ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ბლუზი
მუსიკის ფორმა და მუსიკალური ჟანრი, წარმოშობილი აფრო-ამერიკულ გაერთიანებებში, კერძოდ - აშშ-ს სამხრეთით, XIX საუკუნის ბოლოს. წარმოიშვა სპირიჩუელებიც, სამუშაო სიმღერების, გალობებისა და სხვა მუსიკალური ფორმებისგან. მოგვიანებით ასევე შერეული იქნა სხვა ჟანრებთან, რომელთა შორის აღსანიშნავია ჯაზი, რითმ ენდ ბლუზი და როკ-ენ-როლი.
სავარაუდოდ მე-20 საუკუნის დასაწყისში ეს მუსიკალური სტილი წარმოიშვა ინგლისური და შოტლანდიური ბალადების, შავკანიანთა შრომის სიმღერების შერწყმით.
ბლუზის ძირითადი მონახაზი როგორც წესი, 12 ტაქტიანია. ტიპური ინსტრუმენტები, რომლებიც გამოიყენება ბლუზის შესრულებისას: გიტარა, ფორტეპიანო, ჰარმონიკა, ბასი, ჩასაბერებიდან - საყვირი, საქსოფონი, ტრომბონი და დასარტყმელი საკრავები.
მელოდიურად ბლუზის განმასხვავებელი ნიშანია დადაბლებული მესამე, მეხუთე და მეშვიდე საფეხურების გამოყენება, ამას უწოდებენ „blue ნოტებს“.
რაც შეეხება ტექსტს, თავდაპირველად მარტო ერთხაზიანი იყო, რომელიც მეორდებოდა სამჯერ, რათა წრე შეკრულიყო (AAA ფორმა ეწოდება). შემდეგ უფრო სტანდარტული გახდა ორი ხაზის გამეორება და მესამე-განსხვავებული, დასკვნის სახით (AAB). ძირითადად ბლუზი ისე იმღერებოდა, რომ ნახევრად რითმული ლაპარაკი ჟღერდა, ნახევრად კი - მელოდია. თავდაპირველად ბლუზის ძირითადი თემა იყო დარდის, უკმაყოფილების გამოხატვა არსებული რეალობის მიმართ.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ნაუტილოიდეები
(Nautiloidea), უხერხემლოთა ზერიგი თავფეხიანების კლასისა. ნაუტილოიდეების რბილი სხეული საკნებად დაყოფილ ნიჟარაშია მოქცეული. ხოხავენ ან ცურავენ ფსკერზე. უძველეს ნაუტილოიდეებს სწორი ნიჟარა ჰქონდათ, კარბონული პერიოდიდან კი ერთ სიბრტყეში სპირალურად დახვეულნიჟარიანი ფორმები გაბატონდნენ. ნაუტილოიდეები წარმოიშვნენ კამბრიულ პერიოდში. წარმოდგენილი იყვნენ 700-მდე გვარის 200--ზე მეტი სახეობით. განვითარების მაღალ დონეს მიაღწიეს დევონურ პერიოდში. მეზოზოურ ერასა და პალეოგენურ პერიოდში კი მათმა რიცხვმა იკლო. დღეს მხოლოდ ერთი გვარი (Nautilus) გვხვდება.
იხ. ვიდეო
ნაუტილოიდები აღწერა ლუი აგასიზი 1848 წელს, როგორც ქვეწესრიგი . მათი თანამედროვე კლასიფიკაცია სათავეს იღებს რ. ფლაუერის და ბ. კამელის (1950) ნაშრომიდან , რომლებიც მათ განიხილავდნენ კლასად 14 ერთეულით. ეს სისტემა, სხვადასხვა ვერსიით, მიღებული იქნა მკვლევართა უმეტესობის მიერ (თუმცა ჯგუფის წოდება ჩვეულებრივ დაქვეითებული იყო ქვეკლასამდე ან სუპერორდერამდე) და საფუძვლად დაედო პალეონტოლოგიის საფუძვლებში (1962) მიღებულ სისტემებს და ტრაქტატი უხერხემლოთა პალეონტოლოგიის შესახებ. ამ ჯგუფის საზღვრები (ისევე როგორც ნაუტილიდას ორდენი, მისი დღევანდელი წარმომადგენლების ჩათვლით) საკმაოდ ბუნდოვანი იყო: სხვადასხვა ავტორის მიხედვით მას განსხვავებული შემადგენლობა ჰქონდა.
იხ. ვიდეო
მოგვიანებით, ზოგიერთმა ავტორმა დაიწყო ცხოველების დაყოფა, რომლებიც ადრე კლასიფიცირდება როგორც ნაუტილოიდები, ორ ან მეტ ქვეკლასად. ასე რომ, 2006 წელს A.A. Shevyrev-მა დაყო "ნაუტილოიდური ცეფალოპოდები" 5 ქვეკლასად (Actinoceratoidea, Ellesmeroceratoidea, Endoceratoidea, Nautiloidea და Orthoceratoidea), რომელიც მოიცავდა 17 ორდენს. ქვეკლასი Nautiloidea ახალ მასშტაბში მოიცავდა ორდენებს Basslerocerida, Discosorida, Lituitida, Nautilida, Oncocerida და Tarphycerida . 2019 წელს ე. კინგმა და დ. ევანსმა დაყვეს ნაუტილოიდური ცეფალოპოდები, მათ არაფორმალურ ჯგუფად მიიჩნიეს, ქვეკლასებად Multiceratia, Nautilia, Orthoceratia, Plectronoceratia და Tarphyceratia (დაბოლოებით -oidea, რადგან ის დაცულია სუპეროჯახებისთვის ICZN-ში. ). ეს ავტორები ნაუტილიაში შედიან ნაუტილიდაში (ნაუტილიდები ) 24 ოჯახით, რომლებიც ცნობილია ადრეული დევონური პერიოდიდან (შესაძლოა გვიან სილურულიც კი) დღემდე
იხ. ვიდეო Nautilus facts: the animals with complex shells | Animal Fact Files
როგორც ნაცისტური პარტიის წევრმა 1923 წელს მიიღო მონაწილეობა ჩახშობილ სახელმწიფო გადატრიალებაში, რომელიც ცნობილია როგორც ლუდის პუტჩი. ბრძოლების დროს იგი დაიჭრა, რის შემდეგაც წამლის სახით მიღებულ მორფინზე გახდა დამოკიდებული. 1933 წელს, მას შემდეგ რაც ადოლფ ჰიტლერი ხელისუფლებაში მოვიდა, გერინგი გერმანიაში მეორე ადამიანი გახდა. გერინგია საიდუმლო პოლიციის, გესტაპოს დამაარსებელი, რომლის კონტროლიც მან მოგვიანებით ჰაინრიხ ჰიმლერს გადააბარა. 1935 წელს გახდა გერმანიის საჰაერო ძალების, ლუფტვაფეს მთავარსარდალი. თანამდებობა მან თითქმის მეორე მსოფლიო ომის დასრულებამდე შეინარჩუნა. მოკავშირეთა დაბომბვის კამპანიამდე, გერინგი საკმაოდ პოპულარული იყო გერმანულ საზოგადოებაში. 1940 წლისთვის მან ძალაუფლების და გავლენის პიკს მიაღწია. როგორც ოთხწლიან გეგმაზე პასუხისმგებელზე, მასზე იყო დამოკიდებული გერმანული ეკონომიკის ნაწილის ფუნქციონირება. ჰიტლერის ბრძანებით, გერინგს მიენიჭა ვერმახტისთვის უმაღლესი, რაიხსმარშალის წოდება. 1941 წელს, ჰიტლერმა იგი პარტიულ და სახელმწიფო თანამდებობებზე თავის მემკვიდრედ დანიშნა.
