ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             ხაჭაპური

იმერული ხაჭაპური

 ქართული სამზარეულოს კერძი. ქართული ეროვნული ცომეული ნაწარმი. შესაძლოა ადრე ხაჭოს შერევით მზადდებოდა. ხაჭაპური წარმოშობით დასავლეთ საქართველოდანაა. არსებობს სხვადასხვა სახეობის ხაჭაპური, მათ შორის: იმერული, აჭარული, მეგრული, გურული, სვანური, რაჭული, ხევსურული, ფენოვანი. განსაკუთრებით ცნობილია იმერული ხაჭაპური. ხაჭაპურის ნაირსახეობას წარმოადგენს თუშური „კოტორი“. როგორც წესი, ხაჭაპურის ცომი ხორბლის ფქვილით, საფუარათი, წყლითა და ცოტაოდენი რძითა და მარილით იზილება; ცომს ცოტა ხანს აცლიან ამოსვლას და შემდეგ რეგიონებისდა მიხედვით სხვადასხვა ფორმით ამზადებენ. შიგთავსი როგორც წესი შეიცავს ყველს (ახალს ან დაძველებულს) ან ხაჭოს, კვერცხს, კარაქსა და სხვა ინგრედიენტებს. ხაჭაპური ეროვნული საკვები კულტურის მონაპოვარია.

2019 წლის 22 იანვარს, საქართველოს კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის ეროვნული სააგენტოს გენერალური დირექტორის ნიკოლოზ ანთიძის ბრძანებით, არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ელემენტს „ხაჭაპურის ტრადიცია საქართველოში“ არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიენიჭა. იმავე წელს საქართველოს გასტრონომიის ასოციაციამ პირველად მიიღო მონაწილეობა საერთაშორისო კულინარიულ გამოფენაში „Sirha 2019“, სადაც სხვა ქართულ კერძებთან ერთად ხაჭაპურიც წარადგინეს.

იხ. ვიდეო

                                                   იმერული ხაჭაპური 

ქართული სამზარეულოს ცომეული, ხაჭაპურის ერთ-ერთი სახეობა.

არსებობს ხაჭაპურის ცომის მომზადების მრავალფეროვანი რეცეპტი. დაწყებული ჩვეულებრივი საფუარიანი ცომით და დამთავრებული მაწვნის ცომით.

                                             ინგრედიენტები

• კარაქი 250 გრ.
• პურის ფქვილი 300 გრ.
• კვერცხი 1 ცალი.
• ლიმონის მჟავა 5 გრ.
• მარილი 5 გრ.
• საფუარი 5 გრ.
• შაქარი 4-5 გრ.
• წყალი დაახლოებით 100 მლლ.
• ყველი იმერული უმარილო 350 გრ.

                                         მომზადების წესი

გავხსნათ საფუარი თბილ წყალში და დავამატოთ შაქარი. მიღებული მასა მოათავსეთ თბილ ადგილას და დაელოდეთ მის აფუებას. შემდეგ შევურიოთ ერთმანეთში ათქვეფილი კვერცხის გული, ლიმონის მჟავა, წყალი, მარილი, გამდნარი და შეგრილებული კარაქი ან მარგარინი და შევურიოთ მიღებული მასა საფუარის, წყლის და შაქრის ნაზავს. გაცრილი ფქვილი მოვათავსოთ ჭურჭელში, გავუკეთოთ შუაში ჩაღრმავება და დავასხათ მიღებული იგრედიენტების მასა. მოვზილოთ ცომი, რომელიც არ ეკრობა ხელის გულებსა და დავასვენოთ თბილ ადგილას 15 წუთის განმავლობაში. ცომი გავაბრტყელოთ, მოვათავსოთ ცომის ზედაპირზე გახეხილი ყველი, მოუჭრათ თავი და გავაბრტყელოთ ფქვილმოყრილ ზედაპირზე. გაბრტყელებული ხაჭაპური მოვათავსოთ გაცხელებული ღუმელის ტაფაზე და გამოვაცხოთ ის 220 გრადუს ტემპერატურაზე დაახლოებით 15 წუთის განმავლობაში. შემდეგ გამოვიღოთ ტაფა ღუმელიდან და გადავუსვათ ხაჭაპურს კარაქი. ოდნავ შევაგრილოთ და მოვათავსოთ თეფშზე

იხ. ვიდეო ჟარონის ხაჭაპური

გული

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -   

                                          გული

 (ლათ. соr, ბერძ. καρδιά) — ადამიანისა და ცხოველების სისხლის მიმოქცევის სისტემის ცენტრალური ორგანო, რომლის კუნთოვანი კედლის რიტმული შეკუმშვა განაპირობებს ორგანიზმში სისხლის ცირკულაციას.

გული ვითარდება სისხლგამტარი სისტემის ამა თუ იმ უბნის გარდაქმნის შედეგად სხეულის ზურგის (ჭიები, მოლუსკები, ფეხსახსრიანები და სხვა) ან მუცლის (ქორდიანები) ნაწილში.

უმარტივესი სახით გულის ფუნქციას ასრულებს სისხლგამტარი სისტემის უბნების პულსაცია. ევოლუციურ პროცესში მოხდა გულის მორფოლოგიური გამოკერძოება და საკუთარი მუსკულატურითა და სარქვლებით აღჭურვა, რამაც უზრუნველყო სისხლის ერთი მიმართულებით დენა (უმაღლესი ჭიები, ფეხსახსრიანები და სხვა). ბოლოს თვით გული გაიყო სისხლის შემკრებ (წინაგული) და გამდენ (პარკუჭი) ნაწილებად (მოლუსკები, ხერხემლიანები).

ლაყუჩებით მსუნთქავ ხერხემლიანებს (უყბოები, თევზები, ამფიბიებიის ლარვები), რომელთათვისაც დამახასიათებელია სისხლის მიმოქცევის ერთი წრე, აქვთ თითო წინაგული და პარკუჭი (ორკამერიანი გული), სადაც მხოლოდ ვენური სისხლია. ფილტვებით სუნთქვისას, ე. ი. სისხლის მიმოქცევის მეორე წრის გაჩენისას, გულში არტერიული სისხლიც შედის და გული მარჯვენა (ვენურ) და მარცხენა (არტერიულ) ნახევრად იყოფა.

სისხლის მიმოქცევის სისტემა, პირობითად დაყოფილია ცენტრალურ და პერიფერიულ ნაწილებად. ამ უკანასკნელს ეკუთვნის სისხლძარღვები, ხოლო ცენტრალურ ორგანოს გული წარმოადგენს. გული მოთავსებულია წინა შუასაყარში, გულმკერდის IV-VIII მალების დონეზე. მისი 2/3 შუა ხაზის მარცხნივაა. გულის წინა ზედაპირის უმეტესი ნაწილი წარმოდგენილია მარჯვენა პარკუჭით, მისგან მარჯვნივ და ზემოთ მდებარეობს – მარჯვენა წინაგული, მარცხნივ მარცხენა პარკუჭი. უკანა ზედაპირი მარცხენა პარკუჭითაა წარმოდგენილი. გულის ქვედა ნაწილი დიაფრაგმის მყესოვან ნაწილზე დევს და წარმოდგენილია ძირითადად მარცხენა და ნაწილობრივ მარჯვენა პარკუჭით.

იხ. ვიდეო

ადამიანის ორგანიზმში სისხლის მიმოქცევა გაყოფილია ორ წრედ. ამის მორფოლოგიური საფუძველია გულის ღრუს ოთხსაკნიანი შენება. გული, მისი ძგიდის საშუალებით, გაყოფილია ორ იზოლირებულ ნახევრად: გულის მარცხენა ანუ არტერიული ნახევარი, რომელშიც (სისხლში) ჟანგბადის პროცენტული მაჩვენებელი 95%-ია და გულის მარჯვენა ანუ ვენური ნახევარი, სადაც (სისხლში) ჟანგბადის შემცველობა-75%-ია. თითოეული ნახევარი სპეციალური აგებულების სარქველების საშუალებით, იყოფა ორად: წინაგულებად და პარკუჭებად.ამგვარად წარმოიქმნება ოთხი საკანი: მარჯვენა წინაგული და მარჯვენა პარკუჭი და მარცხენა წინაგული და მარცხენა პარკუჭი.

