ინგლ. Extremely Large Telescope, ELT, ранее E-EL სიტყვა ,,ევროპული'' იყო ამოღებული. - მშენებლობა ასტრონომიული ობსერვატორიის, მთავარი ინსტრუმენტი რ-იც გახდება ტელესკოპი სგმეტური სარკით დიამეტრი 39,3მ შედგება 798 ექვსკუთხიანი სეგმეტისაგან დიამტერებით 1,4 მ და სისქე 50 მმ. ტელესკოპ-რეფლექტორი, განლაგებულია ჩილეში.
იხ. ვიდეო
სარკე შესაძლებლობას იძლევა შეაგროვოს 15-ჯერ მეტი სინათლე, ვიდრე ნებისმიერი არსებული ტელესკოპის დღეისთვის. ტელესკოპი იქნება აღჭუვილი უნიკალური ოპტიკური ადაბტორით 5 სარკიდან, რ-იც შეუძლია ტურბელენტურობის კომესირება მოახდინოს დედამიწის ატმოსფეროს და შესაძლებლობა იძლევა მივიღოთ დიდი ხარისხის გამოსახულებები ვიდრე უზრუნველყოფს ორბიტალური ტელესკოპი ,, ჰაბლი''.
შედარება ძირითადი სარკეების რამდენიმე ტელესკოპების E-ELT - დიდი გავს ფიჭის სტრუქტურას
ტელესკოპის მშენებლობა რ-იც შეადგენს 10 - 11 წ-ს იგეგმება 2012წ-ს დაწყება. პროექტის ფასი შეადგენს 57 მლნ. დოლარი, ხოლო მშენებლობა 1,05 მილრდ. დოლარი.
2014წ-ეს იყო აფეთქებული მთის ნაწილი.
2017წ-ის 30 მაისს შტაბ-ბინაში ESO ხელი მოეწერა კონტრქტს დამზადებისთვის 39-მ-ნი მთავარი სარკის.
2018წ-ის 8 იანვარს დასრულებული იყო პირველი ექვის სარკის 900 სეგმეტი.
2018წ-ის ნოემბერში გამოჩნდა პირველი ფოტოგრაფია ფუნდამენტის ჩასხმის ELT
2019წ-ის 27 სექტემბერს დაიწყო აწყობა 2800 ტონიანი გუმბათის ტელესკოპის.
აღწერა ტელესკოპ ELT 39 მ დიამტერის სერკით შედგება 798 ექვსკუთხიანი ელემენტებისგან, რ-იც ყოველი მათგანის მაქსიმალური დიაგონალია 1,4 მ და სისქე 5 სმ რომელის ყოველი მესამეს ექნება აქტუატორები (შემსრულებელი მოწყობილობები)
შემსრულებელი მექანიზმი BELIMO
რის წყალობითაც შეუძლია შეიცვალოს მდგომარეობა ათასჯერ წამში, რომ კომპესირება მოახდინოს ასფისფერული დამახინჯება გამოსახულების. რის გამოც შესაძლბლობას იძევა კვლევები ჩატარდეს აქამდე შეუძებელზე. მთლიანობაშ სარკე წარმოადგენს კვლევის მოედანს შეგროვებას 978 м² — в 13-ჯერ მეტი, ვიდრე თანამედროვე უდიდესი ტელესკოპს. რის გამოც ტელესკოპს შეუძლია 16-ჯერ სიზუსტით დააკვირდეს ვიდრე კოსმოსურ ტელესკოპ ,,ჰაბლი''. მაგ., შესაძლებელი იქნება კვლევები აწარმოოს პლანეტების ატმოსფეროს შეადგენლობაზე არა მზის სისტემების და სხვ.
ადამიანი, როგორც სამყაროს ნაწილი, მინიატურა ჰილდეგარდის თხუზულებიდან Liber Divinorum Operum, I.2. Lucca, MS 1942, მე-13 ს ხელნაწერი
მისტიციზმი (ბერძნ. μυστικός მისტიკოს — დაფარული) — ფილოსოფიური და თეოლოგიური სწავლება, რომელიც მიმართულია არაამქვეყნიურ ძალებთან კავშირის დამყარებისკენ; სწრაფვა აბსოლუტურ რეალობასთან, ღვთაებრივთან, სულიერ ჭეშმარიტებასთან ან ღმერთთან ერთიანობის მიღწევისადმი უშუალო გამოცდილების, ინტუიციის ან შთაგონების გზით; რწმენა, რომ ამგვარი გამოცდილება ცოდნის და შემეცნების მნიშვნელოვანი წყაროა.
იხ. ვიდეო
ქრისტიანობაში თვისებური მისტიციზმი არის როგორც დასავეთ ასევე აღმოსავლეთ ქრისტიანობაში კონფესიებში განსხავეულია. ასევე მსტიცმი არის თავისებური უნიკალურის პროტესტანტიზმშიც.
ატიკური საბერძნეთში ასევე პრაქტიკულობენ ე.წ. მისტერია - საიდუმლო რელიგიური ცერემოლიანი.მონაწილეები რ-აც განსაკუთრებული სახის რელიგიური გამოცდილება განიცადა.