მისი და ჰიტლერის ურთიერთობის გაცივება დაიწყო 1943 წლის დასაწყისისთვის, როდესაც ლუფტვაფეს აღარ შეეძლო მოკავშირეთა მიერ გერმანული ქალაქების დაბომბვის შეჩერება და სტალინგრადში ალყაში მოქცეული მე-6 არმიის საჰაერო გზით მომარაგება. ამის შემდეგ, გერინგმა თითქმის დატოვა პოლიტიკური და სამხედრო ასპარეზი და შეუდგა საკუთრების და ხელოვნების ნიმუშების შეგროვებას. 1945 წლის 22 აპრილს, როდესაც მას აცნობეს, რომ ჰიტლერი თვითმკვლელობას აპირებდა, გერინგმა ფიურერს რაიხზე კონტროლის გადაბარების თხოვნით მიმართა. ჰიტლერმა ეს მტრულ და მოღალატე აქტად ჩათვალა, გერინგი სახელმწიფო და პარტიული თანამდებობებიდან მოხსნა და მისი დაპატიმრების ბრძანება გასცა.
მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, ნიურნბერგის პროცესზე გერინგს კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი და სამხედრო დანაშაულებისთვის წაუყენეს ბრალდება. მისი განაჩენი იყო ჩამოხრჩობა, თუმცა, მის შესრულებამდე ერთი დღით ადრე გერინგმა ციანიდი გადაყლაპა.
იხ. ვიდეო ჰერმან გერინგი
რინგი დაიბადა 1893 წლის 12 იანვარში[4], გერმანიის იმპერიის ქალაქ როზენჰაიმის მარინბადის სანატორიაში. მამამისი, ჰაინრიხ ერნსტ გერინგი (13 ოქტომბერი, 1839 — 7 დეკემბერი, 1913), კავალერიის ყოფილი ოფიცერი, იყო სამხრეთ-დასავლეთი აფრიკის გერმანული პროტექტორატის (დღევანდელი ნამიბია) პირველი გენერალ-გუბერნატორი. მთლიანობაში, ჰაინრიხ გერინგს ჰყავდა 9 შვილი, ჰერმანი კი მისი მეორე ცოლის, ბავარიელი გლეხი ფრანცისკა ტიფენბრუნის (1859–1943) ხუთი შვილიდან მეოთხე იყო. ჰერმანის უფროსი და-ძმანი იყვნენ კარლი, ოლგა და პაულა, უმცროსი ძმა კი ალბერტი იყო. ჰერმანის დაბადების დროს მამამისი იმყოფებოდა ჰაიტიში, როგორც გენერალური კონსული. ფრანცისკა გერმანიაში მოკლე დროით, მხოლოდ მშობიარობისთვის დაბრუნდა. ახალდაბადებული შვილი მან ბავარიაში, თავის მეგობარს დაუტოვა და შემდეგ მხოლოდ სამი წლის შემდეგ ნახა, როდესაც ქმართან ერთად გერმანიაში დაბრუნდა.
გერინგი 1907 წელს, 14 წლის ასაკში
ჰერმანის ნათლია იყო ჰერმან ეპენშტაინი – მდიდარი ებრაელი ფიზიკოსი და ბიზნესმენი, რომელსაც ჰაინრიხ გერინგი აფრიკაში შეხვდა. ეპენშტაინმა ოჯახს, რომელიც თავს ჰაინრიხის პენსიით ირჩენდა, ბერლინ-ფრიდენაუში სახლი უყიდა, მოგვიანებით კი ნიურნბერგთან ახლოს მდებარე პატარა სასახლე Veldenstein აჩუქა. გერინგის დედა 15 წლის განმავლობაში იყო ეპენშტაინის საყვარელი. ეპენშტაინმა, თავის მხრივ, მოიპოვა რიტერ ფონ ეპენშტაინის ტიტული სამეფო გვირგვინისთვის გაცემული შემოწირულობისათვის.
გერინგი ბავშვობიდანვე დაინტერესებული იყო სამხედრო კარიერათი. მას ძალიან უყვარდა მამის ნაჩუქარი ბურების უნიფორმის ჩაცმა. თერთმეტი წლის ასაკში იგი მიაბარეს კერძო სკოლა-პანსიონატში, სადაც ცუდი საჭმელი და მკაცრი დისციპლინა იყო. გერინგმა ამას ვერ გაუძლო – ვიოლინოს გაყიდვით მიღებული ფულით მან სახლამდ მისასვლელი მატარებლის ბილეთი შეიძინა, საწოლში დაწვა და ავადმყოფობის სიმულირება დაიწყო. იგი მხოლოდ მაშინ შეჩერდა, როდესაც უთხრეს, რომ შეეძლო სკოლაში არ დაბრუნებულიყო. გერინგს კვლავ მოსწონდა სამხედრო საქმე — იგი ვითომ ალყას არტყავდა ველდენშტაინის სასახლეს. გარდა ამისა, იგი სწავლობდა ტევტონიკურ ლეგენდებს და საგებს. გერინგი ასევე მთამსვლელი გახდა. თექვსმეტი წლის ასაკში ის გააგზავნეს სამხედრო აკადემიაში, რომელიც მან ფრიადად დაამთავრა (ნიურნბერგის პროცესის დროს, ფსიქოლოგმა გუსტავ გილბერტმა დაადგინა, რომ გერინგის IQ 138-ია). 1912 წელს გერინგი პრუსიის არმიის პრინც ვილჰელმის სახელობის პოლკში ჩაირიცხა. 1913 წელს, გერინგის დედა ეპენშტაინს გაშორდა, რის გამოც ოჯახს ველდენშტაინის სასახლის დატოვება და მიუნხენში გადასვლა მოუწია. მალევე, გარდაიცვალა ჰაინრიხ ერნსტ გერინგი. 1914 წლის აგვისტოში, როდესაც პირველი მსოფლიო ომი დაიწყო, გერინგი და მისი პოლკი დისლოცირებული იყო ქალაქ მიულუზში.
პირველი მსოფლიო ომი
პირველი მსოფლიო ომის პირველ წელს, გერინგი თავის ქვეით პოლკთან ერთად საგარნიზონო ქალაქ მიულუზში იმყოფებოდა, რომელიც ფრანგული ფრონტიდან 2 კილომეტრში იყო. სანგრებში ნესტიანობის გამო, გერინგმა რევმატიზმი მიიღო. ჰოსპიტალში ყოფნის დროს, მეგობარმა ბრუნო ლორცერმა გერინგი დაარწმუნა გადასულიყო ავიაციურ ნაწილში, რომელიც 1916 წლის ოქტომბრისთვის Luftstreitkräfte (საჰაერო ძალები) გახდა. გერინგს გადაყვანაზე უარი უთხრეს. იმავე წელს, იგი ლორცერთან ერთად მფრინავ აპარატ Feldflieger Abteilung 25-ზე (FFA 25) გაფრინდა, რითიც თავი არაოფიციალურად მფრინავების რიგებში გადაიყვანა. მისი გაფრენა შეუმჩნეველი არ დარჩა – სასჯელად მას 3 კვირა ყაზარმაში „დაპატიმრება“ მიუსაჯეს. მიუხედავად ამისა, განაჩენი არ აღსრულდა. იმ დროს, როდესაც წესით განაჩენი უნდა აღსრულებულიყო, გერინგის და ლორცერის კავშირი ოფიციალური გახდა. ერთად ისინი FFA 25-ზე მფრინავი გუნდი გახდნენ და სამხედრო სამსახურის გავლა ხელმწიფის მეხუთე არმიაში გააგრძელეს. გერინგი და ლორცერი ასრულებდნენ დამბომბავ და სადაზვერვო დავალებებს, რის გამოც მათ სამეფო ოჯახისაგან პირველი კლასის რკინის ჯვარი მიიღეს.