მარჯვენა წინაგული ღებულობს ვენურ სისხლს სისხლის მიმოქცევის დიდი წრიდან. მასში იხსნება ღრუ ვენებისა და საკუთრივ გულის უმცირესი ვენები. იქ სადაც ქვემო ღრუ ვენა უკავშირდება მარჯვენა წინაგულს, გაჭიმულია ნამგლისებრი სარქველი. მარჯვენა და მარცხენა წინაგულები ერთმანეთისაგან იზოლირებულია წინაგულთაშუა ძგიდის საშუალებით. მარჯვენა წინაგულს მარჯვენა პარკუჭთან აკავშირებს მარჯვენა წინაგულ-პარკუჭოვანი ხვრელი, რომელშიც ჩადგმულია სამკარიანი შენების მარჯვენა წინაგულ-პარკუჭოვანი სარქველი. მარჯვენა და მარცხენა პარკუჭებს, ერთმანეთისაგან გამოყოფს პარკუჭთაშუა ძგიდე. მარჯვენა პარკუჭიდან სისხლის შემდგომი სვლა რეგულირდება ფილტვის ღეროს ხვრელში ჩადგმული ფილტვის ღეროს სარქველით, რომელიც, ასევე სამკარიანი შენებისაა. ამ შემთხვევაში მას ფორმის შესაბამისად, ნახევარმთვარისებრი სარქველი ეწოდება.

მარცხენა წინაგული ღებულობს არტერიულ სისხლს ფილტვის ვენის საშუალებით, სისხლის მიმოქცევის მცირე წრიდან. მის უკანა კედელზე მდებარეობს, ფილტვის ვენის ხვრელები (სულ ოთხი –ორ ორი მარჯვენა და მარცხენა). მარცხენა წინაგული მარცხენა პარკუჭს უკავშირდება მარცხენა წინაგულ-პარკუჭოვანი ხვრელით, რომელშიც მოთავსებულია მარცხენა ატრიო-ვენტრიკულური სარქველი, რომელიც ორკარიანია და ფორმის შესაბამისად მიტრალურ სარქველსაც ეძახიან. სისხლის შემდგომი სვლა რეგულირდება, აორტის სარქვლის საშუალებით, რომელიც ჩადგმულია აორტის ხვრელში. იგი ფილტვის ღეროს სარქვლის ანალოგიური შენებისაა და შედგება სამი კარისაგან.

იხ. ვიდეო

გულის ფუნქცია დამოკიდებულია მისი კედლის შენებაზე. იგი შედგება სამი გარსისაგან: შიგნიდან გარეთ _ ენდოკარდიუმი, მიოკარდიუმი და ეპიკარდიუმი. მათგან ფუნქციურად ყველაზე მნიშვნელოვანია მიოკარდიუმი ანუ გულის კუნთოვანი გარსი. ამ გარსის ფუნქციური ერთეულია კარდიომიოციტი. გულის კუნთი წარმოდგენილია განივზოლიანი კუნთოვანი ქსოვილისაგან, მაგრამ ჩონჩხის კუნთებისაგან განსხვავებით, მათ ბადისებრი შენება ახასიათებთ. ასევე ფიზიოლოგიური თვისებებით ძალიან ჰგვანან გლუვ კუნთოვან ქსოვილს, ვინაიდან მათ მსგავსად გულის კუნთის მოქმედება ადამიანის ნებას არ ექვებდებარება. გულის შიგნითა გარსი — ენდოკარდიუმი, მთლიანად ამოფენს გულის კედელს და მის შიგნით არსებულ ყველა წარმონაქმნს. ასევე, მონაწილეობს ისეთი მნიშვნელოვანი ანატომიური წარმონაქმნების შექმნაში, როგორიცაა სარქველები. ენდოკარდიუმი განუწყვეტელი ნაწილია იმ სისხლძარღვთა შიგნითა გარსისა, რომლებიც შედიან და გამოდიან გულიდან.

გულის გარეთა გარსი ეპიკარდიუმი, გულის პერანგის, ანუ პერიკარდიუმის შიგნითა ე. წ. ორგანოს მფარავი ფურცელია. შიგნითა და გარეთა ფურცლები ქმნიან ჰერმეტულ ღრუს, რომელშიც გამომუშავდება სეროზული სითხე. იგი ამცირებს ხახუნს პერიკარდიუმის ფურცლებს შორის. ამ სითხის რაოდენობა 5 მლ_ია.

აორტის სარქვლის საშუალებით, რომელიც ჩადგმულია აორტის ხვრელში. იგი ფილტვის ღეროს სარქვლის ანალოგიური შენებისაა და შედგება სამი კარისაგან.

იხ.  ვიდეო

სისხლძარღვები, მათი აგებულებისა და ფუნქციის მიხედვით იყოფა: არტერიებად, ვენებად და მათ უწვრილეს განშტოებებად არტერიოლებად, ვენულებად, პრე და პოსტ კაპილარებად, რომელთა ერთობლიობა მიკროცირკულაციურ კალაპოტს ქმნის. არტერიებში მოძრაობს არტერიული სისხლი, მაგრამ არსებობს ერთი გამონაკლისი ფილტვის არტერია, ამიტომ არტერიების ასეთი განსაზღვრება არ არის სრული ჭეშმარიტება; არტერიის ჭეშმარიტი განსაზღვრებაა: არტერია არის სისხლძარღვი, რომელსაც სისხლი მიაქვს ცენტრიდან პერიფერიისაკენ (ანუ გულიდან პერიფერიისაკენ). იგი შედგება სამი გარსისაგან: 1. შიგნითა გარსი ინტიმა; 2. შუა გარსი – მედია; 3. გარეთა გარსი – ადვენტიცია ანუ შემაერთებელქსოვილოვანი გარსი. არტერიული სისხლის მიკროცირკულაცია ხორციელდება: არტერიოლების, პრეკაპილარების და კაპილარების საშუალებით. ამის შემდეგ იწყება ვენური სისხლის მიკროცირკულაცია. კაპილარები იკრიბებიან პოსტკაპილარებში, შემდეგ უფრო მსხვილ სისხლძარღვებში ვენულებში, რომლებიც ერთიანდებიან უფრო მსხვილი კალიბრის სისხლძარღვებად, რომლებსაც ვენები ეწოდებათ. ვენები ეწოდება სისხლძარღვებს, რომელთაც სისხლი პერიფერიიდან მიაქვთ ცენტრისკენ. მასში მოძრაობს ნახშირორჟანგით მდიდარი და ჟანგბადით ღარიბი სისხლი. გამონაკლისია ფილტვისა და ჭიპლარის ვენა. ვენების კედელიც სამშრიანი შენებისაა, მაგრამ არტერიებისაგან განსხვავებით, მათი შუა ანუ კუნთოვანი გარსი ნაკლებად არის განვითარებული და შესაბამისად წნევა უფრო დაბალია, ვიდრე არტერიულ აუზში. მისი შიგნითა გარსი – ინტიმა ქმნის ჯიბეებს, რომელთა დანიშნულებაა არტერიულ სისტემაში არსებული წნევის შენარჩუნება. ეს სარქველები სხეულის სხვადასხვა უბანში სხვადასხვა რაოდენობით არიან წარმოდგენილი, მაგალითად: თავისა და ფილტვის ვენებს სარქველები არ აქვთ. ყველაზე დიდი რაოდენობით სარქველებს შეიცავს ქვედა კიდურის ვენები. საბოლოო შემკრები ვენებია: ზედა ღრუ ვენა, რომელიც სისხლს სხეულის ზედა ნაწილებიდან აგროვებს და მიაქვს გულისკენ; ქვედა ღრუ ვენა, რომელიც სისხლს სხეულის ქვედა ნაწილებიდან აგროვებს და ცალკე ვენური აუზის სახით არის წარმოდგენილი კარის ვენის სისტემა, რომელიც სისხლს აგროვებს პარენქიმული ორგანოებიდან და საბოლოოდ ქვემო ღრუ ვენას ჩაერთვის