ძველი ინდოეთი - ძველი ინდოეთის რელიგიებში მისტიკური ასპექტი ძალზე ძლიერია. მაგალითად უმაღლესი იდეაების სკოლა რელიგიუი პრაქტიკის ფილოსოფიური სკოლები ადვაინტა-ვედვანტა წარმოადგენს ,,მოშკა'' - თავიოსუფალი სამსარა ( უსასრულო ჯაჭვი; სამყაროებში დაბადებისა და სიკვდილის ციკლი) და აბსოლუტურთან შერწყმა (ბრაჰმანი)
ბუდუზმი - სხვადასხვა სკოლებში ბუდიზმის წარმოადგენს სახვადასხვა მეთოდებს მიღწევის მისტიკური მდგომარეობა.
ჩიენთი - დამახასიეთებელია (დაოსიზმი) არათეისტური რელიგია, ამიტომ ღმერთის მაგივრად მისტიკური რელიგიური პრატიკაში დაჭერილი აქვს ტრანსცედეტული საწყის - სიცარიელე (შუნია) ბუდიზმში და დაო დაოსიზმში.
ისლამი - სუფუზმი მისტიკური და ასკეტიზმი არ იყო ტრადიციული რელიგიური გამოცდილე გამოცდილემა ისლამი დაცდილობენ პირადაპირი კავშირს ღმერთან და ალაჰის პირდაპირი ინტუციური ცოდნის მოპოვებას.
კაბალა - ხასიდიზმი - ყველაზე დამახასიათებელი და ღრმა მიმდინარეობა ებრაულ მისტიკაშია
ახალი ხანის მრავალრიცხოვანი ტენდენციები ხშირად საფუძვლად უდევს მსოფლიო რელიგიების მისტიკურ მეთოდებს, ხშირად ძლიერად შეცვლის ან შერევით სხვა გავლენებს.
(ბერძნ. ethnos - ტომი, ხალხი და grapho - ვწერ, სიტყვასიტყვით - ხალხის აღწერა) — ხალხის ყოფისა და კულტურის წარმოშობისა, განსახლებისა და კულტურულ-ისტორიული კავშირის შემსწავლელი ჰუმანიტარული მეცნიერება. ტერმინი "ეთნოგრაფია" პირველად 1607 წელს იხმარეს, თუმცა ამ მეცნიერული დისციპლინის აღსანიშნავად იგი საბოლოოდ დღემდე არ დამკვიდრებულა. იხ. ვიდეო
ეთნოგრაფია იკვლევს ეთნიკური კულტურათა საერთო და განსხვავებულ ფორმებს, მათი განვითარების კანონზომიერებებს, იმას, თუ რა წვლილი შემოუტანია კაცობრიობას კულტურის საგანძურში ამა თუ იმ ხალხს. ეთნოგრაფია იმასაც სწავლობს, თუ რა განაპირობებს და ასაზრდოებს სხვადასხვა ხალხში დამკვიდრებულ ზნე-ჩვეულებებს, ტრადიციებს, ყოფაქცევის ნორმებს.
ტერიტორიული მოცულობის მიხედვით ეთნოგრაფია არის ზოგადი და რეგიონალური. ეთნოგრაფიის მთავარი წყაროა უშუალოდ ცოცხალ სინამდვილეში მოპოვებული ეთნოგრაფიული მასალა, რომლის ფიქსირების დროს ეთნოგრაფია ემყარება საველე კვლევა-ძიების მეცნიერულ მეთოდს ინფორმატორთა გამოკითხვით ან შესწავლილ ობიექტზე უშუალო დაკვირვებით. საველე მასალასთან ერთად იგი ფართოდ იყენებს მომიჯნე დისციპლინების ( ენათმეცნიერება, ისტორია, არქეოლოგია, გეოგრაფია, ფოლკლორი, ხელოვნებათმცოდნეობა, ანთროპოლოგია და სხვ.) მონაცემებს.
ადამიანებს ძველთაგანვე აინტერესებდათ მახლობელი თუ შორეული ხალხების ყოფის თავისებურებანი, მათი ზნე-ჩვეულებები და რწმენა-წარმოდგენები. ადამიანის განსახლება დედამიწაზე ერთბაშად არ მომხდარა. ჰესიოდეს ეპოქის (ძვ. წ. VIII-VII სს.) ეთნიკური სამყარო ვიწრო გეოგრაფიულ არესა და ხალხთა მცირე რაოდენობას მოიცავდა.