პილოტის სავარჯიშო კურსების დამთავრების შემდეგ, გერინგი Jagdstaffel 5-ში განამწესეს. ერთ-ერთი საჰაერო ბრძოლის გერინგი დაიჭრა თეძოში, რის შემდეგაც თითქმის ერთი წლის განმავლობაში ჰოსპიტალში იმყოფებოდა. ამის შემდეგ, 1917 წლის თებერვალში, იგი გადაიყვანეს Jagdstaffel 26-ში, რომელსაც ლორცერი მეთაურობდა. მაისამდე გერინგი სტაბილურად იმარჯვებდა ბრძოლებში. საბოლოოდ, იგი Jagdstaffel 27-ის მეთაურად დანიშნეს. გერინგმა კვლავ განაგრძო გამარჯვებების მოპოვება. ორი რკინის ჯვრის გარდა (I და II კლასი), გერინგმა მიიღო ცარიგერის ლომის ორდენი ხმლებით, ფრიდრიხ ორდენი, მესამე კლასის ჰოენცოლერნის სახლის ორდენი ხმლებით, ხოლო 1918 წელს მან მიიღო Pour le Mérite. ჰერმან დალმანი, რომელიც იცნობდა გერინგს და ლორცერს, ამტკიცებს, რომ გერინგის დაჯილდოება ლორცერის ლობიში მოხდა. პირველი მსოფლიო ომი გერინგმა 22 სამხედრო გამარჯვებით დაასრულა. ომის შემდეგ მოკავშირეების მიერ ჩატარებული დანაკარგების აღრიცვის მიხედვით, გერინგის ორი გამარჯვება საეჭვოა, სამი შესაძლოა, დანარჩენი 17 კი ნამდვილი, ან კიდევ, თითქმის დადასტურებულია.
1918 წლის 3 ივლისს გარდაიცვალა წითელი ბარონის, მანფრედ ფონ რიხტჰოფენის მემკვიდრე, ვილჰელმ რაინჰარდი, რის შედეგადაც 7 ივლისს გერინგი სათავეში ჩაუდგა მფრინავ ცირკJadgeschwader 1-ს. მისი ქედმაღლობის გაო, ესკადრონის პილოტებს შორის იგი არაპოპულარული იყო.
ომის ბოლო დღეებში, გერინგს უბრძანეს მოეხსნა ესკადრონი ფრონტის ხაზიდან და გადასულიყო ჯერ ტელანკორტის აეროდრომზე, შემდეგ კი დარმსტადში. საბოლოოდ, მან მიიღო ბრძანება გადაეცა თვითმფრინავები მოკავშირეებისთვის, რაზეც მან უარი განაცხადა. ესკადრონის არაერთმა პილოტმა განზრახ გაანადგურა თავისი თვითმფრინავი, რათა ისინი მტრის ხელში არ გადასულიყვნენ.
ბევრი სხვა გერმანელი ვეტერანის მსგავსად, გერინგი იზიარებდა ზურგში დანის ჩარჭობის თეორიას, რომლის მიხედვითაც გერმანულ ჯარს ომი არ წაუგია. სინამდვილეში, დამარცხების მიზეზი გახდა სამოქალაქო ლიდერობა: მარქსისტები, ებრაელები და განსაკუთრებულად რესპუბლიკელები, რომლებმაც გერმანული მონარქია დაამხეს.
მოტინგზე (1927)
პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ
ომის შემდეგ, გერინგი ავიაციაში დარჩა. იგი ცდილობდა თვითმფრინავით გასართობი წარმოდგენები ჩაეტარებინა. ხანმოკლე პერიოდი მუშაობდა კომპანია Fokker-ში. 1919 წელს დანიაში ცხოვრების შემდეგ, იგი გადავიდა შვედეთში, სადაც მუშაობა დაიწყო Svensk Lufttrafik-ში. გერინგს ასევე ხშირად ქირაობდნენ ხოლმე პირადი ფრენებისთვის. ასე, 1920-1921 წლის ზამთარში, იგი დაიქირავა კოუნტ ერიკ ფონ როზენმა და გერინგი ღამის გასათევად დაპატიჟა. დამქირავლების სახლში მომავალმა რაიხსმარშალმა პირველად ნახა სვასტიკა, რომელიც როზენს ოჯახის სიმბოლო.[20]
შვედეთშივე გერინგი პირველად შეხვდა თავის მომავალ ცოლს: როზენმა. სტუმარს წარუდგინა თავისი მული, ბარონესა კარინ ფონ კანცოუ, რომელიც ქმარს დაშორებული იყო და რვა წლის შვილი ჰყავდა. გერინგი მაშინვე დაინტერესდა და ბარონესას სტოკჰოლმში შეხვედრა სთხოვა. ისინი ფონ კანცოუს მშობლების სახლში შეხვდნენ, 1921 წელი კი ერთად გაატარეს. როდესაც გერინგი მიუნხენში უნივერსიტეტში პოლიტიკური მეცნიერების შესასწავლელად გაემგზავრა, მისმა შეყვარებულმა განქორწინება მოიპოვა და გერინგს გაჰყვა. ისინი 1922 წლის 3 თებერვალს დაქორწინდნენ. მათი პირველი სახლი მდებარეობდა მიუნხენიდან 80 კილომეტრში. 1922 წელს, ადოლფ ჰიტლერთან შეხვედრის და ნაცისტურ პარტიაში გაწევვრიანების შემდეგ, ისინი მიუნხენის გარეუბან ობერმენცინგში (Obermenzing) გადავიდნენ საცხოვრებლად.
ადრეული კარიერა ნაცისტურ პარტიაში
გერინგი ნაციონალ-სოციალისტურ პარტიაში 1922 წელს, ჰიტლერის გამოსვლის მოსმენის შემდეგ გაწევრიანდა. 1923 წელს, პარტიის ნახევრად სამხედრო ორგანიზაციაში, SA-ში გერინგს ჯერ Oberster SA-Führer-ის, შემდეგ კი გრუპენფიურერის ჩინი მიანიჭეს, რომელიც მან 1945 წლამდე შეინარჩუნა. ამავე დროს, მისი ცოლი, რომელსაც ჰიტლერი მოსწონდა, ხშირად აწყობდა ნაცისტთა ლიდერების შეხვედრას. მათ შორის იყვნენ თვითონ გერინგი, ჰიტლერი, რუდოლფ ჰესი, ალფრედ როზენბერგი და ერნსტ რემი. მოგვიანებით, ჰიტლერმა გაიხსენა ადრეული კავშირი გერინგთან:
მე ის მომწონდა. მე ის ჩემი SA-ს მეთაურად დავნიშნე. მათ შორის იგი იყო ერთადერთი, რომელიც SA-ს სწორად გაუძღვა. მე მას დაფლეთილი ბრბო მივეცი, მოკლე დროში კი მან 11,000-კაციანი დივიზია შექმნა.
1920-იანი წლების დასაწყისში ჰიტლერი და ნაცისტური პარტია პოლიტიკური ძალაუფლების მოპოვების მიზნით მიუნხენში ყრილობებს და მასობრივ შეხვედრებს ატარებდნენ.ბენიტო მუსოლინის მიერ განხორციელებული რომზე მარშით შთაგონებულმა ნაცისტებმა 1923 წლის 8-9 ნოემბერს მოაწყვეს თავიანთი პუტჩი, ცნობილი როგორც ლუდის პუტჩი. მთავრობის ერთგულ დანაყოფებთან ბრძოლის დროს ჰიტლერთან ახლოს მყოფი გერინგი ფეხში დაიჭრა. გარდა ამისა, დაიღუპა 14 ნაცისტი და 4 პოლიციელი. დააპატიმრეს ჰიტლერიც. ცოლის დახმარებით, გერინგი გადაიმალა ავსტრიულ ინსბრუკში, სადაც ქირურგიული ჩარევა და მორფინი მიიღო. იქიდან დაიწყო გერინგის დამოკიდებულება მორფინის მიმართ. ჰოსპიტალში გერინგი იმ წლის 24 დეკემბრამდე იმყოფებოდა. ამავე დროს, მიუნხენის ხელისუფლებამ მასზე ძებნა გამოაცხადა. გერინგს, რომელსაც დიდი ფინანსები არ ჰქონდა, ნაცისტების მიმართებაში სიმპატიით განწყობილ ადამიანებზე მოუწია დაყრდნობა. 1924 წლის მაისს იგი ეწვია იტალიას, რომში კი შეხვდა იტალიელი ფაშისტების ლიდერ ბენიტო მუსოლინის, რომელმაც დაპატიმრებულ ჰიტლერთან შეხვედრის სურვილი გამოთქვა.
ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -
ლურჯი მონასტერი
ძველი ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლი თბილისში. აღმართულია მტკვრის მარჯვენა ნაპირზე, ახლანდელი ვერის პარკთან (ძველი გაბაანთხევი), ლეო ქიაჩელის ქუჩის №25-ში.