იხ. ვიდეო

სისხლი მუდმივ მოძრაობაშია. მას სიცოცხლის მდინარეს უწოდებენ. ის მდინარის მსგავსად მიედინება სისხლძარღვების ჩაკეტილ წრეში, ორგანიზმის ყველა ნაწილამდე აღწევს, ყველა უჯრედამდე მიიტანს ჟანგბადსა და საკვებს და იქიდან მათი დაშლის პროდუქტები გამოაქვს. სისხლძარღვებში სისხლის უწყვეტ დინებას გულის მუშაობა განაპირობებს. რასაც არ უნდა ვაკეთებდეთ გული მაინც ძგერს. გული თავისი ზომით დაახლოებით ხელის მუშტის ზომას შეესაბამება. წონა კი სხეულის წონის 0,5%-ს შეადგენს. გული მდებარეობს გულმკერდის ღრუში, ოდნავ მარცხნივ, ფილტვებს შორის. მას გარედან აკრავს სითხის შემცველი გულის პერანგი. გულის პერანგი იცავს გულს დაზიანებისაგან, რომელიც შეიძლება შეკუმშვის დროს მეზობელ ორგანოებთან ხახუნმა გამოიწვიოს. გული, გულის განივზოლიანი კუნთოვანი ქსოვილისაგან აგებული ღრუ ორგანოა. გულის კუნთის შიგნით შეთანხმებულად მოქმედებს ორი ბიოლოგიური ტუმბო. ისინი ერთმანეთისგან კუნთოვანი ძგიდითაა გამოყოფილი. ამრიგად, გული შედგება მარჯვენა და მარცხენა ნაწილისაგან. თითოეული ნაწილი იყოფა ორ განყოფილებად - წინაგულად და პარკუჭად. მარჯვენა ტუმბოს პარკუჭი ნახშირორჟანგით მდიდარ - ვენურ სისხლს ფილტვებისაკენ გზავნის, საიდანაც სისხლი გულის მარცხენა ტუმბოს წინაგულში ბრუნდება. ამ წრეს ფილტვის წრეს ანუ სისხლის მიმოქცევის მცირე წრეს უწოდებენ. მარცხენა ტუმბოს პარკუჭი ჟანგბადით მდიდარ — არტერიულ სისხლს სისხლძარღვებით სხეულის ყველა ნაწილს მიაწვდის და სისხლი ყველა ორგანოს უჯრედებამდე მიაღწევს. ამ ორგანოებიდან წამოსული სისხლი სისხლძარღვებით ბრუნდება მარჯვენა ტუმბოს წინაგულში. ეს სისხლის მიმოქცევის დიდი წრეა. მისი საშუალებით ჟანგბადი და საკვები ნივთიერებები ყველა ორგანოსა და ქსოვილამდე მიდის. ამ დროს არტერიული სისხლი თანდათანობით ვენურ სისხლად გადაიქცევა, რადგან კაპილარებში პარალელურად ადგილი აქვს ნახშირორჟანგის გადმოსვლას უჯრედებიდან. წინაგულების კედლები პარკუჭების კედლებზე გაცილებით თხელია. ეს იმასთან არის დაკავშირებული რომ წინაგულები შედარებით ნაკლებ სამუშაოს ასრულებს. მათი შეკუმშვის დროს სისხლი მხოლოდ პარკუჭებში გადადის. პარკუჭები მნიშვნელოვნად მეტ სამუშაოს ასრულებენ, სისხლს ძარღვების მთელ სიგრძეზე გადაისვრიან. გარდა ამისა მარცხენა პარკუჭის კუნთოვანი კედელი უფრო სქელია, ვიდრე მარჯვენასი, ვინაიდან იგი უფრო მეტ სამუშაოს (სისხლს გადაისვრის სისხლის მიმოქცევის დიდი წრეში) ასრულებს. სისხლი ყოველთვის ერთი მიმართულებით — წინაგულებიდან პარკუჭებისკენ და პარკუჭებიდან სისხლძარღვებისკენ მოძრაობს. ამას სარქველები უზრუნველყოფენ. წინაგულებისა და პარკუჭების დამაკავშირებელი სარქველები კარებივით მოქმედებს და ერთი მიმართულებით — პარკუჭებისკენ იღება. ამ სარქველებს კარისებრ სარქველებსაც უწოდებენ.

პარკუჭების მძლავრი შეკუმშვით სისხლი გადაიტყორცნება სისხლის მიმოქცევის დიდ და მცირე წრეებში.

სისხლის მცდელობას, სისხლძარღვებიდან უკან, პარკუჭებში ჩაბრუნდეს, ხელს უშლის ჯიბის ფორმის სარქველები. ისინი სისხლით ივსება, იბერება და ხურავს სისხლძარღვებს. ამ სარქველებს ჯიბისებრ სარქველებს უწოდებენ. გული დაუღლელი ძრავაა, რომელმაც შესვენება არ იცის. ის ერთი დღის განმავლობაში 100 000 -ჯერ იკუმშება და ერთი საათის მანძილზე დაახლოებით 300 ლიტრ სისხლს ტუმბავს. გულის ერთი ციკლი, ანუ პერიოდი წინაგულების ერთი შეკუმშვიდან მეორემდე, მოიცავს სამ ფაზას:

• წინაგულების შეკუმშვა — გრძელდება დაახლოებით 0,1 წმ. ამ დროს პარკუჭები მოდუნებულია;
• პარკუჭების შეკუმშვა — გრძელდება 0,3 წმ. ამ დროს წინაგულები მოდუნებულია;
• გულის სრული მოდუნება — გრძელდება 0,4 წმ. პარკუჭები და წინაგულები მოდუნებულია.

ადამიანს არ შეუძლია მართოს გულის მუშაობა. ის იკუმშება ჩვენი ნების გარეშე. გულის შეკუმშვათა სიხშირეს ვერც ავაჩქარებთ და ვერც შევანელებთ. მარჯვენა წინაგულში განსაკუთრებული უჯრედების ორი კვანძია, რომელშიც აღმოცენდება აგზნება. ის გადაეცემა წინაგულებსა და პარკუჭებს და აიძულებს გულს რითმულად შეიკუმშოს. გულის კუნთს ავტომატური მოქმედების უნარი აქვს. გულის შეკუმშვათა სიხშირე დამოკიდებულია ასაკზე, ფიზიკურ დატვირთვაზე, ემოციებზე და ა. შ. დიდი წრის დასაწყისში სისხლი მოძრაობს სქელკედლიან არტერიებში. ქსოვილებში არტერიები იტოტება, წვრილდება და გარდაიქმნება არტერიოლებად, ხოლო შემდეგ კი მიკროსკოპულ კაპილარებად. კაპილარების თხელი კედლებით სისხლიდან ქსოვილებში დიფუზიით გადადის ჟანგბადი და საკვები ნივთიერებები, ხოლო ქსოვილებიდან სისხლში — ნახშირორჟანგი და მავნე ნივთიერებები. ასეთი სისხლი იკრიბება ვენენებში, ვენებს კი ისინი გულისკენ მიაქვს. ვენური სისხლი გულისკენ სიმძიმის ძალის საწინააღმდეგოდ მიედინება. ამაში მას ჩონჩხის კუნთები, ვენის სარქველები და შინაგანი ორგანოების ზეწოლა ეხმარება. საინტერესოა როგორ მოძრაობს ლიმფა მას შემდეგ რაც ის ლიმფურ კაპილარებში აღმოჩნდება. ლიმფური კაპილარები ერთდება უფრო მსხვილ ლიმფურ ძარღვებად, რომლითაც ლიმფა ლიმფურ კვანძებში მიიტანება. სწორედ ლიმფურ კვანძებში წარმოიქმნება ლიმფოციტები, რომლებიც ლიმფაში არსებულ მიკროორგანიზმებსა და შხამებს აუვნებლებს. ლიმფური კვანძებიდან მიკრობებისა და შხამისაგან გათავისუფლებული ლიმფა გადადის მსხვილ სადინარებში, რომელიც მსხვილ ვენებს უერთდება და სისხლთან ერთად გულში ჩაედინება. ლიმფის მოძრაობას უზრუნველყოფს ლიმფური სადინრის სარქველები.