სტრაბონის „გეოგრაფიაში“ მოხსენიებულია 800-ზე მეტი ხალხი, განსახლებული ევროპოდან ინდოეთამდე და ჩრდილოეთ აფრიკიდან ბალტიის ზღვამდე. დღეს კი დაუსახლებელი ადგილები დედამიწაზე თითქმის აღარ დარჩა. თუ ნეოლითის ხანაში დედამიწის მოსახლეობა 1 მლნ. კაცს შეადგენდა, დღეს იგი 7 მლრდ-მდე გაიზარდა, ხოლო ეთნოსთა რიცხვი 4000-მდე ივარაუდება. უძველესი ხანის წერილობით ძეგლებში წარმოდგენილია არა მარტო აღწერილობითი ეთნოგრაფიული მასალა, არამედ თეორიული საკითხების გადაჭრის ცდებიც. მაგ., ბიბლიაში ხალხთა ერთ-ერთი უძველესი გენეალოგიური ცხრილია წარმოდგენილი; ჰეროდოტე დაინტერესებული იყო ხალხთა წარმოშობის საკითხებით, მათ შორის კოლხების ეთნოგენეზით. მნიშვნელოვანი ეთნოგრაფიული დაკვირვებებია ძვ. ქვეყნის ხალხებზე, მათ შორის ქართველ-კავკასიელებზე ჰიპოკრატეს და ქსენოფონტის, სტრაბონის, ტაციტუსის და სხვათა შრომებში.
XV-XVII საუკუნეებში დიდმა გეოგრაფიულმა აღმოჩენებმა უცნობ ხალხთა შესახებ სრულიად ახალი მასალა შესძინა ეთნოგრაფიას. ახალაღმოჩენილ ქვეყნებში ევროპულ სავაჭრო კაპიტალს, უპირველეს ყოვლისა, მათი ბუნებრივი სიმდიდრე აინტერესებდა. კოლონიზატორები ამერიკელ ინდიელებს „ღვთის ნასახ“ ადამიანებად არ თვლიდნენ, რადგანაც მათი არსებობა ეწინააღმდეგებოდა შუასაუკუნეობრივ წარმოდგენებს ყველა ხალხის ნოეს შვილებისაგან წარმომავლობის შესახებ. ინდიელთა ყოფა-ცხოვრებაზე იწერებოდა ფანტასტიკური შრომები, რომლებიც ცნობილია „კურიოზების ლიტერატურის“ სახელწოდებით. მიუხედავად ამისა, იმდროინდელ ეთნოგრაფიულ აღწერათა შორის შეინიშნება მეცნიერებისათვის ღირებული რელაციები [იტალიელი ზღვაოსნის ანტონიო პიგაფეტას (დაახლოებით 1491-1535) დაკვირვებები კუბაზე (1525), ესპანელი მისიონერის საჰაგუნის მიერ ჩაწერილი ტექსტები და სხვა].
XVIII საუკუნეში ამერიკელი ინდიელთა შესახებ ეთნოგრაფიული მასალის დაგროვებას შედეგად მოჰყვა მისი მეცნიერული გააზრების ცდები. მკვლევარები სხვადასხვაგვარად აფასებდნენ განვითარების დაბალ საფეხურზე მყოფი ხალხების მდგომარეობას. ჰობზის აზრით, პირველყოფილი ხალხების საზოგადოებრივი ურთიერთობა დამყარებული იყო შუღლსა და მტრობაზე, მუდმივ ქიშპსა და ომებზე, პრინციპზე — „ადამიანი ადამიანისათვის მგელია“.
ჟან-ჟაკ რუსო, პირიქით, მათ ყოფა-ცხოვრებას აიდეალებდა და კაცობრიობის ბედნიერი ბავშვობის ხანად მიიჩნევდა. ამის საპირისპიროდ, ფრანგი მისიონერი ჟოზეფ ლაფიტო (1670-1740), რომელიც დიდხანს ცხოვრობდა ამერიკელ ინდიელებს შორის და რომელმაც დიდძალი ეთნოგრაფიული მასალა შეაგროვა, ასაბუთებდა, რომ ახალაღმოჩენილი ხალხების საზოგადოებრივი განვითარების საფეხური ევროპელების მიერ ადრე განვლილი ეტაპია და რომ ეს საფეხური განვლეს როგორც ძვ. ბერძნებმა, ისე რომაელებმა. ლაფიტო პირველი ევროპელი იყო, რომელმაც გამოიყენა შედარებითი მეთოდი ეთნოგრაფიაში. იმავე ხანებში საქართველოში ამ მეთოდს წარმატებით იყენებდა ვახუშტი ბატონიშვილი.
ჩუქჩების ოჯახი
ეთნოლოგიის მიღწევები
XIX საუკუნის I ნახევარში გაიზარდა ინტერესი ევროპის ხალხთა ეთნოგრაფიისადმი. შეიქმნა გათხრითი არქეოლოგია, რის შედეგადაც დადასტურდა ლაფიტოს თვალსაზრისი ევროპაში განვითარების უძველესი საფეხურის არსებობის შესახებ.