ადმოცემით, სოფელ ვერის მამათა მონასტერი VII საუკუნეში დაარსდა. „თუ შემორჩენილი ძველი ნაშთებით ვიმსჯელებთ, გაუქმებული მამათა მონასტერი, რომელსაც ადგილობრი ვიმოსახლეობა „ლურჯ მონასტერს“ ეძახის, იკავებდა უზარმაზარ ტერიტორიას, რომელზედაც ახლა ყორღანოვის ორი ქუჩა გაშენდა,“ — ვკითხულობთ 1896 წლის „საქართველოს საექსარხოსოს სასულიერო მოამბეში“.
წმინდა ანდრია პირველწოდებულის ეკლესიის დღევანდელი შენობა აგებულია XII საუკუნის ბოლოს ძველი ეკლესიის ადგილზე. გუმბათის ლურჯი შორენკეცით მოპირკეთების გამო მისთვის „ლურჯი მონასტერი“ შეურქმევიათ. ტაძრის სამხრეთ კედელში დატანებულ კარის ტიმპანზე არსებულმა ცხრასტრიქონიანმა წარწერამ შემოგვინახა აღმშენებელის ვინაობა. ის ქართლის ყოფილი მთავარეპისკოპოსის ბასილის „ნაცვალსაგებლად“ თავისთვის, თავის „საყუარლისა ძმისა“ ერისთავთ-ერისთავის, ქართლის ამირთა-ამირის აბულასანისათვის საგვარეულო „საძვლედ“ აუგია: „ვაშენე (ტაძარი) ნაცვალსაგებელად ჩემთვის და საყვარლისა ძმისა ჩემისა ერისთავთერისთავისა, ქართლისა ამირთა ამირასა, რუჲსთვისა და შვიდთა მთეულეთთა პატრონისა აბულასანისათვის“. VII საუკუნეში დაარსებული მამათა მონასტერი XVI საუკუნეში სპარსელების შემოსევას შეეწირა. ამ პერიოდის შემდეგ მონასტერი აღარ აღდგენილა.
ეკლესია XVII საუკუნეში აგურით აღადგინეს. 1745 წელს ვახუშტი მას მოიხსენიებს როგორც წმინდა გიორგის მონასტერს და აღნიშნავს, რომ მასში „ მხოლოდ ერთი მღვდელიღაა“. ვახუშტი ამ ეკლესიას „ლურჯ მონასტერს“ უწოდებს.
დანგრეული ეკლესია კვლავ აღადგინეს, ეკლესიის შენობას ნაწილობრივ შეუნარჩუნეს ძველი თლილპერანგიანი კედლები, საკურთხევლის შვერილი აფსიდი, აქა–იქ მოჩუქურთმებული ქვები, შიგნით–ორი ბურჯი, მაგრამ გუმბათი აღარ ამოუყვანიათ და ეკლესია სამნავიანი ბაზილიკის რიგზე გადახურეს. შენობის ავარიულობის გამო ღვთისმსახურება მალევე შეწყდა. XIX საუკუნის I ნახევარში რუსეთის ხელისუფლებამ ეკლესიის შენობა დენთის და იარაღის საწყობად აქცია. ვერის სასაფლაოს წმინდა ნიკოლოზის ეკლესიის მღვდელმა გრიგოლ ჭრელაშვილმა ინჟინერ ბიხოლდის დახმარებით შეადგინა ეკლესიის აღდგენის გეგმა. მან თხოვნით მიმართა კავკასიის არმიის მთავარ შტაბს დაეცალათ ეკლესიის შენობა. არმიის ხელმძღვანელობამ სასაწყობო შენობის არქონის გამო უარით უპასუხა. 1867 წლის თბილისის გეგმაზე ეკლესია №136-ით აღნიშნულია ისევ როგორც „საარტილერიო მასალების საწყობი“. მხოლოდ 1871 წელს მოხერხდა შენობის გათავისუფლება და იგი გადაეცა სასულიერო უწყებას. 1872 წელს დაამტკიცეს ეკლესიის შენობის აღდგენის გეგმა. 1873 წლის 25 ნოემბერს არქიტექტორ ალექსანდრე ჩიჟოვის პროექტით აღდგენილი ეკლესია საქართველოს ეგზარქოსმა ევსევიმ აკურთხა წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის სახელზე. რუსულმა საეკლესიო ხელისუფლებამ ტაძრის რესტავრაცია მისი სტილისტური და სამშენებლო თავისებურებების გათვალისწინების გარეშე ჩაატარა. მას ხელმეორედ დააშენეს ქართული არქიტექტურის ტრადიციებისათვის სრულიად უცხო ფორმისა და პროპორციების გუმბათი. 1878 წლის 5 მაისის გაზეთი „დროება“ ვერის მონასტერზე წერს: „თფილისის მარცხენა მხარეს, ვერისხევთან მტკვრის ზემოდამ, ერთს ტრიალსა და პატარა მინდორზე სდგას ერთი დიახ – მშვენიერი ძველი ქართული ეკლესია, რომლის აშენებაზედ როგორც საქართველოს სამოქალაქო, აგრეთვე სასულიერო ისტორია არაფერს მოგვითხრობს.
ვახუშტი კი მოიხსენიებს თავის გეოგრაფიაში, რომ ვერის აქედამ არის ერთი წმინდა გიორგის მონასტერი და სცხოვრობს ერთი ღვდელიო. როგორც გადმომცეს ვერელებმა, აქამდისინამ ეკლესიაში მართებლობის განკარგულებით თოფის წამალი ინახებოდაო, და ახლად აცალეს და სამლოცველოთ გადააკეთეს და რუსულით წირვა-ლოცვა დგებაო. თითონ ეკლესია იქნება სიგრძით ათი საჟენი; ქვითკირის დიდრონი კედლებია ატანილი ჭერამდინ; ძირსაც ჯერაც ისევ ძველებური მშვენიერი დიდრონი ქართული (ჩინურის აგურით არის დაგებული; საკურთხეველი ვიზანტიურ სახეზეა გაკეთებული. ეს საკურთხეველი არის შეზავებული ფერად-ფერად წამლებითა და წარწერები მარჯვენს მხარეს კარებთან შესავალში... ამ წარწერის ქვეით ეკკლესიის კარების გადიდების გულისთვის ერთი არშინი ჩამოუქცევიათ ქვა და წარწერებიც, რასაკვირველია, დაკარგულა; იმ ქვაზე ქორონიკონი უნდა ყოფილიყოს. მაგრამ უამისოდაც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს ეკკლესია XI საუკუნე დასასრულს არის აშენებული. საქართველოს სასულიერო ისტორიული წერილებიც მოგვითხრობენ, რომ ბასილი ქართლის მთავარეპისკოპოზი მეთერთმეტე საუკუნეში სცხოვრობდა და ებარა „შვიდთა მთეულთაო“. ამავე მთავარეპისკოპოზის ძმას „ქართლის ცხოვრებაც“ იხსენიებს, რომ ერთი რაღაც მტერზედ ატეხილი და მამულისთვის თავგადადებული კაცი იყოვო და თავის სიქველით და სიმხნით ქართლის მეფესაც ძალიან უყვარდაო. ვახუშტიც ხომ იძახის, მტკვრის ზემოდამ არის ერთი ლურჯი მონასტერი და სცხოვრობს ერთი ღვდელიო, სახელათ ეწოდება ამ მონასტერს წმინდა მოციქული ანდრიასიო, ეს ღვდელი უნდა იყოს ზაქარია გაბაშვილი – თფილისის სიონის დეკანოზი, რომელმაც და მასთან კიდევ ორმა სხვებმა, ერთმა ზენონ მთავარეპისკოპოზმა და არხიეპიზკოპოზმა ნინოწმიდელმა მაშინ რუსეთის სინოდში იჩივლეს, რომ ანტონ კათალიკოზი ისეთ წიგნებსა სთარგმნის ლათინურიდამ და