იხ. ვიდეო

დაეხმარეთ გულს -გული უნიკალური ორგაონოა თანამედროვე მედიცინის მიღწევისმიუხედავად ჯერ ბოლომდე არ არის შექმნილი გულის მსგავსი ორგანო არ არსებობს მექანიზმი სადაც 70 -80 და 90 წწ შეძლებდა მუშაობას გული შეუჩერებლივ. გული დღეღამეში 10 ტ მეტი სისხლი გადაქაჩავს და არსწორი დატვირთვისდა პირობების გამო ყველაზე მეტად გული ზიანდება. ამიტომმასუნდაგავუფრთხილდეთ

მწევლები - გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებით 2-ჯერ უფრ მეტად ავადებიან ვიდრე არამწევლები და სხვა მავნე  ნივთიერებების აზიანებენ გულს,ხელს უწყობს არტერიის სპაზმები და არტერიული წნევის მომატებას. თუ გსურთ დაეხმაროთგულს არ მოწიოთ როგორც კი დაანებებთ თავს მოწევას შეუმჩნევა  გულ-სისხლძარღვთა სისტემოს გაუმჯოსებას.

არტერიული წნევა - არტერიული წნევა ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია გულის მუშაობის დაქვეითებისას და ათეროსკლეროზის განვითერებისა თუ თქვენი წნევა ხშირად აღემატება 140-90 მაშინვე მიმრთეთ ექიმს

გულის დაავადების კიდევ ერთი სერიზული ფაქორია სისხლში ქოლესტერინის რაოდეონობა წელიწადში ერთხელ მაინც უნდა შეამოწომით ქოლესტერენის დონე მომატებული რაოდენობა ქოლესტერინი იწვევს ათეროსკლეროზის განვითერებას თუ მომიმატა უნდა ცხიველური ცხიმის მიღება

მეტი იმოძრავეთ - იარეთ ცურვაზე, ისეირნეთ ფეხით, ნებისმიერი ფიზიკური აქტივობა რაც სიამუვნებას განიჭებთ დაავადებისგან იცავს

იკვებეთ სწორად დაბალკალორიული ბალანსირებული დიეტა მარტოამცირებს მცირებს გულ-სისხლძარღვთა დაავადების რისკს, არამედ ხელს უწყობს წონაში დაკლებასაც, რაციონში გაითვალისწინეთ უცხიმო ხორცი და თევზი, ხილი, ბოსტნეული, მცენარეული ზეთი, ქატოს პური,შეზღუდეთ მარილი, ყავა, ტკბილეული და ალკოჰოლი. ალკოჰოლის ზედმეტი გამოყენება სერიოზულადვნებს გულის კუნთს და იწვევს ალკოჰოლურ  მიოკარდისტროფიას. თუმცა ალკოჰოლის მცირე დოზა მაგალითად ერთო ბოკალი წითელი ღვინო ვახშამზე სასარგაბლოც კია -აუმჯობესებს სისხლძარღვებში მიკროცირკულაციას

მოერიდეთ სტრესს -სტრესულ მდგომარეობაში ორგანიზმი გამოყოფს ადრერარილს , რ-იც აიძულებს ბულს უფრო ხშირად შეიკუმშოს სისხლძარღვები კი დავიწროვდეს. ყველა წვრილმანზე ნუ გაღიზიანდების,ხშირად დაისვენეთ დადებით ემოციები დაგეხმარებათ სულიერ წონსწორაბაში.

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

            ლაზერული უსაფრთხოება

ლაზერის აღნისვნა გამოსხივების

ლაზერები ძალიან საშიში მოწყობილობებია. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს რამდენიმე რისკის ფაქტორებს უკავშირდება ლაზერული სისტემები, ლაზერული უსაფრთხოების ეხება დაცვის ფაქტორი პირდაპირ უკავშირდება ლაზერული გამოსხივების.

მაშინაც კი, ყველაზე დაბალი სიმძლავრის ლაზერები (რამდენიმე milliwatts) შეიძლება სახიფათო მხედველობა. როდესაც იგი მოხვდება თვალში, ლაზერის სხივი კონცენტრირდება ძალიან მცირე ადგილზე, რამაც წამში გაყოფა შეიძლება გამოიწვიოს ბადურის დამწვრობა, მხედველობის ნაწილობრივი ან სრული შეუქცევადი დაკარგვა.

უმაღლესი დენის ლაზერებს შეუძლიათ თვალის დაზიანება გამოიწვიოს მაწანწალა გამოსხივების დროსაც. ასეთი ლაზერის პირდაპირი და ზოგიერთ შემთხვევაში გაფანტულმა გამოსხივებამ შეიძლება გამოიწვიოს კანის დამწვრობა (სრული განადგურება) და ხანძრის საშიშროებაა.

იხ. ვიდეო

არსებობს ლაზერული საფრთხეების რამდენიმე კლასიფიკაცია, რომლებიც, საკმაოდ, მსგავსია. ქვემოთ მოცემულია ყველაზე გავრცელებული საერთაშორისო კლასიფიკაცია.

კლასი 1. ძალიან დაბალი სიმძლავრის ლაზერები და ლაზერული სისტემები, რომლებსაც არ შეუძლიათ ადამიანის თვალისთვის საშიში გამოსხივება. 1 კლასის სისტემებიდან გამოსხივება არანაირ საფრთხეს არ წარმოადგენს თუნდაც თვალით ხანგრძლივად პირდაპირი დაკვირვებისას. ბევრ ქვეყანაში, 1 კლასის ლაზერებში ასევე შედის უფრო მაღალი სიმძლავრის ლაზერული პროდუქტები, რომლებიც ეფექტურად იცავენ დანართის გარეთ გამომავალ სხივს.

კლასი 2. დაბალი სიმძლავრის ხილულ ლაზერებს, რომლებსაც შეუძლიათ ზიანი მიაყენონ ადამიანის თვალს, როდესაც სპეციალურად უყურებენ ლაზერს დიდი ხნის განმავლობაში. ეს ლაზერები არ უნდა იქნას გამოყენებული თავის დონეზე. უხილავი ლაზერები არ შეიძლება კლასიფიცირდეს, როგორც მე -2 კლასის ლაზერები. როგორც წესი, მე -2 კლასის ლაზერებში შედის ხილული ლაზერები 1 მილივატამდე.

2a კლასი (ზოგიერთ ქვეყანაში). 2a კლასის ლაზერები და ლაზერული სისტემები, განლაგებული და დაცული ისე, რომ სხივი ვერ მოხვდება ადამიანის თვალში სწორად გამოყენების შემთხვევაში.

3a კლასი. ლაზერები და ხილული გამოსხივების ლაზერული სისტემები, რომლებიც ჩვეულებრივ არ ქმნიან საფრთხეს შეუიარაღებელი თვალით მხოლოდ მოკლე პერიოდის განმავლობაში (ჩვეულებრივ თვალის მოციმციმე რეფლექსის გამო). ლაზერები შეიძლება საშიში იყოს ოპტიკური ინსტრუმენტების საშუალებით (ბინოკლები, ტელესკოპები). როგორც წესი, შემოიფარგლება 5 მილივატით. ბევრ ქვეყანაში, უმაღლესი კლასის მოწყობილობები, ზოგიერთ შემთხვევაში, საჭიროებს სპეციალურ ნებართვას ექსპლუატაციის, სერთიფიცირების ან ლიცენზირებისთვის. 2 და 3 ა საერთაშორისო კლასები დაახლოებით შეესაბამება რუსულ მე -2 კლასს.