გაიშიფრა ეგვიპტური იეროგლიფები და ასურულ-ბაბილონური ლურსმული დამწერლობის ძეგლები. იმ დროს შეიქმნა ეთნოლოგიაში მითოლოგიური მიმართულება. დაგროვდა სამუზეუმო ეთნოგრაფიული კოლექციები, შეიქმნა ეთნოგრაფიის საზოგადოებები პარიზში, ლონდონში, ნიუ-იოკრსა და პეტერბურგში, რასაც მოჰყვა ეთნოგრაფიული მუზეუმების დაარსება. მომწიფდა ეთნოგრაფიის დამოუკიდებელ მეცნიერებად ჩამოყალიბების საკითხი. ეთნოგრაფიის ცალკე სამეცნიერო დისციპლინად ჩამოყალიბებას დაემთხვა ევოლუციური სკოლის ფორმირება, რომელიც კულტურის ევოლუციის პროგრესულ იდეაზე იყო დაფუძნებული (ადოლფ ბასტიანი, იოჰან ბახოფენი, თ. ვაიცი, ჯონ მაკლენანი, იულიუს ლიპერტი, ედუარდ ტაილორი, ლუის მორგანი და სხვები). ამ სკოლის წარმომადგენლები კაცობრიობის კულტურას განიხილავდნენ როგორც პროგრესული განვითარების ერთიან, კანონზომიერ პროცესს. მაგრამ მათ ეს კაცობრიობის „ფსიქიკური ერთიანობიდან“ გამოჰყავდათ, კულტურის ევოლუციური განვითარება მიაჩნდათ სწორხაზოვან პროცესად ყოველგვარი ნახტომების გარეშე და ამდენად იდეალისტურ პოზიციებზეიდგნენ.
ეთნოსის - XIX ს იყო მცდელობა აეხსნათ , რას ნიშნავს და როგორ ესმით ,,ეთნოსი''. გერმანელ ეთნოგრაფს ა. ბასტიანის ჰქონდა მცდელობა აეხსნა. ის მივიდა დასკვნანდე ეთნოსის ტიპებს წარმოდგენს ნაცია, ხალხი, ტომი როგორც თვითკმარი., თვითმწარმოებელი გზით როგორც ეთნოსის შეგნება ეთნიკური ქორწინება, ერთიანობა, მდგრადი, ერთსისტემური წარმონაქნები. თუმცა ასეთი ახსნას არ შეუძლია დააკმაყოფილოს მკვლევარი, რადგან იგი არ ითვალისწინებდა ფაქტორებს, მაგალითად, ეთნოკულტურულ და ენობრივ ასიმილაციას.
ამერიკის რევოლუციის ხასიათსა და მის მნიშვნელობაზე მრავალი ინტერპრეტაცია არსებობს. რევოლუცია დაახლოებით ფრანგებისა და ინდიელთა ომის (1754-1763) დროს დაიწყო და დასრულდა ჯორჯ ვაშინგტონისაშშ-ის პირველ პრეზიდენტად არჩევით 1789 წელს. ზოგიერთი მოსაზრებით, ამერიკის რევოლუცია სრულებით არ იყო რევოლუციური და რომ მას რადიკალურად არ შეუცვლია კოლონიური საზოგადოება და მხოლოდ კოლონიური მთავრობა შეცვალა ადგილობრივით. საპირისპირო მოსაზრებით ამერიკის რევოლუცია განსაკუთრებული და რადიკალური მოვლენა იყო, რომელმაც მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანა მსოფლიო ისტორიის მსვლელობაში. თანამედროვე ინტერპრეტაციები შუალედურ პოზიციას იკავებენ.2011 წელს ბრიტანელმა იურისტებმა, ამერიკის ფილოსოფიურ საზოგადოებაში გამართული დისკუსიისას, 1776 წლის 4 ივლისის აშშ-ს დამოუკიდებლობის დეკლარაცია უკანონოდ ცნეს. კამათს სამეცნიერო ხასიათი ჰქონდა და მას პრაქტკული შედეგები ვერ ექნებოდა.
იხ. ვიდეო
ეკონომიკური მიზეზები - XVIII ს განმავლობაში დიდი ბრიტანეთი დამკვიდრა როგორც წამყვანი იმპერია ჰეგემონია. ნათელი გამოვლინება იყო ლიდერობა დიდი ბრიტანეთის და გამარჯვება შიდწლიანი ომი (1756-1763)წწ. პირობები პარიზის სამშვიდობო ზავი (1763) დაიმკვიდრა მდგომარეობა დიდი ბრიტანეთმა როგორც მთავარი ეკონომიკის, საზღვაო და კოლონიური ,,ძერჟავა''. ყველა ფრანგული კოლონიები ჩრდ. ამერიკის გადავიდა დიდი ბრიტანეთში და მისი მართველობაში. მეტი აღარ სჭირდებოდათ ამერიკელი კოლონისტები და დაიწყო მათი ექსპლუტაცია ახალი გადასახადებით.
აღმოსავლეთ სანაპირო 1775წ-ის მდგომარეობით ხაზი განსაზღვრავს სამეფო დეკლარაცით 1763წ-ს ყოფს ინდიელების ტერიტორიასა და (ვარდისფერი ფერით) და ცამეტი კოლონია (წითელი ფერით). ფორთოხლისფერით გამოყოფილია ესპანეთის
პოლიტიკური მიზეზები - 1763წ-ს ბრიტანეთის ხელისუფლებამ აუკრძალა კოლონისტებს დასავლეთში დასახლება აპალაჩებში. ამავე დროს სამეფო სამხედრო-საზღვაო ფლოტმა დაიწყო პტრულირება ამერიკული სანაპიროს კონტროლირისთვის სავაჭრო კოლონიებზე.