უკანასკნელს დროსაც სთარგმნა ერთი წიგნი, რომელიც არღვევს მართლმადიდებელთ ეკკლესიის წესსა და შემოაქვს კათოლიკე ეკკლესიის რიტებიო და თითქმის მთელი სამღვდელოება მიიმხრო ფრანგების მისიონერების შემწეობით და იმას ქადაგობენ, რომ ეგება ქართველები გავაფრანგოთო. ეს მოხდა 1751 წელსა და იქნება ორი ან სამი წლით ან ადრე ან უკან. მინამდისინ ეს სამი სასულიერო პირნი რუსეთის სინოდი და მაშტარხნის არხიმანდრიტის ხელმძღვანელობით პასუხს მიიღებდნენ, მინამდისინ ესენი ანტონ კათოლიკოზის ბრძანებით იქნენ განდევნილნი თფილისიდამ: ნინოწმინდელი მეტეხის უდაბნოში, ზენონ მთავარეპისკოპოზი დავითგარეჯის მონასტერში და დეკანოზი ზაქარია გაბაშვილი თფილისის მახლობლიე წმინდა ანდრია მოციქულის მონასტერში, სადაც შემდეგ გარდაიცვალა კიდეც და აქავ დასაფლავებულია. ჩვენის ფიქრით, ზაქარია გაბაშვილის შემდეგან რუსებისა შეერთების დროს გაოხრებულა ეს ეკლესია. დასავლეთ მხარეს კედელში ერთი მარმარილოს ქვა ყოფილა, სადაც ქართულად წერილა, რომ ეს ეკლესია ამა-და-ამ საუკუნეშია მა–და–ამმართველ- თა მეფობის დროს აშენდაო. შარშან, გადაკეთების დროს ეს ქვა გამოუღიათ, ქართულად ნაწერი წაუშლიათ და რუსულად დაუაღნიშნულიათ, ევსევი ეგზარხის ბრძანებით, რომ ეს ეკლესია განახლდა საქართველოს ღირსი ევსევი ეგზარხოზის დროსაო და სიონის დეკანოზის ბასხაროვის დროსაო!“
XIX საუკუნის დასასრულის და XX საუნუნის დასაწყისის თბილისის გეგმებზე აღნიშნულია, როგორც წმინდა იოანე ღვთისმეტყველის ეკლესია. პლატონი ოსელიანი თბილისის სიძველეთა აღწერისას ლურჯ მონასტერს დანგრეული ეკლესიემბის ჩამონათვალში მოიხსენიებს. იგი ასევე აღნიშნავს, რომ რუსული ხელისუფლების მიერ აღდგენილ ტაძარში მოაწყვეს საარტილერიო მასალების საწყობი.
გიორგი XII საუკუნის დროს თბილისში შავი ჭირი გაჩნდა. მეფის ბრძანებით სასწრაფოდ გაიხსნა საავადმყოფო ქალაქის „მყუდროდა დაცულ ადგილას“ – ლურჯიმონასტრის ეზოში. ამ ფაქტის გათვალისწინებით საბჭოთა პერიოდში კულტურის ძეგლთა დაცვის საზოგადოების ინიციატივით ლურჯ მონასტერში გაიხსნა ქართული მედიცინის ისტორიის მუზეუმი.
1990-იან წლებში ეკლესიაში კვლავ აღდგა წირვა-ლოცვა. XX საუკუნის ბოლო წლებში ტაძრის წინამძღვრის მამა ზაქარია ძინძიბაძის ლოცვა-კურთხევით ეკლესიას კონუსური გუმბათი დაადგეს, მოეწყო და შემოირაგა ეზო. ლურჯი მონასტერი „ჩახაზული ჯვრის“ ტიპის ეკლესიაა, ნახევარწრიულად შვერილი საკურთხევლის აფსიდით აღმოსავლეთიდან. შესასვლელები ეკლესიას სამხრეთიდან და დასავლეთიდან აქვს. XII საუკუნის ნაგებობიდან შემორჩენილია თლილი ქვით მოპირკეთებული აფსიდი, მის სარკმელებს მდიდრულად მოჩუქურთმებული აქვს ფართო საპირეები, დასავლეთი და სამხრეთი ფასადების ქვედა ნაწილი. სამხრეთი კარის ჩუქურთმიან ტიმპანში არის ვრცელი ასომთავრული სამშენებლო წარწერა, რომლის შუაშიც ჯვარია გამოსახული. XVII საუკუნის დროინდელია აგურით ამოყვანილი შეისრული თაღები და კამარები, აგრეთვე კედლების მნიშვნელოვანი ნაწილი. გუმბათის ყელი და კედლების ზედა ნაწილები კბილანებიანი კარნიზებით 1873 წელს არის გაკეთებული.
ადამიანის ნაშთები, რომელიც დაახლოებით 1,8 მილიონი წლისაა, აღმოაჩინეს 1991 წელს საქართველოში, დმანისში. ეს ევროპაში აღმოჩენილი ადამიანის უძველესი ნაშთებია.
ჩონჩხის ნაწილები აღმოაჩინეს 2001 წელს. განამარხებული ძვლები არის დაახლოებით 1.8 მილიონი წლის. ჩონჩხის ნარჩენები პირველად 1991 წელს აღმოაჩინა ქართველმა მეცნიერმა დავით ლორთქიფანიძემ, რომელსაც თან ახლდა საერთაშორისო მკვლევართა ჯგუფი. უძველესი ადამიანის ნარჩენებთან ახლოს ნაპოვნია იარაღები და ცხოველების ძვლები.
თავდაპირველად მეცნიერები ფიქრობდნენ, რომ მათი ნაპოვნი ქვედა ყბის ძვლები ჰომო ერგასტერს ეკუთვნოდა, თუმცა ზომებს შორის სხვაობამ ისინი დაარწმუნა იმაში, რომ ნარჩენები სხვა სახეობას ეკუთვნოდა და საჭირო გახდა ახალი ტერმინის შემოღება - ჰომო გეორგიკუსი.
დაახლოებით 600 კუბური სანტიმეტრი ტვინის მოცულობის მქონე თავის ქალა დათარიღებულია 1,77 მილიონი წლით და ის საკმაოდ კარგ მდგომარეობაშია. ეს არის ყველაზე პატარა და პრიმიტიული თავის ქალა, რაც კი აღმოუჩენიათ აფრიკის საზღვრებს გარეთ.
აფრიკაში Australopithecines და ადრეული Homo წარმოადგენენ ორ გამორჩეულ ევოლუციურ გზას, რომელთაც ჰყავთ საერთო წინაპრები. საქართველოში აღმოჩენილი თავის ქალის ნიმუშები, რომლის ტვინიც ზომით თანამედროვე ადამიანის ტვინის ნახევარი უნდა ყოფილიყო, მიიჩნეოდა ყველაზე პატარა თავის ქალად, სანამ 2003 წელს არ აღმოაჩენდნენ Homo floresiensis ფლორესის კუნძულზე.
არსებობს მკვეთრი სქესობრივი დიმორფიზმი, მამაკაცები ბევრად უფრო დიდები არიან ქალებთან შედარებით. ეს ნაკლებად შეიმჩნევა ადამიანის ახალ სახეობებში ევროპაში (მაგალითად, Homo antecessor, Homo heidelbergensis და Homo neanderthalensis).
ამ სახეობების პატარა ზომა კონტრასტს ქმნის გაცილებით დიდი ზომის ჰომო ერექტუსთან. ჰომო გეორგიკუსი იყო ჰომოს პირველი სახეობა, რომელიც დასახლდა ევროპაში ჰომო ერექტუსამდე დაახლოებით 800 000 წლით ადრე.
მოგვიანებით აღმოაჩინეს ოთხი განამარხებული ჩონჩხი. მათგან ერთი არის ყველაზე დიდი Pleistocene Homo ქვედა ყბის ძვლები, ყველაზე პატარა Lower Pleistocene ქვედა ყბის ძვლები, თითქმის ზრდასრული და თავის ქალა კბილების გარეშე.