3 ბ კლასი. ლაზერები და ლაზერული სისტემები, რომლებიც საშიშია პირდაპირ ლაზერში ჩასვლისას. იგივე ეხება ლაზერის სხივის სპეკულურ ასახვას. ლაზერი კლასიფიცირდება როგორც 3b კლასი, თუ მისი სიმძლავრე 5 მილივატზე მეტია. რუსეთში ისინი დაახლოებით შეესაბამება მე -3 კლასს.

კლასი 4. ლაზერები და მაღალი სიმძლავრის ლაზერული სისტემები, რომლებსაც შეუძლიათ ადამიანის თვალის მძიმე დაზიანება პირდაპირი ლაზერის სხივის მოკლე იმპულსებით (<0,25 წმ), აგრეთვე სპეკულაციურად ან დიფუზურად არეკლილი. ამ კლასის ლაზერებმა და ლაზერულმა სისტემებმა შეიძლება მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენონ ადამიანის კანს, ასევე აქვთ საშიში გავლენა აალებადი და წვადი მასალებზე.

ხილული, ისევე როგორც ინფრაწითელი და ულტრაიისფერი სიახლოვეს, ლაზერული გამოსხივება მნიშვნელოვან საშიშროებას წარმოადგენს თვალებისთვის, ვინაიდან ეს გამოსხივება კარგად არის ფოკუსირებული ბადურაზე არსებული ობიექტივით. ამავდროულად, საყოფაცხოვრებო ლაზერულ მოწყობილობებს აქვთ მცირე სხივის სიგანე (დაახლოებით 3-5 მმ), რაც უზრუნველყოფს ზედაპირის ენერგიის მაღალ სიმკვრივეს სხივის განიკვეთში. სწორედ ამ მაღალი ენერგიის სიმკვრივეს შეუძლია გამოიწვიოს დამწვრობა და სხვა ზიანი.

მნიშვნელოვან მანძილზე ლაზერის სხივმა შეიძლება საფრთხე შექმნას, რადგან დივერგენცია შედარებულია მოცემულ დიაფრაგმაზე დიფრაქციული დივერგენციასთან. ამიტომ, მაღალი ენერგიის სიმკვრივე რჩება მნიშვნელოვან მანძილზე.

ლაბორატორიული ლაზერული დანადგარების საშუალო სიმძლავრე შეიძლება იყოს ათობით და ასობით ვატი. ასეთ დანადგარებთან მუშაობისას საჭიროა უსაფრთხოების ზომების მკაცრი დაცვა და პერსონალის სპეციალური მომზადება.

ხილული დიაპაზონის გარეთ გამოსხივებული ლაზერები განსაკუთრებულ საფრთხეს წარმოადგენს, რადგან ადამიანის თვალს არ შეუძლია სხივის განთავსება. თუ ის თვალებში მოხვდება, ასეთი სხივი მხოლოდ მაშინ შეინიშნება, როდესაც თვალი უკვე დაზიანებულია. ამასთან, საკმარისად გრძელი გამოსხივების ტალღის სიგრძის (1.5 მკმ) ლაზერები არ გადიან თვალის გარეთა გარსებში და არ წარმოქმნიან საფრთხეს დაბალი სიმძლავრის დროს. ამ შემთხვევაში, თვალის დაზიანება შესაძლებელია მხოლოდ თვალის რქოვანის გასანადგურებლად საკმარისი სიმძლავრით. ასევე, მრავალი სახის რადიაცია თავისუფლად გადის ოპტიკურად გაუმჭვირვალე მასალებისგან დამზადებულ დაბრკოლებებს (1-50 THz სიხშირეზე გამოსხივება გადის ლავსანის ფირფიტაზე, ხოლო ოპტიკური და ინფრაწითელი გამოსხივებისთვის იგი გაუმჭვირვალეა).

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                    eBay

ლოგო

ამერიკული ინტერნეტ-კორპორაცია, რომელიც ფლობს eBay.com-ს, ონლაინ აუქციონს და მაღაზიას, სადაც შესაძლებელია სხვადასხვა პროდუქციისა და სერვისის შეძენა. დაარსდა 1995 წელს და დღეისათვის ოპერირებს 30-ზე მეტ ქვეყანაში. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ძირითადად აუქციონის რეჟიმში ფუნქციონირებს, დაარსების შემდეგ მას ასევე დაემატა რეჟიმი „Buy It Now“, რომელიც პროდუქტის დაუყოვნებლივ შეძენის საშუალებასაც იძლევა

იხ. ვიდეო

ამერიკული კოპანია ინტერნეტ-აუქციონი და ინტერნეტ მაღაზია. დაარსდა 1995წ-ს, დაარსა პიერ ომიდერმა განლაგებულია აშშ-ში სან-ხოსე კალიფორნია, ბრუნვა 16,047 მლრდ. დოლარი 2013წ-ს, სუფთა მოგება 2, 856 მლრდ. დოლარი, აქტივი - 23 ,მლრდ დოლარი (2016წ-ის დეკებრისთვის).

1999 წლის მაისში eBay– მა შეიძინა Billpoint, გადახდის ონლაინ სისტემა, რომელიც მოგვიანებით გაითიშა PayPal– ის შეძენის შემდეგ.

1999 წელს eBay იძენს Butterfield & Butterfield- ს, რომელიც 2002 წელს Bonhams- ს მიჰყიდა.

1999 წელს eBay იძენს ალანდოს აუქციონს მარკისა და ოლივერ ზამვეროვისგან 43 მილიონ დოლარად, რომელიც შემდეგ გადაკეთდა eBay გერმანიაში.

2000 წლის ივნისში eBay- მა შეიძინა Half.com, რომელიც შემდეგში ჩაერთო eBay Marketplace- ში.

2001 წლის აგვისტოში eBay– მა შეისყიდა Mercado Libre, Lokau და iBazar, ლათინური ამერიკის უდიდესი აუქციონის საიტები.

2002 წლის ივლისში eBay– მა შეიძინა PayPal გადახდის სისტემა, 1,5 მილიარდ დოლარად, რომელიც 2015 წლის 18 ივლისს გაიყიდა.

2003 წლის 11 ივლისი eBay Inc. იძენს EveryNet– ს, ჩინეთის წამყვან ელექტრონულ კომერციულ კომპანიას, დაახლოებით 150 მილიონი დოლარით

2004 წლის 22 ივნისს eBay იძენს Baazee.com– ს, ინდოეთის წამყვან აუქციონის საიტს, დაახლოებით 50 მილიონ დოლარად.

2004 წლის 13 აგვისტოს eBay იძენს craigslist.org– ის 25% –ს არსებული აქციონერის შეძენის გზით.

2004 წლის სექტემბერში eBay– მ მნიშვნელოვანი წინსვლა განიცადა კორეის ბაზარზე, შეიძინა 3 მილიონი აშშ დოლარის ღირებულების აქციები კორეის ონლაინ სავაჭრო კომპანიაში, გადაიხადა დაახლოებით 125,000 კორეული ვონი (დაახლოებით $ 109) თითო აქციაზე.

                                                                            

ახალი კომპანიის შენობა (სატელიტის საოფისე კამპუსი) სან ხოსეს გარეუბანში. PayPal მდებარეობს ამ შენობაში, eBay- ის სხვა განყოფილებებთან ერთად.

2004 წლის ნოემბერში eBay იძენს Marktplaats.nl– ს 225 მილიონ ევროდ. ეს იყო გერმანული ფირმა, რომელიც ფლობდა აუქციონის ბაზრის 80% ნიდერლანდებში და შემოსავალს ძირითადად სარეკლამო გაყიდვებიდან იღებდა.

2004 წლის 16 დეკემბერს eBay იძენს rent.com- ს 30 მილიონ დოლარად ნაღდი ფულით და 385 მილიონ დოლარად eBay- ის აქციებით.

2005 წლის მაისში eBay შეიძენს Gumtree- ს, სარეკლამო საიტების ქსელს დიდ ბრიტანეთში.