,,ინციდენტი კინგ სტრიტზე'' ანუ ბოსტონის ხიცვაჟლეტა 1770წ-ის 5 მარტი
XVIIIს-ის შუაში 13 ამირიკული კოლონიაში ცხოვრობდა 3 მილონი ადამიანი, რ--ის 2/3 იყო დიდი ბრიტანეთიდან წამოსული. იყოფოდა სამი ჯგუფი რესპუბლიკა (როდ-აილენდი, კონექტიკუტი), კერძო მფლობელი (პენსილვანია, დელავერი, მერილინდი) და და ბრიტანეთის კორონების ფლობელები (მასაჩუსეთი, ნიუ-ჰემშირი, ნიუ-ორკი, ნიუ-ჯერსი, ვირჯინია, ჯორჯია, ჩრდოლოეთ და სამხრეთ კაროლინა) მსხვილი ქალაქი იყო ფილადელფია 40 000 მოსახლეობით, მეორე სიდიდით იყო ნიუ-ორკი 20 ათასი კაცი. ჩდრ. მიწები დასახლებული იყო ვაჭრებით, მეთევზეებით და მონადირეებით, სამხ. მდიდარი მიწებისკენ გარბოდნენ პლანტატორები. თუმცა ძირითადი მასა მოსახლეობის იყო ფერმერები, ამუშავებდნენ თავის მიწებს და მხოლოდ თავისი თავის იმედი ჰქონდათ.უფრო ორგანიზებული პატრიტული ნაწილი მოსახლეობა იყო ქალაქის მოსახლეობა წვრილი ვაჭრები და ხელოსნები. ზუსტად ამ მოსახლეობამ იქონია დიდი როლი ამერიკული რევილუციაზე და ჩადეს ფუნდამეტი ამერიკული ერის.
,,განადგურება ჩაის ბოსტონის ნავსადგურის'' ლითოგრაფია 1846წ, ეს მოვლენა ცნობილია როგორც ,,ბოსტონის ჩაის სმა'' იხ. სტატია ლინკზე
დედამიწის განათება ასტრონომიული სეზონის თითოეულ ცვლილებაში
წელიწადის დროები (გაზაფხული, ზაფხული, შემოდგომა, ზამთარი) — წელიწადის პერიოდები, რომლებიც დადგენილია ცის თაღზე მზის ხილული მოძრაობისა და ბუნებაში სეზონური ცვლილებების მიხედვით. წელიწადის დროების ცვლას განაპირობებს ის, რომ დედამიწის ბრუნვის ღერძი, რომელიც 66° 33′ კუთხითაა დახრილი დედამიწის ორბიტის სიბრტყისადმი, სივრცეში თავისი თავისადმი თითქმის მკაცრად პარალელურად გადადგილდება მზის გარშემო დედამიწის ორბიტული მოძრაობისას. ამიტომ იგი წლის განმავლობაში მზისკენ გადახრილია ხან ერთი, ხან მეორე ბოლოთი. შესაბამისად, მზე უკეთესად ათბობს დედამიწის ხან ჩრდილოეთ, ხან კი სამხრეთ ნახევარსფეროს.
იხ. ვიდეო
იგივე მოვლენა განაპირობებს დღის ხანგრძლივობის პერიოდულ ცვლილებებს. აქედან გამომდინარე, როდესაც ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში ზაფხულია, სამხრეთ ნახევარსფეროში ზამთარია, და პირიქით.
ასტრონომიაში წელიწადის დროების დასაწყისი განისაზღვრება ცაზე მზის ხილული მოძრაობით.
ჩრდილოეთ ნახევარსფეროზე გაზაფხულის დასაწყისად მიჩნეულია დროის ის მომენტი, როდესაც მზის ცენტრი ეკლიპტიკაზე მოძრაობისას გადაკვეთს ცის ეკვატორს გაზაფხულის ბუნიობის წერტილში და სამხრეთიდან ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში გადადის (20 ან 21 მარტი); ამ დროს მთელ დედამიწაზე (პოლუსების არეების გამოკლებით) დღეღამტოლობაა (დღე ტოლია ღამისა); ჩრდილოეთ პოლუსზე იწყება ნახევარი წლის ხანგრძლივობის დღე, სამხრეთ პოლუსზე - ასევე გრძელი ღამე. ეკვატორზე შუადღისას მზე ზენიტში გადის.
ზაფხულის დასაწყისში მზე არის ცის ეკვატორიდან ყველაზე ჩრდილოეთით, ზაფხულის მზებუდობის წერტილში (21 ან 22 ივნისი, დედამიწის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროზე უგრძესი დღეა, სამხრეთ ნახევარსფეროზე კი – უგრძესი ღამე);
ამ დღეს მზე შუადღისას ზენიტში გადის ჩრდილოეთ ტროპიკზე, შუაღამისას ჰორიზონტს ეხება ჩრდილოეთ პოლარულ წრეზე (წრის შიგნით პოლარული დღეა, მზე არ ჩადის), შუადღისას კი - სამხრეთ პოლარულ წრეზე (წრის შიგნით პოლარული ღამეა, მზე არ ამოდის).