იხ. ვიდეო Homo georgicus - the homeland of the earliest hominins outside Africa
ომო გეორგიკუსი ხშირად კლასიფიცირებულია, როგორც ჰომო ერექტუს გეორგიკუსი. ჰომო ერექტუსის ტვინის ზომა არის დაახლოებით 900-1500 კუბური სანტიმეტრი. თუ გეორგიკუსისა და ფლორესის განამარხებული ნარჩენები შედის ჰომო ერექტუსის ჯგუფში, მაშინ თავის ტვინის მოცულობა უნდა იყო ბევრად უფრო ნაკლები და მერყებოდეს 600-დან 1500 კუბურ სანტიმეტრამდე. ამასთან, ჰომო ერგასტერი მიჩნეულია ჰომო ერექტუსის ქვესახეობად. აღსანიშნავია, რომ გეორგიკუსისა და ფლორიენსის ზომები ბევრად უფრო პატარაა ჰომო ერექტუსთან შედარებით, რომელიც თანამედროვე ადამიანის სიმაღლეა. სახეობებისა და ქვესახეობების ყველა კლასიფიკაცია დროებითია და დღემდე განხილვის თემაა.
ჰომო გეორგიკუსი - ცალკე სახეობა
1,8 მილიონი წლის თავის ქალის აღმოჩენამ საქართველოში ევოლუციის გაგებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა. ახალი კვლევების თანახმად, უძველესი ადამიანი არ მოდის აფრიკიდან, როგორც შვიდი სახეობა, არამედ ის არის ერთი „ჰომო ერექტუსი“ გარეგნობის განსხვავებული ნიშნებით.
სამუშაო იარაღები იპოვნეს ახლომახლო, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ აღნიშნული სახეობები ნადირობდნენ დიდ მტაცებელ ცხოველებზე, მათ შორის ვეფხვებზეც.
მეცნიერების ჯგუფმა დაახლოებით რვა წელი მოანდომა გათხრების შედეგად ნაპოვნი ძვლების შესწავლას. რეალურად, გათხრები ჩატარდა 2000 წლისთვის, თუმცა მხოლოდ ბოლო პერიოდში აღმოაჩინეს თავის ქალის ასაწყობად საჭირო სხვა ნაწილები.
ახალმა ტექნოლოგიებმა მეცნიერებს საშუალება მისცა დაედგინათ, რომ უძველესი ადამიანი დაახლოებით 1,8 მილიონი წლის წინ ცხოვრობდა. ასევე, მიმდებარე ტერიტორიაზე ნაპოვნი ძვლები იყო პრეისოტრიული ხანის უზარმაზარი მტაცებლების ნარჩენები. აღნიშნული ტერიოტორია არის იმ მდინარის გვერდით, რომელიც სავსეა ნარჩენებით. მტაცებლებს ადამიანები იყენებდნენ სიკვდილთან საბრძოლველად.
ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, დმანისში აღმოჩენილი თავის ქალის შესაბამისი ტვინი ზომით თანამედროვე „ჰომო საპიენსის“ ტვინის ერთ მესამედს შეადგენს. მას აქვს ამობურცული წარბები, წინ წამოწეული ყბები და ის გარეგნული ნიშნები, რომლებიც ახასიათებს ნაკლებად განვითარებულ პრეისტორუილი ხანის ადამიანებს.
ყველაზე გასაკვირი ფაქტი არის ის, რომ იქ, სადაც ზემოაღნიშნული თავის ქალა აღმოაჩინეს, 100 კილომეტრიან რადიუსში აღმოაჩინეს სხვა ოთხი თავის ქალაც. ისინი იმედნად განსხვავდება გარეგნულად ერთმანეთისგან, რომ ჩნდება კითხვა: სახეობების ვარიაციების მიმდინარე გაგება არის თუ არა სწორი?
საქართველო ეროვნული მუზეუმის დირექტორმა და მთავარმა მკვლევარმა განაცხადა, რომ აღმოჩენილი ნიმუშები არის უმდიდრესი და ყველაზე სრული კოლექცია, რომელიც უდავოდ ადრეული ჰომოს ნარჩენებს წარმოადგენს.
„დმანისი ყველა დროის უნიკალური ადგილია - შეიძლება ის დროის კაფსულაა, რომელიც ინარჩუნებს ყველაფერს უკვე 1,8 მილიონი წელია“ - განაცხადა მან AFP-სთან საუბრის დროს.
განსხვავებები თავის ქალის წარბებს, ყბებსა და სხვა გარეგნულ ნიშნებს შორის - ყველაფერი შეესაბამება პალეონტოლოგების მოლოდინს ერთი და იგივე სახეობის სხვადასხვა ვარიაციებთან დაკავშირებით.
ზოლიფოკერის განცხადებით, „ხუთი დმანისური ინდივიდი არის აშკარად განსხვავებული ერთმანეთისაგან, თუმცა არც ისე დიდი სხვაობაა ნებისმიერ 5 თანამედროვე ინდივიდთან, ან შიმპანზეებთან მოცემულ გარემოში.“
ამ ყველაფერმა მეცნიერები აიძლა, რომ თუ წინათ ამ სახეობების ვარიაცია გამონაკლისი იყო, ამ მოცემულობით უკვე ეს გამონაკლისის მაგივრად წესად იქცეოდა. ათეულობით წლების განმავლობაში მეცნიერებმა გამოიკვლიეს ყველანაირი ადამიანი, რომელიც აფრიკულ ჰომო ჰაბილისს ან ჰომო რუდოლფენისს უკავშირდებოდა. ახალი ჰიპოთეზის თანახმად, ეს ყველა სახეობა ჰომოერექტუსი აღმოჩნდა, მათი სხვაობა უბრალოდ ძვალთა სტრუქტურაში გამოიხატება, რაც ძალიან ჩვეულებრივია დღესაც, ჰომოსაპიენსის ეპოქაშიც. 3D მოდელი ამას ყველაფერს ნათლად ასახავს.
ეს ასევე ეჭვქვეშ აყენებს მოსაზრებას იმის შესახებ, რომ ჩვენ გვჭირდებოდა უფრო დიდი ტვინი იმსათვის, რომ ვყოფილიყავით საკმარისად ჭკვიანები, რათა გამოგვეყენებინა რთული იარაღები, გვენადირა დიდ მტაცებლებზე და მიგრირება მოგვეხდინა სხვადასხვა კონტინენტზე. აღმოჩნდა, რომ ქართველები მართლაც ემიგრირდნენ აზიაში მიუხედავად მათი არც ისე ნათელი გონებრივი შესაძლებლობებისა. მილფოლდ ვოლპუფმა, უნივერსიტეტის პროფესორმა, განაცხადა, რომ თავისი გუნდი გაოცებული იყო ამ დამთხვევის გამო, ეს სწორედ იმას უმაგრებდა ზურგს, რაც თვითონ აღმოაჩნიეს. ის თავის კოლეგებთან ერთად მუშაობდა ნაშრომზე. ამ ნაშრომში ისინი ამბობდდნენ, რომ საქართველო და აღმოსავლეთ აფრიკა ადამიანური ცივილიზაციის აკვანი იყო.
მეცნიერმა ასევე დაამატა, რომ დღეს ჩვეულებრივია ქვეყნის რელიგიის თუ კულტურის განურჩევლად დაქორნწინდე ადამიანზე, თუმცა, როგორც ეს კვლევა გვიჩვენებს, ეს ჩვეულებრივი იყო ადამიანის თითქმის მთელი ისტორიის განმავლობაში. ზოგიერთ მეცნიერს სხვა აზრი აქვს და მიაჩნია, რომ ეს ჩონჩხი უბრალოდ ეკუთვნოდა ადამიანის ახალ სახეობას და არა ჰომოერექტუსის ვარიაციას.
ბერნანდ ვუდი - ვაშინგტონის უნივერსიტეტის პროფესორი მიიჩნევს, რომ ეს უბრალოდ ჩონჩხია და არაფერი განსაკუთრებული, გარდა იმისა, რომ მსგავსი ჩონჩხის ანალოგი აქამდე არ იყო ცნობილი ადამიანისთვის.
რაც უნდა იყოს, ეს არც ისე მნიშვნელვოანია. მთავარია, რომ ადამიანის ახალი ფორმა იქნა აღმოჩენილი და ეს მკაცრად მიგვითითებს იმაზე რომ, უძველესი ადამიანი თანამედროვე ადამიანის საკმაოდ ახლო ნიმუში იყო.