2005 წლის ივნისში eBay იძენს Shopping.com- ს, პროდუქტის შედარების სერვისსა და შედარების საიტს, 635 მილიონ დოლარად.

2005 წლის აგვისტოში eBay ყიდულობს სკაიპის 30% -იან წილს 2,6 მილიარდ დოლარად .

2011 წლის ივნისი იძენს კომპანია მაგენტოს

2011 წლის აპრილში eBay ყიდულობს Where- ს, ლოკაციაზე დაფუძნებული მობილური პროგრამების შემქმნელი ყველაზე პოპულარული პლატფორმების, მათ შორის Android, iPhone და Blackberry. გარიგების ღირებულება - 135 მილიონი დოლარი

2015 წლის ივლისში მან შეიძინა სტარტაპი Twice, რომელიც ყიდის მეორადი ქალის ტანსაცმელს.

2016 წლის 4 აგვისტოს eBay– მა შეიძინა ბილეთების საერთაშორისო პლატფორმა Ticketbis

2016 წლის ოქტომბერში eBay ყიდულობს Corrigon- ს, სტარტაპს, რომელიც სპეციალიზირებულია ვიზუალური ძიებისა და კომპიუტერული ხედვის ტექნოლოგიების განვითარებაში.

 

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -

                               აერობიკა

აერობიკა

ტანვარჯიში, რომელიც შედგება აერობული ვარჯიშისგან, რასაც თან ახლავს რიტმული მუსიკა, რომელიც ხელს უწყობს ვარჯიშის რიტმს.

ჩვეულებრივ ტერმინს "აერობიკა" უკავშირდება ამერიკელი მსახიობის ჯეინ ფონდას სახელს. მან უდიდესი ძალისხმევა გაატარა საცეკვაო აერობიკის მთელ მსოფლიოში გავრცელებაში. თუმცა, სინამდვილეში, ეს ტერმინი მეოცე საუკუნის 60-იან წლებში გამოითქვა ამერიკელმა ფიზიოლოგმა კენეტ კუპერმა. მისი წიგნი აერობიკა გამოიცა 1963 წელს. აერობიკის საცეკვაო ფორმა ასევე არსებობდა მანამდე, სანამ ფონდა დაიწყებდა მის პოპულარიზაციას. კუპერმა თავად ხაზი გაუსვა ამერიკელი მოცეკვავის ჯეკი სორენსენის დიდ როლს მის განვითარებაში. კუპერის აერობიკა ცნობილი იყო მთელ მსოფლიოში, მაგრამ შედარებით ვიწრო წრეებში - ტრენერებში, ველნესი ტექნიკის მოყვარულებში და ა.შ. მიუხედავად იმისა, რომ ჯეინ ფონდას, როგორც მსოფლიო "ვარსკვლავმა", შეძლო ცეკვის აერობიკის გავრცელება "ფართო მასებში".

                                                                              

აკვააერიბიკა

სავარჯიშოების კომლექსი მოიცავს სიარულს, სირბილს, ნახტომს, მოქნილობას ვარჯიშებს. რეგულარული აერობული ვარჯიშის შედეგია სხეულის კარგ ფორმაში შენარჩუნება, კუნთების და კანის ვარჯიში და ზოგადად სხეულის გაუმჯობესება. იგი გამოიყენება პროფილაქტიკური და თერაპიული მიზნებისათვის.

იხ. ვიდეო

აჯიმანია, ან კომპოზიცია - ეს არის ცეკვა აერობიკის ძირითადი ელემენტების გამოყენებით, რომელსაც ასრულებს სინქრონულად 8, 6, 3 კაციანი გუნდი, ქალი და კაცი წყვილი ან სოლო. ბმულის ხანგრძლივობა, 1 წუთიდან 3.5 წუთამდე, დადგენილია კონკრეტული ღონისძიების წესებით.

მუხლებზე ბიძგები;

წონასწორობა (ერთ ფეხიზე დგომა, მუხლზე არ გადახრილი, მოძრაობა, ტანის იატაკის პარალელურად გადახრა და ჰორიზონტალურად გასწორება მეორე ფეხისა და საპირისპირო მკლავის ისე, რომ მათ ერთმანეთთან და სხეულთან სწორი ხაზი შექმნან);

კუთხე პისტოლეტით (ერთი ფეხის ჰორიზონტალურად აწევა იატაკზე მუცლის კუნთებით ხელებზე, მეორე ფეხის მხარზე შენახვა);

"ნაკეცი" (ზედა სხეულის ფეხების მიტანა, იატაკზე ჯდომა, გასწორებული მუხლებითა და დაჭიმული თითებით);

ქალის ძაფები;

ნახტომი "გაყოფა" (გადახტომა ორი ფეხიდან მათი მხარეებით მაქსიმალურად გაშლით, როგორც კი დაჭიმულობა საშუალებას მოგცემთ, და ისევ ჰაერში შეურიეთ ორ ფეხი ერთად ჩამოჯდომას);

გადახტომა "ცხენი" ან "კენგურუ" (გადახტომა ორი ფეხიდან, ხოლო მუხლები მკერდზე მიზიდეთ

იხ. ვიდეო

პაკეტის ძირითადი კომპონენტები: ჯეკი (ჯეკი), ლუნჯი (ლუნჯი), გამოტოვება (გამოტოვება), ნახტომი (ნახტომი), მუხლზე / არ დაწევა (დარტყმა, დარტყმა), გვერდზე გადახრა (გვერდი, მხარე), ტეპი (ჩამოსასხმელი) და სხვა.

საცეკვაო ელემენტები - ფიზიკური ვარჯიშები ან ნახტომი, რომელთა რაოდენობა განისაზღვრება შეჯიბრის წესებით, კატეგორიით, რომელსაც გუნდი ეკუთვნის.

                                                                 იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             ჰაბსბურგები    

1890 წე-ს გამოსახული ჰაბსურბგების დინასტიის გერბი

(გერმ. Habsburger) — ევროპის ერთ-ერთი ყველაზე ძლევამოსილი სამეფო საგვარეულო შუა საუკუნეებიდან ახალ დრომდე. დინასტიის წარმომადგენლები ავსტრიას მართავდნენ 1282 წლიდან, რომელიც მოგვიანებით მრავალეროვნულ ავსტრიულ იმპერიად გარდაისახა (1918 წლამდე) და ევროპის ერთ-ერთი მძლავრი და წამყვანი სახელმწიფო იყო. საგვარეულო იკავებდა ასევე საღვთო რომის იპმერიის ტახტს 1438-დან 1806 წლამდე. (მცირე წყვეტით 1742-45 წწ).

გარდა ავსტრიისა და საღვთო რომის იმპერიისა ჰაბსბურგებს შემდეგი.

შვეიცარიის რუქა 1200წ-ს გამოსახული სჰაბსურგების აღვნიშვნით

დინასტიის ფუძემდებელი იყო გუნტრ მდიდარი (დაახლ. 930-990), რომლის ქონება განლაგებული იყო ჩრდილოეთ შვეიცარიასა და ელზასში.

მისი უფროსი ვაჟი ლანცელინი (დ. 991) გახდა ალტენბურგის გრაფი აარგუში, ხოლო ლანცელის ვაჟმა რადბოტმა (დაახლ. 985 - 1035) ააშენა ჰაბსბურგის ციხე მდინარე აარესთან, რის შემდეგაც მან და მისმა შთამომავლებმა მიიღეს სახელი. ერთ-ერთი ვერსიით, ციხეს თავდაპირველად ჰაბითხბურგი ერქვა (გერმანულიდან Habichtsburg), რაც ნიშნავდა "ჰოუქსის ციხეს". სხვისი მიხედვით, სახელი მომდინარეობს ძველი გერმანული "hab" - ფორდიდან (ციხე იცავდა არეზე გადასასვლელს). რადბოტის შთამომავლებმა თავიანთ საკუთრებას შეუერთეს ელზასა (Sundgau) და ჩრდილოეთ შვეიცარიის უმეტესი ნაწილი, მე -13 საუკუნის შუა პერიოდში გახდა ერთ-ერთი უდიდესი ფეოდალური ოჯახი გერმანიის სამხრეთ-დასავლეთ გარეუბანში. ოჯახის პირველი მემკვიდრეობითი ტიტული იყო ჰაპსბურგის გრაფი ტიტული.

