. მისი დანიშნულებაა შეასრულოს ობსერვატორიის ფუნქციონირებისა და იქ ახალი ტექნიკის გამოყენებისათვის აუცილებელი ოპერატიულ-მექანიკური, საკონსტრუქტორო, გამოთვლითი და სხვა სამუშაოები, რომელთა შესრულება თვით ობსერვატორიაში, მთა ნაყოფილზე, მოუხერხებელია. დააჩქაროს ობსერვატორიაში მიღებულ დაკვირვებათა დამუშავება და შედეგების დასასტამბავად მომზადება. თსუ ასტრონომიულ კათედრასთან თანამშრომლობით ხელი შეუწყოს ასტრონომთა მაღალკვალიფიციური კადრების მომზადებას. გააადვილოს ობსერვატორიის აუცილებელი შემოქმედებით-ორგანიზაციული კონტაქტი ფიზიკურ, მათემატიკურ, მართვის სისტემების ინსტიტუტებთან და სხვა ორგანიზაციებთან.

განყოფილებას აქვს მზის სისტემის ფიზიკური კვლევის ლაბორატორია, ასტრონომიული ხელსაწყოთმშენებლობის ქველაბორატორია ოპტიკურ-მექანიკური სახელოსნო. აქვეა თეორიული ასტროფიზიკური განყოფილებაც.

იხ.ვიდეო