იხ. ვიდეო
კვლევები ახალ აღმოჩენაზე
დმანისელი ადამიანი (ჰომო გეორგიკუსი) 1 810 000 წლით თარიღდება - გათხრები საქართველოში კერძოდ, დმანისში, 1991 წლიდან მიმდინარეობდა. ამ გათხრებისას აღმოაჩინეს 4 თავის ქალა, სამი ქვედა ყბის ნაწილი, დაახლოებით 15 ჩონჩხის პატარ-პატარა ნაწილები და 12 იზოლირებული კბილი. ეს მასალები ეკუთვნოდა მინიმუმ 4 ადამიანს, მათგან დანამდვილებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ 2 ზრდასრული იყო, ორიც კი - მოზარდი. ეს გათხრები წარმოებდა სტრატოგრაფიულ პალეონტოლოგიური და არქეოლოგიური სიზუსტით. ეს ნარჩენები აღმოჩენილ იქნა ბაზალტის და ვულკანურ მასაში. ამ აღმოჩენაში განსაკუთრებით 4 რამაა საინტერესო. პირველი - ამ თარიღების მიხედვით, რაც გათხრებმა მოგვცა, ჩვენ ვამტკიცებით იმას, რომ ადამიანი იმაზე უფრო ადრე არსებობდა ამიერკავკასიაში და შესაბამისად ევროპაში, ვიდრე ეს კლასიკური სცენარით იყო ცნობილი. მეორე - ცხოველთა და ყვავილის მტვრის ანალიზებმა დაადგინა, რომ დაახლოებით სავანის ტიპის გარემოში ცხოვრობდნენ ეს ადამიანები, თუმცა განსხვავებით აფრიკისა აქ წყლის რესურსით ბევრად მდიდარი გარემო იყო. აქ იყო ზომიერი კლიმატი, არაერთგვაროვანი რელიეფებით, ეს კი ამ რეგიონის გეომორფოლოგიური წარმოშობით იხსნება. ბუნება მდიდარ იყო ხევით, მდინარეებით, ტბებითა და პატარა - დიდი კავკასიონის მთებით.
მესამე რაც უნდა გამოვყოთ არის ის, რომ ამ ადამიანთა ჯგუფის დასახლება შეიძლება ყოფილიყო პრიდაპირი შედეგი უფრო ნოტიო ჰაერისა, რომელიც ძირითადად განპირობებული იყო აღმოსავლეთ საქართველოში მიმდინარე კლიმატური პროცესებით (მასიური გვალვით, რომელიც პალეოითით თარიღდება). ამ ყველაფერმა მოიზიდა აღმოსავლეთ ევრაზიის და ჩრდილოეთ აფრიკის კონტინენტის ფაუნა. ასევე მეოთხე ყველაზე საინტერესო რამ, აღმოჩენილი ადამიანების მორფოფუნქციონალური ასპექტები ახლოსაა - ჰომო ჰაბილისთან და ასევე ყველაზე ძველ ჰომოერექტუსტთან. ეს ორი სახეობა კი მხოლოდ აფრიკაში იყო ცნობილი აქამდე. ახალ სახეობებთან შედარებით ჰომოგეორგიკუსი პატარა ზომისაა (დაახლოებით 1.5 მეტრი) და დაახლოებით 2-ჯერ ნაკლები მოცულობისაა ვიდრე დღევანდელი ადამიანი. ისინი წარმოადგენენ წინაპრებს დიდი ევროპული და ევრაზიული ცივილიზაცუირი ხაზისა. საბოლოოდ შეგვიძლია ორი ახალი აზრი ჩამოვაყალიბოთ. პირველი - აფრიკიდან ხალხის დაძვრა ევროპისკენ იმაზე უფრო ადრე დაიწყო ვიდრე ჩვენ წინათ გვეგონა, დაახლოებით 1,8 მილიონი წლის წინად. ეს ყველაფერი კი ჰომოგეორგიკუსმა - ანუ დაახლოებით ჰომო ჰაბილისის რასის ადამიანმა დაიწყო. ასევე ის აზრი, რომ ადამიანთა მიგრაციამ იმოქმედა მათი ჩონჩხის განვითარებაზე, აღარაა ძალაში. ჰომო გეორგიკუსს პატარა გონებრივი შესაძლებლობით უკვე შეეძლო შეგუებოდა და გადასულიყო თავისთვის უფრო ხელსაყრელ პირობებში.
Dmanisi Skull 5 (D4500) at the time of discovery in 2005
ჰომო გეორგიკუსი 1,8 მილიონი წლის წინ
„ადამიანი საქართველოდან“ - ასე უწუდებენ უცხოელი მეცნიერები ჰომო გეორგიკუსს. 2001 წელს საქართველოში თბილისიდან 80 კმ. დაშორებით, ქალაქ დმანისში, არქეოლოგიური სამყაროსთვის ახალი სენსაციური აღმოჩენა გაკეთდა. ახალი ჰომინიდი ისეთი საინტერესო აღმოჩნდა, რომ მისი გამოკვლევა აღმოჩენიდან ერთი წელი გაგრძელდა და მხოლოდ ერთი წლის შემდეგ ეწოდა მას ჰომო გეორკუსი. ქართველმა მეცნიერებმა მათ ზეზვა და მზია უწოდეს. ახალი აღმოჩენილი ჰომინიდი 1 მილიონ 770 ათასი წლით დათარიღდა, მისი ასაკის მიხედვით დმანისელი ადამიანი ყველაზე ძველი ჰომოს წარმომადგენელია, რომელიც ცხოვრობდა აფრიკის გარეთ. გამოკვლევებმა აჩვენეს, რომ აფრიკაში მცხოვრები ჰომინიდები კავკასიაში მიგრირებდნენ. ამ აღმოჩენებმა შეცვალა მყარად დამკვიდრებული მოსაზრება აფრიკიდან ჰომინიდების პირველი განსახლების შესახებ და ევრაზიის კოლონიზაციის თარიღი ასობით ათასი წლით უკან გადასწია. დღეისათვის დმანისის ამ აღმოჩენებმა ფართო საერთაშორისო აღიარება მოიპოვა.
აღმოჩენილი ინდივიდი 40 წლის იყო და მას არ ჰქონდა კბილები, მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ მას კბილები სიკვდილამდე 2 წლით ადრე დაცვივდა და მას სხვები კვებავდნენ, ეს ფაქტი იმ დროისათვის ძალიან უჩვეულოა, რადგან თუკი მეცნიერები არ ცდებიან, მაშინ 1 770 000 წლის წინ ადამიანს თანაგრძნობის გრძნობა უკვე გააჩნდა. ადამიანს, რომელსაც არ ჰქონდა კარგად განვითარებული კიდურები, განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს იმით, რომ ის ძალიან ჰგავს იმ სხვა ჰომონიდს (Homo habilis), რომელიც რამდენიმე ათასი კილომეტრითაა მოშორებული მას.
მაინც როგორი იყო ადამიანი საქართველოდან?! გამოკვლევებმა აჩვენეს, რომ ის იყო 1,5-1,6 მეტრი სიმაღლის, იწონიდა 50-60 კგ-ს და თავდაჯერებულად გადაადგილდებოდა ორ ფეხზე. სწორედ ეს თვისებები ახასიათებს ჰომო ჰაბილისს, რომელიც ჰგავს მას. ჰომო გეორკუსის აღმოჩენამ მეცნიერები და საზოგადოება დააბნია, რადგან მათ გაუჩდათ კითხვა „მაინც საიდან არის წარმოშობით ადამიანი?“. მეცნიერების ნაწილს მიაჩნია, რომ ადამიანი აფრიკაში გაჩნდა და შემდეგ გავრცელდა სხვა კონტინენტებზე, მაგრამ დმანისში აღმოჩენილი ახალი ჰომონიდი არ მიეკუთნება აფრიკაში მცხოვრებ ინდივიდს. მეცნიერები ჰომო გეორგიკუსს ჭკვიანი ადამიანის ანუ ჰომო ჰაბილისის და ჰომო ერექტუსის გარდამავალ ინდივიდად მოიხსენიებენ.