შემოდგომის დასაწყისში (23 სექტემბერი) მზე ეკვატორს კვეთს შემოდგომის ბუნიობის წერტილში და გადადის სამხრეთ ნახევარსფეროში (დღე კვლავ ღამის ტოლია),
ზამთრის დასაწყისში კი (21 ან 22 დეკემბერი) მზე ცის ეკვატორიდან ყველაზე სამხრეთითაა, ზამთრის მზებუდობის წერტილში. ჩრდილოეთ ნახევარსფეროზე ამ დროს უმოკლესი დღეა, სამხრეთ ნახევარსფეროზე - უმოკლესი ღამე. ამ დღეს მზე შუადღისას სამხრეთ ტროპიკზე ზენიტში გადის, შუაღამისას ჰორიზონტს ეხება სამხრეთ პოლარულ წრეზე (წრის შიგნით პოლარული დღეა, მზე არ ჩადის), შუადღისას კი - ჩრდილოეთ პოლარულ წრეზე (წრის შიგნით პოლარული ღამეა, მზე არ ამოდის). სამხრეთ ნახევარსფეროზე წელიწადის დროის ცვლა ანალოგიურია.
ეს დიაგრამა გვიჩვენებს, თუ როგორ უახლოვდება დედამიწის ღერძის დახრილი მიმართულება მზის შუქს ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს ზამთრის მზეზე. განურჩევლად დღისისა (მაგ. დედამიწის ბრუნვა მის ღერძზე), ჩრდილო პოლუსი იქნება ბნელი და სამხრეთის პოლუსი იქნება განათებული; იხილეთ აგრეთვე არქტიკული ზამთარი. ინციდენტის შუქის სიმკვრივის გარდა, ატმოსფეროში სინათლის გაფრქვევა უფრო მეტია, როდესაც იგი ზედაპირული კუთხით ხვდება.
დედამიწის ორბიტის ელიფსურობის გამო დედამიწის სიჩქარე ცვალებადია, ამიტომ ასტრონომიულად წელიწადის დროის ხანგრძლივობაც არათანაბარია. დედამიწას უდიდესი სიჩქარე აქვს პერიჰელიუმში გავლისას (იანვარში), ამიტომ ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში ზამთარი უმოკლესია წელიწადის დროებს შორის (89 დღ-ღ), ზაფხული კი უგრძესი (93,6 დღ-ღ).
კლიმატური, სინოპტიკური თუ ფენოლოგიური ნიშნებით ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს საშუალო განედებში 4 წელიწადის დროები (კლიმატური სეზონი) გამოიყოფა.
შენიშვნა: დაშორებები გადაჭარბებულია და არა მასშტაბურად
წელიწადის დროები (სეზონები) განისაზღვრება ატმოსფერული (სინოპტიკური) პროცესების ხასიათის, მეტეოროლოგიური ელემენტების მრავალწლოვანი მსვლელობის თავისებურებებისა თუ ფენოლოგიური მოვლენების თარიღების გათვალისწინებით.
მაგალითად : აღმოსავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე კლიმატური ზამთარი მოიცავს პერიოდს, როდესაც ჰაერის საშუალო დღეღამური ტემპერატურა 0-ზე დაბალია, გაზაფხული და შემოდგომა – 0-იდან 15-მდეა, ზაფხული – 15-ზე მეტია.
დედამიწის სხვადასხვა განედსა და მხარეში წელიწადის სეზონებად დაყოფა და მათი ხანგრძლივობა განსხვავებულია. ჩრდილოეთ განედებში ნამდვილი ზაფხული არ იცის.
სამშენებლო მასალა — ნებისმიერი სახის მასალა, რომელიც გამოიყენება მშენებლობის მიზნით. მრავალი ბუნებრივად არსებული ისეთი მასალა, როგორიცაა თიხა, ქვა, ქვიშა, ხე, ტოტები და სხვა, გამოიყენებოდა და გამოიყენება მშენებლობისათვის. ბუნებრივის გარდა ბევრი ხელოვნური და სინთეზურად მიღებული მასალა გამოიყენება მშენებლობაში.
აგურები
ზოგიერთ ქვეყანაში სამშენებლო მასალების მანუფაქტურა განვითარებული ინდუსტრიაა. ამ მასალების გამოყენება ტრადიციულად ცალკეულ სეგმენტებად და სპეციალობებად იყოფა, მაგ.: დურგლობა, სანტექნიკა, თბოიზოლაცია, გადახურვა და ა.შ. ეს სპეციალობები უზრუნველყოფენ შენობებში, მათ შორის სახლებში შესაფერისი ჰაბიტატის შექმნას.