იხ. ვიდეო

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

         დიდი ანდრონული კოლაიდერი

                                                                              ფრაგმენტი სექტორი 3-4

ინგლ.  Large Hadron Collider , შემოკლებულად LHC - დამუხტულის ნაწილაკების დამაჩქარებელი, შეაჯეხიბა სხივებზე, რ-ბიც შექნილია პროტონებისა და მძიმე იონების (ტყვიის იონების) და კვლევებისთვის მათი პრიდუქტების შესასწავლად. კლაიდერი ცერნში ანუ (ბირთვული კვლევების ევროპული ორგანიზაციაში) აშენდა, რ-იც მდებარეობს ჟენევასთან, საფრაგენთისა და შვეიცარიის საზღვარზე.კოლაიდერი ითვლება ყველაზე მსხვილი ექსპერიმენტარული დანდგარად მსოფლიოში. მშებლობაში მონაწილებდნენ 10 ათასამდე მეციერი და ინჟირები  100 -ზე მეტი ქვეყნებიდან. 

მას "დიდი" დაარქვეს მისი ზომის გამო: ამაჩქარებლის მთავარი გვირაბის სიგრძეა 26 659 მ; "ადრონის" - იმის გამო, რომ იგი აჩქარებს ადრონებს: პროტონები და ატომების მძიმე ბირთვები; "კოლაიდერი" (ინგლ. Collider) - იმის გამო, რომ დაჩქარებული ნაწილაკების ორი სხივი ეჯახება საპირისპირო მიმართულებით შეჯახების სპეციალურ ადგილებში - ელემენტარული ნაწილაკების დეტექტორებში.

Google Street View– მა 2013 წლის სექტემბერში მიიღო შეჯახების პანორამული სურათები 

იხ. ვიდეო

ბირთვული კვლევების ევროპული ორგანიზაციის (CERN) ფიზიკოსები XXI საუკუნის მთავარ აღმოჩენას უახლოვდებიან და ცდილობენ დაამტკიცონ, რომ პარალელური სამყაროები არაა სამეცნიერო ფანტასტიკის მწერლების გამოგონება, არამედ რეალური ფაქტია. 2013 წელს მოხდება ადრონული მსხვილი კოლაიდერის მაქსიმალური მოქმედება. ამ მომენტის მთავარი აღმოჩენა იქნება ჩვენი სამყაროს და სხვა სამყაროების მოდელის შექმნა, მათ შორის დროში მოგზაურობა, სანამ მეცნიერული ფანტასტიკის მწერლების მოჩვენებითი გამოგონება არ მოჰყვება.

CERN– ის პრესსამსახურის ოქტომბრის მოხსენებაში განმარტებულია, რომ აქამდე მეცნიერებს არ შეეძლოთ პარალელური სამყაროს არსებობის მტკიცებულების პოვნა მხოლოდ იმიტომ, რომ სხვა სამყაროები ”იმალება” იმ ზომებში, სადაც სინათლე არ აღწევს. ამასთან, სამყაროს დაბადების ხელახლა შექმნა ხელს შეუწყობს ამ პრობლემის გამოსწორებას.

რამდენიმე წლის წინ ცნობილი გახდა ოქსფორდის თეორეტიკოსის დევიდ დოიჩის სენსაციური მოღვაწეობის შესახებ. ევერეტის ნიჭის დიდმა გულშემატკივარმა, ისრაელმა ფიზიკოსმა დოიჩმა შექმნა მათემატიკური მოდელი, რომლის მიხედვითაც პარალელური სამყაროები რეალურია. ამ სამყაროებში კლასიკური კვანტური თეორიის კანონები არ მუშაობს. ამავე დროს, მეცნიერს სჯერა დროში მოგზაურობის შესაძლებლობის.

ამასობაში, კოლაიდერთან მომუშავე ფიზიკოსები უსწრებენ საკუთარ დიაგრამებს. 2010 წლის მისია სრულად დასრულდა შემოდგომის შუა რიცხვებში

                                                                                               

ფეინმანის დიაგრამები, რომლებიც აჩვენებს W და Z ბოზონების წარმოების შესაძლო ვარიანტებს, რომლებიც ერთად ქმნიან ნეიტრალურ ჰიგსის ბოზონს.

სტანდარტული მოდელის უფრო სრულყოფილი თეორიისკენ მიმავალი მნიშვნელოვანი მომენტია ელექტროსუსტი ურთიერთქმედების სიმეტრიის დარღვევის ჰიგსის მექანიზმის შესწავლა. ის, თავის მხრივ, ყველაზე მოხერხებულად იკვლევს ჰიგსის ბოზონის აღმოჩენასა და შესწავლას. ეს არის ეგრეთ წოდებული ჰიგსის ველის კვანტი, რომლის გავლისას ნაწილაკები იძენენ თავიანთ მასას. ჰიგსის ბოზონის არსებობა წინასწარმეტყველეს 1964 წელს და მისი ძებნა გახდა LHC პროექტის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი. 2012 წელს ამ ნაწილაკის აღმოჩენის შესახებ დიდი ხნის ნანატრი განცხადების შემდეგ, LHC სამეცნიერო პროგრამა მოიცავს უამრავ დავალებას მისი თვისებების სრულყოფილად შესწავლის მიზნით

ჰიგსის ბოზონის წარმოების პროცესის სიმულაცია CMS დეტექტორში.

ჟენევა, 3 დეკემბერი. დიდ ადრონულ კოლაიდერზე მიიღეს კვარკ-გლუონის პლაზმა - მატერიის მდგომარეობა, რომელიც არსებობდა სამყაროში დიდი აფეთქებიდან 0,00000000001 წამში. როგორც ცნობილია, ეს წარმოიშვა მაღალენერგეტიკული მძიმე იონების - ტყვიის ბირთვების შეჯახების შედეგად.

დიდი აფეთქებიდან 0.00000000001 წამის შემდეგ, ელემენტარული ნაწილაკებიც კი - პროტონები და ნეიტრონები - ჯერ კიდევ არ არის "შეგროვებული" მათი შემადგენელი კვარკებიდან და გლუონებიდან. მათი ტემპერატურა და სიჩქარე ძალიან მაღალი იყო ნაწილაკების წარმოქმნისთვის, ამიტომ ისინი მხოლოდ შერეული "თხევადი" - კვარკ-გლუონის პლაზმა იყო. ALICE ექსპერიმენტის დროს შესაძლებელი იყო ე.წ. ელიფსური ნაკადის დაკვირვება, რაც პირდაპირ მეტყველებს კვარკ-გლუონის პლაზმის გამოჩენაზე.

რუქა სადაც აღწერილია კოლაიდერის ადგილმდებარეობა

რამდენიმე დღის წინ, ATLAS და CMS კოლაბორაციების თანახმად, ამ ექსტრემალური მდგომარეობის ფორმირებისთვის დამახასიათებელი კიდევ ერთი ეფექტის აღმოჩენა მოხდა - ადრონული გამანადგურებლების ჩაქრობა.

კვარკ-გლუონის პლაზმის შესწავლა LHC- ის ერთ-ერთი პრიორიტეტია. ეს ხელს შეუწყობს არა მხოლოდ იმის გაგებას, თუ როგორ გამოიყურებოდა სამყარო დაბადებისთანავე, არამედ შეისწავლის თანამედროვე მატერიის ფორმირების პროცესს.