მეცნიერები ფიქრობენ, რომ ზეზვასა და მზიას წინაპრების ევოლუცია დაიწყო 2 მილიონი წლის წინ, როდესაც ისინი აფრიკიდან სამხრეთ აზიაში გამოემართნენ. როგორც ავღნიშნე, ისინი არცთუ ისე მაღლები იყვანენ, მოკლე კიდურები და პატარა თავის ქალა ჰქონდათ, ანუ მათი სხეული არ იყო სამოგზაუროდ შექმნილი. ისინი ნადირობდნენ ქვის იარაღებით და რაც ნამდვილად იმსახურებს ყურადღებას, ეს თვითონ ის ფაქტია, რომ ისინი თავს ირჩენდნენ ნადირობით, დმანისის ტერიტორია კი ხელსაყრელი იყო სანადიროდ. ასევე მათ არ ჰქონდათ დახვეწილი სანადირო იარაღი და ინსტრუმენტები საცხოვრებლად, ამიტომ საეჭვოა, რომ ასეთ მოუმზადებელ ჰომინიდებს გადაელახათ ასეთი დიდი ტერიტორია. ბევრი საიდუმლოებით მოცული ფაქტია დმანისში აღმოჩენილი ადამიანების გარშემო, რაც მათ უფრო მიმზიდველს ხდის მეცნიერებისთვის და ტურისტებისთვის.
დმანისის ნაქალაქარი
პირველი ევროპელების სამშობლო დმანისი დღეს მსოფლიოს ყურადღების ცენტრშია მოქცეული. აქ სისტემატურად ჩამოდიან სხვადასხვა ქვეყნის დიპლომატები, მეცნიერები, სტუდენტები, ტურისტები. მაინც რამ გამოიწვა დმანისით ასეთი დაინტერესება? დმანისის რაიონი და მთლიანად ქვემო ქართლი მდიდარია თავისი ისტორიული წარსულით. ამ რაიონში მრავლად არის აღმოჩენილი ბრინჯაოს, ანტიკური და შუა საუკუნეების ხანის მრავალფეროვანი არქეოლოგიური (ნაქალაქარი, ნასოფლარები, სამაროვნები) და არქიტექტურული (ციხე-სიმაგრეები, ეკლესია-მონასტრები) ძეგლები. ყველაზე საინტერესო დმანისის ნაქალაქარია, სადაც არქეოლოგიური გათხრების შედეგად გამოვლინდა ჩვენი ქვეყნის ისტორიისა და წინარე ისტორიის ყველა პერიოდი: გვიანბრინჯაო-ადრერკინის, ანტიკური და შუა საუკუნეების ხანის ფენები და მდიდარი არქეოლოგიური მასალა. მდინარეების – მაშავერასა და ფინეზაურის შესართავთან აღმართულ კონცხზე გაშენებული იყო შუა საუკუნეების ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი ქალაქი. იგი სავაჭრო გზაჯვარედინზე მდებარეობდა. აქ შემოდიოდნენ მთავარი საქარავნო გზები აღმოსავლეთიდან, წინა აზიიდან და დასავლეთიდან - ევროპიდან. დმანისის ნაქალაქარის უნიკალურობა განსაკუთრებით იმაში გამოიხატება, რომ მის ცენტრალურ ნაწილში შუა საუკუნეების ნაგებობების ქვეშ არსებულ დანალექ ფენებში გამოვლინდა დიდი რაოდენობით უძველესი (დღეს გადაშენებული) ცხოველების (მარტორქა, სპილო, ჟირაფი, გიგანტური სირაქლემა, ხმალკბილა ვეფხვი და სხვა) და ადამიანის (5 თავის ქალა, 4 ქვედა ყბა და 60-მდე სხვა ნაწილები) ძვლები. მეცნიერებმა საბოლოოდ დაადგინეს, რომ დმანისელი ადამიანი ჰომო ერექტუსის ადრეულ ჯგუფს - ჰომო ერგასტერს განეკუთვნება და თარიღდება 1,8 მილიონი წლით. იქიდან გამომდინარე, რომ უძველესი ადამიანი დმანისში აღმოჩნდა, მყარი საფუძველი არსებობს ვიფიქროთ, რომ დმანისი პირველი ევროპელის სამშობლოა.
დმანისის არქეოლოგიური გათხრების ხელმძღვანელმა დავით ლორთქიფანიძემ და მისმა კოლეგამ აღწერეს ოთხი თავის ქალა, დმანისელი ადამიანის ტვინის მოცულობა ორჯერ ნაკლები იყო ვიდრე თანამედროვე ადამიანის ტვინი. ექსპედიციის მიერ 1991-2007 წლებში დმანისში ნაპოვნია პირველყოფილი მოზარდის და სამი უფროსის ძვლები. აღნიშნული ძვლები და თავის ქალა პირველია, რომლის მიხედვითაც მეცნიერებს შეუძლიათ აქამდე უცნობი ადრეული ადამიანის ანატომიის შესწავლა. თავის ქალის ტვინის მოცულობა დმანისელებს შორის ყველაზე მცირეა (546 სმ), რაც დაახლოებით თანამედროვე ადამიანის ტვინის ერთი მესამედია. მას ყველაზე მასიური, წინ წამოწეული სახე და დიდი კბილები აქვს. კვლევამ აჩვენა, რომ ძველ პოპულაციებშიც დიდი მორფოლოგიური მრავალფეროვნებაა. სტატიაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ „ჰომოს“ გვარის წარმომადგენლები, მათ შორის აფრიკაში აღმოჩენილი უძველესი ნამარხები ევოლუციის ერთ ხაზს წარმოადგენს. ეს აიძულებს მეცნიერებს გადახედონ დამკვიდრებულ მოსაზრებებს ადრეული ჰომოს რამდენიმე სახეობის არსებობის შესახებ. საინტერესოა ერთ-ერთი მოზრდილი მამაკაცის თავის ქალა კბილების გარეშე, რომელსაც კბილების მაგივრად ჰქონდა ძვლის მსგავსი ნივთიერება. ლორთქთქიფანიძის აზრით, ეს ინდივიდი უნდა ყოფილიყო დაახლოებით 40 წლის, კბილების მაგივრად აღმოცენებული ძვლის მსგავსი ნივთიერებიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კბილების დაცვენის შემდეგ მან კიდევ 2 წელი იცოცხლა. ლორთქიფანიძის აზრით, მას გადარჩენაში ეხმარებოდნენ სხვა ინდივიდები, რადგან მას არ შეეძლო ღეჭვა. თუ ამ მოსზრებას დავეყრდობით, მაშინ პირველყოფილ ადამიანებს უკვე გააჩნდათ თანაგრძნობის შეგრძნება. 2001 წელს დმანისში კიდევ ერთი 1,8 მილიონი წლით დათარიღებული ჰომინიდის ნეშთი აღმოაჩინეს, ეს იყო თინეიჯერი გოგონა, რომელსაც შემდეგში Old Girl at Dmanisi სახელით მოიხსენიებდნენ.
ჰომო გეორგიკუსზე არაერთი ცნობილი გამოცემაა დაწერილი, მათ შორის ამასთან დაკავშირებით სტატია დაწერა National Geographic-მა. „დღეს ყველა ეთანხმება იმ აზრს, რომ ჩვენი ბიოლოგიური წინაპრები, პირველი ჰომინიდები, აფრიკაში წარმოიშვნენ და დიდი ხნის განმავლობაში მხოლოდ ამ კონტინენტზე სახლობდნენ. საკითხი იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ და რატომ გავრცელდნენ ისინი ევროპაში, მუდმივი დავის საგანია. დმანისში ნაპოვნი ქვის იარაღები აფრიკაში ნაპოვნი არქაული ქვის იარაღების იდენტურია, მორფოლოგიურად დმანისელი ჰომინიდი უშუალოდ უკავშირდება აფრიკის ადრეულ ჰომინიდებს. რამ აიძულა ისინი, გამოსულიყვნენ აფრიკიდან? მათი განსახლება მოხდა იმიტომ, რომ მათ შეეძლოთ და უნდოდათ ახალი ტერიტორიების ათვისება“.
იხ. ვიდეო Череп из Грузии изменит историю человечества