იხ. ვიდეო
შენობების და ნაგებობების მშენებლობის, ექსპლუატაციისა და რემონტის პროცესში, სამშენებლო პროდუქტები და სტრუქტურები, საიდანაც ისინი აშენებენ, ექვემდებარება სხვადასხვა ფიზიკურ, მექანიკურ, ფიზიკურ და ტექნოლოგიურ გავლენას. სამოქალაქო ინჟინერი ვალდებულია კომპეტენტურად შეარჩიოს სწორი მასალა, პროდუქტი ან სტრუქტურა, რომელსაც აქვს საკმარისი წინააღმდეგობა, საიმედოობა და გამძლეობა კონკრეტული პირობებისთვის.
სამშენებლო მასალები და პროდუქტები, ISK- ის თეორიის შესაბამისად, იყოფა :
ბუნებრივი (ბუნებრივი) - შემადგენლობისა და შინაგანი სტრუქტურის შეცვლის გარეშე:
არაორგანული (ქვის მასალები და პროდუქტები);
ორგანული (ხის მასალები, ჩალა, კოცონი, ლერწამი, ნიჟარები, მატყლი, კოლაგენი).
ხელოვნური:
აალება (ნორმალურ პირობებში გამკვრივება) და ავტოკლავი (გამკვრივება 175-200 ° C ტემპერატურაზე და წყლის ორთქლის წნევა 0.9-1.6 MPa);
არაორგანული (კლინკერისა და კლინკერის შემცველი ცემენტები, თაბაშირი, მაგნეზია და ა.შ.);
ორგანული (ბიტუმიანი და დექსტის შემკვრელები, ემულსიები, პასტები);
პოლიმერი (თერმოპლასტიკური და თერმოსინსტინგი);
რთული:
შერეული (მინერალების რამდენიმე ტიპების შერევა);
კომპონენტი (ორგანული მასალების ნარევები და შენადნობები);
შერწყმული (მინერალის შერწყმა ორგანულ ან პოლიმერთან).
ხანძარი - ხანძარი დნობისგან გამკვრივება:
წიდა (წიწნის ქიმიური საფუძვლებით);
კერამიკული (თიხის და სხვა კომპონენტების ბუნებით და მრავალფეროვნებით);
შუშის მასა (ნარევის ტუტეობის თვალსაზრისით);
ქვის ჩამოსხმა (კლდის ტიპის მიხედვით);
რთული (დაკავშირება კომპონენტების ტიპის მიხედვით, მაგალითად: წიდა-კერამიკული, მინის წიდა).
განაცხადის მიხედვით, ისინი კლასიფიცირდება ორ მთავარ კატეგორიად. პირველ კატეგორიაში შედის სტრუქტურული: აგურის, ბეტონის, ცემენტის, ხის და ა.შ. ისინი გამოიყენება შენობების სხვადასხვა ელემენტების (კედლების, ჭერის, საიზოლაციო, იატაკის) მშენებლობაში. მეორე კატეგორიისთვის - სპეციალური მიზნები: ჰიდროსაიზოლაციო, თბოიზოლაცია, აკუსტიკური, დასრულების და ა.შ.
სამშენებლო მასალების და პროდუქტების ძირითადი ტიპები
ბუნებრივი ქვის სამშენებლო მასალები და მათგან პროდუქტები;
არაორგანული და ორგანული შემკვრელები;
ხე-ტყის მასალები და მათგან პროდუქტები;
ლითონის პროდუქტები.
შენობების და ნაგებობების მშენებლობისა და ექსპლუატაციის მიზნებიდან გამომდინარე, შერჩეულია სამშენებლო მასალები, რომლებსაც აქვთ გარკვეული თვისებები და დამცავი თვისებები სხვადასხვა გარე გარემოზე ზემოქმედებისაგან. ამ მახასიათებლების გათვალისწინებით, ნებისმიერ სამშენებლო მასალას უნდა ჰქონდეს გარკვეული სამშენებლო და ტექნიკური მახასიათებლები. მაგალითად, შენობების გარე კედლებისთვის მასალას უნდა ჰქონდეს ყველაზე დაბალი თერმული კონდუქტომეტრი საკმარისი სიძლიერით, რათა დაიცვას ოთახი სითბოს დაკარგვისგან; სარწყავი და სადრენაჟე მიზნებისათვის მშენებლობის მასალა - წყლის გამძლეობა და ალტერნატივა ჭაობის და გაშრობის წინააღმდეგობა; გზების დასაფარად მასალა (ასფალტი, ბეტონი) უნდა ჰქონდეს საკმარისი სიძლიერე და დაბალი აბრაზია, რომ გაუძლოს საგზაო დატვირთვებს.
სამშენებლო მასალების და პროდუქტების ძირითადი ტიპები
ბუნებრივი ქვის სამშენებლო მასალები და მათგან პროდუქტები;
არაორგანული და ორგანული შემკვრელები;
ტყის მასალები და მათგან პროდუქტები;
ლითონის პროდუქტები.