კვარკ-გლუონის პლაზმა არის მატერიის ყველაზე "განაწილებული" მდგომარეობა, სადაც ნაწილაკები - კვარკები და გლუონები - არ უკავშირდება ეგრეთ წოდებულ ძლიერ ურთიერთქმედებას, რაც ახლა მხარს უჭერს პროტონის, ნეიტრონის და ზოგადად, მენდელეევის პერიოდული სისტემის ყველა ბირთვს, რომელთა სამყაროც ცოცხალია და უსიცოცხლო

ჩვენ დავამატებთ, რომ დიდი ადრონული კოლაიდერით მძიმე იონების შეჯახების სამუშაოების დაწყებიდან სამი კვირა გავიდა და სამი ექსპერიმენტის (ALICE, CMS და ATLAS) ფიზიკოსებმა უკვე მიიღეს პირველი მონაცემები იმის შესახებ, თუ რა მნიშვნელობა ჰქონდა სამყაროს არსებობის ადრეულ მომენტებში.

LHC ექსპერიმენტები ძირითადად ერთსა და იმავე ფენომენებს შეისწავლის, მაგრამ მათი დიზაინი არსებითად განსხვავებულია. ეს საშუალებას იძლევა დავაკვირდეთ ნაწილაკების სხივების შეჯახების დროს მომხდარ მოვლენებს სხვადასხვა მეთოდით, უფრო მკაფიოდ დაარეგისტრირონ ისინი და შეამოწმოთ, დაკვირვება არის რაიმე ეფექტის გამოჩენის შედეგი თუ ეს მხოლოდ "ხმაურია". მხოლოდ მაშინ, როდესაც ერთი და იგივე მონაცემები მიიღება რამდენიმე მეთოდით, ისინი სანდოდ ითვლება.

LHC ამაჩქარებლის რგოლის სქემა ოქტანტების, ძირითადი დეტექტორების, წინასწარი ამაჩქარებლების და ამაჩქარებლების აღნიშვნით.

TOTEM და LHCf დეტექტორები, რომლებიც დიაგრამაზე არ არის ნაჩვენები, განლაგებულია შესაბამისად CMS და ATLAS დეტექტორებთან.

როგორც ადრე იყო ნათქვამი, ექსპერიმენტები 6 დეკემბრამდე გაგრძელდება, რის შემდეგაც LHC გეგმავს გამორთვას. 2011 წლის თებერვალში მუშაობა გაგრძელდება: მეცნიერები დაბრუნდებიან

ფიზიკოსთა ჯგუფმა, რომლებიც მუშაობენ CMS- ზე (კომპაქტური მუონის სოლენოიდი, LHC– ის ორი დიდი უნივერსალური ნაწილაკების დეტექტორი), აცხადებენ, რომ მათ შეძლეს შექმნან დიდი აფეთქების მდგომარეობის მსგავსი პირობები, რამაც თანამედროვე მეცნიერების აზრით, ჩვენი სამყარო გააჩინა.

უფრო კონკრეტულად, მიღებული იქნა მატერიის სიმკვრივე, რომლისგან შედგებოდა სამყარო დიდი აფეთქების დროს. სამყაროს წარმოშობის პირობების განახლება LHC– ის ერთ – ერთი პრიორიტეტული ამოცანა იყო, რომლის შექმნაზეც დაიხარჯა 10 მილიარდი დოლარი და ამ მიმართულებით პირველი ნაბიჯი წარმატებით გადაიდგა. ახლა ფიზიკოსები ჩაატარებენ ექსპერიმენტს 18 თვის განმავლობაში იმის გასაგებად, თუ როგორ წარმოიქმნა ჩვეულებრივი ნაწილაკები ელემენტარული ნაწილაკების მასიდან - კვარკები და გლუონები, რომელთაგან ახლა ჩვენი სამყარო შედგება: პროტონები, ნეიტრონები და ელექტრონები.

ერთი შეხედვით, ამ სახის ძირითად კვლევას პრაქტიკული გამოყენება არ აქვს, მაგრამ ასე არ არის. ამ მიმართულებით შემდგომმა გამოკვლევებმა შეიძლება გამოიწვიოს ენერგიის ახალი წყაროების და კოსმოსში ინფორმაციის გადაცემის ახალი გზების აღმოჩენა.

იხ. ვიდეო

ამერიკელი ფიზიკოსები, რომლებიც მუშაობენ ტევატრონის ნაწილაკების ამაჩქარებელთან ეროვნულ ლაბორატორიაში. ენრიკო ფერმი, მზადაა გამოაცხადოს სენსაციური აღმოჩენა. შესაძლოა მათ შეძლეს ახალი ელემენტარული ნაწილაკის ან თუნდაც ახალი ტიპის ფიზიკური ურთიერთქმედების აღმოჩენა, წერს The New York Times.

მეცნიერები აკვირდებოდნენ პროტონებისა და ანტიპროტონების შეჯახებას, რის შედეგადაც სხვა ნაწილაკები იბადებიან. ისინი დაინტერესდნენ W- ბოზონების - ელემენტარული ნაწილაკების წარმოქმნის შესახებ, რომლებიც ახორციელებენ სუსტ ურთიერთქმედებას, რაც ერთ – ერთია ოთხი ფუნდამენტური ფიზიკური ურთიერთქმედებისგან: გრავიტაციული, ელექტრომაგნიტური, ძლიერი და სუსტი.

სხივების შეჯახების შესახებ კვლევის დროს, ენერგიის მნიშვნელოვანი ჭარბი აღმოჩნდა 144 მილიარდი ელექტრონული ვოლტის ღირებულებით. ეს შეიძლება იყოს ან ადრე უცნობი ნაწილაკის არსებობის მტკიცებულება (მკვლევარები ხაზს უსვამენ, რომ ეს არ არის ჰიგსის ბოზონი), ან კიდევ უფრო ამაღელვებელი აღმოჩნდა ნაწილაკების ახალი ტიპის ურთიერთქმედების გამოვლინება. ამ შემთხვევაში შესაძლებელი იქნება საუბარი მეხუთე ტიპის ფუნდამენტური ფიზიკური ურთიერთქმედების აღმოჩენაზე.

"არავინ იცის, რა არის ამ ფენომენების მიზეზი. თუ ისინი დამტკიცდება, ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი აღმოჩენა იქნება ფიზიკაში ბოლო 50 წლის განმავლობაში", - თქვა ლაბორატორიის ერთ-ერთმა თანამშრომელმა კრისტოფერ ჰილმა. "ჩვენ ძალიან აღფრთოვანებული ვიყავით ამ შესაძლებლობით, მაგრამ ამავე დროს მას ძალიან ფრთხილად ვექცეოდით. ​​ეს იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ თითქმის გვაშინებს, ამიტომ განვიხილავთ ყველა შესაძლო ალტერნატიულ ახსნას," - თქვა თავის მხრივ, პროექტის მენეჯერმა ჯოვანი პუნციმ.

ჰიგსის ბოზონის არსებობა 1960 წელს იწინასწარმეტყველა პიტერ ჰიგსმა ეგრეთ წოდებული "სტანდარტული მოდელის" ფარგლებში, რომელიც აღწერს მათ ერთმანეთთან ურთიერთქმედებას ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში. ბოზონი რჩება ამ მოდელის ბოლო ჯერ კიდევ ვერ ნახულ ნაწილაკად, რისთვისაც მან მიიღო მეტსახელი - "ღმერთის ნაწილაკი". თუ ის არ იქნა ნაპოვნი, ჰიგსის თეორია უარყოფილი იქნება და სტანდარტული მოდელის გადახედვა მოუწევს.

დიდი ადრონული კოლაიდერი ამჟამად ეძებს "ღმერთის ნაწილაკს". ტევატრონი, რომელიც მდებარეობს ჩიკაგოს მახლობლად, LHC– ის წინამორბედი და მთავარი კონკურენტია. ამაჩქარებლის მუშაობის 27 წლის განმავლობაში არაერთი მნიშვნელოვანი აღმოჩენა გაკეთდა, მაგრამ ახლა მასზე ექსპერიმენტები შეჩერებულია ელვის დარტყმის გამო. Tevatron– ის საბოლოო გამორთვა დაგეგმილია 2011 წლის შემოდგომაზე, დაფინანსების არარსებობის გამო.

27-კმ-ანი მიწისქვეშა გვირაბი, განკუთვნილი განთავსებისთვის კოლაიდერისთვის