შენობების და ნაგებობების მშენებლობისა და ექსპლუატაციის მიზნებიდან გამომდინარე, შერჩეულია სამშენებლო მასალები, რომლებსაც აქვთ გარკვეული თვისებები და დამცავი თვისებები სხვადასხვა გარე გარემოზე ზემოქმედებისაგან. ამ მახასიათებლების გათვალისწინებით, ნებისმიერ სამშენებლო მასალას უნდა ჰქონდეს გარკვეული სამშენებლო და ტექნიკური მახასიათებლები. მაგალითად, შენობების გარე კედლებისთვის მასალას უნდა ჰქონდეს ყველაზე დაბალი თერმული კონდუქტომეტრი საკმარისი სიძლიერით, რათა დაიცვას ოთახი სითბოს დაკარგვისგან; სარწყავი და სადრენაჟე მიზნებისათვის მშენებლობის მასალა - წყლის გამძლეობა და ალტერნატივა ჭაობის და გაშრობის წინააღმდეგობა; გზების დასაფარად მასალა (ასფალტი, ბეტონი) უნდა ჰქონდეს საკმარისი სიძლიერე და დაბალი აბრაზია, რომ გაუძლოს საგზაო დატვირთვებს
თხევად-კრისტალური მონიტორი (თკმ) (იგივეა, რაც თხევად-კრისტალური დისპლეი (თკდ), ინგლ. liquid crystal display, LCD, ბრტყელი ინდიკატორი) — ბრტყელი მონიტორი თხევად კრისტალებზე.
თხევადკრისტალური ტაბლო თვითმფრინავში
LCD TFT (ინგლ.thin film transistor — თხელფირიანი ტრანზისტორი) — თხევად-კრისტალური დისპლეის ერთ-ერთი სახელწოდება, რომელშიც თხელფირიანი ტრანზისტორით მართული აქტიური მატრიცა გამოიყენება. TFT გამაძლიერებელი თითოეული სუბ-პიქსელისათვის სწრაფმოქმედების ასამაღლებლად, ასევე დისპლეის გამოსახულების მკაფიოობისა და კონტრასტულობისთვის გამოიყენება.
იხ. ვიდეო
1888წ-ს თხევადი კრისტალები იყო აღმოჩენილი ავსტრიელი ბოტანოკოსის მიერ ფ. რაინცემის მიერ.
1960წ-ს კომპანია RCA იკვლევდა ელექტროპტიკური ეფექტს თხევად კრისტალებში და გამოყენებას.
1964წ-ს ჯ. ჰალმეიერიმა შექმნა პირველი თკ დისფლეი. დაფუძნებული დინსმიური შექის გაფანტვის ეფექტზე. (DSM).
ფერადი თკ-დიფლეი მობილური ტელეფონი ნოკია 6630
1968წ-ს RCA პირველად იქნა წარმოდგენილი თკ მონოქომული ეკრანი. 1973წ-ს Sharp- მა წარადგინა პირველი თკ- კალკურატური დისფლეით. თკ გამოყენება დიფლეის გამოყენება დაიწყეს ელექტრონულ საათებში, კალკურატორებში, გამზომ მოწყოლიბობებში.
1990წ-ს სხვადასხვა კომპანიებმა დაიქყეს გამოყენება ალტრნატიული TN და STN დიფლეის.
გამოსახულების ფერის და კონტრასტის დამახინჯება LCD მონიტორზე მატრიქსის მცირე ხედვის კუთხით, როდესაც მისი თვითმფრინავის მცირე კუთხეზე ნახავთ
თხევად-კრისტალური მონიტორის დანიშნულება კომპიუტერიდან, TV-მიმღებიდან, ციფრული ფოტოაპარატიდან, ელეტრონული თარჯიმნიდან, კალკულატორიდან და სხვ. გრაფიკული ინფორმაციის გამოსახვაა.
გამოსახულება სხვადასხვა ელემენტის მეშვეობით ყალიბდება, როგორც წესი, გაშლის სისტემით. უბრალო ხელსაწყეობს (ელექტროსაათი, ტელეფონი, ფლეიერი, თერმომეტრი და სხვ) შეიძლება ჰქოდეთ მონოქრომული ან 2-5 ფერიანი დისპლეი. მრავალფერი გამოსახულება ყალიბდება RGB-ტრიადების დახმარებით. დღეისათვის (2008) TN- (ზოგჯერ *VA) მატრიცების სამაგიდო მონიტორებში და ყველა ნოუთბუქში გამოიყენება მატრიცები 18-ბიტიანი ფერის ხარისხით (6 ბიტი თითო არხზე), 24-ბიტიანობა ემულირდება ციმციმითა და დიზერინგით.
გატეხილი მატრიცა სმარტფონის
თკ-მონიტორის ყოველი პიქსელი შედგება მოლეკულების ფენისგან ორ გამჭვირვალე ელექტროდსა და ორ პოლარიზაციულ ფილტრს შორის, რომელთა პოლარიზაციის სიბრტყეც (როგორც წესი) პერპენდიკულარულია. თხევადი კრისტალების არარსებობისას პირველი ფილტრის მიერ გაშვებულ სინათლეს, მეორე ბლოკავს.
